Ekonomia

międzynarodowa

Wpływ postępu technicznego

na umiędzynarodowienie

procesu gospodarowania

Postęp techniczny a proces

umiędzynarodowienia

Głównym czynnikiem powodującym

umiędzynarodowienie procesu

gospodarowania jest postęp techniczny, który

sprawia, że podział pracy rozszerza się poza

granice jednego kraju i obejmuje swym

zasięgiem coraz większą część świata.

Każdemu przyspieszeniu w dziedzinie

zwiększania umiejętności korzystania przez

człowieka z szeroko rozumianych zasobów i

siły przyrody towarzyszy także rozszerzenie

się geograficznego zasięgu

międzynarodowych więzi gospodarczych oraz

pojawienie się nowych form współpracy .

Postęp techniczny przed

rewolucją przemysłową

Do ok. 1800 r. nie występował żaden trwały

wzrost gospodarczy. Po okresach wzrostu

gospodarczego następowały okresy

załamania, nie zaś długotrwały równomierny

wzrost gospodarczy. W okresie tym nie

mamy do czynienia z żadnymi

przełomowymi wynalazkami.
Od ok. 1800 stały wzrost gospodarczy,

którego siłą sprawczą jest postęp techniczny

– okres ten określa się jako okres

nowoczesnego wzrostu gospodarczego.

Rozwój a wzrost

gospodarczy

Wzrost gospodarczy – wzrost PKB w czasie, czyli

wzrost ilości wytwarzanych towarów i usług

(zmiany ilościowe)
Rozwój jest pojęciem szerszym, zawierającym

oprócz zmian ilościowych (wzrost PKB) również

zmiany jakościowe w sferze gospodarki, polityki,

kultury, prawa, instytucji, technologii, itp.
Postęp techniczny – oznacza:

• Wprowadzanie nowych metod (technologii)

produkcji - przy tych samych nakładach czynników

produkcji wytwarza się wyższą produkcję;

• Wprowadzenie nowych produktów.

Okres nowoczesnego wzrostu

gospodarczego

• Wzrost gospodarczy (zarówno w kategoriach ogólnych, jak i w

przeliczeniu na 1 mieszkańca) był udziałem wszystkich

regionów, ale niektóre regiony osiągały o wiele wyższy poziom

wzrostu niż inne. W czasach współczesnych decydujące

znaczenie ma nie tyle transfer dochodu z jednego regionu do

drugiego – dokonywany przy użyciu siły (okres kolonializmu),

czy w inny sposób – lecz raczej ogólny wzrost światowego

dochodu, ale w różnym tempie w różnych regionach.

• Nowoczesny wzrost gospodarczy opierał się na zdolności

pewnych regionów do bezprecedensowego zwiększania łącznej

produkcji do poziomu nie spotykanego przedtem nigdzie na

świecie, podczas gdy inne regiony nie były zdolne do

osiągnięcia takiego poziomu rozwoju.

• Najważniejszą siłą sprawczą długookresowego wzrostu

dochodu w bogatej części świata była technika, a nie

wyzyskiwanie ubogich.

• Regiony opóźnione w rozwoju wciąż mają szanse na czerpanie

korzyści z postępu technicznego.

Historia nowoczesnego wzrostu

gospodarczego

Zasadniczy przełom w Anglii ok. 1750 – wynalezienie

maszyny parowej i sięgnięcie do wielkich rezerw

energii pierwotnej, paliw kopalnych, będących siłą

napędową maszyny parowej, pozwoliło na

uruchomienie produkcji dóbr i usług na skalę

niewyobrażalną w epoce przedindustrialnej. Rozwinął

się przemysł stalowy, urządzeń transportowych,

chemiczny i farmaceutyczny, włókienniczy i odzieżowy.

Z kolei energię uzyskaną z paliw kopalnych

wykorzystywano do produkcji nawozów sztucznych, co

spowodowało szybki wzrost produkcji rolnictwa.
Nagle gospodarka mogła się rozwijać, pokonując od

dawna znane ograniczenia, nie napotykając

biologicznych barier braku żywności i niedostatku

drewna.

