Historia starożytnych Indii

Około 1500 r.p.n.e.- moment, kiedy Półw. Indyjski najeżdżają plemiona Ariów i spotykają tam ludność zwaną Drawidami.

Ariowie byli ludem koczowniczym, ale wojowniczym. Żyli z rzemiosła wojennego. Są jasnowłosymi i jasnookimi ludźmi o jasnej karnacji. Drawidowie zaś są nie wysocy i ciemnoskórzy. Wygląd zewnętrzny doprowadza z czasem do silnego podziału tej ludności na tzw. WARNY.

WEDYZM to specyficzny system religijny, który wtedy wykształca się.

Klasyfikacja:

1. Wedyzm to wielobóstwo, ale specyficzne, rodziny mogły składać ofiary bogom i głowa rodziny mogła prosić o coś bogów. Były to ofiary błagalne.

Człowiek jest istotą dualną (ciało, dusza), jest śmiertelny, ale czy śmierć ozn. śmierć człowieka? Nie, bo wtedy pojawia się reinkarnacja. W zależności od dobrych, czy złych uczynków tego bagażu (karman) zależy co się z człowiekiem, a raczej z jego duszą stanie. To czym będziemy w następnym wcieleniu zależy od życia obecnego. Mamy tu do czynienia z ciągiem krążenia dusz od jednego do drugiego wcielenia, nazywa się to SANSARA.

Bogowie są istotami karmicznymi i też podlegają reinkarnacji. Wcielenie się w postać bóstwa nie jest końcem. Jest się bogiem, bo w przeszłym życiu się na to zasłużyło. Jest to istota, która nie potrzebuje pokarmu ani powietrza.

Przyjmuje się zasadę ACHIMIZY- nie krzywdzenia. Mnisi idąc przed sobą obmiatają drogę, żeby nie skrzywdzić istot, które mogłyby się wcielić w jakąś materię.

Świat Indii jest uporządkowany i zhierarchizowany, uduchowiony:

I. BRAMAN- dusza wszechświata, duch, który przenika wszystko; II. ATMAN- dusza indywidualna, duch jednostkowy (także przyroda nieożywiona); III. MAJA- iluzja, ułuda, cały świat materialny, nietrwały.

Nirwana- połączenie się Bramana z Atmanem. Przerwanie kręgu Sansary, czyli zakończenie ziemskiej wędrówki, połączenie duszy indywidualnej z duszą wszechświata.

To świat w którym nie ma miejsca na przypadek. Prawo przyczynowo - skutkowe, które rządzi całym światem ma tu zatem miejsce (RTA). Bogowie nie tworzą prawa, tylko jemu podlegają. Prawa się nie tworzy, ono po prostu jest. Wynikają z niego:

I. DHARMA- ład, porządek, który rządzi wszystkim;

II. ARTHA - święty ład porządku, który jako uporządkowane życie ludzkie wynika z tego, że indywidualne życie ludzkie ma swoje okresy zapisane w cyklach od urodzenia do śmierci.

III. KAMA - to ta cześć ludzkiego życia, która dot. Seksualności, ale także ona jest traktowana całościowo. Np. partnerzy muszą pochodzić z podobnych rodzin, podobne gusta, upodobania, dopiero potem można mówić o dopasowaniu seksualnym.

2. Braminizm pochodzi od nazwy kapłanów, czyli Braminów. Ofiary mogli składać tylko kapłani (Bramini), którzy mają na to monopol. Tylko oni mogą czytać Święte pisma, znają zaklęcia, modlitwy i pieśni w związku z tym tylko oni mogą pośredniczyć między ludźmi i bogami. Bogowie czerpią swoje siły od Braminów. Pomyślność ludu uzależniona była od bogów, a oni czerpiąc swoje siły od modlitw Braminów wpływają na pomyślność ludu, tym samym.

Niżej usytuowani od Braminów byli (wg podziału na 4 warny):

1. KSZATRiOWIE- rycerze i książęta, 2. WAJSIOWIE- rolnicy, kupcy, rzemieślnicy, 3. SIUDROWIE- słudzy.

Bramini pozbawili Siudrów reinkarnacji (nie osiągną nirwany). Pierwszy doradca, minister księcia (króla) to PUROCHITA. Król musi z nim zawsze konfrontować swoje decyzje.

