Realizm,

Realizm,

racjonalizm i

racjonalizm i

neorealizm w

neorealizm w

stosunkach

stosunkach

międzynarodowych

międzynarodowych

Marta Pietraszewska, Marta

Marta Pietraszewska, Marta

Romantowska

Romantowska

2

Teoria stosunków międzynarod
owych

Thomas Hobbes

Thomas Hobbes

Urodzony 5 kwietnia 1588

Urodzony 5 kwietnia 1588

w Westport w Anglii, zmarł

w Westport w Anglii, zmarł

4 grudnia 1679 w Hardwick

4 grudnia 1679 w Hardwick

Hall), angielski filozof, autor

Hall), angielski filozof, autor

dzieła

dzieła

Lewiatan

Lewiatan

(1651),

(1651),

traktatu w którym dowodzi,

traktatu w którym dowodzi,

że

jedynym

sposobem

że

jedynym

sposobem

uniknięcia zła, jakie spotyka

uniknięcia zła, jakie spotyka

ludzi żyjących w tzw. stanie

ludzi żyjących w tzw. stanie

natury, jest zawarcie umowy

natury, jest zawarcie umowy

przekazującej

przekazującej

nieograniczoną,

absolutną

nieograniczoną,

absolutną

władzę w ręce suwerena.

władzę w ręce suwerena.

3

Teoria stosunków międzynarod
owych

Dzieła

Dzieła

Hobbes’a

Hobbes’a

W 1640 roku, Hobbes ukończył

W 1640 roku, Hobbes ukończył

The Elements of Law: Natural and Politic

The Elements of Law: Natural and Politic

,

,

w którym opowiadał się za niepodzielną władzą silnego suwerena. Dzieło nie

w którym opowiadał się za niepodzielną władzą silnego suwerena. Dzieło nie

zostało wydrukowane, krążyło jednak w odpisach. Stało się dla Hobbesa

zostało wydrukowane, krążyło jednak w odpisach. Stało się dla Hobbesa

źródłem kłopotów, bo odczytane, jako obrona króla, nie zostało przychylnie

źródłem kłopotów, bo odczytane, jako obrona króla, nie zostało przychylnie

przyjęte przez parlamentarzystów. Ponoć zagrożone zostało życie Hobbesa.

przyjęte przez parlamentarzystów. Ponoć zagrożone zostało życie Hobbesa.

W 1642 roku Hobbes opublikował po łacinie rozszerzoną wersję

W 1642 roku Hobbes opublikował po łacinie rozszerzoną wersję

Elements

Elements

of Law...

of Law...

pod tytułem

pod tytułem

De Cive

De Cive

. Książka przyjęta została przychylnie, podobno

. Książka przyjęta została przychylnie, podobno

nawet przez Kartezjusza. Drugie wydanie tego dzieła nastąpiło pięć lat

nawet przez Kartezjusza. Drugie wydanie tego dzieła nastąpiło pięć lat

później. W 1651 r. pojawiło się po angielsku w przekładzie autorskim pod

później. W 1651 r. pojawiło się po angielsku w przekładzie autorskim pod

tytułem

tytułem

Philosophical Rudiment Concerning Government and Society

Philosophical Rudiment Concerning Government and Society

. W

. W

1650 roku wznowiono w Anglii oddzielnie dwie części

1650 roku wznowiono w Anglii oddzielnie dwie części

The Elements of

The Elements of

Law...,

Law...,

zatytułowane

zatytułowane

Human Nature

Human Nature

i

i

De Corpore Politico

De Corpore Politico

. Poglądy polityczne

. Poglądy polityczne

Hobbesa, jak się wydaje, odpowiadały stronnictwu Cromwella.

Hobbesa, jak się wydaje, odpowiadały stronnictwu Cromwella.

W 1651 r. przetłumaczono z łaciny na angielski

W 1651 r. przetłumaczono z łaciny na angielski

De Cive

De Cive

. W tym samym

. W tym samym

roku opublikowano w Londynie

roku opublikowano w Londynie

Lewiatana

Lewiatana

, który wywołał tym razem

, który wywołał tym razem

zachwyty przeciwników rojalizmu i wrogość rojalistów.

zachwyty przeciwników rojalizmu i wrogość rojalistów.

W 1655 r. wyszła w Londynie pierwsza część systemu,

W 1655 r. wyszła w Londynie pierwsza część systemu,

De Corpore

De Corpore

.

.

W latach 1654-1663 czytelnikom przedstawiona została polemika z

W latach 1654-1663 czytelnikom przedstawiona została polemika z

biskupem Bramhallem W 1657 roku Hobbes opublikował

biskupem Bramhallem W 1657 roku Hobbes opublikował

De Homine

De Homine

, której

, której

większa część była gotowa już od 1649 roku. Na tym dziele Hobbes chciał

większa część była gotowa już od 1649 roku. Na tym dziele Hobbes chciał

zakończyć działalność piśmienniczą. W 1668 roku powstał

zakończyć działalność piśmienniczą. W 1668 roku powstał

Behemoth

Behemoth

.

.

4

Teoria stosunków międzynarod
owych

Poglądy

Poglądy

Hobbes’a

Hobbes’a

-

-

Wojna

Wojna

każdego z każdym

każdego z każdym

Stan natury to wg Hobbsa wojna każdego z każdym (

Stan natury to wg Hobbsa wojna każdego z każdym (

bellum omnium contra

bellum omnium contra

omnes

omnes

), co wynika bezpośrednio z faktu, że każdy człowiek jest z natury egoistą.

