Maja
(nazwiska nie podam, bo jak jaki profesor zapie was na ciganiu z tych notatek po bdzie po mnie:)
PRAWO MIDZYNARODOWE
1.PODSTAWOWE ZAGADNIENIA
SPOECZNO MIDZYNARODOWA - to ogó pastw suwerennych, utrzymujcych stosunki wzajemne regulowane przez prawo midzynarodowe (wsze znaczenie) oraz niesuwerenne podmioty, czyli wszyscy uczestnicy stosunków m. wyposaonych w zdolno do dziaania w paszczynie m., których prawa i obowizki s okrelone przez p.m. (znaczenie szersze). Pocztkiem bya wspólna religia i tradycje. Istotna role w rozwoju spo. m. odegra pokój westwalski z 1648 r., który kadc kres zwierzchnictwa cesarza, otworzy w Europie okres stosunków opartych na stopie równoci (pastwa stay si suwerenne). XIX w. przyniós rozwój gospodarczy, za czym idzie równie dyplomatyczny. Pastwo wchodzi do spoecznoci nie tylko w wyniku czy poprzez uznanie midzynarodowe, lecz gównie w konsekwencji swego powstania i nabycia zdolnoci do dziaa w paszczynie zewntrznej (jest to prawo niezbywalne). Cechy s.m.:
ZASADA RÓWNOCI - to przede wszystkim równo wobec prawa. Nie ma znaczenia wielko terytorium pastwa ani liczba mieszkaców. Konsekwencja tej zasady jest to, e organy pastw w stosunkach zewntrznych korzystaj z tego samego zakresu immunitetów i przywilejów a akty pastw nie podlegaj jurysdykcji, nie mog wic by osdzane przez trybunay wewntrzne drugiego pastwa. Zasada ta moe by jednak wyczona (jak w Radzie Bezpieczestwa ONZ) ale poprzez oddanie przez inne pastwa wadzy samowolnie.
MAY STOPIE ZORGANIZOWANIA - nie ma w s.m. wadzy ustawodawczej, ani wykonawczej, ani obowizujcego sdownictwa. ONZ nie jest tak wadz, pastwa nie s jej podporzdkowane i spenia ona gównie funkcje koordynujce. Mimo aparatu respekcyjnego p.m. jest uwaane przez wszystkich czonków za wice s.m.
WSPÓLNOTY - oparta jest na wolontarymie a nie jak w spoecznoci m. na wyniku prawa niezbywalnego. Dzieli si je na:
w. regionalne - oparte s na zazwyczaj na organizacji regionalnej (np; Organizacja Pastw Arabskich), ale czy je równie - poza ssiedztwem - wspólna historia, jzyk oraz religia.
w. funkcjonalna - maj one na celu bezporednie koordynowanie prowadzonych dziaa w dziedzinie gospodarczej (np; Europejska Wspólnota Wgla i Stali).
w. wojskowa - np; NATO
PRAWO MIDZYNARODOWE - pocztkowo uywan nazwa byo „prawo narodów” - ius gentium. Pocztki stosowania terminu p.m. sigaj przeomu XVI i XVII w., kiedy to terminem ius inter gentes posugiwa si F. Suarez. Od XVII funkcjonuj równolegle dwie nazwy - prawo narodów i p.m. Nowoczesna nauka mówi, e p.m. reguluje relacje midzy pastwami i organizacjami m. i innymi uczestnikami stosunków m. P.m. wyksztacio si jako prawo wojny, do którego dodano prawo pokoju. Dwa dziaa - wojna i pokój - zaproponowane przez H. Grocjusza w jego fundamentalnym dziele „O prawie wojny i pokoju” na dugo okreliy zasadniczy podzia p.m. W miar czasu akcent przesun si na normy regulujce prawo pokoju.
SANKCJE P.M. - spoeczno m. nie ma wadzy, która ustanawiaaby normy i zapewniaa ich stosowanie za pomoc specjalnego aparatu. Normy s tworzone przez pastwa i do nich tez naley stosowanie przymusu. Moe by on narzucony przez samo pastwo ( czyli sankcje indywidualne) oraz przez decyzje organu m. (czyli kolektywne). S. dzieli si na;
zorganizowane - s one przewidziane przez umowy m., które dokadnie okrelaj sytuacje, w jakich mona je zastosowa. Skutki niewykonania zobowiza podzieli mona na trzy grupy:
organizacyjne - dotycz uczestnictwa pastwa w dalszej wspópracy m. Mog one by przewidziane za niewykonanie zobowiza finansowych oraz za niewykonanie zobowiza merytorycznych. Sankcje te, obok zawieszenia i wykluczenia, mog jako rodki wstpne - polega na ostrzeeniu lub wezwaniu do przestrzegania.
korygujce - przez ich zastosowanie pastwa wyrównuj, likwiduj niejako skutki naruszenia jakiego postanowienia umownego przez nielojalnego kontrahenta. Zniwelowanie skutków przekroczenia obejmowa moe; pozbawienie spodziewanych korzyci naruszajcego przez zawieszenie wykonania postanowie stawiajcych go w korzystnym pooeniu lub przez zastosowanie takich rodków jak wycofanie pomocy itp.
bezporedniego przymusu - s stosowane do pastwa winnemu naruszenia normy zakazujcej uciekanie si do groby lub uycia siy, popeniajcemu przestpstwa lub zbrodnie midzynarodowe.
niezorganizowane - nie s one przewidziane w umowie, cho sygnatariusze licz si z ich istnieniem. To przede wszystkim sankcje psychiczne i spoeczne (podawanie wiadomoci w rodkach masowego przekazu).
TEORIA MONISTYCZNA - mówi o tym, e p.m. i prawo wewntrzne tworz jeden system prawny, w którym normy pozostaj zwgldem siebie w porzdku hierarchicznym. W zalenoci od sposobu ustalenia hierarchii midzy normami wyrónia si monizm z prymatem p. wewntrznego i monizm z prymatem p.m.
TEORIA DUALISTYCZNA - wedug tej teorii p.m. i wewntrzne to dwie odrbne gazie.
Z analizy praktyki m. nie wynika jednoznacznie uznanie wyszoci p.m. nad wewntrznym, cho mona zauway tendencje w tym kierunku. Kade pastwo ma prawo okrelenia relacji, nie mona jednak przyj rozwizania uznajcego wyszo p. wewntrznego. Pewne normy zakazujce zbrodni m. przeciwko pokojowi, ludzkoci, zbrodni wojennych, maja wyszo w stosunku do kadego porzdku wewntrznego. W Konstytucji polskiej rozwizane jest to w ART. 91 „Ratyfikowana umowa midzynarodowa, po jej ogoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cz krajowego porzdku prawnego i jest bezporednio stosowana”. W ust. 2 art. ten wyranie uznaje wyszo umownych norm p.m. nad p. wewntrznym, stanowic „ Umowa m. ratyfikowana za uprzedni zgod wyraon w ustawie ma pierszestwo przed ustaw, jeeli ustawy tej nie da si pogodzi z umow”.
Konstytucja
!
umowa midzynarodowa
!
ustawa
!
rozporzdzenie
2. RYS HISTORYCZNY
Przez pojcie p.m. czsto rozumie si przede wszystkim ten typ historyczny tego prawa, który wyksztaci si w Europie w okresie przejcia od redniowiecza do czasów nowoytnych i który czsto okrela si jako „ klasyczne p.m.”. Cechoway ten ukad m.in. wielo pastw suwerennych o wspólnych lub podobnych cechach ustroju ekonomiczno-spoecznego (mniej lub bardziej rozwinity kapitalizm przy zachowaniu wielu struktur feudalnych, brak wadzy ponadpastwowej, korzystanie na równych prawach z obszarów morskich, system bezpieczestwa oparty na sojuszach, wojna jako legalny sposób zaatwienia sporów m.) Ten typ dominowa a do XX w, ulegajc wielu przeobraeniom, zachowujc jednak swe podstawowe cechy. I wojna wiatowa i rewolucja w Rosji w 1917 r. wprowadziy nowe elementy w dziedzinie midzynarodowej. Te elementy rozwiny si w wyniku II wojny wiatowej i w latach powojennych, kiedy to doszo do wyksztacenia si ukadu m. zoonego z pastw kapitalistycznych, pastw socjalistycznych i duej liczby nowo powstaych pastw, z drugiej strony nowa technika wojenna, w szczególnoci wynalezienie broni jdrowej i rakiet, sprawiy e wojna nie moga pozosta instrumentem polityki narodowej. Rozwój wie si teraz z dziaalnoci ONZ. Ten ukad nazywa si „wspóczesnym p.m.” lub „prawo Narodów Zjednoczonych”.
BLISKI WSCHÓD - std pochodz najstarsze dokumenty p.m. Z koca IV p.n.e pochodzi traktat nakadajcy na strony obowizek respektowania rowu granicznego i kamienia, który to obowizek zosta zaprzysiony przez stron zwyciona.
GRECJA - umowy zawierane midzy miastami greckimi byy dyskutowane na zgromadzeniach ludowych i spisywane na tabliczkach spiowych. Czsto zawierano przymierza (symmachie). Homer wspomina o umowami zawieszenia broni, które speniay funkcje traktatów pokojowych. Póniej pojawiy si traktaty zawierane „na wieczne czasy”. W stosunkach wzajemnych stosowana represalia, wymuszajc respektowanie prawa; czst form bya androlepsja, polegajca na chwytaniu obywateli drugie pastwa i wizieniu ich do czasu zadouczynienia z tytuu naruszenia prawa. Proksenia to udzielenie gociny i opieki obywatelom drugie miasta przybywajcych w sprawach handlu i innych (to pierwowzór opieki konsularnej). Pod koniec okresu klasycznego i w epoce hellenistycznej midzy niektórymi miastami zawierane byy izopilitije, czyli umowy o przyznaniu obywatelom drugiego miasta na zasadzie wzajemnoci praw obywatelskich. Dziaay te organizacje midzynarodowe zwane amfiktioniami. Miay charakter religijno-polityczny majc na celu ochron miejsc kultu religijnego. Czonkowie ich podejmowali zobowizania ograniczajce wybór rodków w prowadzeniu wojen (niezatrówanie wody pitnej) oraz dotyczce uprzywilejowanego traktowania swoich obywateli. Amfiktionia staa si instrumentem w polityce imperium mecedoskiego.
CHINY - p.m. rozwijao si w latach 770 - 221 p.n.e. (okres rozbicia na wiele pastw). Obowizywaa tu zasada równoci prawnej i zasada suwerennoci, która nie bya pojmowana jako absolutna. Przestrzegano nietykalnoci posów. Pastwa paciy danin z której udzielano pomocy pastwom w wypadku godu, powodzi itd. Znane byo pojcie wojny sprawiedliwej - czyli niezaczepnej i niezaborczej.
RZYM - rzymianie zawierali traktaty przyjani (amicitia) i traktaty przymierza (societas). Zawierali nierównoprawne umowy przymierza, na mocy których Rzym zapewnia sabszemu kontrahentowi obron przed wrogiem zewntrznym w zamian za dostarczanie posików zbrojnych i okrelone wiadczenia rzeczowe. Przestrzegano zasady nietykalnoci posów oraz do stosowania zawartych umów. Rzymianie znali pojcie wojny sprawiedliwej, czyli wojn wypowiedzian wedug przepisanej procedury. Tu wyksztacio si ius gentium odpowiadajce potrzebom obrotu prawnego z udziaem cudzoziemców, ale nie tylko, dotyczyo take stosunków midzy pastwami, wojny, jeców, niewolnictwa, traktatów pokoju, zawieszenia broni, niezniewaania posów itd.
