CHOROBY NOWOTWOROWE NARZĄDÓW PŁCIOWYCH ŻEŃSKICH;
STANY ZAPALNE I ZAKAŻENIA NARZĄDÓW PŁCIOWYCH U KOBIETY;
CHOROBY NOWOTWOROWE NARZĄDÓW PŁCIOWYCH ŻEŃSKICH
Nowotwory narządów płciowych stanowią 13-38% przypadków nowotworów u kobiet (w Polsce około 25%).
Masowe badania profilaktyczne stwarzają szansę wykrycia stanów przedrakowych i nowotworów we wczesnym stadium rozwoju.
Największe znaczenie ma profilaktyka cytoonkologiczna w odniesieniu do raka szyjki macicy i mammografia w diagnostyce raka sutka.
Wykonywanie regularnie badań kontrolnych — przesiewowych zmniejsza wskaźniki zachorowalności i umieralności na dany nowotwór.
RAK SROMU
Rak sromu stanowi 2,5-5% nowotworów narządów płciowych u kobiet. Najczęściej występuje w wieku 60-70 lat.
Czynnikami predysponującymi do zachorowania na raka sromu są:
późna menarche, wczesna menopauza,
nikotynizm,
immunosupresja (hamowanie procesu wytwarzania przeciwciał i komórek odpornościowych przez różne czynniki zwane immunosupresorami)
choroby przewlekle,
zakażenie wirusem HPV (Wirus brodawczaka ludzkiego, może być przyczyną łagodnych zmian w postaci brodawek na skórze, część powstawania łagodnych zmian w postaci kłykcin kończystych, a część nowotworów złośliwych jak rak szyjki macicy).
Pierwszym objawem raka sromu jest świąd, później pojawia się bolesne zgrubienie, guzek lub brodawka o nierównej powierzchni, która może krwawić przy dotyku.
Bolesność zależy od dużego unerwienia tej okolicy.
Diagnostyka polega na badaniu histopatologicznym wycinków z miejsc chorobowo zmienionych.
Rak sromu nacieka miejscowo i daje przerzuty drogą naczyń chłonnych do węzłów chłonnych pachwinowych, udowych, biodrowych, podspojeniowych.
U 20% chorych stwierdza się przerzuty skrzyżowane po stronie przeciwnej do lokalizacji zmiany nowotworowej.
Rak sromu rzadko daje przerzuty odległe drogą krwi.
W 18% współistnieje z rakiem szyjki macicy, rakiem pochwy.
Leczenie to operacja chirurgiczna i chemioradioterapia.
RAK SZYJKI MACICY
W Polsce rak szyjki macicy znajduje się na drugim miejscu pod względem zachorowań na nowotwory złośliwe narządów płciowych kobiecych. Stanowi 11% zachorowań na nowotwory u kobiet.
Występuje najczęściej w wieku 40-49 lat.
Czynnikami etiopatogenetycznymi mogą być wirusy brodawczaka HPV, opryszczki HSV-2.
Wystąpieniu nowotworu szyjki macicy sprzyjają:
rodność,
częsta zmiana partnerów seksualnych,
stosunki płciowe z partnerami nieobrzezanymi,
częste stosunki płciowe (alkalizacja pochwy pobudza rozrost komórkowy),
niski status społeczny,
nieleczone nadżerki, stany zapalne.
Do stanów przedrakowych szyjki macicy, czyli zmian, na podłożu których rozwija się częściej rak, zaliczamy dysplazję i rogowacenie przerostowe (leukoplakię).
Zmiany te należy zdiagnozować badaniem cytologicznymi histopatologicznym. Sposób leczenia zależy od rozpoznania, wieku pacjentki, planów rozrodczych.
W 94-96% rak szyjki macicy jest rakiem płaskonabłonkowym.
Rozwija się głównie w okolicy ujścia zewnętrznego szyjki macicy, na granicy nabłonka płaskiego i gruczołowego.
Początkowo rak szyjki macicy rozwija się bezobjawowo.
W okresie późniejszym obserwuje się:
nieregularne krwawienia,
krwawienia kontaktowe,
krwiste, cuchnące upławy,
bóle w podbrzuszu,
bóle o charakterze rwy kulszowej (objęcie procesem nowotworowym włókien nerwowych),
obrzęki kończyn (zamknięcie dróg chłonnych przez naciek nowotworowy).