), co wynika bezpośrednio z faktu, że każdy człowiek jest z natury egoistą.

Przy braku zewnętrznych autorytetów, w sytuacji gdy pozornie wszyscy są wolni,

Przy braku zewnętrznych autorytetów, w sytuacji gdy pozornie wszyscy są wolni,

ludzie zaczynają z sobą walczyć co powoduje, że zamiast korzystać z wolności

ludzie zaczynają z sobą walczyć co powoduje, że zamiast korzystać z wolności

każdy musi cały czas koncentrować się na przetrwaniu. Między wolnością a

każdy musi cały czas koncentrować się na przetrwaniu. Między wolnością a

przetrwaniem istnieje zatem stały, nierozwiązywalny konflikt. W doktrynie

przetrwaniem istnieje zatem stały, nierozwiązywalny konflikt. W doktrynie

Hobbesa wolność określana jest jako brak zewnętrznych przeszkód w osiąganiu

Hobbesa wolność określana jest jako brak zewnętrznych przeszkód w osiąganiu

celów. Wolność człowieka polega na tym, iż nikt nie powstrzymuje jego działań.

celów. Wolność człowieka polega na tym, iż nikt nie powstrzymuje jego działań.

Skoro biologia nie czyni jednostki zdolną do społecznego współżycia,

Skoro biologia nie czyni jednostki zdolną do społecznego współżycia,

naturalny dla niej może być tylko brak społecznych więzi. Stan naturalny nie jest

naturalny dla niej może być tylko brak społecznych więzi. Stan naturalny nie jest

jednak okresem pełnej atomizacji jednostek. Jeśli istota aspołeczna w drodze

jednak okresem pełnej atomizacji jednostek. Jeśli istota aspołeczna w drodze

rozumowania kreuje więzi społeczne uzyskując bezpieczeństwo dla siebie i

rozumowania kreuje więzi społeczne uzyskując bezpieczeństwo dla siebie i

innych, trudno jednoznacznie naturę ludzką i egoizm oceniać w kategoriach

innych, trudno jednoznacznie naturę ludzką i egoizm oceniać w kategoriach

dobra i zła, co narzuca porównania z doktryną Stirnera. Człowiek według

dobra i zła, co narzuca porównania z doktryną Stirnera. Człowiek według

Hobbesa postawiony zostaje przed dramatycznym wyborem. Musi opowiedzieć

Hobbesa postawiony zostaje przed dramatycznym wyborem. Musi opowiedzieć

się albo za bezpieczeństwem i jednocześnie za absolutną podległością, albo za

się albo za bezpieczeństwem i jednocześnie za absolutną podległością, albo za

nieograniczoną wolnością i anarchią, oraz związanym z nimi ciągłym

nieograniczoną wolnością i anarchią, oraz związanym z nimi ciągłym

zagrożeniem dla jego życia.

zagrożeniem dla jego życia.

Hobbesowska wiedza o człowieku ma mechanistyczny charakter co wymusza

Hobbesowska wiedza o człowieku ma mechanistyczny charakter co wymusza

porównania z koncepcjami La Mettrie. Ponadto Hobbes opowiadał się za

porównania z koncepcjami La Mettrie. Ponadto Hobbes opowiadał się za

uznaniem determinizmu. Wszystkie ludzkie działania są, jego zdaniem,

uznaniem determinizmu. Wszystkie ludzkie działania są, jego zdaniem,

zdeterminowane, konieczne, tzn. możliwe do przyczynowego wyjaśnienia.

zdeterminowane, konieczne, tzn. możliwe do przyczynowego wyjaśnienia.

5

Teoria stosunków międzynarod
owych

Poglądy

Poglądy

Hobbes’a

Hobbes’a

– Prawo

– Prawo

naturalne

naturalne

Za

życia

wyrzucano

Hobbesowi

ateizm.

Za

życia

wyrzucano

Hobbesowi

ateizm.

Homocentryczna koncepcja Hobbesa pozostaje bez

Homocentryczna koncepcja Hobbesa pozostaje bez

wątpienia myślą akceptującą Boga. Zarówno pewność

wątpienia myślą akceptującą Boga. Zarówno pewność

poznanych

rozumową

drogą

praw,

jak

i

ich

poznanych

rozumową

drogą

praw,

jak

i

ich

obowiązywanie,

potrzebują

Boga.

Trudno

jednak

obowiązywanie,

potrzebują

Boga.

Trudno

jednak

wyobrazić sobie większą wiarę w człowieka, niż wyrażona

wyobrazić sobie większą wiarę w człowieka, niż wyrażona

w przekonaniu: każda jednostka ludzka zdolna jest, jeśli

w przekonaniu: każda jednostka ludzka zdolna jest, jeśli

tylko zdobędzie się na wystarczającą uwagę, samodzielnie

tylko zdobędzie się na wystarczającą uwagę, samodzielnie

odkryć boskie prawa. Prawo naturalne jest ukazane

odkryć boskie prawa. Prawo naturalne jest ukazane

człowiekowi słowem wiecznym Boga, występującym w

człowiekowi słowem wiecznym Boga, występującym w

człowieku jako rozum przyrodzony. Prawo naturalne dzieli

człowieku jako rozum przyrodzony. Prawo naturalne dzieli

się dalej na prawo naturalne ludzi i prawo naturalne

się dalej na prawo naturalne ludzi i prawo naturalne

narodów (jus gentium). Ogólnie przedstawione przez T.

narodów (jus gentium). Ogólnie przedstawione przez T.