Rozprzestrzenianie się

nowoczesnego wzrostu

gospodarczego

• Podstawowe siły wywołujące rewolucję przemysłową

mogły być powielane również gdzie indziej. Pojawiły się

więc liczne ośrodki industrializacji i rozprzestrzeniał się

wzrost gospodarczy. Była to reakcja łańcuchowa – im w

większej liczbie miejsc zachodziła ta zmiana, tym silniej

współdziałały one ze sobą, a dzięki temu pojawiało się

coraz więcej innowacji, nasilał się wzrost gospodarczy i

rozrastała się działalność oparta na nowej technice.

• Industrializacja rozprzestrzeniała się z W. Brytanii na

inne rynki różnymi sposobami: przez pobudzanie

popytu na eksport ze strony partnerów handlowych

tego kraju, przez zaopatrywanie tych partnerów w

brytyjski kapitał, aby dokonywali inwestycji w

infrastrukturę (np. porty i linie kolejowe) oraz poprzez

rozpowszechnianie technologii po raz pierwszy

zastosowanych w W. Brytanii.

Główne kierunki

rozprzestrzeniania się

nowoczesnego wzrostu

gospodarczego

• Z W. Brytanii do jej kolonii w Ameryce Płn., Australii,

i Nowej Zelandii – są to tereny położone w strefie

klimatu umiarkowanego, o podobnych warunkach

dla produkcji rolnej i innych rodzajów działalności,

więc stosunkowo proste było przenoszenie tu

brytyjskiej techniki i metod uprawy ziemi (np.

wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych było

dosłownie „Nową Anglią”.

• Z W. Brytanii na kontynent europejski –

korzystniejsze warunki rozwoju miała Europa

Zachodnia i Północna niż Wschodnia i Południowa.

• Z W. Brytanii do Ameryki Płd., Azji i Afryki. – burzliwe

zetknięcie starych cywilizacji z nowoczesną techniką

i potęgą prekursorów uprzemysłowienia.

Kolejne fale postępu

technicznego

• Druga fala postępu technicznego (połowa XIX w.) – rozwój

kolei i wynalezienie telegrafu (możliwość natychmiastowego

komunikowania się ludzi na całym świecie), parowce

oceaniczne (handel na skalę światową) oraz budowa Kanału

Sueskiego (1869) oraz Panamskiego (1914).

• Trzecia fala postępu technicznego:

- koniec XIX w. elektryfikacja przemysłu i miast

(wynalezienie przez Edisona żarówki i innych urządzeń

elektrycznych);
-początek XX w. skonstruowanie silnika spalinowego oraz

decydujący postęp w przemyśle chemicznym, głównie w

Niemczech, gdzie opracowano metodę wytwarzania

amoniaku wykorzystywanego m.in. do produkcji nawozów

sztucznych oraz wykorzystywania wytwarzanej w

elektrowniach energii z paliw kopalnych do produkcji

azotowych nawozów sztucznych. Oznaczało to przełom w

produkcji żywności w XX w.

Dominacja Europy w świecie

Te fale postępu technicznego rozchodziły się

po całym świecie za pośrednictwem

nasilającej się wymiany handlowej i

rosnących inwestycji. Dzięki temu

rozprzestrzeniał się również dobrobyt

gospodarczy na inne części świata.

Jednocześnie rozwijał się też globalny system

politycznej dominacji Europy. Do początków

XX w. Europa kontrolowała w zasadzie całą

Afrykę i duże części Azji oraz zaczęły mieć

duży udział w finansowaniu i organizowaniu

handlu krajów Ameryki Łac.

Międzynarodowy podział pracy

a postęp techniczny

• Handel międzynarodowy istniał już w starożytności i średniowieczu, ale nie

miał wówczas większego wpływu na procesy gospodarowania zachodzące w

poszczególnych krajach. Więzi handlowe powstające między poszczególnymi

krajami z reguły nie miały trwałego charakteru (wyjątek obrót zbożem i

drewnem, a później obrót niektórymi podstawowymi artykułami)

• Początek XIX w. - rewolucja przemysłowa – znaczny wzrost wydajności

produkcji przemysłowej oraz pojawienie się nowych dóbr produkowanych w

dużych ilościach, z których część można przeznaczyć na eksport.

Specjalizacja Wielkiej Brytanii (później USA i inne kraje Europy Zach.) w

produkcji przemysłowej, a ograniczenie produkcji rolnej (żywność i surowce

sprowadzane głównie z kolonii). W późniejszym okresie , za sprawą postępu

technicznego w rolnictwie (produkcja nawozów) nastąpił również znaczny

wzrost produkcji żywności.