Bramini zajmują się wychowywaniem dzieci królewskich i wskazują kto będzie następca króla. Każdy dobry władca musi słuchać Braminów, bo inaczej będą go nękać klęski i niepowodzenia.

Bramini mieli ulgi: nie płacili podatków, nie podlegali służbie obronnej, dziecko Bramina zawsze było Braminem.

Księgi polityczne (ETOSY):

1. RAMAJANA, 2. KSIĘGA MANU, 3. ARTA SIASTRA,4. MACHABHARATA.

Człowiek nie ma skłonności do życia społecznego, bo jest istotą aspołeczną. W związku z tym, kiedy człowiek żył przed państwem zawsze toczył walkę z drugim człowiekiem. Zwyciężał silniejszy. Władza ma charakter boski, została zesłana przez BRAMĘ- najwyższego boga. Władca stoi na straży DHARMY, dlatego tylko Bramini mogą odczytywać prawo i interpretować gdzie zostało ono złamane.

Ten system funkcjonuje do ok. VI w.p.n.e. System ten wprowadza pewne zmiany, które podważają ideę buddyzmu.

BUDDYZM - Budda jest kontynuatorem doktryny wedacyjnej i bramińskiej, z drugiej strony zrywa z tradycją bramińską podważając funkcjonowanie kapłanów. U Buddy człowiek zradza się sam, jest najważniejszy.

Druga kategoria jest kategoria cierpienia.

Buddyzm pojawia się w VI w.p.n.e. Budda to tylko sam przydomek, oznacza- oświecony. Tak naprawdę Budda nazywał się SIDHARTHA GAUTHAMA. Urodził się na terenach dzisiejszego Nepalu w rodzinie królewskiej. Matka Maja miała sen, że w jej ciało wstępuje biały słoń i w związku z tym dziecko, które urodzi będzie kimś wyjątkowym. Po narodzinach Sidharthy rodzice robili wszystko, aby zapewnić mu maksymalną wygodę. Ojciec wybudował mu 4 pałace, po jednym na każda porę roku. Budda doznał oświecenia pod figowcem.

Elementem wspólnym dla Buddy, Mahometa i Jezusa było to, że wyruszyli w świat około 30-go roku życia i wszyscy skupiali wokół siebie apostołów.

4 kardynalne prawdy buddyzmu:

a) prawda o cierpieniu, b) prawda o powstaniu cierpienia, c) prawda o zlikwidowaniu cierpienia, d) prawda o drodze wiodącej do zlikwidowania cierpienia.

Dla Buddy cierpienie to nie tylko niedobór, ale też nadmiar czegoś. Nadmiar władzy, rozkoszy, szczęścia. Cierpienie powstaje z pożądliwości człowieka, z dążenia do czegoś. Cierpienie powstaje i cierpienie można zlikwidować. Można w życiu nie doznać cierpienia, jeśli tylko odpowiednio będziemy ćwiczyć swój umysł i ciało. Cierpienia można się wyzbyć. U Buddy pojawia się Nirwana w dwojakim znaczeniu:

1. nirwana z pozostałościami - ostateczny moment przerwania reinkarnacji, czyli wygaśniecie, rozpłynięcie się w niebycie,

2. nirwana bez pozostałości - może ją człowiek osiągnąć tu i teraz na ziemi.

Przez podporządkowanie się pewnym ograniczeniom możemy pozbyć się cierpienia.

U Buddy nie ma kategorii duszy. Używa się pojęć takich, jak: „Jaźń”, czy „Względnie trwałe struktury osobowości”. Nirwana to dla Buddy totalne zakończenie cierpienia, odcięcie się od całej ziemskiej powłoki. Budda nie neguje autorytetu WET. Mówi ludziom, że jeśli przyjmą jego naukę, nie będą cierpieć. Bogowie niczego im nie dają, w ogóle nie wpływają na ich życie.

Nie negując struktury wiekowej uznał, że nawet Siudrowie mają prawo do nirwany, każdy może być mnichem. Odrzucał skrajny hedonizm. Uznał, że państwo, prawo, władza nie mają wpływu na życie człowieka. Możemy w nim czuć się dobrze w zależności od tego jaką postawę przyjmiemy.