Hobbesa prawa natury podzielić można na: prowadzące

Hobbesa prawa natury podzielić można na: prowadzące

do pokoju, eliminujące wojnę bez udziału arbitra i

do pokoju, eliminujące wojnę bez udziału arbitra i

prowadzące do uniknięcia walki z udziałem arbitra.

prowadzące do uniknięcia walki z udziałem arbitra.

6

Teoria stosunków międzynarod
owych

Poglądy Hobbes’a – Umowa

Poglądy Hobbes’a – Umowa

społeczna

społeczna

Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z

Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z

każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy

każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy

społecznej, przekazującej całą władzę jednemu człowiekowi. Umowa taka tworzy

społecznej, przekazującej całą władzę jednemu człowiekowi. Umowa taka tworzy

państwo i społeczeństwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać

państwo i społeczeństwo, które wbrew poglądom Arystotelesa, nie może powstać

w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia

w sposób naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia

paktu popycha człowieka oczywiście lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale

paktu popycha człowieka oczywiście lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale

nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś

nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś

osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę.

osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę.

Umowa społeczna usuwa strach przed skutkami stanu naturalnego, ale na

Umowa społeczna usuwa strach przed skutkami stanu naturalnego, ale na

jego miejscu pojawia się nowy lęk, tym razem jest to lęk przed państwem. Pakt

jego miejscu pojawia się nowy lęk, tym razem jest to lęk przed państwem. Pakt

przedstawia człowiekowi nowe, wyjątkowe źródło obaw. Tworzy realną

przedstawia człowiekowi nowe, wyjątkowe źródło obaw. Tworzy realną

gwarancję trwałości zobowiązania. Jest nią nie tyle sam suweren, ile świadomość

gwarancję trwałości zobowiązania. Jest nią nie tyle sam suweren, ile świadomość

konsekwentnej lojalności i oddania innych członków społeczeństwa, bo tylko ta

konsekwentnej lojalności i oddania innych członków społeczeństwa, bo tylko ta

lojalność i to oddanie są źródłem mocy suwerena. Jednostka nie jest w stanie

lojalność i to oddanie są źródłem mocy suwerena. Jednostka nie jest w stanie

prawnie cofnąć paktu, który poddał ją władzy państwa, nie ma ani takiego

prawnie cofnąć paktu, który poddał ją władzy państwa, nie ma ani takiego

uprawnienia, skoro wyzbyła się woli na rzecz suwerena, ani nawet takiej

uprawnienia, skoro wyzbyła się woli na rzecz suwerena, ani nawet takiej

możliwości, póki zobowiązanie podtrzymywane jest potęgą państwa. Wspólna

możliwości, póki zobowiązanie podtrzymywane jest potęgą państwa. Wspólna

decyzja poddanych nie ma mocy zniesienia władzy państwa. Mimo to poddany

decyzja poddanych nie ma mocy zniesienia władzy państwa. Mimo to poddany

powinien dostrzegać niewątpliwą, podkreśloną przez Hobbesa, granicę swego

powinien dostrzegać niewątpliwą, podkreśloną przez Hobbesa, granicę swego

zobowiązania. Zobowiązanie poddanych w stosunku do suwerena trwa tylko tak

zobowiązania. Zobowiązanie poddanych w stosunku do suwerena trwa tylko tak

długo, jak długo trwa moc, dzięki której suweren jest zdolny ochraniać swoich

długo, jak długo trwa moc, dzięki której suweren jest zdolny ochraniać swoich

poddanych.

poddanych.

