Główne problemy teorii W. Thomasa i F. Znanieckiego
I. Thomas „Definicja sytuacji
Reguły zachowania zwierząt i ludzi / pojęcie definicji sytuacji
w przypadku zwierząt istniejące reguły zachowania, reprezentują rodzaj korzystnego, mechanicznego przystosowania się organizmu do powtarzających się typowych sytuacji i sam organizm tych reguł zmienić nie może.
człowiek ma możliwość reagowania na bodziec, na który reagował uprzednio - zdolność ta w przypadku przykrych konsekwencji - nazywana jest : „umiejętnością hamowania reakcji”, determinacja działania nie pochodzi jedynie ze źródeł zewnętrznych, lecz wypływa z wnętrza samego organizmu, „każdy samozdeterminowany akt zachowania poprzedzony jest zawsze stadium badania i zastanawiania się, które nazwać możemy definicją sytuacji”, od niej zależą nie tylko konkretne czyny, ale stopniowo cała polityka życiowa i osobowość samej jednostki kształtuje się jako wynik serii takich definicji”
Proces kształtowania się definicji sytuacji w człowieku.
dziecko rodzi się w grupie ludzi, gdzie ogólne typy sytuacji mogących się wydarzyć zostały już zdefiniowane, a odpowiadające im zasady postępowania ukształtowane i gdzie nie ma ono możliwości formułowania własnych definicji i postępować wg własnych pragnień większość z nich jest możliwa do zaspokojenia w społeczeństwie, jednak np. kodeks karny wskazuje na różnorodne postacie konfliktów miedzy pragnieniami jednostki a pragnieniami społeczeństwa.
Społeczeństwo a jednostka
zawsze istnieje rywalizacja pomiędzy spontanicznymi definicjami sytuacji sformułowanymi przez członka zorganizowanego społeczeństwa i definicjami jakich mu to społeczeństwo dostarcza / jednostka skłania się do hedonizmu w wyborze czynności, społeczeństwo przejawia tendencje do wyboru utylitarnego - stawiającego na pierwszym miejscu - bezpieczeństwo
społeczeństwo pragnie by jego członek był pracowity, odpowiedzialny, zdyscyplinowany, skłonny do poświęceń / jednostka ponad te cechy przedkłada możliwość nowych doświadczeń
zorganizowane społeczeństwo stara się redukować konflikty i nieuniknione współzawodnictwo między członkami dążącymi do zaspokojenia swych pragnień np. pragnienie bogactwa nie może być urzeczywistnione kosztem innego członka społeczeństwa: morderstwem, oszustwem itp. W związku z tym kształtuje się kodeks moralny stanowiący zespół zasad lub norm zachowania regulujących sposób w jaki wyrażone są pragnienia i rozszerzony o późniejsza definicję sytuacji
Pojęcie moralności
„ powszechnie zaakceptowana definicja sytuacji wyrażająca się bądź to w opinii publicznej i niepisanym prawie, bądź w formalnym kodeksie prawnym lub religijnym” moralność
Rodzina i społeczność lokalna jako podstawowe czynniki definiujące sytuację
rodzina to podstawowa komórka społeczna i podstawowy czynnik determinujący pragnienia i czynności dziecka są w niej stopniowo hamowane, dziecko poznaje poprzez rodzinę, szkołę itp. kodeks swego społeczeństwa
społeczność lokalna to drugi po rodzinie czynnik definiujący,
dla społeczeństwa pierwotnego była ona całym światem, gdzie odbywały się kontakty face-to-face
dziś jej rola jest ograniczona
II. William I. Thomas, F. Znaniecki, “Dezorganizacja a reorganizacja”
Społeczeństwo a jednostka
„Głównym problemem społecznym wyłaniającym się w związku ze stosunkiem organizacji życia jednostkowego do organizacji społecznej jest pogodzenie trwałości systemów społecznych ze sprawnością działań jednostkowych, zaś najbardziej znamienna cechą ewolucji społecznej w tej dziedzinie są rosnące trudności z zachowaniem trwałej organizacji społecznej wobec wzrastającego znaczenia sprawności indywidualnej.