Rozpoznanie raka szyjki macicy ustala się na podstawie badania histopatologicznego wycinka pobranego z szyjki macicy.
Należy jednocześnie wykonać badanie Rtg klatki piersiowej, badanie USG nerek, urografię, cystoskopię, rektoskopię.
Rak szyjki macicy szerzy się przez ciągłość w postaci:
endofitycznej (w szyjce macicy),
egzofitycznej (do światła pochwy),
śródszyjkowej (w głąb przymacicz).
Przerzuty w raku szyjki macicy dokonują się przez ciągłość, drogą naczyń chłonnych do węzłów przyszyjkowych, moczowodowych, zasłonowych, podbrzusznych, krzyżowych, przyaortalnych, pachwinowych, drogą krwi do wątroby, płuc, kości, jelit.
Leczenie zależy od stopnia zaawansowania procesu chorobowego i obejmuje leczenie operacyjne, radioterapię, ewentualnie leczenie paliatywne: radio- i chemioterapię.
Wykrycie stanów przedrakowych i raka przedinwazyjnego wiąże się ze 100% wyleczalnością.
RAK TRZONU MACICY
Rak trzonu macicy znajduje się na piątym miejscu pod względem zachorowalności na nowotwory u kobiet.
Stanowi 11,8% zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet w Polsce.
Obserwuje się wzrost umieralności z powodu tego nowotworu.
Ryzyko zachorowania wzrasta po czterdziestym roku życia i osiąga maksimum między 60-64 rokiem życia.
Czynniki predysponujące do wystąpienia raka trzonu macicy to:
dieta bogatotłuszczowa,
nadciśnienie,
cukrzyca,
zaburzenia endokrynologiczne,
hormonoterapia,
wczesna menarche, późna menopauza (dłuższa ekspozycja na działanie estrogenów endogennych),
czynniki dziedziczne,
dobre warunki ekonomiczne.
Do stanów przedrakowych raka trzonu macicy należą patologiczne rozrosty endometrium.
Najwcześniejszym objawem raka endometrium są nieregularne krwawienia z dróg rodnych.
Później występują bóle w podbrzuszu i okolicy krzyżowo-lędźwiowej.
Rozpoznanie wstępne ustala się na podstawie badania histopatologicznego błony śluzowej pobranej z jamy macicy.
Konieczne jest wykonanie badania Rtg klatki piersiowej.
Przerzuty raka endometrium rozwijają się przez ciągłość, drogą naczyń chłonnych i drogą krwi — do płuc, wątroby, jelit, kości.
Terapia raka endometrium polega na leczeniu chirurgicznym i uzupełniającej radioterapii, chemioterapii i hormonoterapii.
RAK JAJNIKA
Nowotwory jajnika stanowią 5,5% nowotworów u kobiet w Polsce.
Zajmują czwarte miejsce pod względem zachorowalności na nowotwory narządów płciowych u kobiet.
Rak jajnika ma najgorsze rokowanie ze względu na agresywny przebieg i późne wykrywanie.
Nowotwory jajnika dzieli się na następujące grupy (wg WHO):
nabłonkowe,
specyficzne dla gonad,
z pierwotnej komórki rozrodczej,
Gonadoblastoma - guz nowotworowy powstający w dysgenetycznych gonadach z różnych komórek budujących gonadę. Pierwotna niewydolność jajników. Dysgenetyczna gonada jest narządem, w którym nie występują komórki rozrodcze charakterystyczne dla jajników.
z podścieliska jajnika,
przerzutowe,
Czynniki predysponujące do zachorowania na raka jajnika to:
podwyższone stężenie FSH i LH (produkowane przez przysadkę mózgową hormony gonadotropowe),
otyłość,
stymulacja owulacji — czynnik karcynogenny/rakotwórczy,
stosowanie antydepresantów,
narażenie na talk i azbest,
mała aktywność fizyczna,
rodzinne obciążenie.
Objawy raka jajnika początkowo są dyskretne, co powoduje, że 75% chorych trafia do leczenia w zaawansowanym stadium choroby.