7

Teoria stosunków międzynarod
owych

Powstanie państwa – umowa

Powstanie państwa – umowa

społeczna

społeczna

8

Teoria stosunków międzynarod
owych

Definicja państwa wg

Definicja państwa wg

Hobbes’a

Hobbes’a

Jedyną drogą do tego, żeby ustanowić taką moc nad ogółem ludzi, która by

Jedyną drogą do tego, żeby ustanowić taką moc nad ogółem ludzi, która by

była zdolna bronić ich od napaści obcych i od krzywd, jakie sobie czynią

była zdolna bronić ich od napaści obcych i od krzywd, jakie sobie czynią

wzajemnie, i która by przez to dawała im […] bezpieczeństwo, […] otóż jedyną

wzajemnie, i która by przez to dawała im […] bezpieczeństwo, […] otóż jedyną

taką drogą jest przenieść ich całą moc i siłę na jednego człowieka albo na jedno

taką drogą jest przenieść ich całą moc i siłę na jednego człowieka albo na jedno

zgromadzenie ludzi […]. A to znaczy tyleż, co: ustanowić jednego człowieka czy

zgromadzenie ludzi […]. A to znaczy tyleż, co: ustanowić jednego człowieka czy

jedno zgromadzenie, które by ucieleśniało ich zbiorową osobę. I trzeba by też,

jedno zgromadzenie, które by ucieleśniało ich zbiorową osobę. I trzeba by też,

by każdy uznawał i przyznawał, że jest mocodawcą wszystkiego tego, co uczyni

by każdy uznawał i przyznawał, że jest mocodawcą wszystkiego tego, co uczyni

bądź sprawi, iż zostanie uczynione w rzeczach dotyczących wspólnego pokoju i

bądź sprawi, iż zostanie uczynione w rzeczach dotyczących wspólnego pokoju i

bezpieczeństwa, ten, kto reprezentuje ich osobę: żeby więc każdy

bezpieczeństwa, ten, kto reprezentuje ich osobę: żeby więc każdy

podporządkował swoją wolę woli tego reprezentanta i swój sąd o rzeczach jego

podporządkował swoją wolę woli tego reprezentanta i swój sąd o rzeczach jego

sądowi. To jest czymś więcej niż zgodą czy zezwoleniem; to jest realna jedność

sądowi. To jest czymś więcej niż zgodą czy zezwoleniem; to jest realna jedność

wszystkich w jednej i tej samej osobie, powstała na mocy ugody każdego

wszystkich w jednej i tej samej osobie, powstała na mocy ugody każdego

człowieka z każdym innym […].

człowieka z każdym innym […].

Gdy to się stanie, wielość ludzi, zjednoczona w jedną osobę, nazywa się

Gdy to się stanie, wielość ludzi, zjednoczona w jedną osobę, nazywa się

państwem

państwem

, po łacinie „civitas”. I tak powstaje ten wielki Lewiatan, a raczej

, po łacinie „civitas”. I tak powstaje ten wielki Lewiatan, a raczej

(mówiąc z większym szacunkiem) ten bóg śmiertelny, któremu, pod władztwem

(mówiąc z większym szacunkiem) ten bóg śmiertelny, któremu, pod władztwem

Boga Nieśmiertelnego, zawdzięczamy nasz pokój i naszą obronę. Przez to

Boga Nieśmiertelnego, zawdzięczamy nasz pokój i naszą obronę. Przez to

bowiem upoważnienie, jakie daje mu każdy poszczególny członek w państwie

bowiem upoważnienie, jakie daje mu każdy poszczególny członek w państwie

rozporządza on tak wielką mocą i siła mu przekazaną, że strachem przed tą

rozporządza on tak wielką mocą i siła mu przekazaną, że strachem przed tą

mocą może kształtować wolę wszystkich tych ludzi i zwracać ją w kierunku

mocą może kształtować wolę wszystkich tych ludzi i zwracać ją w kierunku

pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciwko wrogom zewnętrznym

pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciwko wrogom zewnętrznym

[…].

[…].

9

Teoria stosunków międzynarod
owych

Tukidydes z Aten

Tukidydes z Aten

Tukidydes z Aten

Tukidydes z Aten

(ur. ok. 460 p.n.e. –

(ur. ok. 460 p.n.e. –

zm. między 404-393 p.n.e.)

zm. między 404-393 p.n.e.)

- grecki historyk.

- grecki historyk.

- w jego dziele „Woja peloponeska”

- w jego dziele „Woja peloponeska”

można

znaleźć

źródło

wielu

można

znaleźć

źródło

wielu

dzisiejszych teorii realistów m.in.:

dzisiejszych teorii realistów m.in.:

-dla T. państwo jest zasadniczym

-dla T. państwo jest zasadniczym

aktorem wojny i polityki w ogólności

aktorem wojny i polityki w ogólności

(mogą brać udział inni uczestnicy

(mogą brać udział inni uczestnicy

jak org. Międzynarodowe ale nie są

jak org. Międzynarodowe ale nie są

one ważne)

one ważne)

- państwo jest jednolitym aktorem

- państwo jest jednolitym aktorem

-zakładał też że decydenci działający w

-zakładał też że decydenci działający w

imieniu państwa są aktorami

imieniu państwa są aktorami

racjonalnymi

racjonalnymi

- T. interesuje się też zagadnieniami

- T. interesuje się też zagadnieniami

bezpieczeństwa – państwo musi

bezpieczeństwa – państwo musi

bronić się przed wrogami zarówno

bronić się przed wrogami zarówno

zewnętrznymi jaki i wewnętrznymi.

zewnętrznymi jaki i wewnętrznymi.

10

Teoria stosunków międzynarod
owych

Nicholas John Spykman

Nicholas John Spykman

Nicholas John Spykman

Nicholas John Spykman

(ur.

(ur.

1893 zm. 1943)

1893 zm. 1943)

- założyciel klasycznej szkoły

- założyciel klasycznej szkoły

realizmu

realizmu

- profesor instytutu studiów

- profesor instytutu studiów

międzynarodowych

na

międzynarodowych

na

Uniwersytecie w Yale

Uniwersytecie w Yale

- umarł na raka w wieku 49 lat

- umarł na raka w wieku 49 lat

- napisał dwie książki:

- napisał dwie książki:

„

„

America’s strategy In Word

America’s strategy In Word

Politics” (1942)

Politics” (1942)

„

„

The Geography of the Peace”

The Geography of the Peace”

(1944)

(1944)

-

swoją

teorię

oparł

na

-

swoją

teorię

oparł

na

poglądach Mackindera

poglądach Mackindera

11

Teoria stosunków międzynarod
owych



„

„

Geography is the most fundamental

Geography is the most fundamental

factor in foreign Policy because it is the

factor in foreign Policy because it is the

most permanent”

most permanent”



“

“

Geografia

jest

najbardziej

Geografia

jest

najbardziej

fundamentalnym czynnikiem polityki

fundamentalnym czynnikiem polityki

zagranicznej, ponieważ jest najtrwalsza”

zagranicznej, ponieważ jest najtrwalsza”



„

„

Geographic facto do not change, but

Geographic facto do not change, but

their meaning for foreign Policy will”

their meaning for foreign Policy will”



“

“

Fakty polityczne się nie zmieniają, ale

Fakty polityczne się nie zmieniają, ale

ich sens dla polityki zagranicznej tak.”

ich sens dla polityki zagranicznej tak.”