REDNIOWIECZE - po konsolidacjach pastw o ustroju monarchii stanowej, powstao wiele pastw o podobnych ustrojach politycznych, gospodarczych, religijnych oraz kulturowych. To tzw. „rodzina narodów chrzecijaskich”, czyli obszary dawnego cesarstwa rzymskiego, Polska, Ru Kijowska, Nowogród, Litwa, Czechy, Wgry, Szwecja i Dania. Cech znamienn tego okresu jest dualizm (wewntrzny - wadza midzy monarch i stanami; midzynarodowy -rywalizacja papiea z cesarzem). Traktaty zawierane byy wzmacniane przysig, wic elementem religijnym, kanonici twierdzili, e papie moe zwolni od przestrzegania umów m., zwalniajc od przysigi. Natomiast legalici cesarzy twierdzili, e wadza jest równolega do kocielnej i wcale od niej nie pochodzi.
Koció zacz rozpowszechnia pokoje boe (np. nie wolno prowadzi wojny w czasie postu i wit), a za tym cesarze wprowadzili pokoje cesarskie. Pocztki humanitaryzacji wojny. Europa bya w konflikcie z pastwami muzemaskimi (organizowanie wypraw krzyowych majcych odzyska Ziemi wit), to jednak przyczyniao si do rozwoju stosunków m. Midzy pastwami europejskimi i pastwami islamu zawierano ukady rozejmowe na krótkie okresy (10 lat). Na tej paszczynie wanym wydarzenie byo podpisanie przez króla francuskiego Franciszka I z sutanem tureckim Solimanem Wspaniaym umowy m. w 1535 r. zwanej kapitulacj.
Rozwiny si takie formy kontaktów jak sobory i synody, które powoli przeksztacay si z typowo kocielnych na wieckie na których omawiano problemy m. Susznie uwaa si je za prototyp kongresów m. Wraz z rozwojem miast i handlu zaczy powstawa zwizki miast w celu obrony swych interesów, a take sporów (najwikszym zwizkiem bya Wielka Hanza).
Wieki XV i XVI w Polsce byy okresem rozwoju myli politycznej i prawa wewntrznego. Wyksztaciy si zjawiska wojny sprawiedliwej i oraz stosunków midzy pastwami chrzecijaskimi a pogaskimi. Mona tu mówi o polskiej szkole prawa wojny. A. Frycz Modrzewski w swym dziele De republica emendanda za przyczyn usprawiedliwienia wojny wskazywa usunicie bezprawia i obron ludnoci, by za prowadzeniem wojny humanitarnej. Arianie, czyli bracia polscy, rozwijali pogldy pacyfistyczne, wystepujc przeciwko karze mierci i wojnie.
OKRES DO XVIII - utrwala si zasada równoci prawnej pastw, std wynika zasada wolnoci mórz (równe prawa do korzystania z mórz w celach eglugi i ryboówstwa). Zasad t wzmacniaa zasada równowagi politycznej, która bya wytyczn w stosunkach m. (polegaa na niewysówaniu si nadmiernie jakiego pastwa nad innymi, a jeeli tak si stao to sabsze pastwa zawieray sojusz przeciwko najsilniejszemu - tak jak byo z Napoleonem, e prawie wszyscy byli przeciw niemu). Nastpnie pojawia si zasada cuius regio eius religio, co zostao potwierdzone w traktacie augsburskim z 1555 r. - oznaczaa wzmocnienie wadzy wieckiej.
Zakoczenie wojny trzydziestoletniej w 1648 r. midzy katolikami a protestantami stanowio cakowity kres jednoci redniowiecznego systemu jednoci wiata chrzecijaskiego, co zaowocowao uznaniem 332 pastw za niepodlege.
Wanym momentem byo uniezalenienie koloni angielskich w Ameryce Pónocnej i powstanie Stanów Zjednoczonych. Wówczas z inicjatywy Katarzyny II powstaa w 1780 r. I Liga Neutralnoci Zbrojnej, a w 1800 w czasie wojen napoleoskich powstaa II Liga = rozwój prawa wojny morskiej i prawa neutralnoci. Rozbiory Polski byy typowym przykadem naruszenia zasad w tym czasie obowizujcych. W tym czasie doktryna Rousseau - Portalisa staa si podstaw mylenia w XIX w. co polepszyo los rannych i chorych onierzy poprzez zawieranie umów m.
Dziea Grocjusza, takie jak O prawie wojny i pokoju oraz Wolno morza a take O prawie upu stay si czynnikiem ostatecznym wydzielenia nauki p.m. z nauk teologicznych. Odrónia prawo boskie od prawa naturalnego, które w jego rozumieniu wolne jest od elementów religijnych. Wedug obok prawa naturalnego istnieje prawo pozytywne, ludzkie, które dzieli si na prawo cywilne i prawo narodów. Doprowadzio to do powstania szkoy prawa naturalnego. Wyprowadzili oni normy prawa narodów z natury czowieka za zasadach rozumowania filozoficznego., nie przykadajc wagi do takich róde tego prawa jak umowy i zwyczaj. Odmienn szko od tej bya szkoa pozytywistów. Uwaali oni przepisy prawa za przejaw woli pastwa, a w konsekwencji umow p.m. i zwyczaj za róda p.m.
WIEK XIX I XX - tu wpyw miaa rewolucja francuska. Wysuna si tu taka zasada jak zasada nienaruszalnoci terytorium oraz nieinterwencji w sprawy wewntrzne drugiego pastwa.
KONGRES WIEDESKI - 1815r. by wielkim zjazdem m. z udziaem monarchów. Powsta Zwizek Niemiecki, organem zwizku mia by sejm. W sprawie Polski usankcjonowano rozbiory („czwarty rozbiór”), utworzono wolne miast Kraków i Królestwo Polskie. Uznano Szwajcari za pastwo neutralne, przyjto regulamin rangi dyplomatycznej, uznano wolno eglugi na rzekach wspólnych, wydano deklaracje w sprawie handlu z Afryk. Powstao równie wite Przymierze (Rosja, Austria i Prusy, do których przyczya si nastpnie Anglia, ale z powodu odmiennych interesów poprzez poparcie Francji, przymierze zostao doprowadzone do upadku).
DOKTRYNA MONROEGO - prezydent Stanów Zjednoczonych wystpi w 1823 r. ze swym ordziem o nieinterwencji pastw europejskich w sprawy amerykaskie. Byo to take wyrane pokazanie wyszoci Stanów nad kontynentem amerykaskim.
EKSPANSJA SPOECZNOCI M. - rewolucja przemysowa ze swymi konsekwencjami gospodarczymi doprowadza do intensywnej wspópracy m. Nastpuje, w konsekwencji podniesienia poziomu nauki, do walk midzy klasami, ale z drugiej strony powoduj powstanie solidarnoci midzy robotnikami na skal m.
EKSPANSJA KOLONIALNA - napisali strasznie duo pastw które podbiy inne. Nikt by tego nie zapamita a w dodatku nie zakoczyli podpunktu adnym podsumowaniem. Jaka bzdura.
TRAKTAT PARYSKI - 1856 r. koczy wojn krymsk. Stanowi cakowity rozpad witego Przymierza. Postanowienia: Turcja dopuszczona zostaje do spoecznoci m., utworzono Serbi, zneutralizowali Morze Czarne, utworzono Europejsk Komisj Dunaju z udziaem mocarstw europejskich (dziaaa nad przystosowaniem Dunaju do eglowania), wydano deklaracj dotyczc prawa wojny morskiej.
ROZWÓJ WSPÓPRACY M. I P.M. - rozwój kontaktów doprowadzi w XIX do powstania organizacji m. (np. Powszechny Zwizek Pocztowy, M. Zwizek Telegraficzny). W 1864 r. podpisana zostaa konwencja Czerwonego Krzya, dotyczca polepszenia losu rannych wojskowych, która rozpocza humanitaryzajc prawa wojennego. W 1890 podpisano Akt Antyniewolniczy, w 1904 podpisano akt w sprawie zakazu handlu kobietami i dziemi a w 1906 w sprawie zakazu nocnej pracy kobiet.
KONWENCJE HASKIE - z 1899 i 1907 r. Pierwsza zostaa zakoczona podpisaniem 3 konwencji dotyczcych: a) pokojowego zaatwiania sporów m. b) praw i zwyczajów wojny ldowej c) zastosowania do wojny morskiej przepisów konwencji Czerwonego Krzya oraz trzy deklaracje dotyczce niezrzucania pocisków wybuchowych z balonów przez okres 5 lat. W drugiej konwencji uczestniczyo 44 pastw i byo rozrzeszeniem pierwszych obrad.
NAUKA P.M. - w 1873 r. w Belgii powstay dwa stowarzyszenia majce na celu prowadzenie bada i popieranie rozwoju m. (to Stowarzyszenie Prawa M. i Instytut Prawa M.) . Powstaj rodowiska pacyfistyczne.
OKRES WSPÓCZESNY - dzieli si na:
I WOJN WIATOW - po wojnie zostay podpisany traktat w Wersalu, a potem z Polska o ochronie mniejszoci, nastpnie z Austri, Bugari, Niemcami i Turcja (który nie wszed w ycie)
OKRES MIDZYWOJENNY - w 1924 r. Zgromadzenie Ligii Narodów przyjo tzw. protokó genewski zobowizujcy do zaatwiania wszystkich sporów m. w drodze pokojowej, nie zosta on jednak ratyfikowany przez pastwa. Za to w 1928 podpisay pakt paryski (zwany take paktem Brianda-Kellogga) który zawiera uroczyste wyrzeczenie wojny i zobowizywa do zaatwiania wszystkich spraw w drodze pokojowej. Saboci tego paktu by jednak brak sankcji. Stany nie zostay czonkiem Ligii, tak samo byo z Rosj przez dugie lata. W 1925 r. podpisane zostay umowy lakarneskie dajce gwarancj dla wschodniej granicy Francji i Belgii, dwa traktaty o wzajemnej pomocy Francji z Polska i Czechosowacj oraz traktaty zawarte midzy przez Niemcy z Francj, Polsk, Czechosowacj i Belgi. W istocie umowy te miay charakter przeciwstawiajcy si Lidze Narodów. Nastpnie zosta podpisany pakt zwany Ma Entent (1933 r.) obejmujcego Czechosowacj, Rumuni i Jugosawi, porozumienia bakaskiego (1934 r.), podpisanego przez Grecj, Turcj, Rumuni i Jugosawi, oraz paktu batyckiego (1934 r.) zawartego przez Litw, otw i Estoni.