W późniejszym okresie występują bóle i objawy związane z uciskiem guza na narządy sąsiednie: powiększenie obwodu brzucha, wodonercze, bolesne parcie na mocz, zaparcia, krwawienie z przewodu pokarmowego, utrata łaknienia, chudnięcie, zaostrzają się rysy twarzy (facies ovarica), pojawia się wodobrzusze, duszność spowodowana uciskiem płynu w jamie otrzewnej na przeponę. Objawy raka jajnika początkowo są dyskretne, co powoduje, że 75% chorych trafia do leczenia w zaawansowanym stadium choroby.
W późniejszym okresie występują bóle i objawy związane z uciskiem guza na narządy sąsiednie: powiększenie obwodu brzucha, wodonercze, bolesne parcie na mocz, zaparcia, krwawienie z przewodu pokarmowego, utrata łaknienia, chudnięcie, zaostrzają się rysy twarzy (facies ovarica), pojawia się wodobrzusze, duszność spowodowana uciskiem płynu w jamie otrzewnej na przeponę.
Pomocne w diagnostyce jest::
badanie ultrasonograficzne sondą dopochwową,
tomografia komputerowa,
oznaczanie poziomu Ca 125 (marker nowotworowy syntezowany w komórce, po przemianie nowotworowej uwalniany do krwi.
Leczenie raka jajnika jest leczeniem skojarzonym.
Podstawowe znaczenie ma zabieg chirurgiczny z następową chemioterapią i radioterapią.
MIĘŚNIAKI MACICY
Mięśniaki macicy są nowotworami niezłośliwymi wywodzącymi się z błony mięśniowej macicy. Są najczęstszym nowotworem narządów płciowych kobiet między 35-45 rokiem życia. Choruje 10-20% populacji kobiet.
W patogenezie mięśniaków główną rolę przypisuje się estrogenom. W 2% przypadków może dojść do przemiany złośliwej mięśniaków.
Mięśniaki macicy dzielą się na:
podsurowicze,
śródścienne,
podśluzówkowe,
międzywięzadłowe.
Objawami mięśniaków są:
przedłużone krwawienia miesięczne,
upławy,
bóle w okolicy krzyżowo-lędźwiowej i podbrzuszu,
zaburzenia płodności.
Mogą one stanowić przeszkodę porodową.
Rozpoznanie ustala się na podstawie badania ginekologicznego i badania ultrasonograficznego.
Leczenie mięśniaków jest operacyjne
Zakres operacji zależy od:
wieku chorej,
planów rozrodczych,
wielkości guza,
warunków anatomicznych.
W przypadku, gdy leczenie operacyjne jest niemożliwe, skuteczna może się okazać terapia hormonalna.
RAK SUTKA
Rak sutka jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet.
Choruje 1 na 16 kobiet w Polsce.
Rak sutka jest najczęstszą przyczyną zgonów kobiet w wieku 35-45 lat.
Najczęściej dotyczy jednak kobiet po 55 roku życia.
W etiologii raka piersi mają znaczenie:
czynniki genetyczne,
czynniki hormonalne — wpływ działania estrogenów (wczesna menarche, późna menopauza),
czynniki geograficzne — częstsze występowanie w krajach wysoko uprzemysłowionych,
czynniki dietetyczne — pokarmy bogatotłuszczowe.
Podstawą wyleczenia jest wczesne wykrycie zmiany patologicznej w sutku.
Najważniejsza jest samokontrola piersi — badanie palpacyjne w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego, badanie ultrasonograficzne, mammografia, termografia.
W przypadku wykrycia podejrzanej zmiany wykonywana jest biopsja cienkoigłowa — BAC.
Niepokojącymi objawami są:
asymetryczne i acykliczne bóle sutków.
W procesie zaawansowanym pojawia się:
krwista wydzielina z brodawki sutkowej,
marszczenie się skóry sutka — objaw skórki pomarańczowej,
wciągnięcie brodawki,
powiększenie węzłów chłonnych.
Terapia raka sutka polega na operacji chirurgicznej, chemio- i radioterapii.
Podstawowe zadanie pielęgniarek i położnych to promocja zdrowia i zapobieganie chorobom, szczególnie, gdy wynikają one ze złego stylu życia i lekceważenia profilaktycznych badań przesiewowych.