12

Teoria stosunków międzynarod
owych

Henry Morgenthau

Henry Morgenthau

Henry Morgenthau (ur. 1856

Henry Morgenthau (ur. 1856

– zm. 1946)

– zm. 1946)

- amerykański sekretarz stanu

- amerykański sekretarz stanu

- ambasador amerykański w

- ambasador amerykański w

imperium Osmańskim (podczas I

imperium Osmańskim (podczas I

WŚ)

WŚ)

- opracował plan dotyczący

- opracował plan dotyczący

przyszłości powojennych Niemiec

przyszłości powojennych Niemiec

(zakładał m.in. rozbicie Niemiec

(zakładał m.in. rozbicie Niemiec

na

kilka

państewek,

na

kilka

państewek,

demilitaryzacje,

obsadzenie

demilitaryzacje,

obsadzenie

powstałych państw przez wojska

powstałych państw przez wojska

alianckie)

alianckie)

- spreparował 6 zasad polityki

- spreparował 6 zasad polityki

realizmu

realizmu

13

Teoria stosunków międzynarod
owych

6 zasad polityki realizmu

6 zasad polityki realizmu

wg Morgenthaua

wg Morgenthaua

(streszczone przez J. Ann Tickner - wolne tłumaczenie z ang.

(streszczone przez J. Ann Tickner - wolne tłumaczenie z ang.

autorzy prezentacji)

autorzy prezentacji)

01.Polityka jak socjologia rządzi się obiektywnymi i

01.Polityka jak socjologia rządzi się obiektywnymi i

niezmiennymi prawami zakorzenionymi w ludzkiej naturze

niezmiennymi prawami zakorzenionymi w ludzkiej naturze

– jednak jest możliwe by stworzyć teorię racjonalną, która

– jednak jest możliwe by stworzyć teorię racjonalną, która

odzwierciedla te obiektywne prawa.

odzwierciedla te obiektywne prawa.

02. Głównym wskaźnikiem polityki realizmu jest pojęcie

02. Głównym wskaźnikiem polityki realizmu jest pojęcie

interesu zdefiniowanego w terminie władzy, która wzbudza

interesu zdefiniowanego w terminie władzy, która wzbudza

racjonalny porządek w przedmiotach badań geopolityki i

racjonalny porządek w przedmiotach badań geopolityki i

sprawia, że teoretyczne rozumienie polityki jest możliwe.

sprawia, że teoretyczne rozumienie polityki jest możliwe.

03. Realizm zakłada, że interes określony przez siłę jest

03. Realizm zakłada, że interes określony przez siłę jest

obiektywną

kategorią,

która

jest

uniwersalnie

obiektywną

kategorią,

która

jest

uniwersalnie

obowiązującą.

Siła

daje

kontrolę

człowieka

nad

obowiązującą.

Siła

daje

kontrolę

człowieka

nad

człowiekiem, a interes nie musi być taki sam dla

człowiekiem, a interes nie musi być taki sam dla

wszystkich.

wszystkich.

14

Teoria stosunków międzynarod
owych

04. Realizm polityczny jest świadomy moralnego

04. Realizm polityczny jest świadomy moralnego

znaczenia polityki akcji -jak i również napięcia

znaczenia polityki akcji -jak i również napięcia

pomiędzy moralnością rozkazów i wymagań

pomiędzy moralnością rozkazów i wymagań

udanej polityki akcji.

udanej polityki akcji.

05.

Realizm

polityczny

nie

chce

się

05.

Realizm

polityczny

nie

chce

się

identyfikować z moralnymi prawami konkretnej

identyfikować z moralnymi prawami konkretnej

nacji. Jest to idea interesu siły, która nas ratuje

nacji. Jest to idea interesu siły, która nas ratuje

przed moralnymi ekscesami i głupią polityką.

przed moralnymi ekscesami i głupią polityką.

06. Realizm polityczny zakłada, że człowiek,

06. Realizm polityczny zakłada, że człowiek,

który byłby tylko politykiem – byłby bestią

który byłby tylko politykiem – byłby bestią

pozbawioną moralnych ograniczeń, z drugiej

pozbawioną moralnych ograniczeń, z drugiej

strony by wytworzyć autonomiczną teorię – polityk

strony by wytworzyć autonomiczną teorię – polityk

ów musi być oddzielony od innych aspektów

ów musi być oddzielony od innych aspektów

ludzkiej natury.

ludzkiej natury.