• W XIX w. ukształtował się międzynarodowy podział pracy, przy czym

włączenie w ten międzynarodowy podział pracy nie zawsze następowało w

sposób dobrowolny. W II poł. XIX w. ukształtowała się również gospodarka

światowa, czyli system trwałych powiązań gospodarczych między krajami,

obejmujący swym zasięgiem prawie cały świat. Gospodarka światowa

powstała w tym okresie funkcjonowała do wybuch I wojny światowej.

• Okres międzywojenny - nasilenie działań autarkicznych i

protekcjonistycznych

Specjalizacja

międzygałęziowa

Specjalizacja w tym okresie ma charakter

międzygałęziowy – poszczególne kraje

specjalizują się w produkcji tych dóbr, które

wytwarzają relatywnie taniej niż inne kraje, a

rezygnują lub ograniczają produkcję tych

dóbr, które taniej można sprowadzić z

zagranicy – specjalizacja zgodna z układem

przewag komparatywnych. Jest ona oparta na

wyposażeniu poszczególnych krajów w

czynniki produkcji (początkowo surowce,

warunki naturalne i pracę prostą, a następnie

kapitał – najpierw fizyczny, a potem ludzki).

Rozwój powiązań

gospodarczych w II połowie XX

w.

Podział świata na trzy grupy krajów:

• USA i kraje powiązane z gospodarką amerykańską –

kraje uprzemysłowione już przed wojną (USA, Kanada,

Europa Zachodnia, Japonia, Australia, Nowa Zelandia) –

gospodarki rynkowe;

• Kraje bloku socjalistycznego powiązane z gospodarką

ZSRR – rozwój w izolacji od krajów o gospodarkach

rynkowych;

• Kraje rozwijające się, które odzyskały niepodległość po II

wojnie światowej - część z tych krajów (szczególnie w

Azji) dołączyła do bloku socjalistycznego, część (też Azja)

wybrała strategię rozwoju poprzez handel, a część

(głównie Ameryka Łacińska) wybrała tzw. trzecią drogę

rozwoju – połączenie gospodarki socjalistycznej z

rynkową, strategia substytucji importu, rozwój w izolacji

od reszty świata.

Rozwój powiązań

gospodarczych w II połowie XX

w.

• Pierwsze lata po wojnie – tylko częściowo

udało się odtworzyć powiązania

gospodarcze i to tylko w grupie krajów

uprzemysłowionych przed wojną,

powiązanych z gospodarką amerykańską.

• Wyraźny wzrost wymiany i ekspansja

innych form współpracy gospodarczej

(przepływ kapitału, rozwój korporacji

transnarodowych) – początek lat 60-tych

• rozwój nowego modelu specjalizacji

międzynarodowej (specjalizacja

wewnątrzgałęziowa)

Specjalizacja

wewnątrzgałęziowa

• Pozioma – specjalizacja producentów z różnych

krajów w produkcji podobnych dóbr, będących

bliskimi substytutami

• Pionowa – specjalizacja producentów z różnych

krajów w produkcji poszczególnych elementów

produktu końcowego - pierwsze samochody Forda

były produkowane w całości w jednej fabryce. W

1994 r. produkcja Forda opierała się na ponad 700

dostawcach z USA, w 1995 r. nowy model Forda

produkowany był we współpracy z 227 dostawcami

z całego świata.
Specjalizacja wewnątrzgałęziowa odnosi się do

produkcji przemysłowej. Jest to dominujący model

specjalizacji i wymiany w stosunkach między

krajami wysoko rozwiniętymi.

Czynniki, które przyczyniły się do

rozwoju specjalizacji

wewnątrzgałęziowej

• Rozwój produkcji przemysłowej w okresie powojennym,

stymulowany przez wzrost zamożności w krajach wysoko

rozwiniętych

• Specyfika produkcji przemysłowej – większość produktów

przemysłowych, inaczej niż produkty rolne i surowce to

dobra zróżnicowane. Im bardziej przetworzony produkt,

tym większe możliwości jego różnicowania – specjalizacja

wewnątrzgałęziowa pozioma

• Wyższe tempo i możliwości postępu technicznego w

produkcji przemysłowej (w porównaniu z produkcją rolną i

przemysłem wydobywczym). Postęp techniczny sprawia,

że produkty przemysłowe stają się coraz bardziej złożone,

co oznacza konieczność podziału produkcji na

poszczególne etapy – im bardziej skomplikowany produkt,

tym więcej etapów produkcji i więcej producentów jest

zaangażowanych w produkcję dobra końcowego

II rewolucja przemysłowa

(rewolucja informatyczna)