II WOJNA WIATOWA - 1 I 1942 r. deklaracja dotyczca zakoczenia wojny i adu powojennego wygoszona przez prezydenta Stanów Roosvelta (wygoszona pó roku wczeniej) zostaa podpisana przez pastwa walczce z Osi i nazwana zostaa Kart Atlantyck. W dniu 26 czerwca 1945 podpisano w San Francisco Kart Narodów Zjednoczonych, przez ni zostao powoane ONZ
OKRES POWOJENNY - zaczy powstawa bardzo licznie organizacje m. W Kairze w 1945 r. powstaa Liga Pastw Arabskich. . W 1949 powstao NATO. W 1950 r. powstaa Unia Europejska. W okresie powojennym powstao wiele kodyfikacji takich dziaów p.m. jak: prawa morza, dyplomatycznego, konsularnego, traktatów ( z 1969 w Wiedniu), czowieka (dwa pakty przyjte w 1966 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ; Pakt Praw Cywilnych i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Spoecznych i Kulturalnych). Zasady p.m. skodyfikowano w Deklaracji zasad p.m. dotyczcych przyjaznych stosunków i wspópracy midzy pastwami, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 24 padziernika 1970 r. W trosce o rozwój i przestrzeganie p.m. w warunkach wspóczesnoci Zgromadzenie ONZ w uchwae z 9 stycznia 1990 r. ogosio lata 1990 - 2000 Dekada Narodów Zjedonoczonych dla P.M. Dziki rozwojowi powstay nowe dziay p.m. takie jak: prawo kosmiczne, nowe dziay telekomunikacyjne, prawo dotyczce korzystania z energii atomowej. W ycie zaczy wchodzi rónego rodzaju regulaminy i uchway organów licznych organizacji m. tzw. prawo wewntrzne organizacji m Zaczyna powstawa tendencja do przeobrazania spraw wewntrznych w m. (np: dotyczcych praw czowieka). Nastpuje ewolucja od prawa koordynacji do prawa celowoci. W konsekwencji ujawnia si tendencja do hierarhizacji norm p.m. Na szczycie znajduj si podstawowe zasady i normy o charakterze konstytucyjnym, wyraajce trosk o interesy spoecznoci m. jako caoci, z którymi inne normy nie mog zostawa w sprzecznoci. Poniej znajduje si ogó norm p.m. umownego i zwyczajowego. A jeszcze niej cay zespó coraz liczniejszych regu zawartych w uchwaach organów organizacji m. (tzw. mikkie p.m.)
NAUKA P.M. - w okresie midzywojennym wystpuj dwie tendencje w zakresie bada p.m.. Zwolennicy kierunku p. neonaturalnego podkrelaja wartoci etyczne, jakie wi si z norm prawa i które s niezalene od uznania jej przez pastwa. Od dawnej szkoy p. naturalnego neonaturalici róni si bardziej realistycznym pojmowanie „natury”. Zwolennicy kierunku normatywistycznego (tzw. szkoa austriacka) wywodz si od teoretyka Kelsena. Przedstawiaj p.m. i p. wewntrzne jako jeden system prawny, ustalajc hierarchi norm prawnych. Kierunek socjologiczny, zwany take realistycznym, wywodzi si od francuskiego profesora prawa Leona Duguita. Zwolennicy tego kierunku traktuj prawo jako zjawisko spoeczne, sprowadzajc je do przejawów „rzeczywistoci” i „faktów spoecznych”, by z tej pozycji krytykowa podstawowe pojcia p., jak osoba prawna, pastwo, prawo podmiotowe. W konsekwencji za jedyne realne podmioty p.m. uwaaj osoby fizyczne. Powsta równie kierunek funkcjonalistyczny, który doprowadza do rozszerzajcej interpretacji przepisów p.m., nie bior pod uwag, e prawo jest wyrazem woli suwerennych pastw. Na podstawie zaoe marksizmu - leninizmu rozwija si nauka p.m. w Zwizku Radzieckim. Doktryna ta podkrela znaczenie suwerennoci pastwowej. Bronia ona prawa pastw do samostanowienia i uwaaa naród walczcy o niepodlego za podmiot p.m.
NAUKA P.M W POLSCE - rozwój p.m. zwizany by z orodkami uniwersyteckimi. I teraz nastpuje wspaniaa rzecz w tej ksice. Wypisane s nazwiska wykadowców z rónych uniwerków, których w yciu nie syszaam prócz wspóautora ksizki do p.m. pana Bierzanka na pierwszym miejscu wsród profesorów nieyjcych. I to by byo tyle na ten temat co mam do napisania, poniewa i tak by si nikt tego nie uczy. I tak szczliwie zakoczyam II rozdzia na temat historii p.m :)
3. RÓDA P.M
POJCIE RÓDA P.M. - oczywicie jak to bywa jeeli od czego nie ma wyjtków to pojcie w zamian za to nie jest jednoznaczne i tu wanie wystpuje takie zjawisko. W sensie materialnym .p. jest to co sprawia, e p.m. ksztatuje si i nabywa moc obowizujc. Tego rodzaju przyczyny maj charakter pozaprawny. Zaliczane s do nich - zalenie od przyjtego punktu widzenia - wola pastwa (kierunki pozywistyczne), nakazy rozumu (szkoa prawa natury), wi spoeczna (kierunki socjologiczne), wiadomo i emocje ludzi (kierunki psychologiczne)..róda te s nazywane „wewntrznymi”. ródła p.m. rozumiane w sensie formalnym rozumiane s jako zewntrzny wyraz procesu, który doprowadzi do powstania normy p. Gdy w znaczeniu materialnym ródem p. s siy tworzce normy p., w znaczeniu formalnym jest ono produktem dziaania tych si. róda te s nazywane „zewntrznymi”. S dwa niekwestinowane róda formalne p.m. (a to rzadko jak sami wiemy, eby si kto do czego nie doczepi) umowa m. i zwyczaj. W stosunkach m. brak jest ustaw poniewa nie istnieje wadza ponadpastwowa zdolna narzuci sw wol suwerennym pastwom (warto zapamita - to zasada podstawowa p.m. jak oczywicie pamitacie...no moe Jarek ma powie...nie pamita? Wic przypominam zasad maego stopnia zorganizowania:) Jarek tylko si nie obraaj i nie dopisuj do swojej teorii, e Ci nie lubimy:)!!! No dobra obiecuje to si ju nie powtórzy:)Nastpnym razem zapytam kogo innego.) I tu powstaje pewien problem, czy wyroki sdów m. zaliczy równie do róde. Pojcie róde p.m. nie pokrywa si jednak cakowicie z pojciem podstaw wyrokowania. I tak np. w art. 38 & 1 statusu Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci jako podstawy wyrokowania wynienia obok umów m. i zwyczaju take ogólne zasady prawa uznane przez narody oraz dopuszczono stosowanie przez Trybuna orzecznictwa i doktryny w charakterze pomocniczego rodka do stwierdzenia istnienia przepisów prawnych. ródami w sensie poznawczym s zbiory umów, komplikacje zwyczajów i inne wydawnictwa, które s pomocne w wyszukiwaniu przepisów prawnych ( w Polsce jest to Dziennik Ustaw w którym s publikowane umowy m.; czsto w zczniku).
UMOWA M. - konwencja wiedeska z 1969 r. o prawie traktatów (ratyfikowana przez Polsk w 1990 r.) we wstpie przypomina, e „umowy m. odgryway donios rol w historii stosunków m.” i stwierdza ich „nieustajace znaczenie (...) jako róda p.m. oraz rodka rozwoju pokojowej wspópracy midzy narodami”. Postanowienia umowne s z reguy bardziej precyzyjne i jasne w porównaniu z normami zwyczajowymi i daj one mniej podstaw do sporów. Prawo zwyczajowe ma natomiast t przewag, e normy jego wi z reguy wszystkie pastwa, podczas gdy umowa m. jako taka wica jest tylko dla stron.
Umowa m. - jest to wspólne owiadczenie podmiotów p.m., które tworzy prawo, a wic uprawnienia i obowizki. Wedug konwencji ( art.2 ) to „ m. porozumienie midzy pastwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez p.m., niezalenie od tego, czy jest ujte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub w wicej dokumentach, i bez wzgldu na jego szczególn nazw”. Umowy nosz róne nazwy, takie jak; ukad, konwencja, pakt, porozumienie, protokó, deklaracja, akt kocowy konferencji, konkordat i inne. Nazwa jak nosi nie ma znaczenia co potwierdza konwencja. Równie inne podmioty p.m. w ograniczonym zakresie maj prawo zawierania umów m.
RODZAJE UMÓW M. - mona je podzieli wedug rozmaitych kryteriów:
ze wzgldu na tryb zawierania w :
trybie zoonym - które wymagaj ratyfikacji lub zatwierdzenia
trybie prostym - które takiej fatygi nie wymagaj
biorc pod uwag , który wystpuje w imieniu pastwa, dzielimy na umowy:
pastwowe - gdy w imieniu pastwa wystpuje ( i stawiam ze nikt nie wpadnie na to co bdzie dalej:) gowa pastwa
rzdowe ( podpisywane s przez Polsk w imieniu Rady Ministrów, podlegaj one ratyfikacji przez Prezydenta, jeeli posiadaj zasadnicze znaczenie dla pastwa, a ponadto jeeli wyranie przewiduj ratyfikacj lub ja dopuszczaj, a okolicznoci uzasadniaj ratyfikacj. W innych przypadkach podlegaj ratyfikacji przez Rad Ministrów)
resortowe ( s podpisywane przez waciwego ministra, jeeli dotyczy to waciwoci jednego ministra. S w zasadzie zatwierdzane przez Rad lub Prezesa Ministrów)
Podzia nie ma znaczenia w p.m. i wszytskie s wice w ten sam sposób. Znaczenie ma tylko w prawie wewntrznym (eby wiadomo kto musi wycign dugopis lub pióro jak kto woli i zamaszycie zostawi na papierze wiczony podpis od lat dziecicych )
z punktu widzenia liczby stron mona je podzieli na:
dwustronne (bilateralne)
wielostronne (multiliteralne)
biorc moliwo przystpienia do umowy wyróniamy:
zamknite ( maj ograniczon liczb kontrahentów i nie przewiduj przystpienia pastw trzecich. Przewanie umowy dwustronne maj charakter zamknitnych)
otwarte ( w ramach tej grupy mona wyróni jeszcze umowy otwarte bezwarunkowo i
warunkowo - przewiduja moliwo przystpienia tylko tych pastw, które
speni okrelone warunki )
5. biorc pod uwag tre umów mona wyróni umowy dotyczce konkretnych dziedzin stosunków m., tak wic wyróniamy umowy:
polityczne
gospodarcze
komunikacyjne
dotyczce stosunków prawnych i spoecznych
wspópracy kulturalnej
wspópracy naukowo - technicznej
i inne
Nie jest to podzia zamknity i nie wi si z tym podziaem adne konsekwencje prawne.
6. biorc pod uwag nastpny element podziau mona dokona na:
zgodne z normami powszechnego p.m. (które maj chrakter bezwzgldnie obowizujcy) oraz z Kart NZ
oraz niezgodne z normami
Z tym podziaem wie si wano umów. W tym kontekcie wane jest rozrónienie umów na równoprawnych i nierównoprawnych (stwarzaj jednostronne uprawnienie, uciliwe dla drugiej strony i naruszaj zasad suwerennej równoci, stwarzajc nierówno prawn stron).