15

Teoria stosunków międzynarod
owych

Dla Morgenthau’a polityka

Dla Morgenthau’a polityka

międzynarodowa jest więc walką o

międzynarodowa jest więc walką o

władzę. Walkę tę można wyjaśniać

władzę. Walkę tę można wyjaśniać

na trzech poziomach analizy:

na trzech poziomach analizy:

- skażona jednostka w stanie natury walczy o

- skażona jednostka w stanie natury walczy o

zachowanie samej siebie

zachowanie samej siebie

-

autonomiczne i jednolite państwo stale

autonomiczne i jednolite państwo stale

angażuje się walki o władzę, przeciwstawiając

angażuje się walki o władzę, przeciwstawiając

sile siłę i reagując w celu ochrony swego

sile siłę i reagując w celu ochrony swego

interesu narodowego

interesu narodowego

-

- ponieważ system międzynarodowy jest

- ponieważ system międzynarodowy jest

anarchiczny – nie ma wyższej władzy, która

anarchiczny – nie ma wyższej władzy, która

położyłaby kres rywalizacji – walka więc wciąż

położyłaby kres rywalizacji – walka więc wciąż

trwa.

trwa.

16

Teoria stosunków międzynarod
owych

Kenneth Neal Waltz

Kenneth Neal Waltz

Kenneth Neal Waltz

Kenneth Neal Waltz

(ur.1924)

(ur.1924)

-

członek

władzy

na

-

członek

władzy

na

Uniwerytecie w Kolumbii

Uniwerytecie w Kolumbii

- jeden z najbardziej uznanych

- jeden z najbardziej uznanych

profesorów dziedziny stosunków

profesorów dziedziny stosunków

międzynarodowych

i

nauk

międzynarodowych

i

nauk

politycznych.

politycznych.

- jest też jednym z założycieli

- jest też jednym z założycieli

neorealizmu

(inaczej

realizmu

neorealizmu

(inaczej

realizmu

strukturalnego) w teorii stosunków

strukturalnego) w teorii stosunków

międzynarodowych.

międzynarodowych.

-

członek

amerykańskiej

-

członek

amerykańskiej

akademii sztuki i nauki.

akademii sztuki i nauki.

- tytuł profesora habilitowanego

- tytuł profesora habilitowanego

otrzymał

w

‘57

roku

na

otrzymał

w

‘57

roku

na

kolumbijskim uniwersytecie.

kolumbijskim uniwersytecie.

- w 59 roku wydaje książkę:

- w 59 roku wydaje książkę:

„Man, tha State, and War”

„Man, tha State, and War”

17

Teoria stosunków międzynarod
owych

W swojej książce Waltz

W swojej książce Waltz

opisuje trzy teorie: (tzw.

opisuje trzy teorie: (tzw.

poziomy analizy)

poziomy analizy)

- pierwsza tłumaczy, że stosunki międzynarodowe

- pierwsza tłumaczy, że stosunki międzynarodowe

napędzane są przez akcje pojedynczych osobników

napędzane są przez akcje pojedynczych osobników

lub wywodzą się z sił psychologicznych

lub wywodzą się z sił psychologicznych

- druga tłumaczy je jako napędzane przez

- druga tłumaczy je jako napędzane przez

racjonalne rządy stanów.

racjonalne rządy stanów.

-

trzecia

skupia

się

na

roli

czynników

-

trzecia

skupia

się

na

roli

czynników

systemowych lub wpływu anarchii międzynarodowej

systemowych lub wpływu anarchii międzynarodowej

na zachowanie państwa. Anarchia ni znaczy tutaj

na zachowanie państwa. Anarchia ni znaczy tutaj

tyle co chaos i nieporządek – lecz jedność, w której

tyle co chaos i nieporządek – lecz jedność, w której

nie ma jednego wyodrębnionego ciała, które rządzi

nie ma jednego wyodrębnionego ciała, które rządzi

państwem.

państwem.

18

Teoria stosunków międzynarod
owych

Definicja państwa

Definicja państwa

autorstwa K. Waltza

autorstwa K. Waltza

Państwo to forma władzy, która

Państwo to forma władzy, która

posiada podwójna moralność, jedną

posiada podwójna moralność, jedną

dla władzy, drugą dla społeczeństwa.

dla władzy, drugą dla społeczeństwa.

Przykład

Przykład

: kara śmierci, człowiek nie

: kara śmierci, człowiek nie

ma prawa nikogo zabić, państwo

ma prawa nikogo zabić, państwo

natomiast takie prawo posiada.

natomiast takie prawo posiada.

19

Teoria stosunków międzynarod
owych

Głównymi założeniami

Głównymi założeniami

klasycznego realizmu są:

klasycznego realizmu są:

prymat państwa jako podmiotu w

prymat państwa jako podmiotu w

stosunkach międzynarodowych;

stosunkach międzynarodowych;

ograniczona

lub

żadna

rola

ograniczona

lub

żadna

rola

moralności

w

stosunkach

między

moralności

w

stosunkach

między

państwami;

państwami;

analiza oparta na pomiarze siły

analiza oparta na pomiarze siły

poszczególnych państw.

poszczególnych państw.