• Okres od połowy lat 70-tych do połowy lat 80-tych –

kryzys po szokach naftowych – nasilenie działań

protekcjonistycznych

• Przełom lat 80-tych i 90-tych II rewolucja

przemysłowa (rewolucja informatyczna) –

komputer, fax, telefonia komórkowa, Internet, łączność

satelitarna – skokowy postęp w gromadzeniu,

przetwarzaniu i przesyłaniu informacji. Pozwoliło to

zintensyfikować istniejące więzi między poszczególnymi

podmiotami gospodarki światowej oraz nawiązać nowe:

np. możliwość udziału w wymianie małych i średnich

firm, wzrost możliwości udziału usług w wymianie,

dynamiczny rozwój korporacji transnarodowych.

• Intensywność tych przemian sprawiła, iż pojawiło się

pojęcie globalizacji procesu gospodarowania.

Globalizacja - definicja

Globalizacja - proces coraz bliższego, realnego

scalania gospodarek narodowych, przejawiający się w

dynamicznym wzroście obrotów handlowych,

międzynarodowych przepływów kapitałowych i

usługowych, które z kolei są efektem wzrastającej

tendencji do traktowania, przez coraz większą liczbę

przedsiębiorstw, całego świata jako rynku zbytu dla

swoich produktów.
Globalizacja wymiany, globalizacja produkcji,

globalizacja rynku kapitałowego, globalizacja rynku

pracy.
Cechy charakterystyczne – duża zmienność warunków

i otoczenia, wzrastająca konkurencja (nowy model

konkurencji), bardzo szybkie tempo postępu

technicznego (skracanie cyklu życia produktu).

Pozostałe czynniki, które miały wpływ na

możliwość wykorzystania wynalazków

rewolucji informatycznej do

zintensyfikowania powiązań gospodarczych

• Liberalizacja - tam gdzie liberalizacja jest

najbardziej zaawansowana, tam skala powiązań

gospodarczych jest największa – handel towarami

przemysłowymi, przepływy kapitału

• Upadek bloku komunistycznego –

upowszechnienie modelu gospodarki rynkowej w

krajach postkomunistycznych, ale również w

wielu krajach rozwijających się – powrót krajów

postkomunistycznych i krajów rozwijających się

do gospodarki światowej

• Upowszechnienie języka angielskiego, jako języka

biznesowego

• Rozwój odpowiedniej infrastruktury

komunikacyjnej

Globalizacja – skracanie cyklu

życia produktu

• Szybkie tempo postępu technicznego powoduje powstawanie nowych

gałęzi produkcji, nowych produktów oraz znaczne skrócenie cyklu życia

produktu. W pierwszej połowie XX wieku średni cykl życia większości

wyrobów konsumpcyjnych przekraczał 20 lat, a w gałęziach

dynamicznych 10 lat. W latach 60-tych coraz trudniej było utrzymać

produkt przez dłużej iż 5 lat, a w latach 80-tych cykl życia wielu

wyrobów nie przekraczał 2 lat. W latach 90-tych przedstawiciele wielu

japońskich koncernów zaczęli głosić niezbędność w wielu sferach reguły

4-2-2-4, co oznacza 4 miesiące na wynalezienie i zaprojektowanie

produktu, 2 miesiące na przygotowanie kampanii reklamowej i promocje

na rynku, 2 miesiące na intensywną sprzedaż, a 4 miesiące to czas,

kiedy produkt stopniowo staje się przestarzały i bezużyteczny. Skracanie

cyklu życia produktu jest w dużym stopniu pochodną nakładania się na

siebie z jednej strony dążeń producentów do zdobycia przewagi

konkurencyjnej i lepszego miejsca na rynku, a z drugiej strony

wykorzystania nowej, szerokiej oferty technicznej i technologicznej

• Jednocześnie mamy do czynienia z kreowaniem nowych potrzeb

konsumentów (za pomocą odpowiednie reklamy) , które można

zaspokoić za pomocą nowych produktów. Ponadto ogólny dostęp do

informacji powoduje ujednolicanie potrzeb konsumentów na całym

świecie.

