Organizacje międzynarodowe

Organizacje międzyrządowe są tworzone przez państwa i działają na podstawie umów międzynarodowych. Z reguły posiadają pewien zakres podmiotowości prawnej. Można ją określić jako formę współpracy państw, ustaloną w umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stałą liczbę członków i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów, określonych przede wszystkim w statucie organizacji. Organizacje pozarządowe nie działają na podstawie umów międzynarodowych, lecz na podstawie porozumień nieformalnych o charakterze wewnątrz prawnym. Jej członkami związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw, a nie same państwa. Niektóre z nich mają duże znaczenie polityczne, gospodarcze czy społeczne, inne natomiast mają bardzo ograniczony zasięg oddziaływania. Niektóre organizacje pozarządowe uzyskały status konsultacyjny. Mogą one uczestniczyć w posiedzeniach Rady Gospodarczo-Społecznej w charakterze obserwatorów, przedstawiać pisemne oświadczenia itp..Organizacje pozarządowe mogą, więc w pewnym zakresie uczestniczyć w pracach organizacji rządowych, a przez to pośrednio oddziaływać na państwa członkowskie tych organizacji.
Należy rozróżnić organizacje międzynarodowe powszechne (uniwersalne) oraz partykularne (regionalne).

Organizacje powszechne stanowią te organizacje, które w założeniu mogą objąć wszystkie państwa świata.Organizacją faktycznie spełniającą te założenie jest tylko ONZ. Charakter powszechny mają również międzynarodowe organizacje wyspecjalizowane związane specjalnymi układami z ONZ, wraz, z którą tworzą tzw. system Narodów Zjednoczonych. Są to m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF). Z ONZ związane są też dwie inne organizacje międzynarodowe o charakterze powszechnym, a mianowicie: Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) oraz Światowa Organizacja Handlu (WTO).
Członkostwo organizacji partykularnej (regionalnej) jest uzależnione od położenia geograficznego, co niekiedy znajduje odbicie w nazwie organizacji. Pod względem geograficznym najbardziej określonym regionem jest kontynent. Charakter kontynentalny ma Organizacja Państw Jedności Afrykańskiej, do której należą wszystkie państwa afrykańskie, oprócz Maroka. Rada Europy mimo nazwy nie ma charakteru kontynentalnego. Inną grupę stanowią międzynarodowe organizacje regionalne obejmujące państwa położone na określonej części jakiegoś kontynentu i tym samym maja mniejsza liczbę członków. Przykładami mogą być: Rada Nordycka, Stowarzyszenia Państw Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), Organizacja Państw Karaibów Wschodnich (OECS), Forum Pacyfiku Południowego (SPF). Organizacje międzynarodowe o charakterze partykularnym, ale inne niż organizacje regionalne, odznaczają się tym, że członkostwo oparte jest na różnych kryteriach, wśród których kryterium geograficzne nie odgrywa istotnej roli. W rezultacie członkami są zarówno państwa sąsiednie i państw położone w różnych częściach świata. Można przytoczyć kilka organizacji międzynarodowych, których skład członkowski odpowiada w każdym przypadku innemu kryterium, a mianowicie: brytyjska Wspólnota Narodów (jest zrzeszeniem obejmującym Wilk. Brytanię i 53 inne państwa, których terytoria należały do brytyjskiego imperium kolonialnego), Organizacja Konferencji Islamskiej, Liga Państw Arabskich, Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC, skupia 11 państw Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej). Organizacja międzynarodowa o charakterze pierwotnie regionalnym może go utracić na skutek zmiany składu członkowskiego. Tak stało się z Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) po przyjęciu do niej Mongolii, Kuby i Wietnamu.

Duże znaczenie ma podział organizacji międzynarodowych wg stopnia ich władzy w stosunku do państw członkowskich na organizacje o charakterze koordynacyjnym oraz integracyjnym.. Organizacje charakterze koordynacyjnym stanowią klasyczny typ organizacji międzynarodowej, koordynują i uzgadniają działalność państw członkowskich, zmierzającą do realizacji celów organizacji. Są one oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich. Do tej II kategorii należą Wspólnoty Europejskiej (Unia Europejska). Tworzą one organizm oparty nie tylko na prawie międzynarodowym, ale także na wspólnym prawie państwowym.

Organizacje międzynarodowe podzielone wg ich kompetencji rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dziedzinach stosunków międzynarodowych. Są to organizacje o kompetencjach ogólnych Np. ONZ, Organizacja Państw Amerykańskich, Liga Państw Arabskich, Unia Afrykańska.
Od tej struktury organizacyjnej istnieją wyjątki Np. ONZ posiada 3 rady oraz własny organ sądowy. W zachodnioeuropejskich wspólnotach gospodarczych-Komisja, która ma szerokie kompetencje, a nawet może podejmować decyzje wiążące dla państw członkowskich, składa się z funkcjonariuszy międzynarodowych, a ponadto wspólnoty mają jeszcze organ o charakterze parlamentarnym.