Dominacja realizmu w badaniu stosunków międzynarodowych

Dominacja realizmu w badaniu stosunków międzynarodowych

osłabła nieco na skutek krytyki związanej m.in. z przemianami

osłabła nieco na skutek krytyki związanej m.in. z przemianami

początku lat dziewięćdziesiątych. Zdaniem krytyków realizmu (np.

początku lat dziewięćdziesiątych. Zdaniem krytyków realizmu (np.

przedstawicieli tzw. liberalnego instytucjonalizmu) realizm nie

przedstawicieli tzw. liberalnego instytucjonalizmu) realizm nie

dostarcza wyczerpującego wyjaśnienia tego i innych fenomenów

dostarcza wyczerpującego wyjaśnienia tego i innych fenomenów

z powodu braku narzędzi analizy np. międzynarodowej współpracy.

z powodu braku narzędzi analizy np. międzynarodowej współpracy.

20

Teoria stosunków międzynarod
owych

Światopogląd

Światopogląd

racjonalistyczny

racjonalistyczny

Inaczej zwany współczesnym racjonalizmem – postawa umysłowa,

Inaczej zwany współczesnym racjonalizmem – postawa umysłowa,

która bezwarunkowo akceptuje wyższość rozumu nad innymi

która bezwarunkowo akceptuje wyższość rozumu nad innymi

narzędziami poznawczo-wartościującymi, i dąży do ustanowienia

narzędziami poznawczo-wartościującymi, i dąży do ustanowienia

systemu filozofii i etyki weryfikowalnej przez doświadczenie i

systemu filozofii i etyki weryfikowalnej przez doświadczenie i

niezależnej od wszelkich arbitralnych założeń i autorytetów.

niezależnej od wszelkich arbitralnych założeń i autorytetów.

Racjonalizm odrzuca przyjmowanie na samą tylko wiarę religijnych,

Racjonalizm odrzuca przyjmowanie na samą tylko wiarę religijnych,

filozoficznych, społecznych i politycznych dogmatów, choć nie jest

filozoficznych, społecznych i politycznych dogmatów, choć nie jest

całkowicie ateistyczny, ani rewolucyjny społecznie. Racjonaliści

całkowicie ateistyczny, ani rewolucyjny społecznie. Racjonaliści

przyjmują tylko te spośród aksjomatów, elementów wiedzy i wierzeń,

przyjmują tylko te spośród aksjomatów, elementów wiedzy i wierzeń,

które dają się uzasadnić na podstawie czysto logicznego myślenia oraz

które dają się uzasadnić na podstawie czysto logicznego myślenia oraz

empirycznego poznania. Wśród zwolenników racjonalizmu znajdują się

empirycznego poznania. Wśród zwolenników racjonalizmu znajdują się

zarówno ateiści, jak i agnostycy oraz deiści.

zarówno ateiści, jak i agnostycy oraz deiści.

Naczelne hasła racjonalistów:

Naczelne hasła racjonalistów:

* Kantowskie Sapere aude – "Miej odwagę posługiwać się własnym

* Kantowskie Sapere aude – "Miej odwagę posługiwać się własnym

rozumem".

rozumem".

* Wolterowskie Ecrasez l'infame! - "Zdeptajmy bezecne!"

* Wolterowskie Ecrasez l'infame! - "Zdeptajmy bezecne!"

Racjonalizm

promuje

ideę

powszechnego

i

swobodnego

Racjonalizm

promuje

ideę

powszechnego

i

swobodnego

posługiwania się własnym rozumem, lecz bez jego absolutyzacji -

posługiwania się własnym rozumem, lecz bez jego absolutyzacji -

rozumem stosowanym w połączeniu ze zdobytą wiedzą o świecie.

rozumem stosowanym w połączeniu ze zdobytą wiedzą o świecie.

21

Teoria stosunków międzynarod
owych

Światopogląd racjonalistyczny ma wiele wspólnego ze świeckim humanizmem,

Światopogląd racjonalistyczny ma wiele wspólnego ze świeckim humanizmem,

choć odróżnia go od niego nacisk na stosowanie w każdych okolicznościach własnego

choć odróżnia go od niego nacisk na stosowanie w każdych okolicznościach własnego

rozumu i odrzucanie wielu dogmatów obecnych w klasycznym humanizmie - takich jak

rozumu i odrzucanie wielu dogmatów obecnych w klasycznym humanizmie - takich jak

choćby antropocentryczny punkt widzenia, będący podstawą etyki humanistycznej.

choćby antropocentryczny punkt widzenia, będący podstawą etyki humanistycznej.

Racjonalizm jest raczej bliższy sceptycyzmowi - odrzucając wszelkie dogmaty

Racjonalizm jest raczej bliższy sceptycyzmowi - odrzucając wszelkie dogmaty

ideologiczne, oprócz wiary w potęgę nieskrępowanego, logicznego myślenia oraz

ideologiczne, oprócz wiary w potęgę nieskrępowanego, logicznego myślenia oraz

możliwości rozumnego poznawania świata. Światopogląd ten bazuje na jak najbardziej

możliwości rozumnego poznawania świata. Światopogląd ten bazuje na jak najbardziej

konsekwentnym stosowaniu logicznego i racjonalnego myślenia w każdej dziedzinie

konsekwentnym stosowaniu logicznego i racjonalnego myślenia w każdej dziedzinie

powiązanej z poznawaniem i opisywaniem świata (kiedy poznanie jest celem lub

powiązanej z poznawaniem i opisywaniem świata (kiedy poznanie jest celem lub

środkiem) - bazuje na przekonaniu, że takowe poznanie jest jedynym sposobem

środkiem) - bazuje na przekonaniu, że takowe poznanie jest jedynym sposobem

mogącym prowadzić do pozyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości.

mogącym prowadzić do pozyskania rzetelnej wiedzy o rzeczywistości.