Buddyzm pierwotny nie był religią, był filozofią. By była jakaś religia musi istnieć jakaś siła nadprzyrodzona, która wpływa na nasze życie. Musi być też kult, obrzędowość oraz hierarchia, organizacja, instytucja- zorganizowanie wiernych, a także muszą być wyznawcy i doktryna religijna.

Budda dał prawo kobietom do bycia mnichami, ale z czasem się z tego wycofał.

PLATON i ARYSTOTELES:Platon to idealizm obiektywny, Arystoteles reprezentuje racjonalizm, empiryzm. Dają oni początek nowej filozofii.

Platon:

IDEALIZM- kierunek wedle którego świat jest podzielony na 2 byty:

a) BYT IDEALNY - w którym zawierają się najwyższe wartości: dobro, piękno, sprawiedliwość. Świat idei jest wieczny, absolutny, skończony (najdoskonalsza forma). Idee są pierwowzorem dla wszystkich bytów materialnych. Istnieją obiektywnie, tzn. są nie zależne od naszej woli. Idee nie podlegają relatywizacji. Idea jest wieczna podobnie jak Bóg. Istnieją wybitne jednostki, które naucza nas co to jest dobro, piękno, sprawiedliwość. Nie każdy może zdobywać wiedzę, gdyż do tego trzeba mieć pewne predyspozycje. Każdy ma swoją rolę daną mu z natury lub od bogów. To czy będzie szczęśliwy zależy od tego, jak będzie ją wykorzystywał.

Filozof - w idealnej polis to on rządzi; człowiek obdarzony pewnymi cechami, który może dojść do wiedzy; wiedzę mogą zgłębiać tylko ci, których natura obdarzyła pewnymi predyspozycjami.

b) DIKAIOSINE- sprawiedliwość platońska. Każdy wykonuje to, do czego natura go przeznaczyła, do czego ma predyspozycje. Jest synonimem hierarchii i porządku.

Platon przeniósł to myślenie na sferę polityki. Stworzył własną koncepcję państwa, czyli tzw. polis idealną (koncepcja polis idealnego), która miała być gwarantem stabilności i bezpieczeństwa. Państwo to opiera się na mądrości, bo rządzą nim najmądrzejsi.

Polis to państwo zhierarchizowane, którym rządzą:

a. filozofowie, b. strażnicy bezpieczeństwa, c. wytwórcy (DEMIURGOI) - rzemieślnicy o zdolnościach manualnych.

Jeśli np. filozof będzie miał domieszkę złych wartości, to zostanie zdegradowany.( Dusze: mądra-czyli złota, odważna-czyli srebrna, zwykła-czyli żelazna).

Sposób życia filozofów i strażników to komunizm elitarny. Nie mają własnych dzieci, związki małżeńskie dobierane są losowo dla celów głównie prokreacyjnych. Dzieci zabierane są przez państwo i następuje naturalna selekcja. Odnajdywane są w nich ich skłonności i w tej dziedzinie są szkolone.

Nie posiadają oni nic na własność, gdyż wszystko zapewnia im państwo. Filozofowie i strażnicy muszą w całości siebie i swój czas poświęcić dla państwa. Żyją dla państwa i z tego czerpią satysfakcję.

Teoria krążenia ustrojów:

1. TIMOURACJA, 2. OLIGARCHIA, 3. DEMOKRACJA, 4.TYRANIA.

Monarchia nie krąży. Krążenie ustrojów wynika z upadku wartości. Na samym początku wszystkie polis greckie miały ustrój monarchii. Ewaluowały najpierw w stronę Timokracji- rządów ludzi odważnych. Krążenie tych ustrojów wynika przede wszystkim z ewolucji, czy degeneracji cnót, która pociąga za sobą zmiany instytucjonalne i prawne.

Timokracja to rządy bohaterów, którzy podbili jakiś teren. Żyją oni dla państwa, biorą pod uwagę interes państwa, a nie swój. Pojawia się syndrom kombatanctwa. Budzą się w nich pobudki egoistyczne, zaczynają myśleć o sobie, żądają honorów. Timokracja przekształca się w Oligarchię.

Oligarchia to rządy ludzi bogatych. Liczy się tylko i wyłącznie interes prywatny. Następuje ogromne zróżnicowanie w pozycji społecznej ludzi. Jest krąg bogatych i całe rzesze biedoty. Lud zostaje zarażony chciwością. W Oligarchii dochodzi do walk klasowych, uwieńczeniem czego jest wielka rewolta społeczna. Buntownicy obalają oligarchów i przejmują władzę. Temu ludowi wcale nie zależy już na państwie. Każdy myśli tylko o sobie. Rodzi się w ten sposób system Demokracji.