Globalizacja – wzrost

konkurencji

• Wprowadzanie nowych technologii wiąże się z dużymi kosztami, a to

wymaga większej skali produkcji. Dlatego nowe produkty kierowane są

na globalny rynek

• Szybkie tempo postępu technicznego oraz postępujący proces

globalizacji przyczyniają się do zaostrzenia konkurencji

międzynarodowej.

• Wzrost konkurencji przyczynia się do:

- zmiany modelu konkurencji (odejście od tradycyjnej konkurencji

cenowej),

- zmusza do obniżania stałych kosztów produkcji i przekształcania ich w

zmienne (redukcja zatrudnienia na etacie, przenoszenie na pracownika

kosztów pracy, np. ubezpieczeń, elastyczność zatrudnienia – umowa na

wykonanie konkretnego zadania, zaopatrywanie się u dostawców

podzespołów i usług działających w systemie just in time – przerzucenie

na dostawców i zleceniobiorców kosztów tworzenia rezerw oraz ryzyka

związanego z zmiennością koniunktury, kosztów ubezpieczeń (zarówno

ryzyka, jak i pracowników). Ograniczanie kosztów stałych pozwala

firmom na większą elastyczność, co jest niezmiernie ważne w okresie

szybko i często zmieniającego się otoczenia i warunków.

Globalizacja zmienność

Nieodłącznym atrybutem globalizacji jest duża

zmienność otoczenia i warunków działania

przedsiębiorstw, co wymusza na firmach zmianę

ich strategii działania:

• Do 1960 r. – przykładano dużą wagę do wyciągania

wniosków z przeszłości dla kierowania przyszłością.

• Od 1960r. do 1980r. – dużą rolę przykładano do

przewidywania zmian, tak aby się do nich

przygotować.

• Od 1980 r. – narastająca zmienność i złożoność

otoczenia coraz bardziej zmuszająca do

wyzwolenia zdolności kierowania zmianami.

Globalizacja - nowy wymiar

konkurencji

Globalizacja rodzi nowe silne czynniki

różnicowania i nowe sfery oraz płaszczyzny, w

których poszczególne kraje współzawodniczą.

Pozycja rozwojowa poszczególnych krajów

pełniona rola w gospodarce globalnej

powodują, że wiele krajów ze sobą nie

konkuruje ponieważ nie posiadają wspólnych

płaszczyzn współzawodnictwa. W praktyce

Postęp polega nie tylko na poprawie

konkurencyjności na danej płaszczyźnie, ale i

na ewentualnym przejściu na wyższą

płaszczyznę, na której konkurują kraje bardziej

zaawansowane.

Płaszczyzny konkurencji

poszczególnych krajów

• Konkurencja nie o teraźniejsze, ale o przyszłe przewagi –

dążenie do pierwszeństwa w nowych przyszłych

innowacjach, które zrewolucjonizują rynek – kreacja

nowych produktów i technologii oraz przygotowanie

umiejętności do ich praktycznego wykorzystania

(konkurencja w ramach kapitału intelektualnego/wiedzy,

informacji i intuicji)

• Zdolność obywateli danego kraju do tworzenia firm

transnarodowych opartych na kapitale ludzkim i fizycznym

– firm, które najlepiej kojarzą kombinacje czynników

produkcji w skali globalnej i najlepiej wykorzystują

możliwość sprzedaży (korporacje transnarodowe są

największym beneficjentem globalizacji).

• Konkurencja poprzez postęp w jakości oferowanych

czynników produkcji do gospodarki globalnej

• Współzawodnictwo o lokalizację kapitału.

Gospodarka kreatywna

W krajach wysoko rozwiniętych mamy do

czynienia z gospodarką opartą na wiedzy,

która obecnie przekształca się w

gospodarkę kreatywną. Głównym aktywem

w gospodarce opartej na wiedzy jest

wiedza/kapitał ludzki. Natomiast głównym

aktywem w gospodarce kreatywnej jest

kreatywność/pomysłowość, ponieważ

gospodarka kreatywna to gospodarka, które

nie tylko gromadzi i analizuje wiedzę i

informację, ale je aktywnie przetwarza (za

pomocą kreatywności) w coś nowego i

wartościowego