Najstarszymi znakami są malowidła naskalne sprzed ok. 13 tys. lat p.n.e. Na kościach, muszlach, kości słoniowej i nefrycie ryto obrazy i znaki. Później używano kamieni, drewna, płytek glinianych, metalowych i z wosku. W Chinach odkryto pancerz żółwia, na którym wyryto znaki ok. 1700 lat p.n.e.

EGIPT

Hieroglify znane już 3000 l. p.n.e. i były pismem starożytnych Egipcjan,. Sztuka pisania stanowiła tajemnicze, ekskluzywne narzędzie, jej znajomością mogli się szczycić tylko nieliczni spośród mieszkańców Egiptu. Egipcjanie wierzyli więc w boskie pochodzenie pisma. Pismo wynalazł bóg Thot. Był on naczelnym bóstwem Hermopolis, bogiem wiedzy, mądrości. Był także bogiem Księżyca co wyraźnie podkreślano w ikonografii - umieszczano mu na głowie wizerunek Księżyca w dwóch jego fazach: jako rogalik i jako dysk w pełni. Thot uznawany był za wynalazcę pisma, a także za opiekuna pisarzy, ukazywany był jako ibis lub pawian, niekiedy też jako mężczyzna z głową ibisa. Termin hieroglify został wprowadzony dopiero przez chrześcijańskiego pisarza Klemensa z Aleksandrii, autora traktatu zatytułowanego Stromateis, ok. 200 r. n.e. W języku greckim znaczy on tyle co “rzeźbione święte znaki” (hierós-święty, glýpho-wyrzynam, wycinam).

System pisma hieroglificznego kształtował się za panowania trzech pierwszych dynastii, na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. Swą w pełni rozwiniętą, klasyczną formę, osiągnął za III dynastii, ustalony wówczas kształt znaków utrzymywał się konsekwentnie przez trzy tysiące lat, aż do okresu rzymskiego. W języku egipskim istnieje tylko jedno, wspólne określenie na “pisanie” i “rysowanie”, wskazuje to, nie tylko na ścisły związek wyrazu i obrazu, ale i na źródło powstania pisma egipskiego. Jego forma wywodziła się od piktogramów, takie też elementy - obrazkowe zachowała w ciągu swego rozwoju. Piktogram stanowił graficzne przedstawienie, rysunek wyobrażający konkretne przedmioty, istoty żywe, czy też sytuacje, o których chciano przekazać informację, nie miał jeszcze wartości fonetycznej.
Z biegiem czasu obrazy upraszczały się i na tej drodze powstało pismo hieratyczne, zwane kapłańskim ponieważ używane tylko przez kapłanów, a obok niego ukształtowało się pismo świeckie, służące ludowi tzw.: demotyczne, o znakach jeszcze prostszych niż hieratyczne. Z powodu wielu przemian określone litery oznaczające głoski nazw przedmiotów wyobrażano właśnie za pomocą rysunków tych przedmiotów.

Nazwa alfabet powstała właśnie z połączenia dwóch znaków: aleph (głowa wołu), oznaczające “A” oraz beth (dom), czyli “B”. Oznacza ona zamknięty szereg następujących po sobie zawsze w tej samej kolejności liter. Jest to wielki krok wobec wymagającego opanowania tysięcy obrazów pisma obrazowego. Od hieroglifów zatem poprzez pismo starosemickie prowadzi droga rozwoju alfabetów greckiego i łacińskiego, a wreszcie do pism wszystkich kulturalnych narodów. Rozwój społeczeństw musiał pociągnąć za sobą doskonalenie porozumiewania się przy pomocy pisma. Jeśli chodzi o formę liter, to na zmiany w tym zakresie główny wpływ wywierał materiał oraz narzędzia piśmiennicze.
Mówiąc o stosowanych przez Egipcjan materiałach pisarskich jako pierwszy należy wymienić kamień. Wykorzystywano go głównie do tekstów pisanych hieroglifami, takie też były najstarsze zapisy egipskie. Hieroglificzne inskrypcje wykuwano na ścianach świątyń oraz grobowców, na posągach, stelach, urnach i innych obiektach kultu i rytuału.