BUDOWA UMOWY M. - p.m. nie zawiera adnych przepisów dotyczcych formy. Istniej jednak pewne wzory. Umowa skada si zazwyczaj z :
tytuu - zawiera nastpujace elementy
oznaczenie nazwy umowy
wskazuje strony
okrela przedmiot umowy
wstpu - zwany czasem preambu moe zawierac nastpujce elementy:
okrelenie organów, w których imieniu umowa jest zaiwerana
podanie motywów, którymi kieruja si strony
celu
okolicznoci poprzedzajcych bd towarzyszcych zawarciu umowy lub okrelenie
zasady czy pogldu stron
wzmiank o wyznaczeniu penomicników i o wymianie penomocnictw
stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy
dyspozycji - czyli merytoryczna cz umowy, zawiera zasadnicze postanowienia umowy, w
których pastwa formuuj swe prawa i obowizki wynikajce z umowy. cz ta
zwykle podzielona jest na art (czasem równie na paragrafy i punkty)
postanowie kocowych - reguluj m.in. róne zagadnienia formalnoprawne zwizane z
trybem zawarcia umowy i jej wejcia w ycie, okrelaj czas
obowizywania, ewentualnie równie moliwo i warunki jej
wypowiedzenia, niekiedy zwaieraj dopuszczalno zgaszania
zastrzee
W kocu jest wymienione miejsce i data podpisania umowy, liczba egzemplarzy oraz jzyki, w jakich zostaa sporzdzona. Po tym czas na podpisy i pieczcie. Kolejno skadania podpisów zawiera regua alternatu, która jest formalnym wyrazem zasady równoci pastw. Na egzemplarzu przeznaczonym dla danej strony podpisy jej przedstawicieli znajduj si na pierwszym miejscu. W umowach wielostronnych podpisy s skadane w porzdku alfabetycznym imion on lub mów podpisujcych przedstawicieli (art!!!!wedug nazw pastw). Obecnie umowy dwustronne s sporzdzane zazwyczaj w jzykach kontrahentów. Jzykami wiatowymi s: angielski, francuski, hiszpaski, rosyjski, chiski oraz polski (to moe nie cakowita prawda, ale adnie by to wygldao:) Obok pastw w ograniczonym zakresie posiadaj prawo zawierania umów równie inne podmioty p.m. Prawo to zostao nadane lub uznane przez pastwo. To np. Stolica Apostolska, tudzie wiele organizacji m. Czasem stron moe by równie strona wojujca, powstacy lub organizacja narodu walczcego o wyzwolenie.
ZAWIERANIE UMÓW M. - proces ten skada si z kilku etapów. Przebieg uzaleniony jest od tego czy umowa ma charakter dwustronny, czy wielostronny, oraz czy jesy umow zawierana w trybie prostym czy zoonym (potrzebna ratyfikacja lub zatwierdzenie). Tak wic przystpmy do wymieniania nastpujcych etapów. Przedstawienie czas zacz:
rokowania - (negocjacje) prowadz do ustalenia treci i ostatecznego zredagowania tekstu. Mog byc prowadzone w formie ustnej ( niemylic z cielesn:) lub pisemnej. Bardziej zozon form maj umowy o chrakterze wielostronnym. Najczciej stosowana jest tu metoda m. konferencji dyplonatycznych z udziaem przedstawicieli zainteresowanych pastw. Czsto aby przynioso to jaki efekt potrzebne s przygotowania, czyli np. napisanie projektu umowy.
parafrowanie - polega na tym, e penomocnicy stron, którzy prowadzili rokowania, umieszczaja pod przygotowanym projektem swoje inicjay, czyli parafy. Oznacza to, e tekst zosta przygotowany do podpisania.
podpisanie - zasad jest, e kada umowa musi by podpisana. Wyjatkiem s konwencje uchwalone przez Midzynarodow Organizacj Pracy, które nie s podpisywane, lecz od razu podlegaja ratyfikacji. Równie umowy w formie not werbalych s od razu retyfikowane.
ratyfikacja - jest to zatwierdzenie umowy (mam tego dosy. Teraz wprowadzam skrót. UWAGA umowa = u.; za duo pisania z t u.:) przez kompetentny do tego organ pastwa. Oznacza ona wyraenie ostatecznej zgody na zwizanie si u.
Obecnie w Polsce na podstawie art. 89 Konstytucji z 1997 r. ratyfikacja u.m. naley do Prezydenta. Jednake wymagana jest wczeniejsza zgoda Sejmu wyraona w formie ustwy, jeeli u. dotyczy:
pokoju, sojuszu, ukadów politycznych lub wojskowych
wolnoci, praw lub obowizków obywatelskich okrelonych w Konstytucji
czonkostwa Polski w organizacjach m.
znaczcego obcienia finansowego
spraw uregulowanych w ustawach lub w których Konstytucja wymaga ustawy
W zwizku z ratyfikacj sporzdzony jest tzw. dokument ratyfikacyjny, który zawiera ustalon w danym pastwie form ratyfikacyj oraz tekst u. ratyfikowanej. W ostatnim czasie rozwina si równiez praktyka zatwierdzania u.m. przez rzd, praemiera lub szefów resortów, bez udziau gowy pastwa i parlamentów. W niektórych u. pojawia si sformuowanie o klauzuli o zrónicowanym przyjciu, co oznacza istnieje moliwo ratyfikacji oraz zatwierdzenie w zalenoci od prawa wewntrznego. Wynika z tego prosta zasada, e s one sobie równowane i nie maj wpywu na wano u.
Ratyfikacja jest spraw wewntrzn i nie wywouje skutków. Aby co uzyska naley wymieni si u. lub jak to si fachowo mówi zoy u. Wymiana ma miejsce przy u. dwustronnych. Przy u. wielostronnych dokumenty skadane s depozytariuszowi (najczsciej w pastwie w którym u. zostaa podpisana). I tak szczliwie koczy si proces zawierania u.m. Istnieje jeszcze rejestracja u., nie jest jednak od tego uzaleniona wano u. Wedug art Karty NZ wszyscy czonkowie ONZ maj obowizek rejestracji u. zawartych po wejciu Karty NZ, a jeeli tego nie zrobi nie mog si na powoywa wobec adnego organu ONZ (nie zostanie ona po prostu wzita pod uwag). Wewntrz pastw u.m. publikowane s w wydawnictwach i dziennikach urzdowych. W Polsce publikowane one s w Dzienniku Ustaw, a niektóre w dziennikach urzdowych resortów.
OBOWIZYWANIE U.M. WANO - wyraenie zgody moe przybrac róne formy. tak wic art 11 konwencji wiedeskiej z 1969 r. stwierdza, e „zgoda moe by wyraona przez podpisanie, wymian dokumentów, ratyfikacj, przyjcie, zatrwiedzenie, przystpienie lub w jakikolwiek inny uzgodniony sposób”. Zasada pacta sunt servanda (zwana niekiedy zasad witoci u.). Jeeli zgode wyraono we waciwej formie i u. zostaa zawarta, wówczas strony u. zobowizane s wykona w dobrej wierze jej postanowienia. Wedug art. 26 konwencji wiedeskiej „Kada u. bdca w mocy wie strony i powinna by wypeniana w dobrej wierze”. Dodatkowo art. 27 mówi, e „ Strona u. nie moe powoywa si na postanowienia swojego prawa wewntrznrgo, aeby usprawiedliwi, e nie wypania u”.
PRZYCZYNY NIEWANOCI U.M. - przyczyny podzieli mona na trzy grupy:
zwizane z naruszenie prawa wewntrznego kontrahentów dotyczcego zawierania u. - ogólnie nie mona si na p. wewntrzne powoywa, jednake konwencja wiedenska przewiduje wyjtek. Otó wedug art. 46, przyczyn moe by sytuacja, kiedy zgoda na zwizanie si u. zostaa wyraona z pogwaceniem normy prawa wewntrznego, która ma zasadnicze znaczenie w tej dziedzinie 9tj. w dziedzinie kompetencji do zawirania u.). Pogwaacenie to musi by oczywiste, tzn. oniektywnie widoczne dla kadego pastwa postpujcego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajn praktyk i w dobrej wierze ( tak niedawno mielimy wiczenia ze zobowiza, wic moe kto nam powie co kryje si pod sowem „dobra wiara”? O pan chcia abymy zrobili pierwsze zajcia troch krótsze. Prawda?! Jeeli si panu tak duy na moich zajciach to prosz o odpowied pana w pierwszej awce. Tak mamy kilka rzdów o praosz, raz, dwa, trzy, cztery. A ja prosz pana z pierwszej:) Jarek wybacz, ale nie mogam si powstrzyma:) Obiecuje to si ju wicej nie powtórzy. Sowo harcerza:)
wady owiadczenia woli - mog by one spowodowane przez:
przekroczenie przez przedstawiciela jego upowanienia do wyraania zgody art. 47 (ograniczenia musz byc podane do wiadomoci pozostaym pastwom negocjujcym przed wyraeniem zgody; tylko wtedy zostanie uznan niewano)
bd art. 48
podstp art. 49
przekupstwo art. 50
przymus wobec przedstawiciela art. 51 ( zawsze stwierdza niewano)
przymus wobec pastwa art. 52 ( tu sytuacja nie jest taka jasna. Przymus musi miec form groby lub uycia siy. Po drubie nie kade uycie sy powoduje niewano, a tylko uycie jej sprzecznie z zasadami p.m.)
niezgodno z ius cogens - oznacza to, e u. jest niewazna, gdy w chwili jej zawierania bya ona sprzeczna z bezwzgldnie obowizujcy norm p.m. ( z norm o chrakterze ius cogens. Konwencja przewiduje równie taka sytuacj, gdy w ycie wchodzi jaka nowa norma o chrakterze bezwzgldnym, to kada u. podpisana wczeniej nie bdca z ni w zgodzie, staje si niewana.
ZAKRES CZASOWY OBOWIAZYWANIA I STOSOWANIA U.M. - u. obowizuje od momentu jej uprawomocnienia si, tzn. od czasu kiedy kontrahenci wyrazili w sposób definitywny zgod na zwiazanie si u. i zosty wypenione wszystkie inne ratyfikacje i wymiany. U. która si uprawomocnia nie zawsze wchodzi w ycie równolegle. Niekiedy nastpuje to póniej, np. w 30 lub 60 dni po uprawomocnieniu si. Kiedy u. wygasa to wygasa równiez obowizek jej stosowania. Jednake w wyjtkowych sytuacjach u. moe by zawieszona, mimo e sama nie wygasa, lecz gdy przestan dzia przyczyny zawieszenia, moe zacz funkcjonowa ona ponownie. Istniej przypadki, gdy u. jest stosowana prowizorycznie przed jej uprawomocnieniem si.
Wejcie w ycie - u. sama okrela termin jej wejcia w ycie. Wyksztaciy si jednak pewne typowe rozwizania. U. nie wymagajce ratyfikacji lub zatwierdzenia wchodz w ycie z chwil podpisania lub w okrelonym czasie pod podpisaniu ( jak ju by pisaam 30 lub 60 dni). Czasem wejcie (smoka !) zwizane jest ze spenieniem warunku ( jest to dla przypomnienia warunek zawieszajcy. Jarek widzisz wyran popraw? Nie skomentowaam!!!). U. wymagajce ratyfikacji lub zatwierdzenia po spenieniu tego miego obowizku, a u. wymagajace wymiany po tej czynnoci. Natomiast u. wielostronne zazwyczaj w okrelonym czasie po zoeniu ustalonej liczby dokumentów ratyfikowanych, zatwierdzenia lub przystpienia. Jeeli u..m. nie zawiera klauzuli dotyczcej wejcia ( i prosz bez skojarze, poniewa chodzi o wejcie w ycie i nie mówimy tu o wejciu w dorose ycie!). wówczas naleaoby ustali, jaka bya intencja stron. W braku ustalenia odmiennej intencji stron, u. nie podlagajca retyfikacji wchodzi w ycie z chwil podpisania, a u. podlegajca ratyfikacji i przewidujca wymian dokumentów - z chwil dokonania tej wymiany.