W racjonalizmie nie ma ani autorytetów, ani dogmatów mówiących z góry o tym, co

W racjonalizmie nie ma ani autorytetów, ani dogmatów mówiących z góry o tym, co

należy uznawać za racjonalne. O tym, co racjonalne, decyduje własna ocena

należy uznawać za racjonalne. O tym, co racjonalne, decyduje własna ocena

racjonalisty na podstawie zebranego i całego "materiału dowodowego", czyli

racjonalisty na podstawie zebranego i całego "materiału dowodowego", czyli

posiadanej wiedzy, a także merytoryczna ocena innych ludzi - racjonalną jest

posiadanej wiedzy, a także merytoryczna ocena innych ludzi - racjonalną jest

najbardziej "prawdopodobna" (w sensie jak najmniejszego rozmijania się z prawdą i

najbardziej "prawdopodobna" (w sensie jak najmniejszego rozmijania się z prawdą i

stanem rzeczywistym) hipoteza lub teoria, a najbardziej zbliżony do prawdy jest pogląd

stanem rzeczywistym) hipoteza lub teoria, a najbardziej zbliżony do prawdy jest pogląd

najlepiej logicznie uzasadniony oraz sprawdzony empirycznie lub przy pomocy

najlepiej logicznie uzasadniony oraz sprawdzony empirycznie lub przy pomocy

naukowej metodologii. Jeśli dany pogląd można uzasadnić i uzasadnienie to broni się w

naukowej metodologii. Jeśli dany pogląd można uzasadnić i uzasadnienie to broni się w

polemikach oraz przed krytyką i nie ma w nim błędów merytorycznych (a więc broni

polemikach oraz przed krytyką i nie ma w nim błędów merytorycznych (a więc broni

się tak, jak muszą się obronić teorie naukowe, choć ścisłość nie musi być aż tak duża)

się tak, jak muszą się obronić teorie naukowe, choć ścisłość nie musi być aż tak duża)

to jest on racjonalny. Chociaż każdy pogląd racjonalisty może ulec zmianie, to czym

to jest on racjonalny. Chociaż każdy pogląd racjonalisty może ulec zmianie, to czym

lepiej sprawdzona jest dana hipoteza, tym mniejsze są szanse na jej podważenie, a

lepiej sprawdzona jest dana hipoteza, tym mniejsze są szanse na jej podważenie, a

więc jest ona bardziej trwała. Dlatego racjonaliści najbardziej sobie cenią dobrze

więc jest ona bardziej trwała. Dlatego racjonaliści najbardziej sobie cenią dobrze

sprawdzone informacje i teorie naukowe (na przykład potwierdzone przez wielu

sprawdzone informacje i teorie naukowe (na przykład potwierdzone przez wielu

niezależnych badaczy), a odrzucają te niesprawdzone lub negatywnie zweryfikowane.

niezależnych badaczy), a odrzucają te niesprawdzone lub negatywnie zweryfikowane.

Odrzucenie polega tu - w przypadku niesprawdzonych lub słabo sprawdzonych hipotez

Odrzucenie polega tu - w przypadku niesprawdzonych lub słabo sprawdzonych hipotez

- nie na negacji, lecz na braku zaufania do takiego poglądu, nie przyjmowaniu go.

- nie na negacji, lecz na braku zaufania do takiego poglądu, nie przyjmowaniu go.

22

Teoria stosunków międzynarod
owych

Neorealizm

Neorealizm

Neorealizm (realizm strukturalny), który

Neorealizm (realizm strukturalny), który

głównie dzięki Waltzowi wyodrębnił się pod

głównie dzięki Waltzowi wyodrębnił się pod

koniec lat 80-tych stara się być po prostu

koniec lat 80-tych stara się być po prostu

bardziej naukowy i "globalny".

bardziej naukowy i "globalny".

W swoich analizach neorealiści traktują

W swoich analizach neorealiści traktują

strukturę systemu międzynarodowego jako

strukturę systemu międzynarodowego jako

podstawowy czynnik wyjaśniający, dając mu

podstawowy czynnik wyjaśniający, dając mu

pierwszeństwo przed państwami, na które

pierwszeństwo przed państwami, na które

kładli nacisk tradycyjnie racjonaliści oraz

kładli nacisk tradycyjnie racjonaliści oraz

przed wrodzonymi cechami istot ludzkich.

przed wrodzonymi cechami istot ludzkich.

23

Teoria stosunków międzynarod
owych

Realizm i neorealizm – w

Realizm i neorealizm – w

skrócie

skrócie

Główni aktorzy

System międzynarodowy,

państwa

Ujęcie jednostki

Zmierza do władzy, egoistyczna,

nastawiona na konflikt

Ujęcie państwa

Zmierza do władzy, podmiot

autonomiczny; kieruje się

interesem narodowym

Ujęcie systemu

międzynarodowego

Anarchiczny, osiąga stabilność w

systemie równowagi sił

Pogląd na zmianę

Niewielkie prawdopodobieństwo

zmiany, powolna zmiana

struktury

Główni teoretycy

Tukitydes, św. Augustyn,

Machaivelli, Hobbes,

Morgenthau, Waltz, Gilpin,

Mearsheimer