W zapobieganiu i wczesnym wykrywaniu zmian w narządzie rodnym i sutku najważniejsza jest aktywna postawa kobiet, świadomość i respektowanie zachowań zdrowotnych.
Metody mogące zmniejszyć zachorowalność i śmiertelność z powodu nowotworów złośliwych narządów płciowych kobiet to:
profilaktyka,
eliminacja czynników ryzyka,
wczesna diagnostyka,
znajomość epidemiologii nowotworów.
STANY ZAPALNE I ZAKAŻENIA NARZĄDÓW PŁCIOWYCH U KOBIETY
Zakażenie jest procesem wtargnięcia drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu.
Obronną odpowiedzią na zakażenie jest zapalenie.
Zapalenia stanowią najczęściej występującą grupę chorób żeńskich narządów płciowych.
Cechy opisujące proces zapalny to:
zaczerwienienie,
ból,
wzmożone ucieplenie,
upośledzenie funkcji.
U kobiety zakażeniom narządów płciowych sprzyjają:
warunki anatomiczne — bliskość odbytu i cewki moczowej,
funkcje rozrodcze,
funkcje seksualne,
niewłaściwa higiena osobista.
Do zakażenia może dojść:
drogą wstępującą z pochwy
zstępującą — drogą naczyń krwionośnych
(np. z ropnego zapalenia migdałków, zatok, zapalenia wyrostka robaczkowego).
Istnieją cztery mechanizmy obronne przed zakażeniem układu płciowego.
1. Obrona mechaniczna:
błona dziewicza,
przyleganie ścian pochwy do siebie,
czop śluzowy w kanale szyjki macicy,
perystaltyka jajowodów w kierunku do macicy.
2. Obrona biochemiczna:
kwaśne środowisko pochwy u kobiet miesiączkujących (pH 4,2-4,7),
zasadowe środowisko szyjki macicy (pH 7,5).
3. Obrona biologiczna:
- przeciwciała w treści pochwowej,
- lizozym w śluzie szyjkowym, makrofagi.
4. Obrona bakteryjna:
pałeczki kwasotwórcze Doderlaina.
ZAPALENIE SROMU
Zapalenie sromu jest to proces dotyczący skóry przedsionka pochwy i warg sromowych.
Przyczyny zapalenia sromu to:
nieprzestrzeganie higieny (pot, mocz, stolec),
urazy mechaniczne (otarcia naskórka),
pasożyty (wszy, owsiki),
odczyny uczuleniowe,
zakażenia wirusowe (opryszczka),
niedobory hormonalne w okresie przekwitania,
otyłość,
cukrzyca
Objawami zapalenia są:
obrzęk,
zaczerwienienie,
świąd,
ból sromu
Leczenie zapalenia sromu:
polega na miejscowym stosowaniu maści przeciwgrzybiczych z antybiotykami,
nasiadówek,
leków przeciwbólowych,
doustnym podawaniu antybiotyków,
zachowaniu ścisłej higieny.
ZAPALENIE I ROPIEŃ GRUCZOŁU PRZEDSIONKOWEGO WIĘKSZEGO
Zapalenie gruczołu przedsionkowego powoduje zamknięcie ujścia gruczołu do przedsionka pochwy 1 cm ponad spoidłem tylnym warg sromowych. Prowadzi to do powstania torbieli i następnie ropnia.
Objawami są: ból, obrzęk wargi sromowej, zaczerwienienie, czasem gorączka.
Leczenie polega na nacięciu i opróżnieniu ropnia i marsupializacji (obszycie brzegów rany).
ZAPALENIE POCHWY I SZYJKI MACICY
Zakażenia bakteryjne i grzybicze pochwy stanowią jeden z ważniejszych problemów w ginekologii, ze względu na dużą częstość występowania i nawrotowość. Jest to jeden z głównych powodów zgłaszania się kobiet do ginekologa.
Zapalenie jest wynikiem zaburzenia równowagi między bakteriami fizjologicznie znajdującymi się w pochwie zdrowej kobiety.
Zakażeniu pochwy sprzyjają: urazy mechaniczne w czasie stosunków płciowych, stosowanie tamponów (długotrwałe), urazy chemiczne — płukanie pochwy środkami odkażającymi, reakcje uczuleniowe, antybiotykoterapia, okres ciąży, menopauzy.