Wyganicie u.m. - dzieli si je na:
przewidziane w samej u. - wtedy sama ona okrela warunki i czas jej wyganiecia. Zaliczamy tu:
upyw czasu, na jaki zosta ona zawarta
spenienie si warunku rozwizujcego
wypowiedzenie u. zgodnie z jej postanowieniami
Wiele u. jest podpisywanych na okrelony czas np. 10 czy 20 lat. Istnieje równie klauzula prolongacyjna która dziaa w ten sposób, e gdy adna ze stron przez upywem czas u. nie wypowie jej, to jest ona przeduana automatycznie. U. zawarte bezterminowo przewiduj najczciej klauzul wypowiedzenia. Wyjtkami s umowy graniczne i traktaty pokojowe. Jest to oczywiste z tego wzgldu, e pastwa nie mog przewidzie jak dugo utrzyma si taki sta m. i czy sytuacja polityczna si nie zmieni. Umowa wielostronna nie wygasa, gdy jedna strona wypowie u., przestaje tylko obowizyw to pastwo, przy dwustronnych sprawa jest prosta, gdy jedna strona wypowie u. to ona automatycznie wygasa.
2. nieprzewidziane w u. - gdy nastpuj za zgod wszystkich stron lub z przyczyn obiektywnych, to jest dobrze. Ale gdy do takiej sytuacji z dpowodu jednego pastwa, to robi si niezy baagan, poniewa kady bda tylko o swoje.
Uchylenie u.m. zgodna wol stron - jest moeliwe jeeli wszystkie strony si na zgadzaj. Umowa moe by uchylona lub zmotyfikowana. Czsaem form uchylania jest zawarcie nowej umowy, regulujcej tej samej dziedziny stosunków.
Utrata podmiotowoci przez jedn stron - przy umowach dwustronnych prowadzi do jej wyganicia, natomiast przy wielostronnych powoduje zmiejszenie liczby kontrahentów.
Moliwo jednostronnego wycofania si z u. jeeli u. nie przewiduje takiej instytucji to jest w zasadzie niedpouszczalne, jako sprzeczne z zasad pacta sunt servanda. Do wyjtków konwencja uznaje sytucje, gdy:
u. zostaj pogwacona przez drugiego kontrahenta - art. 60 konwencji stanowi m.in., e: „Istotne pogwacenie umowy dwustronnej przez jedn stron upowania drug stron do powoania si na to pogwacenie jako na przyczyn, bd wyganicia u., bdx zawieszenia w caoci lub w czci jej stosowania”
powstanie sytuacji uniemoliwiajcej wykonanie u. - mówi o tym art. 61 konwencji, jeeli ta niemozno wypywa z trwaego zniknicia lub zniszczenia przedmiotu niezbdnego dla wykonania u. Strona nie moe powoywa si na to, jeeli smama doprowadzia do zniszczenia takiej sytuacji dziaajc niezgodnie z umow lub ze swymi zobowizaniami m. Czasowa niemono staje si tylko przyczyn zawieszenia stosowania u.
zasadnicza zmiana okolicznoci - clausula rebus sic stantibus. W myl tej teorii kada u. jest zawierana w okrelonych okolicznociach (rebus sic stantibus) w innych okolicznociach pastwa pewnie nie wyraziyby zgody na u. Zgoda ta jest wic wica przy milczcym zaoeniu. Konwencja w art. 62 uznaa, e zasadnicza zmiana okolicznoci, w wyjtkowych sytuacjach, moe byc przyczyn uznania u. za wygas lub daje moliwo wycofania si. Musz by jednak spenione równolegle nastpujce warunki:
zmiana okolicznoci jest zasadnicza i nie bya przewidziana przez strony
okolicznoci które ulegy zmianie byy istotn podstaw zgody strona na zwizanie si u.
skutkiem zaszej zmiany jest radykalne przeksztacenie zakresu obowizkuów, jakie na podstawie u. zostaja jeszcze do wypenienia
Nawet jeeli powysze warunki s spenione nie mona si na nie powoa:
jeeli idzie o umow ustanawiajc granice
jeeli zmiana okolicznoci jest wynikiem pogwacenia przez stron, która si na ni powouje, bd obowizku wynikajcego z u., bd jakiegokolwiek innego zobowizania m.
Powstanie nowej normy ius cogens - niewana jest u. która od samego pocztku bya sprzeczna z norm p.m. o charakterze ius cogens. A jeeli narma taka pojawi si po zawarciu umowy i jeeli u. jest sprzeczna z now powsta norm o chrakterze ius cogens, to zgodnie z art. 64 konwencji u. traci wano i wygasa.
Wpyw wojny na u.m. - u. regulujace stosunki pokojowe i przeznaczone na okres pokoju ulegaj w czasie wojny zawieszeniu, a niektóre mog na skutek wojny wygasn.
ZAKRES PODMIOTOWY OBOWIZYWANIA U.M. - w stosunku do kadej u.m. wszystkie pastwa mona podzieli na dwie kategorie: na jej strony oraz pastwa niebdce stronami danej u., czyli tzw. pastwa trzecie. Wedug konwensji strona oznacza pastwo, które wyrazio zgod na zwizanie si umow i dla którego u. wesza w ycie. adnemu pastwu nie mona narzuci adnych zasad postpowania i adnych zobowiza (art. 34). Wyjtki oczywicie istniej od tej zasady:
zasady na korzy pastwa trzeciego - in favorem tertii. klasyczne u. na korzy pastwa trzeciego przyznaj uprawnienia lub korzyci okrelonemu pastwu. Przykadem moe by traktat poczdamski z 1945; by on u. korzyst dla Polski poniewa przyzna Polsce bye terytoria niemieckie. Pastwo trzecie nie jest zobowizane do przyjcia zaofiarowanej mu korzyci: potrzebna jest do tego jego zgoda, która wedug art. 36 konwencji moe by zgod domnieman. Pastwo nie moe dochodzi przyznanych mu korzyci jeeli strony u. nigdy mu tych korzyci nie przekazay. Dopóki pastwo nie wejdzie w posiadanie swych praw, strony postanowienia mog korzyci uchyli lub zmieni. Jeeli natomiast dla pastwa trzeciego powstao ju konkretne uprawnienie lub jeli nabyo ono zaofiarowane mu w u. korzyci i jeeli u. nie przewidywaa, e uprawnienia te lub korzyci mog by odwoane, wówczas bez zgody pastwa trzeciego nie mona ju zmieni powstaej w ten sposób sytuacji prawnej i faktycznej.
u. na niekorzy pastwa trzeciego - s moliwe w wyjtkowych okolicznociach. S to przede wszystkim u. zawierajce decyzje wobec pastwa, które przez rozpoczcie wojny agresywnej pogwacio podstawowe prawa innych pastw. W normalych warunkach u. ustanawiajce obowizki dla pastwa trzeciego wymagaj wedug art. 35 pisemnej zgody tego pastwa.
ZAKRES TERYTORIALNY OBOWIZYWANIA I STOSOWANIA U.M. - w zasadzie u. obowizuj na caym terytorium pastwa. Art. 29 mówi, e „ O ile odmienny zamiar nie wynika z umowy, bd nie zostanie ustalony w inny sposób, u. wie kad stron w odniesieniu do caego jej terytorium”. Niektóre u. s jednak wyranie zlokalizowane i dotycz czci terytorium pastwowego.
ZAKRES RZECZOWY (PRZEDMIOTOWY) OBOWIZYWANIA U.M. ZASTRZEZENIA - zasad jest, e u. obowizuje w caoci. Od zasady „niepodzielnoci” u. istniej jednak wyjtki (no prosz. A to nowo:). Niektóre u. wielostronne dopuszczaj moliwo zwizania si tylko ich czci. Jednak znacznie czstszym wyjtkiem od zasady, e umowa obowizuje w caoci, s tzw. zastrzeenia - s to jednostronne owiadczenia zoone przez pastwo podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjcia, zatwierdzenia lub przystpienia do umowy, za pomoc którego zmierza ono do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych okrelonych postanowie u. w ich zastosowaniu do tego pastwa. Mog by skadane w rónych fazach, ale ju nie po ostatecznym zwizaniu si u. W zasadzenie zastrzeenia mog by zgaszane wycznie do u. wielostronnych.
Dopuszczalno zgaszania zastrzee - jeeli u. wyklucz moliwo zgaszania zastrzee s one niedopuszczalne. Jeeli u. na te temat milczy, zgodnie z opinia doradcz MTS z 1951 r. i art. 19 konwencji, zgaszanie zastrzee jest dopuszczalne pod warunkiem, e nie s one sprzeczne z przedmiotem i celem u.
Sprzeciwy wobec zastrzee - konwencja przewiduje dwa rodzaje sprzeciwów, które mona by nazwa sprzeciwem:
zwykym - powoduje, e postanowienia, do których zgoszono zastrzeenia, a nastpnie sprzeciw, nie maj zastosowania midzy pastwem zgaszajcym zastrzeenie a pastwem zgaszajcym sprzeciw w stosunku do tego zastrzeenia
kwalifikowany - o którym mowa w art. 21 & 3 konwencji powoduje, e midzy pastwem, które zgosio zastrzeenie, a pastwem, które zgosio sprzeciw kwalifikowany w stosunku do tego zastrzeenia, u. w ogóle nie wchodzi w ycie. W rezultacie, mimo e pastwa te s stronami tej samej u. wielostronnej, nie s zwizane jej postanowieniami w swych stosunkach wzajemnych.
Ograniczenie zakresu przedmiotowego obowizywania u. na skutek zastrzee - zastrzeenie uchyla lub modyfikuje postanowienia u. na rzecz pastwa, które je zgosio. Jednoczenie uchyla ona lub modyfikuje odpowiednie postanowienia, w takim samym zakresie, dla innych stron u. w ich stosunkach z pastwem zgaszajcym zastrzeenie. Obowizuje wic zasada wzajemnoci, jeeli chodzi o prawa i obowizki wynikajce z u.
INTERPRETACJA (WYKADNIA) U.M. - podstaw interpretacji s u. w autentycznym brzmieniu, a nie tumaczenia, gdy czsto odbiegaj one od oryginau, ze wzgldu na trudnoci tumacze. Problemy interpretacji u.m. moemy sprowadzi do dwóch najwaniejszych zagadnie:
podmiotu interpretujcego u. - w zalenoci kto interpretuje wyróniamy:
interpretacj doktrynaln - tj. przeprowadzan przez teoretyków p.m. Nie ma mocy wicej, cho moe mie poredni wpyw na interpretacj przyjt przez strony i organy m., jak równie na interpretacj sdow.
interpretacj urzdow - która moe by dokonywana przez strony u., przez sdy m. (tj. interpretacja sdowa - jest wica tylko dla tych stron, które uczestniczyy w postpowaniu sdowym - jako strony sporu lub jako interwenienci w procesie) oraz organizacje m. Najwikszy walor w tej interpretacji ma tzw. interpretacja autentyczna, tzn. interpretacja dokonana wspólnie przez wszystkie strony u. Moe by ona zawarta w osobnym dokumencie (porozumieniu) i jest wówczas bezwzgldnie wica dla wszystkich stron. Wystpuje ona w praktyce bardzo rzadko. Istnieje równie interpretacja quasi - autentyczna wynikajca ze zgodnego postpowania pastw, a wic ze zgodnej praktyki wszystkich stron u.
reguy interpretacji - mówi o tym art. 31. Istniej trzy podstawowe zasady:
naley interpretowa w dobrej wierze
uyte w umowie wyrazy powinny by w zasadzie rozumiane tak, jak to wynika z ich normalnego znaczenia
znaczenie wyrazów naley przyjmowa w wietle przedmiotu i celu u.
