3. Porównanie stanowisk racjonalizmu i irracjonalizmu.

Racjonalizm i irracjonalizm to stanowiska wobec siebie przeciwstawne.

Racjonalizm

- w metafizyce: pogląd przyjmujący racjonalność całego istnienia i tym samym możliwość rozumowego poznania i pojęciowego opisu całej obiektywnej rzeczywistości.

- w epistemologii: kierunek upatrujący źródła wiedzy wartościowej w samym rozumie albo w pojęciach danych rozumowi od urodzenia albo w pojęciach tkwiących w rozumie jako predyspozycje uruchamiane przez doświadczenie. Można wyróżnić racjonalizm genetyczny i racjonalizm metodologiczny.

racjonalizm metodologiczny

skrajny umiarkowany

skrajny - w naukowym badaniu świata dopuszcza tylko aprioryzm

umiarkowany - oprócz aprioryzmu dopuszcza również empiryzm

Irracjonalizm

- w metafizyce: teza kwestionująca racjonalność samej rzeczywistości i ujmująca świat w sferze znaczeń jako nonsens, w sferze wartości jako absurd, w sferze bytu jako chaos.

- w epistemologii: teza kwestionująca lub ograniczająca wartość poznania racjonalnego, podkreślająca zaś doniosłość poznania niepojęciowego, opartego na intencji lub czynnikach emocjonalno - wolicjonalnych. Źródłem poznania może być objawienie, iluminacja, ekstaza mistyczna. Wiedza o świecie jest subiektywna.

---