Objawami infekcji są: upławy, świąd, pieczenie w pochwie, ból w czasie stosunku.
Leczenie polega na stosowaniu globulek dopochwowych, leków doustnych (przeciwgrzybiczych, antybiotyków), maści.
Największe znaczenie w zapobieganiu rozwojowi zapaleń pochwy ma przestrzeganie higieny osobistej.
Dziewczynki należy uczyć prawidłowego podmywania się, noszenia czystej bielizny, zgłaszania pierwszych objawów zapalenia.
Trzeba przestrzegać higieny współżycia płciowego i w przypadku zakażenia leczyć partnera płciowego.
ZAPALENIE BŁONY ŚLUZOWEJ MACICY
Do zapalenia błony śluzowej macicy dochodzi w czasie procesów fizjologicznych (poród, poronienie, miesiączka) lub wskutek zabiegów łyżeczkowania jamy macicy, histerosalpingografii (rozwarty kanał szyjki macicy).
Objawami zapalenia są: krwawienia międzymiesiączkowe, ból w podbrzuszu, stany podgorączkowe.
Leczenie polega na antybiotykoterapii, stosowaniu środków przeciwbólowych, leżeniu, stosowaniu leków hormonalnych.
ZAPALENIE PRZYDATKÓW
Zapalenie przydatków jest to zapalenie jajowodów i jajników. Do zakażenia w 90% dochodzi drogą:
wstępującą z pochwy przez jamę macicy,
rzadko drogą krwi (zapalenie migdałków, zatok, gruźlica)
i przez ciągłość (zapalenie wyrostka robaczkowego, choroba Crohna).
Objawami ostrego zapalenia przydatków są:
-ból w podbrzuszu,
-wysoka gorączka,
znaczna bolesność macicy i przydatków w czasie badania ginekologicznego,
objawy zapalenia otrzewnej miednicy mniejszej.
Objawami przewlekłego zapalenia przydatków są:
-tkliwość,
-pogrubienie,
-skrócenie przydatków w badaniu,
-okresowe bóle w podbrzuszu,
-stany podgorączkowe.
Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków, środków przeciwbólowych, przeciwzapalnych, leżeniu.
W zapaleniu przewlekłym stosuje się terapię balneologiczną, zabiegi chirurgiczne.
Powikłaniem niewłaściwego leczenia zapalenia przydatków może być niepłodność, wodniak jajowodu, ropień jajowodu, ciąża ektopowa (zrosty, torbiele).
NAJCZĘSTSZE ZAKAŻENIA PRZENOSZONE DROGĄ PŁCIOWĄ
RZĘSISTKOWICA
Rzęsistkowica jest zakażeniem wywołanym przez pierwotniaka Trichomonas vaginalis, który jest częstym czynnikiem etiologicznym zapalenia pochwy.
Zakażenie obejmuje narządy płciowe i układ moczowy — głównie pochwę, cewkę moczową, gruczoły przycewkowe.
Zakażeniu ulegają kobiety w okresie pełnej czynności jajników, noworodki w czasie porodu.
Objawami rzęsistkowicy są:
nawracające szarożółte,
pieniste upławy,
świąd i pieczenie sromu i pochwy,
bolesne oddawanie moczu,
dyspareunia.
W 50% przypadków infekcja może być bezobjawowa.
Najczęściej do zakażenia dochodzi w czasie stosunku płciowego, korzystania z basenów kąpielowych, toalet, wspólnej pościeli, ręczników.
Rozpoznanie opiera się na ocenie mikrobiologicznej preparatu przyżyciowego i hodowli na pożywce.
Wskazane jest jednoczesne leczenie partnerów seksualnych.
GRZYBICA NARZĄDÓW PŁCIOWYCH
Grzybica należy do najczęstszych schorzeń narządów płciowych kobiety.
Dotyczy głównie sromu, pochwy, szyjki macicy i pachwin. Sprzyjającymi czynnikami do rozwoju tego schorzenia są: antybiotykoterapia, stany obniżonej odporności, ciąża, cukrzyca, niedobór witaminy B, alkoholizm, narkotyki, anemia, antykoncepcja hormonalna.