Jednak najbardziej w starożytności rozpowszechniony był papirus, wyrabiany z rosnącej przy rzekach Afryki rośliny o tej samej nazwie. Fabrykacja tego materiału rozwinęła się znakomicie w III tysiącleciu p.n.e. Obok papirusu, w szczególnych przypadkach używano powierzchni z brązu, złota, kości słoniowej, a także glinianych tabliczek oraz skóry. W szkole papirus często zastępowano drewnianymi tabliczkami przystosowanymi do wielokrotnego użytku dzięki temu, że pokrywano je substancją podobną do gipsu, którą można było zmywać. Do codziennych zapisków wykorzystywano także odpryski wapienia oraz kawałki glinianych naczyń, nazywanych ostrakami.

MEZOPOTAMIA

Pismo klinowe przejęli Babilończycy po podbiciu Mezopotamii w II w. p.n.e. Używali go jej dawni mieszkańcy Sumerowie. Charakterystyczny kształt pisma był rezultatem żłobienia w tabliczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny lub kości o trójkątnym przekroju. Zespoły kresek pionowych, poziomych i ukośnych oznaczały całe wyrazy, z czasem przekształcając się w pismo sylabowe. Tabliczki następnie suszono na słońcu lub przy ogniu.

Skorupy naczyń glinianych (tzw. ostraka) służyły do krótkich zapisków rytych metalowym ostrzem. Ale w użyciu był również twardy materiał, jak kamień lub metal. Wymagał on ostrych, twardych narzędzi, którymi kuto lub ryto zapisy. Tak powstały inskrypcje. Pisanie i czytanie pismem klinowym nie było łatwe dla starożytnych mieszkańców Mezopotamii. Nauczyciele pisma i skrybowie stanowili w Babilonii i Asyrii arystokratyczną klasę społeczną, potężniejszą niekiedy od dworzan i samego władcy.

CHINY

Kultura chińska należy do najstarszych na świecie. Pierwsze książki chińskie powstawały na kościach łopatkowych zwierząt, skorupach żółwi, rozciętych laskach bambusowych oraz tabliczkach drewnianych, na których żłobiono znaki pisarskie, które następnie zalewano atramentem za pomocą cienkiej rurki bambusowej. Do czasów współczesnych nie dotrwał żaden z wymienionych rękopisów chińskich.

Po tym okresie zmieniła się postać książki, zaczęto tworzyć na jedwabiu posługując się rurką bambusową i pędzlem z wielbłądziej sierści. Atrament robiono z cieczy odciągniętej z drzew pokostujących, później tuszu z sadzy sosnowej zmieszanej z klejem. Jedwab posiadał cechy podobne do papirusu, a więc giętkość i gładką powierzchnię, ale był znacznie droższym materiałem niż papirus. Na początku II w. n.e. zaczęto wytwarzać w Chinach papier. Książka chińska utrwalona na papierze miała również formę zwoju. Pismo chińskie zachowało się niemal nie zmienione do naszych czasów. Jest typem pisma ideograficznego (tzn. że jeden znak - piktogram - oznacza jeden wyraz). Ilość piktogramów przekracza 44 000, jednak używa się tylko pewnej części. Historia chińskich znaków sięga aż XXVI w. p.n.e. Starożytne obrazy były również malowane na ścianach lub parawanach. W odkrytych grobowcach z dynastii Han i Tang znajdowało się wiele obrazów ściennych z tamtych czasów, których głównymi motywami były krajobrazy górskie, rzeki, kwiaty i ptaki.

RZYM

Nikłe były początki literatury rzymskiej, ponieważ praktyczni Rzymianie koncentrowali swą uwagę na sprawach związanych z rozwojem państwa, a wręcz gardzili pracami literackimi, dopiero zwycięskie podboje spowodowały zetknięcie się ze światem helleńskim, w którym poza ideałami prawdziwie rzymskiej dzielności i surowej praworządności królowały również ideały piękna, dobra i prawdy.

