Realizm w stosunkach międzynarodowych
Jedna z perspektyw teoretycznych w badaniu stosunków międzynarodowych. Nowoczesny realizm rozwinął się po II wojnie światowej. Jego źródeł i tradycji można szukać już w pracach m.in. Tukidydesa Hobbesa i Machiavellego. Głównymi teoretykami powojennego realizmu są: Edward Carr Hans Morgenthau Reinhold Niebuhr i Kenneth Waltz. W obrębie realizmu wyróżnia się rozmaite nurty, takie jak: klasyczny realizm, realizm strukturalny lub neorealizm, realizm liberalny (szkoła angielska).
Głównymi założeniami klasycznego realizmu są: prymat państwa jako podmiotu w stosunkach międzynarodowych; ograniczona lub żadna rola moralności w stosunkach między państwami; analiza oparta na pomiarze siły poszczególnych państw.
Realizm polityczny uważany jest za najbardziej wpływową orientację teoretyczną w badaniu stos. Miedz.. rozwija się wokół pojecia suwerenności państwa oraz jej logicznej konsekwencji, jaką jest międzynarodowa anarchia. Realiści twierdzą, ze państwa stale przygotowują się do wojny , uczestniczą w wojnie lub leczą się po wojnie. Przemoc i wojna są immanentnymi cechami syst. Miedz. , dlatego musimy je zrozumieć i zaakceptować. Państwa zachowują się racjonalnie, wybierają dla siebie rozwiązania najkorzystniejsze, oceniają potencjalne zyski i straty. Rządy mają monopol na prawnie uzasadnione użycie siły wobec własnego społeczeństwa. Dążą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa. W centrum zainteresowania realistów jest interes narodowy, potęga, suwerenność oraz strategia militarna. Realiści abstrahują od norm moralnych. Człowiek według nich jest istotą egoistyczną, nastawioną na realizację własnego interesu. Konsekwencją anarchii jest system polegania na sobie ( self-help ). Pole rywalizacji wyznaczone jest przez system równowagi sił.TRADYCJE REALIZM:Realizm kompleksowy Tukidydesa: wynika z przekonania, że charakteru stos. Miedz. nie można wyjaśnić oddziaływaniem czynników na jednym poziomie analizy. Największy wpływ na politykę państw ma struktura systemu miedz. , która wymusza zdobywanie przewagi nad innymi. Państwa dążą w polityce zagranicznej do maksymalizacji swojej siły (liczy się potęga względna, mierzona stosunkiem do innych). Uszeregowane są w hierarchii pod względem posiadanej siły, a w razie wątpliwości ostatecznym arbitrem jest wojna. Przyczyny wojny na poziomie państwa leżą w różnicach kulturowych, społecznych i ustrojowych miedzy państwami bedącymi stronami konfliktu. Tukidydes umiejscawia przyczyny zachowań na scenie miedzy. na poziomie natury ludzkiej, która objawia się w działaniach przywódców. Przyjaźń może istnieć tylko między równymi, inaczej jest oznaką słabości. Od przyjaźni lepsza jest już nienawiść, będąca oznaką potęgi.Fundamentalizm ( realizm Niccolo Machiavellego): miał charakter praktyczny, zajmował się metodami skutecznego oddziaływania na ludzi- co należy robić, by zapewnić panowanie władcy, a państwu pomyślność. Machiavellego interesował wpływ natury ludzkiej na działania państw. Uważał, ze historia dostarcza wiedzy o człowieku, zasad skutecznego działania oraz wzorów moralnych dla współczesności. Zarazem wskazuje, iż zasady rządzące światem są niezmienne. Pomyślność państwa bezpośrednio zależy od indywidualnego przywódcy. Państwo należy zorganizować jako wolna republikę, ponieważ demokracje nie są bardziej pokojowe, lecz są najlepszą formą dla imperialistycznej ekspansji. Moralność przywódców powinna być w pełni podporządkowana polityce i racji stanu. Polityka jest odrębna, rządzącą się własnymi prawami „sztuką”, gdzie cel uświęca środki. Skuteczność jest normą działań politycznych, a racja stanu- kryterium oceny tych działań. Władca powinien używać swojej potęgi jak lew oraz być przebiegły i stosować podstęp jak lis.Konstytucjonalizm ( Jan Jakub Rousseau): dostrzega wpływ przyczyn drugiego poziomu na stos. Miedz. , wynika z ustroju i struktur państwa. Rousseau wierzy w sprawiedliwość państwa rządzonego przez obywateli. Człowiek w stanie natury kieruje się chęcią zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb. Tzw. Drugi stan natury charakteryzuje się takim wzrostem liczby ludności, że zaczyna brakować dóbr dla wszystkich- rozpoczyna się rywalizacja i ujawnia współzależność. Ludzie stają się indywidualistami, dzielą się na bogatych, którzy wykorzystali swe zdolności, i ubogich, którzy nie potrafili tego zrobić. Bogaci zagwarantowali sobie ochronę własności za pomocą umowy społecznej., którą Rousseau nazywa: w pierwszym wariancie skorumpowaną jest niesprawiedliwa, zasadza się na oszustwie dokonanym przez bogatych, zmuszających biednych do zaakceptowania nierównych praw własności, a w konsekwencji także nierównych wpływów. W drugim wariancie mamy doczynienia ze sprawiedliwą umową społeczną, która prowadzi do wewnętrznej przemiany państw i rewolucji demokratycznej. Liczy się wolność i równość wszystkich obywateli wobec prawa. Strukturalizm (Tomasz Hobbes): kontynuuje myśl Tukidydesa, zwłaszcza dotyczących przyczyn konfliktów między ludźmi i państwami zakorzenionymi w strukturze systemu miedz. ludzie są sobie równi, jednak gdy pragna tego samego, rywalizują ze sobą. Dlatego życie człowieka napiętnowane jest ciągłym strachem. Jego działaniem kierują trzy motywy: chęć zapewnienia sobie bezpieczeństwa, żądza zysku oraz chęć posiadania dobrej reputacji. Uruchamiają one trzy reakcje: nieufność, rywalizację oraz dążenie do sławy. Państwo zatem powstało z obawy i rozsądku, w wyniku porozumienia ludzi, którzy w ten sposób opuścili stan natury charakteryzujący się wojną wszystkich ze wszystkimi. Państwa są w nieustannym stanie wojny. Gdzie nie ma władzy tam nie ma prawa i sprawiedliwości, stosowanie siły i podstępu jest warunkiem przetrwania.
Koncepcja dyplomacji zasadzającej się na 4 zasadach mechanizmu równowagi sił:
1. w systemie anarchii międz. Bezpieczeństwo państw jest współzależne. Oznacza ona, ze nie ma jakiegoś światowego imperium.
2. Wszystkie państwa są racjonalne i egoistyczne, celem każdego jest przetrwanie i
bezpieczeństwo
3. W kwestii zapewnienia sobie bezpieczeństwa państwa są zdane same na siebie
4. Łatwo oszacować siłę i określić w każdej chwili stan równowagi. Państwa zawsze będą dążyć do równowagi sił.
Dla realistów państwo jest aktorem racjonalnym i unitarnym, dla Hobbesa jest ono wysoko skąp likowaną i kruchą budową: praktycznym projektem politycznym, którego miedzynarodowe działania są ograniczone nie tylko przez posiadane zdolności, lecz także przez praktyczne ograniczenia tej praktycznej budowy ( to stanowisko zbliża Hobbesa do nurtu liberalnego!)