Społeczeństwo pierwotne
podporządkowanie sprawności indywidualnej potrzebie zachowanie trwałości społecznej
powiązanie wszystkich społecznych schematów grupy to jeden wielki układ tradycji społecznej
wszelkie nowatorstwo uznawane jest za wyłom w schemacie tym samym w całym układzie
schematy są uznawane za coś w rodzaju świętości, nie jest jednak tak, że zmiana w obrębie jednego schematu bezpośrednio wpływa na zmianę w obrębie innego
aby stać się pełnoprawnym członkiem społeczeństwa jednostka musi przyswoić wszystkie schematy
każdy członek grupy pierwotnej jest drogą stopniowej inicjacji wprowadzony we wszystkie dziedziny składające się na cywilizacje jego grupy, a w swych czynnościach jest tak wszechstronny, jak mu na to pozwala poziom cywilizacji osiągnięty przez jego grupę, wszechstronność osiąga się jednak kosztem sprawności. W każdej dziedzinie istnieje pewien pułap sprawności, nie można go przekroczyć ponieważ schematy tradycyjne wykluczają tworzenie nowych, bardziej funkcjonalnych. Jedyny popierany wzrost sprawności dotyczy rozwiązań problemów tradycyjnych, stąd np., skomplikowane rytuały religijne
Społeczeństwa współczesne
układ schematów, dzieli się na kilka bardziej lub nie mniej niezależnych układów
jednostka nie może przyswoić wszystkich schematów musi się wyspecjalizować
układy schematów rywalizują ze sobą i dążą do uzyskania przewagi w życiu społecznym
każdy z rozległych układów tj. państwo, nauka, religia, narodowość - rozpada się na wiele mniejszych
jednostce stawiane są sprzeczne wymagania, poszczególne układy dążą do organizowania jej życia - w ten sposób antagonizm miedzy trwałością społeczną, a sprawnością indywidualna komplikuje się
wszędzie tam gdzie istnieje wiele konkurencyjnych układów zasługujących na uwagę jednostki, dopuszcza się pewien zakres twórczości i w odróżnieniu od społeczeństwa tradycyjnego rozwój nowych form - jako narzędzie walki z innymi układami
mamy poczucie spójności układów tradycyjnych, odrzucenie jednego elementu odczuwa się natomiast jako rezygnacje z całego układu
Schematy a jednostka
wybór pomiędzy trwałością schematów a sprawnością jednostki
konflikt między spontanicznością jednostki a tradycyjnymi układami, które wymagają uznania wszystkich schematów. Jednostka przechodzi od biernej recepcji narzuconych społecznie sytuacji do twórczej aktywności wolnej od wszelkich podporządkowań. Najczęściej jednak dzieje się tak, ze jednostka oscyluje pomiędzy - nie posuwa się tak daleko aby całkowicie stracić sprawność, ale też nie osiąga takiej sprawności aby odrzucić schemat - to typ umiarkowanie produktywnego konserwatysty tzw. juste milieu
problem z przyjęciem układu jako całości
wybór między przyjęciem całości układu, a odrzuceniem go w zupełności jest dla jednostki trudny - dlatego jednostka stara się w swym spontanicznym rozwoju dobierać schematy z różnych układów
problem tkwi także w fakcie, że pewne układy społeczne jednostka musi przyjąć ze względu na płeć, wykształcenie, wiek
Wybór pomiędzy życiem zgodnym z układem społecznym a indywidualizacją poczynań
działanie zgodnie z układem jest niewątpliwie bardziej produktywne społecznie, działanie z nim nie zgodne prowadzi do maksymalizacji spławności jednostki !
działanie zgodne może prowadzić do rutyny, hipokryzji i ograniczenia rozwoju, działanie niezgodne prowadzi do zachowań buntowniczych na dłuższą metę prowadza one jednak do życia cygańskiego - tym samym do bezproduktwności
dlatego trudno jest o pojawienie się osobowości prawdziwie sprawnej, twórczej - nazywanej geniuszem
w dzisiejszym świecie częściej stawia się na sprawność jednostek niż ich konformizm, na twórczość w konkretnych dziedzinach
walka między układami społecznymi powoli zostaje zastąpiona współpracą
III. Znaniecki. Florian, Fakty i teorie socjologii, Rozróżnienie faktów przyrodniczych i kulturowych, Humanistyczny współczynnik faktów kulturowych, Grupy społeczne jako wytwory uczestniczących w nich jednostek [w:] Szacki, Znaniecki
„Fakty i teorie socjologii”
Nurt uogólniający i historyczny w socjologii
do końca ubiegłego stulecia socjologowie byli przede wszystkim zainteresowani możliwie szybkim osiągnięciem rozległych i wysoce abstrakcyjnych uogólnień, korzystali z materiału przetrawionego przez innych uczonych i dążyli do wszechobejmującej syntezy
w innych kręgach natomiast liczyć się zdają tylko fakty, gromadzi się masy nieprzetrawionych konkretnych obserwacji, niewiele myśląc o wykorzystaniu ich kiedykolwiek socjolog poszedł po dane do źródeł, zapomina jednak o materiale zebranym przez ludzi, którzy wprawdzie socjologami nie byli, ale nie ustępowali mu pod względem przenikliwości obserwacji