Demokracja Platon charakteryzując Demokrację, mówi, że jest to anarchia, system bez rządów. W rzeczywistości państwa nie ma. Jest totalny bezwład, system chaosu, gdzie lud prawo tworzy, ale nie chce prawa przestrzegać.

Tyrania Lud jest zmęczony i na tym tle pojawia się demagog-czyli człowiek, który nie prezentuje żadnej wartości, posiada tylko dobrą prezencję i jest dobrym mówcą. Demagog mówi to, co lud chce usłyszeć. Z czasem stanie się on tyranem, gdyż nie respektuje żadnych praw, nawet boskich.

Gdy nastąpi obalenie Tyranii, cały ten system znowu zacznie krążyć dopóki nie pojawi się system oparty na mądrości.

Platon uważał, że religia to jedno wielkie kłamstwo. To całe straszenie człowieka bogami służy jedynie władzy, aby obezwładnić człowieka. Stąd tez pierwsi chrześcijanie byli oskarżani o ateizm. Religia traktowana jako instrument legitymujący władzę.

Skąd się państwo bierze? Jak powstaje?

Platon uważa, ze ludzie rodzą się różni, zatem człowiek który żył przed państwem posiadał różne umiejętności. Różnimy się ale podstawowe potrzeby mamy identyczne, ale też miał pewne zdolności. Ludzie muszą wymieniać się różnymi dobrami, bo nie są w stanie wszystkiego dla siebie wyprodukować. Gdy człowiek jednak wchodzie w relacje wymiany, często dochodzi do konfliktów, a one rodzą potrzebę powstania władzy, która uporządkuje to życie.

Platon nie uważał, że człowiek jest istotą społeczną z natury. Potrzeba wymiany powoduje, że państwo w końcu musi powstać.

ARYSTOTELES - empiryk, racjonalista - wykorzystując rozum nie tworzy czystych konstrukcji myślowych; rozum służy do odkrywania prawidłowości rządzących światem na podstawie doświadczenia, obserwacji otoczenia; empiryk zbiera zadania jednostkowe, które są podstawą do stworzenia praw - przechodzenie od szczegółu do ogółu.Jego podejście do państwa:

1. człowiek jest istotą społeczną - Aby w pełni rozwinąć wszystkie swoje walory należy żyć w grupie. Człowiek rodzi się z pewnymi skłonnościami, ale żeby je rozwinąć należy żyć w grupie. Mowa - specyficzna forma komunikowania się, jedynie człowiek poprzez mowę potrafi wyrażać wartości abstrakcyjne: miłość, zazdrość, itp. Człowiek uczy się mówić, nie będzie tego umiał, gdy nie będzie żył w grupie.

To co ludzkie uzyskujemy tylko w kontaktach z grupą. Tylko człowiek ma nieograniczoną skalę potrzeb, które możemy zaspokoić tylko w społeczeństwie. Człowiek uczy się i rozwija poprzez wymianę doświadczeń w grupie.

2. państwo - twór natury - Państwo jest ludzkim wymysłem, nie jest tworem sztucznym, nie zostało stworzone świadomie poprzez ludzi. Państwo powstaje w sposób obiektywny, niezależny od naszej woli.

Etapy dochodzenia do państwa-

A) układ chronologiczny:

I. OIKOS - rodzina w znaczeniu gospodarstwo domowe, wszyscy którzy w nim pracują; II. GMINA WIEJSKA III. PAŃSTWO ORGANIZACJA DOSKONAŁA - jedynie w państwie człowiek zaspokoi wszystkie swoje potrzeby w 100%.

B) układ logiczny:

I. PAŃSTWO JAKO CAŁOŚĆ - całość jest pierwsza przed częścią

Podstawa funkcjonowania państwa:

Stworzenie człowieka szczęśliwego. Szczęście jest bardzo ważne dla Arystotelesa. Każdy jednak ma inną wizję szczęścia. Szczęście jest kategorią dynamiczną.