TYPOWE KLAUZULE WYSTPUJCE W U.M. - u. czsto zaiwraj wiele klauzul:
wzajemnoci - polega na zobowizaniu kadej ze stron do traktowania obywateli (osób prawnych, statków, towarów)ukadajcej si drugiej strony w ten sposób, w jaki jej obywatele s traktowane przez pastwo
narodowa - polega na zobowizaniu kadej ze stron do traktowania obywateli (i to copoprzednio w nawiasie) drugiej strony tak, jak traktuje si wasnych obywateli. Nie obejmuje ona praw politycznych.
najwikszego uprzywilejowania - polega na zobowizaniu do przyznania w przyszoci praw i przywilejów, które przyznane zostay lub zostan przyznane jakiemukolwiek trzeciemu pastwu. Znajduje ona zastosowanie w u. handlowych, nawigacyjnych i konsularnych. Moe ona podlaga rónym ograniczeniom.
arbitraowa - rozjemcza lub koncyliacyjna zobowizuje ukadajce si strony do przekazania wszelkich sporów wynikych na tla stosowania u. do sdu rozjemczego bd te do rozpatrzenia przez komisj koncyliacyjn.
AKTY JEDNOSTRONNE - wystpuj obok u.m. Zaliczamy do nich:
notyfikacj - jest to akt polegajcy na oficjalnym pisemnym powiadomieniu drugiego podmiotu p.m. o pewnym wydarzeniu, z którym prawo czy okrelone skutki prawne. Moe mie charakter fakultatywny, gdy pastwa zmierzaj do wyjanienia stosunku prawnego, który inaczej - bez wysania odpowiedniej noty - mógby budi wtpliwoci
uznanie - jest to stwierdzenie przez pastwo, e przedmiot uznania istnieje i powinien by traktowany w paszczynie p.m.
protest - jest to stwierdzenie przez pastwo, e okrelona czynno lub stan rzeczy s niezgodnie z p.m.. Ma on zawsze charakter fakultatywny, gdy p.m. niezobowizuje pastw do protestowania. Tak pastwa broni si przed powstaniem niekorzystnych dla nich regu praktyki.
zrzeczenie si - jest to akt w którym pastwo rezygnuje z pewnych praw. Powinno ono nastpi w sposób wyrany.
ZWYCZAJ - mona okreli jako zgodne postpowanie pastw tworzce prawo. O ile u. jest wspólnym owiadczeniem pastw tworzcych prawo, to zwyczaj powstaje w wyniku zgodnego, tzw. jednolitego postpowania pastw, czyli ich praktyki. Jednolita praktyka nie wystarcza jednak, musi by to praktyka prawotwórcza. Dla istnienia wic zwyczaju niezbdne s równoczenie:
zgodna praktyka pastw - która nazywana jest elementem obiektywnym lub materialnym zwyczajem
przewiadczenie pastw - e praktyka ta tworzy prawo, które nazywane jest elementem subiektywnym zwyczaju
PRAKTYKA JAKO ELEMENT Z. - (powoli wprowadzam nowy skrót, wic uwaga:) oznacza dziaalno organów pastw i ma znaczenie tylko wówczas, gdy dotyczy dziedziny wykraczajcej poza sprawy czysto wewntrzne. Pojcie praktyki naley rozumie bardzo szeroko, jako u.m. (praktyka zbiorowa), owiadczenia skadane w rónych okolicznociach, jako korespondencj i praktyk dyplomatyczn. Aby praktyka tworzya prawo, musi by ona zgodna, a wic jednolita oraz nieprzerwalna.
ELEMENT CZASU - praktyka prowadzca do powstania z. powinna by odpowiednio dugotrwaa, jednake element czasu sam przez si nie ma znaczenia zasadniczego.
POWSZECHNO - to bardzo wany element. Wanym ? jest czy pastwa nowo powstae, nie biorce udziau w powstawaniu zwyczaju, czy s nim zobligowane. Uwaa si, e tak, poniewa chc bra udzia w yciu m. a tym samym zgadzaj si na reguy gry.
OPINIO IURIS SIVE NECESSITATIAS - to przewiadczenie, e tworzy ona prawo. Moe si ono przejawia w róny sposób:
opinio iuris moe by zawarta w samej praktyce (postpowaniu) pastw, która opiera si na milczcym uznaniu istnienia konkretnej normy prawnej
moe by zawarta w oficjalnych owiadczeniach pastw, które stwierdzaj, e istnieje konkretna norma p.m.: moe to mie miejsce w notach, owiadczeniach, wystpieniach m. i na konferencjach m.
moe by zawarta w uchwaach (rezolucjach) organizacji m. Wie to tylko tych którzy wypowiadali si za t uchwa
moe wynika z u.m., jeeli strony zamierzay w nich potwierdzi istniejce normy zwyczajowe
DOWÓD ISTNIENIA NORMY Z. - przeprowadzajc taki dowód naley sign do:
praktyki pastwa
ustawodastwa wewntrznego
owiadczenia przedstawicieli - i przemówienia na konferencjach m. w wielu przypadkach wyraaj oni stanowisko tych pastw, co do istnienia prawa, i mog by brane pod uwag jako dowód normy zwyczajowej
u.m. - szczególne znaczenie maj u. kodyfikujce prawo zwyczajowe
POMOCNICZE RODKI DOWODZENIA - istnienia normy z. Zgodnie z art. 38 & 1 MTS, rodkiem pomocniczym mog by wyroki sdowe i pogldy najbardziej wykwalifikowanych specjalistów p. publicznego rónych narodów.
Z. A U.M. - (przyznacie, e te skróty wygldaj troch gupkowato, jak jakie zaszyfrowane wiadomoci:). Stosunek:).... zwyczaju :( do u.m. moe by rozpatrywany w wielu aspektach:
w aspekcie tworzenia istniej cise zwizki. Z. moe by tworzywem, z którego powstaj u.m. (kodyfikacja zwyczaju), natomiast u. niejednokrotnie mog przyczynia si do powstania norm zwyczajowych przez ujednolicenie praktyki pastw i przez przypieszenie powstania opinio iuris.
w aspekcie znaczenia - zwyczaj nie utraci swego znaczenia (Sandra napisaam to jak Prusak w swojej ksice? Staram si naladowa mistrza!) Stale powstaj normy zwyczajowe (np. normami zwyczajowymi powstaymi po II wojnie wiatowej jest prawo do samostanowienia narodów). Wszystkie normy o charakterze ius cogens, z samego zaoenia musz by normami zwyczajowymi.
w aspekcie obowizywania i stosowania - normy zwyczajowe maj w zasadzie charakter powszechny, natomiast u. obowizuj tylko strony i maj z reguy charakter partykularny.
Z powyszych rozwaa wynika, e prawo z. i u.m. mog istnie i obowizywa równolegle.
INNE RÓDA P.M. - zaliczamy do nich:
ORZECZNICTWO SDÓW M. - sdy w ten sposób nie tworz nowych przepisów prawa, gdy opieraj swe wyroki zawsze na przepisach p. umownego lub zwyczajowego. Opieraj si równie na poprzednich wyrokach, ale nie mog one stanowi podstawy, lecz tylko uzupenienie. Sdy nie s jedynie „ustami wymawiajcymi sowa ustawy”, oddziaowywuj one w pewnej mierze na rozwój prawa, precyzujc i wyjaniajc tre przepisów prawnych i ksztatujc poczucie prawne w spoeczestwie. Co innego jednak oznacza peni tego rodzaju funkcje, a co innego tworzy nowe prawo i by ródem norm obowizujcego prawa ( przy takim stanie rzeczy mam tylko jedno pytanie do autorów tej ksiki [to znaczy do pana Janusza Symonidesa, poniewa pan Remigiusz Bierzane jest wypisany jako pierwszy, wród profesorów majcych duy wpyw na p.m. w okresie midzywojennym na terytorium Polski, lecz na licie osób nieyjcych, co moim skromnym zdaniem powoduje ma trudnoci w udzieleniu mi odpowiedzi] „Dlaczego panowie tytuuj rozdzia inne róda p.m. i podaj za przykad orzecznictwo, jeeli w ostatnim akapicie panowie uznaj, e orzecznictwo do róde p.m. nie naley?” To moe tylko takie gupie zapytanie, niezorientowanego studenta, który chciaby jasno mie przedstawione fakty. Przepraszam za t miao z mojej strony. To ja moe ju usid i po prostu nie wgbiajc si w zagadnienia, tego jake ciekawego przedmiotu, zaczn robi notatki, jak na studenta przystao:)
DOKTRYNA - stosunek do róde p.m. pokrywa si z orzecznictwem (pozostawiam ju bez komentarza, bo có tu mona jeszcze doda;). Ale nie jest co interesujcego wedug art. 38 statutu MTS doktryna jest „rodkiem pomocniczym do stwierdzania przepisów prawnych” (prosz có za precyzyjne wyjanienie. Od razu si czowiekowi cieplej na sercu robi).
USTAWODAWSTWO PASTWA - a tu te si zaczyna ciekawie. Aby nikt nie mia wtpliwoci, e mnie si przed oczami obraz zamazuje i sama to wszystko wymylam, pozwol sobie zacytowa podrcznik „ Nie s ródem p.m. akty ustawodawcze poszczególnych pastw dotyczce stosunków m., nie mog one bowiem nakada obowizków na inne pastwa.” Moe ja tylko czego tu nie rozumiem, wic z pewnoci nie pozwol sobie na nieobecno na wykadzie, który bdzie porusza t cz podrcznika.
ZASADY OGÓLNE PRAWA - ale tylko m. tworz cz p. umownego lub zwyczajowego
UCHWAY ORGANÓW ORGANIZACJI M. - akty prawne zaliczane do „mikkiego” p.m.:
uchway organów organizacji m. adresowane do pastw czonkowskich (liczne s uchway Zgromadzenia Ogólnego ONZ
porozumienia midzypastwowe, wielostronne lub dwustronne, którym strony z rónych wzgldów nie naday rygoru u.m. w penym sowa znaczeniu, a take u. które nie zostay jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone. Niekiedy równie organizacje pozarzdowe mog by wspótwórcami p. mikkiego (ale jedno musicie wynie z tego przedmiotu „naley by twardym a nie mikkim”)
Pozwolicie, aeby co rozjani przejd do ksiki pana Góralczyka. Pisze On, aeby uchway organizacji m. mogy by uznane za ródo p.m., musz spenia równoczenie dwa warunki:
by prawnie wice
tworzy nowe normy prawne (mie charakter prawotwórczy - co nie oznacza nic innego jak uchway, które ustalaj reguy postpowania na przyszo, odnoszc si do takich sytuacji, które mog wystpowa nieokrelona ilo razy)
KODYFIKACJE P.M. - p.m. jako cao nie jest skodyfikowane, lecz postulaty takie sycha ju od jakiego czasu. Przez skodyfikowanie naley rozumie systematyczne zestawienie przepisów p.m. Instytut Prawa Midzynarodowego pracuje nad takim przedsiwziciem, powsta w 1873 r. (wida, e chopaki chc si solidnie wywiza ze swego zadania, wic bdmy cierpliwi i dajmy im jeszcze troch czasu;) Wydaj za to regularnie tzw. „Roczniki”.