Znaniecki pisze o tych dwóch szkołach w ten sposób: „szkoła spekulatywna i szkoła empiryczna nie przestają zwalczać się nawzajem, chociaż pierwsza umiera stopniowo z wycieńczenia, druga zaś jest tak przejedzona surowym materiałem, że poważnie cierpi na niestrawność”
jak pisze Znaniecki przed socjologią otwarta jest tylko jedna droga, ta droga to dokładne określenie ogólnego typu ( lub typów) tych systemów zamkniętych, których badanie stanowi szczególne prawo i obowiązek socjologa. Po chwili dodaje jednak, że systemy różnych nauk przenikają się i wzajemnie na siebie oddziałują, wymaga to współpracy ale każdy ma znać i wykonywać własne zadania
„Rozróżnienie faktów przyrodniczych i kulturowych”
Systemy przyrodnicze i kulturalne
Różnica dotyczy:
składu, struktury systemów, charakteru ich elementów i sił wiążących te elementy ze sobą
roli , jaką w świecie realnym grają ludzkie doświadczenia - Znaniecki wyjaśnia : „cokolwiek wiemy o rzeczywistości, zawdzięczamy wyłącznie temu, że doświadczamy jej i czynnie o niej myślimy. W badaniu wszystkich systemów rzeczywistych są zawsze obecne doświadczenia i aktywność uczonego, który prowadzi badania”
filozof idealista, twierdzi, że stanowią one czynnik decydujący i wszelka rzeczywistość jest tylko tym, czym robi ją uczony
empiryk realista zakłada wprost przeciwnie, że uczony odkrywa jedynie istniejącą niezależnie od niego rzeczywistość, a jego doświadczenie i myśli nie mają na nią wpływu, lecz tylko umożliwiają dotarcie do niej - taka jest postawa przedstawiciela nauki pozytywnej, bez względu czy przedmiotem jego badań jest kultura, czy przyroda eliminuje on całkowicie swoja osobę. Jeżeli uznaje, że jego doświadczenie wpływają na badane fakty, uznaje to za źródło błędu.
Ale: różnica o którą chodzi Znanieckiemu, leży nie w postawie uczonego, lecz w charakterze samej rzeczywistości
systemy przyrodnicze są mu obiektywnie dane w taki sposób jakby istniały absolutnie niezależnie od doświadczenia i działalności ludzi. System planetarny, roślina, zwierze są takie jakie jawią się badaczowi, bez żadnego udziału ludzkiej świadomości
„Humanistyczny współczynnik faktów kulturowych”
system kulturowy ( jakimi zajmują się badacze m.in. języka, literatury, sztuki, religii, nauki, organizacji społecznej) istnieje dla pewnych świadomych i czynnych podmiotów historycznych, tj. w sferze doświadczenia i działalności jakiegoś określonego ludu, jednostek żyjących w pewnym okresie historycznym. W rezultacie dla uczonego system ten jest taki jaki był ( lub jest) dany tym podmiotom historycznym, wówczas gdy był (lub jest) przedmiotem ich doświadczenia i działania.
dane badacza kultury są zawsze „czyjeś”, nigdy „niczyje” to zasadnicza cecha faktów kulturowych, którą nazywamy współczynnikiem humanistycznym, ponieważ fakty takie jako przedmioty refleksji teoretycznej badacza należą już do czynnego doświadczenia kogoś innego i są takie, jakimi to czynne doświadczenie je uczyniło.
gdyby uczony chciał badać system kulturowy z pominięciem współczynnika humanistycznego i traktować go jak system przyrodniczy, system ten zniknąłby a badacz miałby do czynienia z masa niepowiązanych ze sobą przedmiotów i procesów. islam jako system religijny istnieje, kiedy złożona zbiorowość ludzi wierzy weń i stosuje się do jego obrządku, a badacz religii patrzy nań oczami tej zbiorowości.
„Grupy społeczne jako wytwory uczestniczących w nich jednostek”
zdaniem Znanieckiego, socjologia jest nauką ściśle indukcyjną, w związku z tym to nie system prawd absolutnych , lecz system hipotez, organizujących teoretyczne myślenie o pewnym rodzaju faktów doświadczanych przez ludzi oraz nadających temu myśleniu kierunek.
fakty doświadczane = uświadomione
„fakt doświadczany przez ludzi, czyli fakt empiryczny to taki, którego tożsamość uznaje zarówno człowiek doświadczający go kolejno szereg razy jak i inni ludzie, doświadczający go jednocześnie lub jedni po drugich” np. drzewo, przy tym jest tak, że te samo drzewo może być inaczej doświadczane przez różne osoby
doświadczenia pierwotne gdy przedmiot naszego doświadczenia jest nam bezpośrednio dany np. gdy widzimy przed sobą drzewo
doświadczenie odtwórcze gdy przypominamy lub wyobrażamy sobie fakty np. wyobrażamy sobie drzewo pod wpływem czyjegoś opisu
w nauce fakty empiryczne stają się przedmiotem myślenia teoretycznego, do którego konieczne jest określenie jego przedmiotu, a także standaryzacja zmiennych doświadczeń faktów empirycznych ( głównie doświadczenia pierwotne). Z powodzeniem można standaryzować dwa ich rodzaje : doświadczenia zmysłowe faktów materialnych i doświadczenia myślowe faktów logicznych
czy wartości i działania mogą być przedmiotami badania naukowego?