Świadectwa mówiące o handlu książką rzymską pochodzą dopiero z I w. p.n.e. Duże znaczenie miała działalność prywatna w rozpowszechnianiu książek: sami autorzy posyłają przyjaciołom swe utwory, przepisane przez własnych niewolników albo przez najemnych kopistów. Do pisania po papirusie i pergaminie używano wówczas specjalnych piór (gęsich) lub specjalnie ściętych pisaków oraz atramentu. Jedyną zapłatą za twórczy trud pisarza włożony w jego dzieło stanowiła w starożytności sława.

EUROPA

Pismo greckie

Mitologia grecka głosi, że twórcami pisma były córki boga Apollina, inna wersja mówi o Hermesie, a jeszcze inna głosi iż pismo wynalazł Kadmos - mityczny założyciel Teb, który miał być synem króla Fenicjan. W X w. p.n.e.  Grecy przejęli pismo od Fenicjan ale uzupełnili je znakami, które odpowiadały dźwiękom wymawianym przez Greków. Były to samogłoski: A alpha, E epsilon, O omikron, Y ypsilon, a także I iota.

Około V w. p.n.e. wyodrębniło się pismo w trzech odmianach, które dały początek większości pism na świecie. W ciągu lat wykształciła się jedna forma pisma (ok. 403 p.n.e.) zw. greckim alfabetem klasycznym. Język ten obowiązuje do dziś.

Początkowo sposób zapisywania był nieco odmienny od współczesnego, mianowicie od prawej do lewej strony, modyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu pisano już w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej. W V w. p.n.e. Grecy posiadali już alfabet składający się z dwudziestu czterech liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek).

Pismo łacińskie

Etruskowie panowali w Rzymie od VIII do końca IV w. p.Chr., wtedy to pobili ich Latynowie. Późniejsi Rzymianie przystosowali niektóre litery alfabetu greckiego (w zachodniej odmianie) do dźwięków swojej mowy i tak powstało pismo łacińskie.

Łacina była przez całe średniowiecze jedynym językiem w Europie Zachodniej posiadającym pismo, dlatego pisma narodowe powstawały poprzez przystosowywanie tego zapisu do dźwięków konkretnej mowy. Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal całej Europie. Dziś używany jest na ogromnych obszarach kuli ziemskiej.

Pismo runiczne

Historia tego pisma sięga do czasów Cesarstwa Rzymskiego, kiedy to na pograniczu z imperium żyły ludy barbarzyńskie posługujące się językami germańskimi. Plemiona te, pomimo powszechnej opinii, iż były niepiśmienne aż do momentu chrystianizacji, posiadały swój sposób pisania (alfabet runiczny). Obecnie wiadomo że runy stanowią zapis wczesnych stadiów rozwoju języków gockiego, duńskiego, szwedzkiego, norweskiego, angielskiego, fryzyjskiego i plemion środkowych Niemiec.

Mimo tego, że najstarsze inskrypcje datuje się nas schyłek drugiego wieku n.e., przypuszczalnie powstało ono wcześniej, gdyż ukazuje mistrzostwo wykonania i dojrzałość w technikach zapisywania znaków. Pismo to szybko się rozpowszechniło i rozwinęło. Już około 500 r.n.e. odnajdujemy jego ślady w Danii, Szwecji, Polsce, na Rusi i Węgrzech..

W XI wieku obserwujemy wymieranie pisma na terenie Anglii, Niemiec i Holandii. Zostaje zastąpione przez pismo łacińskie. Odwrotnie dzieje się na terenach Skandynawii i jej koloniach, runy przetrwały tam od początku ich istnienia aż po dzień dzisiejszy. Trudno określić, jak powszechną była znajomość tego pisma wśród ludzi. Na temat mistrzów pisma runicznego również niewiele wiadomo: nie wiemy jak ich ćwiczono, kto ich zatrudniał, czy komponowali teksty, ile inskrypcji mogli wykonać w ciągu swego życia.

---