Powan prób byy tzw. konferencje haskie z 1899 i 1907 r. Na konferencjach tych skodyfikowano m.in. p. wojny ldowej i czciowo p. wojny morskiej. Prób kodyfikacji p. pokoju podja Liga Narodów i tak w 1930 zorganizowano w Hadze konferencj kodyfikacyjn. Teraz kodyfikacj zajmuje si przede wszystkim ONZ (a w nim Komisja Prawa Midzynarodowego - która skada si z 34 czonków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne. Przy ich wyborze wymagane jest uwzgldnienie zasady, aby reprezentowali oni róne formy cywilizacji i gówne systemy prawne wiata). Procedura jest nastpujca:
wybór tematu
wyznaczenie referenta, który przygotowywuje sprawozdania i projekty nastpnie dyskutowane przez Komisj (ten to ma dopiero przechlapane)
projekt zaakceptowany przedstawiany jest pastwom, które mog formuowa swe uwagi
w wietle uwag rewidowany jest projekt i przedstawiany Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ
nastpuje dyskusja Zgromadzenia co teraz z tym fantem zrobi. Moe przyj go tak jak go widzi lub zwoa konferencj dyplomatyczn w celu opracowania u.m., na podstawie projektu Komisji (tylko ta ostatnia droga postpowania moe prowadzi do kodyfikacji wicej pastwa (czego znów tu nie rozumiem. Wynika z tego, e kada kodyfikacja musi si zakoczy konferencj, wic dlaczego istnieje sytuacja, e Zgromadzenie moe przyj projekt Komisji w formie rezolucji, jeeli nie powoduje to zwizania pastw? Oj ju póno, wic to czepialstwo, które widoczne jest z mojej strony wynika moe z chci znalezienia si ju w óku. Najlepiej bdzie wic jak szybciutko zakocz moje rozwaania:)
Ostatnie ju sowo. Warto przedstawi wyniki pracy szanownej Komisji w kwestii projektów które stay si podstaw u.m., prezentuj si one nastpujco:
4 konwencj genewskie p. morz przyjte w 1958 r.
konwencja wiedeska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r.
konwancja wiedeska o stosunkach konsularnych z 1963 r.
konwencja wiedeska prawa traktatów z 1969 r. (tak czsto przeze mnie wspominana !)
konwencja wiedeska dotyczca reprezentacji pastw w ich stosunkach z organizacjami m. o charakterze powszechnym z 1975 r.
konwencja wiedeska w sprawie sukcesji pastw w stosunkach do mienia, archiwów i dugów pastwowych z 1983 r.
konwencja wiedeska w sprawie traktatów zawieranych midzy pastwami a organizacjami m. lub midzy organizacjami m. z 1986 r. (wam te si dwoj w oczach organizacje m.?)
Prace nad kodyfikacj p.m. prowadzone sa take poza Komisj w ramach ONZ. W 1970 r. Zgromadzenie Ogólne uchwalio Deklaracj zasad p.m. przygotowan przez Komitet Specjalny Zgromadzenia Ogólnego: w 1966 r. uchwalono Pakty Praw Czowieka przygotowane przez Komisj Praw Czowieka: na konferencji dyplomatycznej zwoanej przez rzd Szwajcarii do Genewy w 1949 r. - przyjto 4 Konwencje dotyczce ochrony ofiar wojny, w 1977 r. dwa Protokoy do tych konwencji, prace przygotowawcze prowadzi Midzynarodowy Komitet Czerwonego Krzya.
Tak wanie doszlimy do koca rozdziau a ja wszystkich Was egnam i id spa !!! ju bez adnego ALE...
PODMIOTY PRAWA MIDZYNARODOWEGO
1) UWAGI OGÓLNE
PODMIOTEM prawa m. jest ten, kto posiada prawa i obowizki wynikajce bezporednio z p.m. Pastwa s jedynymi suwerennymi podmiotami, penymi i pierwotnymi (to znaczy, e kade pastwo ipso facto staje si podmiotem z chwil swego powstania). Natomiast wszystkie inne podmioty s podmiotami niesuwerennymi, niepenymi i pochodnymi. Oznacza to e podmiotowo zostaa im nadana przez pastwa i posiadaj j tylko w takim zakresie w jakim zostaa im nadana.
2) PASTWO
W nauce p.m. wskazuje si trzy elementy pastwa. S nimi; okrelone terytorium, ludno oraz wadza. Wedug konwencji o prawach i obowizkach pastwa, przyjtej na VII konwencji panamo amerykaskiej w Montevideo dodaje si jeszcze do tego zdolno do utrzymywania stosunków z innymi pastwami. Suwerenno oznacza niezaleno wadzy pastwowej od jakiejkolwiek innej wadzy oraz peni i wyczno wadzy sprawowanej przez pastwo na jego terytorium (tzw. suwerenno terytorialna lub zwierzchnictwo terytorialne). Granic wykonywania suwerennej wadzy jest poszanowanie suwerennoci innych pastwo oraz zobowiza m. przyjtych przez dane pastwo. Wedug Deklaracji ONZ „Wszystkie pastwa korzystaj z suwerennej równoci. Maj one równe prawa i obowizki oraz s równymi czonkami wspólnoty m., niezalenie od rónic gospodarczych, spoecznych, politycznych lub innego rodzaju. W szczególnoci suwerenna równo obejmuje nastpujce elementy:
pastwa s równe pod wzgldem prawnym
kade pastwo korzysta z praw zwizanych z pen suwerennoci
kade pastwo ma obowizek szanowania osobowoci innych pastw
integralno terytorialna i niepodlego polityczna pastwa s nienaruszalne
kade pastwo ma prawo swobodnie wybra i rozwija swój system polityczny, spoeczny, gospodarczy i kulturalny
kade pastwo ma prawo wypenia cakowicie i w dobrej wierze swoje zobowizania m. oraz wspóy w pokoju z innymi pastwami”
Z suwerennoci czy si równie pojcie praw zasadniczych pastwa - to te prawa, które przysuguj kademu pastwu od czasu jego powstania przez cay czas jego istnienia(to prawo istnienia, prawo do niezawisoci, równoci, obrotu - utrzymywania stosunków m., prawo do czci). Od tych praw naley odróni prawa nabyte, wynikajce przede wszystkim z u.m. Powstanie pastwa jest efektem pewnego procesu historycznego, który moemy nazwa jego genez (to okres ruchów wyzwoleczych które mog rozwija si na terenie przyszego pastwa lub poza jego granicami). Moe ono powsta w drodze pokojowej lub w wyniku walki. Powstanie pastwa jest faktem. O istnieniu nowej suwerennoci decyduje pierwszy przejaw wadzy nowych organów pastwowych. Wród sposobów powstania pastwa wymieniamy:
oderwanie si czci terytorium pastwa i utworzenie nowego niezalenego pastwa (tak powsta Pakistan i Indie)
rozpadnicie si pastwa na kilka nowych pastw (rozpad Czechosowacji)
poczenie si kilku pastw i utworzenie nowego pastwa (tak powstaa Tanzania)
utworzenie nowego pastwa na terytorium nie podgalajcym suwerennoci adnego pastwa (w 1960 powsta tak Kamerun, Togo i Somalia)
Upadek jest faktem historycznym. Ma miejsce wtedy, gdy znika suwerenna wadza pastwowa na okrelonym terenie i nad okrelon ludnoci. S róne rodzaje upadku:
inkorporacja - czyli wczenie jednego pastwa do innego pastwa lub pastw.
rozpadnicie si na kilka czci skadowych
poczenie, czyli utworzenie innych pastw lub pastwa
Cigo - w p.m. uwaa si, e czas okupacji, rewolucyjna zmiana rzdów, istotne zmiany granic nie powoduj upadku cigoci podmiotowoci prawno midzynarodowej pastwa. Zagadnienia sukcesji praw i zobowiza m. wystpuje wtedy, kiedy cz lub cae terytorium jednego pastwa przechodzi pod wadz suwerenn innego pastwa. Jeli idzie o sukcesj w odniesieniu do czci terytorium, to w stosunku do u.m. przyjmuje si generalnie tzw. zasad zmiennoci (przesuwalnoci) granic traktatowych. Oznacza ona, e po zmianach terytorialnych u. wie pastwo na caym jego terytorium, tak jak zostao ono okrelone nowymi granicami. Praktyka pastw w zakresie sukcesji w stosunku do u.m. pozwala wyodrbni cztery gówne teorie czy systemy:
teoria tabula rasa - zgodnie z t teori nowo powstae pastwo z zasady nie jest zwizane adnymi dawniejszymi u.m.
teoria prawa wyboru - polega na tym, nowo powstae pastwo ma prawo dokona wyboru i notyfikowa, jakie z u. zawartych przez dawnego suwerena chce utrzyma w mocy
teoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia - opiera si na zaoeniu, e midzy nowym pastwem a dawnym suwerenem istnieje tzw. sukcesja generalna, z tym jednake, i zarówno nowemu pastwu, jak innym kontrahentom przysuguje prawo wypowiedzenia u., którymi nie chc by wzajemnie zwizani. Wypowiedzenie powinno by zgodne z postanowieniami samej u.
teoria prawa do namysu - zbliona jest w swoich zaoeniach do poprzedniej. Polega ona na tymczasowym utrzymaniu w mocy wszystkich u. dwustronnych celem przeprowadzenia negocjacji co do ich ewentualnego przeduenia lub zmiany.
Odmienne zasady s stosowane do umów ustalajcych granice oraz tzw. umów zlokalizowanych, tj. umów zwizanych nie tyle z istnieniem takiej lub innej wadzy na danym terytorium, ale z samym terytorium.
Kompetencja wasna pastwa (kompetencja wewntrzna) oznacza, e pastwo moe dziaa zupenie swobodnie i wedug wasnego uznania we wszystkich sprawach, które nale do jego kompetencji wasnej. Zgodnie z art. 2 ust. 7 Karty NZ: „ adne postanowienie niniejszej karty nie upowania Narodów Zjednoczonych di ingerencji w sprawy, które z istoty swej nale do kompetencji wewntrznej któregokolwiek czonka”. To co naley do kompetencji wasnej pastwa, okrelone jest przez aktualny stan jego zobowiza prawno midzynarodowych. Z czego wynika, e zakres kompetencji wasnej jest zmienny w czasie. Wybór ustroju politycznego, gospodarczego, spoecznego zawsze naley do kompetencji wasnej kadego pastwa.
Zasada nieinterwencji - wynika ona z zasady suwerennoci, oznacza ona zakaz mieszania si pastw (i organizacji m.) w sprawy nalece do kompetencji wasnej innych pastw. Zasada ta wyksztacia si w XIX i XX w. Wyrazem jej bya doktryna Calvo-Drago (nazwana tak od nazwiska uczonego argentyskiego C.Calvo i ministra spraw zagranicznych Argentyny L.M.Drago). Interwencja ma róne postacie: interwencja zbrojna, gospodarcza, dyplomatyczna. Obok interwencji jawnej wystpuje jeszcze interwencja zamaskowana, porednia (dokonywana „cudzymi rkami”).
Równo pastw - to pojcie wynika z suwerennoci. Poniewa s suwerenne, s równe wobec prawa i korzystaj z jednakowej ochrony prawnej, niezalenie od liczby ludnoci, wielkoci terytorium. Z tej zasady za to wynikaj konsekwencje materialne, proceduralne i protokolarne. Mona do nich zaliczy m.in.; niedopuszczalno narzucenia pastwu norm prawnych wbrew jego woli, równo systemów prawa wewntrznego pastw, zasad, e jedno pastwo nie moe by sdzone przez sdy innego pastwa.
Z równoci wynika ich immunitet jurysdykcyjny (adne pastwo nie moe sdzi innego pastwa). Immunitet jurysdykcyjny obcego pastwa obejmuje jego organy i wszystkie agendy pastwowe, siy zbrojne oraz wasno. Z immunitetu przysugujcemu pastwu nie korzystaj z reguy przedsibiorstwa pastwowe, które posiadaj odrbn osobowo prawn.