Objawami grzybicy są białe serowate upławy w pochwie, zaczerwienienie, obrzęk, świąd, pieczenie sromu i pochwy.
Rozpoznanie opiera się na wynikach rozmazów mikrobiologicznych i posiewu bakteriologicznego.
Stosowane jest leczenie miejscowe: globulki, maści i ogólne doustne lekami przeciwgrzybiczymi (nystatyna, klotrimazol, ketokonazol, flukonazol). Leczenia wymagają partnerzy seksualni.
CHLAMYDIOZA
Chlamydia trachomatis jest przyczyną wstępującej infekcji dróg moczowo-płciowych, w czasie której dochodzi do zapalenia cewki moczowej, błony śluzowej szyjki macicy,
endometrium, przydatków, otrzewnej miednicy mniejszej. Chlamydia kolonizuje nabłonek gruczołowy. Wydaje się, że chlamydioza jest najczęstszą, po rzeżączce, chorobą przenoszoną drogą płciową. Zakażenie jest najczęściej bezobjawowe.
Objawami mogą być ropne upławy w pochwie, krwawienie kontaktowe z kanału szyjki macicy, częste oddawanie moczu, objawy dysuryczne.
Rozpoznanie opiera się na wynikach testów immunoenzymatycznych i specjalnych celowych hodowlach.
Powikłaniem chlamydiozy może być niepłodność (uszkodzenie jajowodów, zrosty, poronienia, porody przedwczesne.
Możliwa jest transmisja zakażenia na noworodka podczas porodu.
Leczenia wymagają partnerzy seksualni.
KŁYKCINY KOŃCZYSTE
Kłykciny kończyste wywołane są przez wirus brodawczaka ludzkiego — Human Papilloma Virus (HPV).
Występują zmiany o charakterze brodawek.
Dotyczą głównie sromu i pochwy.
Infekcja HPV często współistnieje z dysplazją szyjki macicy.
U 80-90% kobiet z rakiem szyjki macicy stwierdza się zakażenie HPV.
Stosowane jest leczenie miejscowe, ogólne i miejscowe lekami przeciwwirusowymi, krioterapia, elektrokoagulacja.
RZEŻĄCZKA
Rzeżączka jest chorobą wywołaną przez dwoinki rzeżączki — gonokoki Neisseria gonorrhoeae.
Dwoinka rzeżączki rozwija się w komórkach nabłonka gruczołowego.
Zakażeniu ulega cewka moczowa, gruczoły przycewkowe, szyjka macicy.
Drogą wstępującą może dojść do zakażenia błony śluzowej, jajowodów, otrzewnej miednicy mniejszej. Objawami są: śluzowo-ropna, zielonkawa wydzielina z pochwy, z szyjki macicy, z cewki moczowej, pieczenie cewki moczowej, plamienie po stosunku, ropnie okołoodbytnicze.
Następstwem są przewlekłe stany zapalne przydatków, niepłodność.
Rozpoznanie opiera się na badaniu mikrobiologicznym i hodowli drobnoustroju na odpowiednim podłożu materiału pobranego z cewki moczowej i szyjki macicy. Lekiem z wyboru jest penicylina (można też stosować cefalosporyny).
KIŁA
Kiłę wywołuje krętek blady (Treponema pallidum).
Do zakażenia dochodzi drogą płciową, w obecności zmiany pierwotnej u osoby chorej i uszkodzeń nabłonka, błon śluzowych u osoby zakażanej.
Rozpoznanie stawia się na podstawie:
dodatniego testu (TPHA )
odczynów serologicznych (VDRL)
badania mikrobiologicznego na obecność krętków w wydzielinie ze zmian skórnych.
Objawami klinicznymi są:
w kile pierwszorzędowej — owrzodzenia na sromie, w pochwie, obrzęk węzłów chłonnych,
w kile drugorzędowej — grudkowata wysypka, zmiany na narządach płciowych — kłykciny płaskie, łysienie,
w kile trzeciorzędowej — rozpadające się owrzodzenia.
Jedynym w pełni skutecznym lekiem jest penicylina.
Konieczne i obowiązkowe jest leczenie partnerów seksualnych.