Arystoteles nie tworzy modelu idealnego. Opisuje państwa takimi, jakie są. Na tej podstawie buduje własną klasyfikację ustrojów: 1. ustroje dobre - monarchia, arystokracja, politea; 2. ustroje złe - tyrania, oligarchia, demokracja

Kryterium podziału: 1. kto rządzi - jednostka, grupa, czy ogół; 2. komu władza służy - w czyim interesie jest sprawowana

Politea - najlepszy ustrój; ustrój złotego środka; ustrój oparty o klasę średnią w którym nie dochodzi do konfliktów między zwaśnionymi grupami społecznymi; jest mieszanką demokracji (lud wybiera rządzących) i arystokracji (rządzi wąska grupa najlepszych). Ten ustrój tworzy równowagę polityczną i ekonomiczną w państwie. (Wszystkie czyste formy ustrojowe ulegają degeneracji).

Kategoria sprawiedliwości (identycznie jest przy Św. Tomaszu):

Każdemu oddać to co mu się słusznie należy; stała dyspozycja woli by każdemu oddać to, co mu się słusznie należy. To co się komu należy wynika z usytuowania człowieka w hierarchii społecznej. Ta sprawiedliwość eliminuje bezwzględnie pojętą równość. Stała dyspozycja woli oznacza, że jeśli ktoś zrobi coś raz, to jeszcze nie oznacza, że jest niesprawiedliwy; musi to robić stale, aby powiedzieć o stałej dyspozycji woli.

Dwa rodzaje sprawiedliwości:

1. sprawiedliwość wymienna - Odnosi się do relacji między jednostkami i najczęściej dotyczy aktów kupna i sprzedaży, bądź świadczenia usług. Funkcjonuje tu zasada równości arytmetycznej: np. cenę towaru musi być autentycznym odzwierciedleniem wartości towaru.

2. sprawiedliwość rozdzielcza - Dotyczy relacji człowiek - społeczeństwo, człowiek - państwo. Zależność geometryczna - człowiek wnosi jakieś inne dobro do wspólnoty i w zamian za to może cos otrzymać. Państwo jako dawca pewnych dóbr. (Nomos - prawo; ekonomia - prawo dot. gospodarowania).

Celem człowieka jest gospodarowanie, wytwarzanie dla zaspokajania potrzeb. Sprzedać można tylko ewentualne nadwyżki.

Ideał: gospodarka naturalna, towarowa; praca rolnika; z odrzuceniem pośrednictwa pieniądza.

Cena sprawiedliwa: łączy się ze sprawiedliwością wymienna. U Arystotelesa nie występuje rynek, cena nie jest wypadkową popytu i podaży.

DOKTRYNA ŚW. AUGUSTYNA

Św. Augustyn to jeden z twórców doktryny chrześcijańskiej. Żył na przełomie V/VI wieku, pochodził z Afryki Płn., znany jako Biskup Wippony. Biskup Mediolanu Ambroży przekonał Augustyna do chrześcijaństwa. Augustyn zwalczał wszystkie herezje (donatyzm, pelagianizm).

MANICHEIZM (pod jego wpływem był przez większą część życia Św. Augustyn) - synkretyczny, czyli łączący różne religie kierunek nauki i religii, który powstał w Persji w II wieku; łączył w sobie wątki chrześcijaństwa, buddyzmu, zoroastryzmu; silnie akcentował dualizm świata:

ZŁO: wszelka materia jest złem. Synonimem zła jest ciemność. Pochodzi ono od Szatana.

DOBRO: wszystko co duchowe jest dobre. Synonimem dobra jest Światło. Pochodzi ono od Boga.

Zarówno dobro jak i zło są: a. wieczne, b. samoistne, c. substancjonalne.

Wg Św. Augustyna zło jest historyczne, będzie miało koniec, tylko dobro jest wieczne. Tam gdzie jest zło tam musi zaistnieć i dobro. Samoistne jest bowiem tylko dobro.

Definicja zła- zło jest brakiem dobra, uszczerbek w dobrze, zepsucie dobra. Nie ma ludzi całkiem zepsutych - element optymistyczny.

Pesymistyczne nastawienie do człowieka świadczy o tym, że człowiek jest bardziej skłonny do złego niż do dobrego.