Rodzaje pastw - z punktu widzenia struktury wyrónia si pastwa jednolite i zoone, ze wzgldu na stopie rozwoju - tzw. pastwa rozwijajce si, ze wzgldu na charakterystyk geograficzn - pastwa ródldowe i pastwa o niekorzystnym pooeniu - i wreszcie z uwagi na moliwo uczestnictwa w konfliktach zbrojnych wyróniamy pastwa trwale neutralne.
Pastwa zwizkowe (federacje), którego czci skadowe (stany, kraje czy republiki) mog mie szeroko rozbudowane kompetencje wasne i daleko posunit autonomi, wczajc w to autonomiczne systemy prawne, z punktu widzenia p.m. bdzie uwaane za pastwo jednolite, jeeli jego kompetencje w zakresie stosunków m. bd naleay wycznie do rzdu centralnego (federalnego). W niektórych pastwach zwizkowych (np. Szwajcarii i RFN) ich czci skadowe maj ograniczone prawo wystpowania w stosunkach m. Ich kompetencje w tej dziedzinie maj bardzo mae znaczenie i dotycz spraw drugorzdnych (s to tzw. pastwa zoone). Istniej jeszcze tzw. pastwa rozwijajce si - s to najczciej stare kolonie, które byy zbyt zacofane gospodarczo, aby by w stanie zaj odpowiednie miejsce w stosunkach m. Mówic ju tak bardzo konkretnie:) nie ma normy prawa m. która kwalifikowaa by pastwo do tej grupy:). Na I Konferencji Handlu i Rozwoju (UNCTAD) w Genewie w 1964 r. do grupy tej naleao 77 pastw, lecz teraz liczba ta wzrosa do 100 (i tak eby byo znów bardzo logicznie grupa ta nazywana jest „Grup 77”)Praktycznie o przynalenoci decyduj trzy czynniki;
wola samego pastwa, a wic samookrelenie si jako pastwo rozwijajce
uznanie za strony innych pastw rozwijajcych si
oraz uznanie przez pastwa wysoko rozwinite
Pastwa ródldowe, bez dostpu do morza, dawniej nie miay prawa do korzystania z obszarów morskich. Nie posiaday prawa do bandery morskiej, tzn. nie mogy nadawa statkom swojej przynalenoci pastwowej. Sytuacja ta si zmienia po deklaracji barceloskiej w sprawie prawa do bandery pastw pozbawionych wybrzea morskiego z 20 IV 1921 r. Wspóczenie p.m. daje pastwom takim pene prawo do korzystania z wolnoci mórz, ale nie mog one ustanawia adnych stref przybrzenych i czerpa z nich korzyci gospodarczych.
Pastwa o niekorzystnym pooeniu gospodarczym (a jeeli bralibymy pod uwag tak pooenie polityczne to Polska bya by na pierwszym miejscu. Chyba napisze o tym prace magistersk:) - to takie pastwa które maj dojcie do morza, ale nie mog ustanowi 200-milowych stref ekonomicznych, a wic maj ograniczony dostp do bogactw morskich (ale tu prosz pastwa Polska si ju zaapuje. Ach to wyczucie:)
Pastwa archipelagowe charakteryzuj si tym, e cae ich terytorium skada si z archipelagów i wysp. Do pastw takich nale np. Filipiny i Indonezja.
Pastwa trwale neutralne - nie mog podejmowa pewnych dziaa, które mogy by wciga je w konflikty zbrojeniowe. Ograniczenia te s jednak dobrowolne. Pastwo takie:
zobowizane jest nie bra udziau w konfliktach
nie moe zaciga adnych zobowiza mogcych uwika je w wojn
musi powstrzymywa si od udziau w blokadach politycznych
jest jednak uprawnione do obrony swego terytorium przeciwko wszelkiemu zbrojeniowemu atakowi
Obecnie do takich pastw zaliczamy Szwajcari i Austri (naley ona do ONZ, ale przez to e jest to organizacja, która za cel postawia sobie utrzymywanie pokoju).
3) INNE PODMIOTY P.M.
Istotnym dowodem na posiadanie uprawnie wynikajcych bezporednio z p.m. jest zdolno do dziaania, tj. zdolno do wywoywania skutków prawnych w sferze prawno midzynarodowej.
Organizacje m. - wiele organizacji tzw. midzyrzdowych, to jest takich, których czonkami s pastwa, posiada pewne uprawnienia i obowizki w paszczynie prawno midzynarodowej, a wic podmiotowo prawno midzynarodow. Uprawnienia te wynikaj przede wszystkim ze statusów poszczególnych organizacji, ale równie z u. powoujcych je do ycia, oraz z innych u.m. Do najwaniejszych uprawnie naley prawo zawierania u.m. z pastwami i innymi organizacjami m. (ius contrahendi). W. Morawiecki wyrónia cztery podstawowe rodzaje u. zawieranych przez organizacje (i nie pytajcie si prosz, kto to jest, ale pewnie kto wany:);
umowy w sprawie staej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terenie pastwa
umowy w sprawie udzielenia pomocy przez organizacj
umowy w sprawie stowarzyszenia pastw z organizacj
umowy o wspópracy i koordynacji dziaania - zawierane midzy organizacjami m.
Ta wyliczanka oczywicie nie jest kompletna i tak np. wedug art. 43 Karty NZ Rada Bezpieczestwa upowaniona jest do zawierania umów z pastwami, na podstawie których postawia one do jej dyspozycji si zbrojnych, pomocy i uatwienia, wczajc w to prawo przemarszu (to zdanie porwao mnie do dalszego streszczania Wam tego fascynujcego rozdziau:). W swej dziaalnoci organizacje korzystaj w swej dziaalnoci z przywilejów i immunitetów. Obejmuj one zazwyczaj nietykalno siedziby organizacji, immunitety sdowe i egzekucyjne, jak równie przywileje i immunitety przysugujce funkcjonariuszom organizacji. Niektóre organizacje korzystaj dodatkowo z biernego prawa legacji. Oznacza to, e pastwa ustanawiaj przy tych organizacjach swoje stae przedstawicielstwo. Do obowizków naley ponoszenie odpowiedzialnoci midzynarodowej za szkody spowodowane swoj dziaalnoci.
Niesuwerenne organizacje terytorialne - s to organizacje terytorialne, nie stanowice czci terytorium adnego pastwa, ale które same te nie s pastwami, gdy ich wadze nie dysponuj suwerennoci. Suwerenno ich moe by ograniczona na rzecz pastw lub organizacji m.
Watykan - ma ius contrahendi i czynne oraz bierne prawo legacji.
Podmiotowo prawno midzynarodowa narodu - naród który walczy o swoj niepodlego i stworzy w tym celu konkretn organizacj, moe sta si podmiotem p.m. Zagadnienie tej podmiotowoci nabrao nowego znaczenia po powszechnym uznaniu prawa narodów do samostanowienia i tak kady naród jest podmiotem prawa.
Powstacy i strona wojujca - jeeli w jakim pastwie powstaa grupa wojujca i wybucho powstanie i toczy si jeszcze do tego wojna domowa, wówczas grupa wojujca przeciwko dotychczasowemu suwerenowi moe sta si w ograniczonym zakresie podmiotem p.m. Podmiotowo ta wie si z uznaniem tej grupy za powstaców lub stron wojujc. Za grup wojujc uznajemy tak grup, która spenia nastpujce warunki:
grupa powstacza jest zorganizowana (posiada swoje wadze)
sprawuje kontrol nad pewnym terytorium
przestrzega praw i zwyczajów wojennych
Podmiotowo jednostek - na ogó jednostki nie maj podmiotowoci. Istniej jednak wyjtki, kiedy jednostka moe mie uprawnienia i obowizki pynce bezporednio z p.m., a nawet uzyskuje zdolno do dziaania w sferze prawno midzynarodowej. I tak np. na podstawie konwencji europejskiej z 4 XI 1950 r. o ochronie praw czowieka i wolnoci zasadniczych zostaa powoana do ycia Europejska Komisja Praw Czowieka. Komisja moe dziaa m.in. na podstawie roszczenia zgoszonego przez osob fizyczn, organizacj pozarzdow lub grup jednostek, które uwaaj si za ofiar pogwacenia przez pastwo, stron konwencji, praw w niej zawartych, pod warunkiem e wczeniej pastwo uznao Komisje jako organ odpowiedni do rozpatrywania takich skarg.
Odrbnym zagadnieniem jest odpowiedzialno jednostek np. zbrodniarzy wojennych. Oraz odpowiedzialno funkcjonariuszy organizacji m.
I tak jednostka moe mie podmiotowo, jeeli:
pastwo zgadza si, aby jego obywatele w okrelonych sytuacjach wystpowali samodzielnie na forum m.
suwerenno jakiego pastwa jest czasowo ograniczona (jak procesy niemieckich zbrodniarzy wojennych po II wojnie wiatowej)
z prawa takiego mog niekiedy korzysta jednostki zamieszkujce terytoria nie podlegajce suwerennoci adnego pastwa
w stosunkach midzy organizacjami a ich funkcjonariuszami
Podmiotowo osób prawnych - w ostatnich latach mona zauway tendencj dopuszczania osób prawnych do pewnych dziedzin wspópracy m. regulowanych bezporednio przez p.m. Przykadem mog tutaj by organizacje m. cznoci satelitarnej INTELSAT i INMRSAT.Oznacza to, e w pewnych dziedzinach osoby prawne dopuszczane s do dziaania na paszczynie prawno midzynarodowej.
4) UZNANIE MIDZYNARODOWE
Uznanie jest to stwierdzenie przez podmiot udzielajcy uznania istnienia faktów i gotowo respektowania zwizanych z tym skutków prawnych. Uznanie moe dotyczy uznania podmiotowoci prawno midzynarodowej, ale take uznania zmian terytorialnych, norm prawa itd. Praktyka uznania powinna by prowadzona zgodnie z ogólnymi i powszechnie uznanymi zasadami p.m., a w szczególnoci zgodnie z prawem narodów do samostanowienia i Kart NZ.
Niejednokrotnie w uznaniu wystpuje charakter konstytutywny, jak deklaratywny, w zalenoci czy spojrzymy na problem z punktu widzenia podmiotu uznajcego, czy te uznawanego.
Formy uznania - moe by forma wyrana lub milczca (domniemana). Uznanie milczce polega na okrelonym postpowaniu pastwa uznajcego, z którego wynika domniemanie, e pastwo to uznao tak lun inn organizacj. Takie uznanie moe wystpi w sytuacji, gdy z nowym pastwem nawizuje si stosunki dyplomatyczne lub konsularne.
Uznanie de iure - uznawane jest za pene i ostateczne. Udziela si go wówczas, gdy uznana organizacja (pastwo, rzd) spenia wszelkie warunki niezbdne dla jej uznania.
Uznanie de facto - uznawane jest za niepene i prowizoryczne. Jest stosowane wówczas, gdy uznawana organizacja nie spenia wszystkich warunków niezbdnych dla uznania de iure, a uznajcy ma interes w nawizaniu z ni stosunków.
Uznanie pastwa - jest jednostronnym aktem. Jest to uznanie de pleno osobowoci. Uznanie to ma charakter deklaratywny.
Uznanie rzdu - jest aktem jednostronnym, deklaratywnym
Uznanie powstaców i strony wojujcej - ma charakter konstytutywny - tworzy nowy podmiot praw i obowizków.