niektórzy uczeni twierdzą, ze nie ze względu na swą subiektywność
Znaniecki w odwołaniu do rzekomej subiektywności stwierdza, że terminy subiektywny i obiektywny maja znaczenie teoretyczne jedynie wtedy , gdy stosuje się je do doświadczeń faktów będących już uprzednio przedmiotem badania naukowego. Chcąc udowodnić, że wartości i działanie nie mogą stać się takimi przedmiotami należało by wykazać, że nie możliwa jest ich standaryzacja. Tymczasem, nie tylko są one pierwotnie doświadczone, ale stanowią fakty doświadczeń odtwórczych - te zaś nadają się do standaryzacji.
Wszystko powyżej tytułem wstępu :)
fakty empiryczne, którymi Znaniecki ma zamiar się zająć to, indywidua ludzkie i grupy społeczne - ale - pierwotne doświadczenia tych faktów nie podlegają standaryzacji teoretycznej w związku tym niemożliwa jest nauka o „[ludzkich] jednostkach jako takich i [społecznych] grupach jako takich”. Znaniecki stwierdza, że nie możliwa jest standaryzacja doświadczenia samego siebie tzn. własnego ciała, myśli, czy doświadczeń jakie jedna osoba wynosi z kontaktu z drugą - są to bowiem doświadczenia nie dostępne nikomu innemu poza nami. Grupy społeczne - jako fakty empiryczne - to np. Stany Zjednoczone, partia faszystowska, uniwersytet w Chicago - doświadczane pierwotnie przez jednostki do nich należące. Z punktu widzenia teoretycznej standaryzacji nie istnieją grupy! Lecz tylko przestrzenne aglomeracje organizmów.
W związku z powyższym
każda teoria stosunku miedzy jednostkami a grupami może wiec być jedynie systemem hipotez na temat „jednostek - danych - w ich- własnym - doświadczeniu- i - doświadczeniu - innych - jednostek” w relacji do „ grup - danych - w - doświadczeniu - ich - uczestników - i - outsiderów”
Zarys takiej o to teorii
Jednostka jako uczestnik pewnej grupy
wg Parka i Burgessa „być członkiem grypy, to być szczególnym rodzajem osoby, wykonywać szczególny rodzaj roli społecznej”
rola społeczna ( podobnie jak rola teatralna)- zakłada ustawiczna interakcję pomiędzy jej wykonawcą a innymi ludźmi - to system wartości i działań, poddanych standaryzacji praktycznej zgodnie z pewnym wzorcem społecznym. Rola teatralna w odróżnieniu od roli społecznej jest stworzona raz na zawsze - konkretna rola np. Hamleta jest zawsze tą samą rolą, choć różni aktorzy mogą grać ją różnie. W życiu społecznym każda jednostka odgrywa swoja własną, odrębna role - role poszczególnych osób mogą być tylko podobne (np. lekarzy)
Składniki roli społecznej
krąg społeczny, którego ośrodkiem jest osoba wykonująca rolę ( np. krąg pacjentów, klientów)
„jaźń społeczna osoby wykonującej rolę, tj. jej ciało i umysł, jak przedstawia je sobie jej krąg społeczny, a także ona sama, kiedy odtwarza wyobrażenia o niej panujące w jej kręgu społecznym”. Jaźń ocenia się na podstawie dopasowania do wymaganego wzorca.
status osoby wykonującej rolę, tj. wszelkie uprawnienia jakie przysługują jej jako wykonawcy danej roli
funkcja osoby wykonującej rolę, tj. całokształt obowiązków, których wypełnienia oczekują od niej inni i które ona próbuje wypełniać
Grupa - to twórcza synteza ról osobowych, ponadosobowy system wartości i działań, wspólnym członkom grupy i obejmującym wszystkie te wartości i działania, które należą do ich ról jako członków grupy.
Kształtowanie się grupy
selektywność więzi, które łączą członków grupy i odróżniają od nieczłonków
podzielanie wspólnych wartości - prowadzi do zamknięcia grupy
jądro grupy - bezpośrednie lub pośrednie związanie z jednym z członków np. wodzem, lub zespołem członków np. dyrekcja
dążenie do homogeniczności członków
współpraca w przeobrażaniu rzeczywistości
budowa świadomości zbiorowej - „my wiemy, my czujemy, my chcemy”
zdobycie własności materialnej (terytorium, miejsce spotkań, narzędzia) i duchowej
systematyzacja i normalizacja czynności - organizacja grupy
9