Ze względu na różnorodność organów można je klasyfikować wg określonych kryteriów:
Klasyfikując organy wg ich składu, wyróżniamy organy składające się z państw (organy przedstawicielskie)oraz organy składające się z osób fizycznych (o.nieprzedstawicielskie). W organach międzynarodowych państwa reprezentowane są przez swoich przedstawicieli, którzy działają na podstawie instrukcji otrzymywanych od rządów i wszelkie oświadczenia i działania przypisywane są państwom. Taki charakter ma większość organów organizacji międzynarodowych. Np. członkami Rady Bezpieczeństwa NZ jest 5 mocarstw i 10 innych państw wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne. W organach nieprzedstawicielskich osoby fizyczne działają we własnym imieniu, a nie jako przedstawiciele państw. Do organów tych należą przede wszystkim sekretariaty organizacji, organy sądowe i inne organy rozstrzygania sporów oraz niektóre inne organy jak Np. Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ.
Organy przedstawicielskie można podzielić na plenarne, w skład, których wchodzą wszyscy członkowie organizacji (Np. Zgromadzenie Ogólne ONZ), i organy o ograniczonym składzie, do których wchodzą tylko niektórzy członkowie organizacji (Rada Bezpieczeństwa NZ).
Organy można również sklasyfikować w zależności od miejsca, jakie zajmują w strukturze organizacji. Istnieją organy główne i pomocnicze. Organy główne są przewidziane w statucie organizacji, natomiast organy pomocnicze są albo przewidziane w statucie albo tworzone w miarę potrzeby przez organy główne.

Podstawą prawną istnienia i działania ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych) jest Karta Narodów Zjednoczonych, która została podpisana 26.06.1945r, a weszła w Zycie 25.10.1945r. jest to wielostronna umowa międzynarodowa. Dla stron Karta ma szczególne znaczenie prawne, ponieważ w razie sprzeczności między zobowiązaniami wynikającymi z Karty a zobowiązaniami z jakiejkolwiek umowy międzynarodowej zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo. Karta została sporządzona w 5 językach: angielskim, francuskim, rosyjskim, hiszpańskim i chińskim. Karta składa się ze wstępu oraz 111 artykułów, podzielonych na 19 rozdziałów. Załącznikiem stanowiącym integralną część Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Kart przewiduje 2 procedury zmian: zwykłe zmiany (poprawki) uchwalane przez Zgromadzenie Ogólne oraz rewizję Karty dokonaną przez ogólną konferencję członków ONZ.

Podstawowym celem (zadaniem) ONZ jest zapewnienie trwałego pokoju i bezpieczeństwa, poprzez stosowanie skutecznych środków zbiorowych w celu zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienie aktów agresji, załatwianie sporów w drodze pokojowej wg zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego. Z I celem związany jest II, mianowicie rozwijanie współpracy politycznej dla umacniania pokoju powszechnego (rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami, oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów). Cel III jest to popieranie współpracy międzynarodowej w wielu dziedzinach m.in. gospodarczej, humanitarnej, kulturalnej, społecznej oraz poszanowania praw człowieka. Dodatkowo (cel IV) ONZ ma być ośrodkiem spajającym [harmonizującym]działalność międzynarodową, zmierzającą do osiągnięcia tych trzech celów.
Karta wymienia zasady, wg, których ma postępować ONZ i jej członkowie. Są to: suwerenna równość, nieinterwencja, wykonywanie zobowiązań międzynarodowych, pokojowe załatwianie sporów, wyrzeczenie się siły, bezpieczeństwo zbiorowe. Większość z nich stanowi zarazem podstawowe zasady współczesnego prawa międzynarodowego.
ONZ opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich jej członków. Określenie to oznacza suwerenność i równość państw, które są podstawowymi zasadami współczesnego prawa międzynarodowego.

Z suwerenności wynika zakaz interwencji jednego państwa w sprawy wewnętrzne innego państwa. Zasada nieinterwencji jest powszechną normą pr.międz.
Wszyscy członkowie ONZ mają wykonywać w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z Kartą. Jest to potwierdzenie podstawowej normy Pr.międz.: pacta sunt servanda.
Członkowie ONZ zobowiązani są załatwiać swe spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, oraz sprawiedliwości. Ta zasada jest powszechnie obowiązująca w pr.międz.
Z pokojowym załatwianiem sporów wiąże się zasada wyrzeczenia się siły. Członkowie ONZ są zobowiązani do powstrzymania się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby lub użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości jakiegokolwiek państwa albo w jakikolwiek sposób sprzeczny z celami ONZ. Jej realizacja jest podstawowym celem ONZ.
Zasada bezpieczeństwa zbiorowego polega na obowiązku wszystkich członków udzielania ONZ wszelkiej pomocy w każdej akcji, podjętej zgodnie z Kartą, oraz na obowiązku wstrzymania się od udzielania pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko, któremu ONZ podjęło akcję zapobiegawczą lub przymusową. Związana jest ona z nadrzędnym celem ONZ-utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Zgodnie z Kartą ONZ ma zapewnić, aby państwa niebędące członkami, postępowały zgodnie z wymienionymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Zagadnienie to zostało w Karcie potraktowane uniwersalnie, ponieważ zakaz agresji i naruszania pokoju stanowi powszechnie obowiązująca normę prawa międzynarodowego.

ONZ posiada organy główne i pomocnicze. Organy główne ONZ to Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) i Sekretariat. Organy pomocnicze ONZ można tworzyć zgodnie z Kartą, jeżeli okażą się konieczne. Zgromadzenie Ogólne i Rada Gosp-Społ powołały do życia wiele organów pomocniczych. Są one podporządkowane organom głównym, które je powołały, i składają im sprawozdania. Organy te mają charakter stały lub czasowy. Niektóre ze stałych organów maja duże znaczenie (np. Komisja Prawa Międzynarodowego, która jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego). Na organy pomocnicze nie można nakładać obowiązków ani przyznawać im takich uprawnień, które nie należą do zakresu działania organu głównego, ponieważ byłoby to niezgodne z Kartą.
Zgromadzenie ogólne ma bardzo szerokie kompetencje. Może ono omawiać wszelkie sprawy dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu (głównego lub pomocniczego). Może ono omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres Karty albo dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu ONZ. Może ono, pod warunkiem nienaruszalności kompetencji Rady Bezpieczeństwa, udzielać w związku z takimi zagadnieniami i sprawami zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa. Posiada również wiele szczegółowych uprawnień. Do nich należy inicjowanie badan i wydawanie poleceń w celu: rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie polityki, popierania stopniowego rozwoju prawa międzynarodowego i jego kodyfikacji, popierania współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej i zdrowia, oraz w celu realizacji praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich (niezależnie od rasy, płci, języka lub religii). Zgromadzenie bada i zatwierdza budżet ONZ oraz analizuje sprawozdania składane mu przez pozostałe organy ONZ. W wielu przypadkach kompetencją Zgromadzenia jest również decydowanie o konkretnych sprawach. Dotyczy to przede wszystkim spraw samej ONZ, takich jak wybór członków rad, przyjmowanie nowych członków, sprawy budżetowe i finansowe. Zgromadzenie może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem pokoju i bezpieczeństwa, włączając w to zasady rozbrojenia i regulowania zbrojeń oraz w związku z tymi zasadami może udzielać zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa.
Rada Bezpieczeństwa jest organem, na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie bezpieczeństwa i pokoju międzynarodowego. Tej funkcji odpowiada jej skład- 5 mocarstw posiadających broń atomową, czyli USA, Rosja, Chiny, Francja i Wielka Brytania. Rada składa się obecnie z 15 członków (poprzednio z 11)- 5 członków stałych i 10 niestałych, których wybiera Zgromadzenie Ogólne na okres 2 lat (bez prawa natychmiastowej reelekcji).

Podstawową funkcją Rady jest działanie w celu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Rada działa w tym zakresie z tytułu delegacji władzy. Do kompetencji Rady należą: pokojowe załatwianie sporów, podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji, popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju, spełnianie pewnych funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych, a także opracowywanie planów systemu regulowania zbrojeń. Posiada wiele kompetencji szczegółowych m.in. związanych z przyjmowaniem, zawieszaniem i wykluczaniem członków, wyborem sędziów MTS, powoływaniem Sekretarza Generalnego. Niektóre uchwały Rady adresowane do państw są prawnie wiążące. Moc wiążącą maję też decyzje Rady. Uchwały podejmowane w formie zaleceń nie mają mocy wiążącej dla członków ONZ.
Rada Gospodarczo-Społeczna jest organem, który zajmuje się koordynacją działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych „ systemu ONZ”. Rada prowadzi lub inicjuje studia oraz wydaje zalecenia dotyczące międzynarodowych stosunków gospodarczych, społecznych, kulturalnych, oświatowych i zdrowotnych oraz praw człowieka. Jest ona organem koordynującym działalność wszystkich organizacji wyspecjalizowanych tworzących system NZ. Może ona również poczynić odpowiednie kroki w celu stałego otrzymywania od nich sprawozdań oraz dopuścić ich przedstawicieli do udziału w obradach Rady i jej komisjach, bez prawa głosu. Może zawierać porozumienia w sprawie zasięgania opinii organizacji pozarządowych, zajmujących się sprawami wchodzącymi w zakres jej kompetencji. Uprawnienia Rady obejmują badanie, zalecanie oraz inicjatywę prawotwórczą. W jej skład wchodzą obecnie 54 państwa. Zgromadzenie Ogólne wybiera członków Rady na 3 lata.