TEOCENTRYZM - Bóg w centrum; wszystko jest uzależniane od Boga; wszystko robi się na chwałę Boga. Intelekt szkodzi człowiekowi, lepiej wierzyć bez prób rozumnego wyjaśniania wszystkiego.

„Poznanie Boga zależy nie od bytu rzeczy, ale byt rzeczy jest uzależniony od poznania Boga”. U podstaw wszystkiego musi być wiara. Człowiek pozbawiony wiary źle interpretuje świat.

Woluntaryzm ponad racjonalizmem:

Teoria Predestynacji (przeznaczenia) - wg Św. Augustyna wiara jest wynikiem łaski, którą Bóg człowiekowi daje, a komuś innemu jej poskąpi. Jedni są przeznaczeni do zbawienia, a inni do potępienia. Nasze dobre uczynki to nie jest nasz wybór, one wynikają z łaski.

Nie wiemy kto został wybrany, ale musimy mieć wiarę i nadzieję, że to właśnie my. Teoria ta wpływa na wizję państwa.

Teoria państw idealnych:

1. CIVITAS DEI - państwo Boga- Wszyscy obdarzeni łaską - umarli, żyjący, nienarodzeni

2. CIVITAS TERRENA - państwo ziemskie- Żyjący tu i teraz - dobrzy i źli (przeważa zdecydowana większość grzeszników).

3. CIVITAS DIABOLI- państwo diabła- Wszyscy przeznaczeni do potępienia

Państwo jest wynikiem grzechu pierworodnego, gdyby nie grzech, nie byłoby potrzebne. Ludzie bezgrzeszni mogliby spokojnie żyć bez państwa.

Funkcje państwa: 1. nie służy zaspokajaniu potrzeb - nie jest po to by człowieka uszczęśliwiać, 2. nie może pomóc człowiekowi w drodze do zbawienia. Państwo to bicz boży,3. funkcja restrykcyjna - państwo ma wymierzać karę za występki, których człowiek się dopuszcza. Ma ono tworzyć bezpieczeństwo dla tych niewielu dobrych.

Źródło władzy: Omni potestas Dei - każda władza pochodzi od Boga. (Władza tylko państwowa, władza cesarza, urzędnika cesarskiego, każdy rządzący jest zesłany przez Boga, każdej władzy należy się posłuch, nie można buntować się zbrojnie przeciwko niej; ostateczna interpretacja należy zawsze do Boga; chrześcijanin ma tylko prawo biernego oporu. Każdemu ustrojowi należy sie podporządkować.

Problem niewolnictwa: Św. Augustyn nie neguje niewolnictwa. Nie natura, ale grzech jest źródłem niewoli, karą za grzechy. Człowiek, który jest bezgrzeszny, choć był zniewolony przez prawo (niewolnik z punktu widzenia prawa) to i tak jest człowiekiem wolnym, gdyż najgorszą niewolą jest niewola grzechu.

Sprawiedliwość: Sprawiedliwość jest wieczna, boska; państwo bez sprawiedliwości jest bandą rozbójników. (Banda- -władza, lud, terytorium, prawa. Bandę od państwa różni sprawiedliwość).

Własność: Św. Augustyn nie negował własności prywatnej; własność może przeszkodzić w dojściu do zbawienia, ale z własności nie wynika grzech. Posiadanie, użytkowanie tworzą własność. Jedynym właścicielem wszystkiego jest Bóg - człowiek jest tylko użytkownikiem.

Ideał własności: Chrześcijanie powinni żyć w ramach komunizmu.

Teoria praw:

1. prawo wieczyste, boskie - Synonim porządku, wyraz mądrości bożej, przenika wszystkie byty, nieograniczone w czasie, absolutne, tzn. dotyczy wszystkiego. Wynika z tego absolutna boska sprawiedliwość.

2. prawo naturalne - Recepcja prawa bożego w duszy, sercu człowieka. W przypadku zwierząt odbija się ono w instynktach; normy moralne są niezmienne.

3. prawo ludzkie - Tylko prawo pozytywne; wydane przez państwo, przez władzę powinno być zgodne z prawem boskim i naturalnym. Gdy władza łamie te prawa to zasługuje na miano tyranii. Powinno być wyjaśnieniem, uzupełnieniem prawa wiecznego i naturalnego.

(Lex - prawo; norma prawna; system norm prawnych; znaczenie jurysdykcyjne. Ius - prawo; porządek; ład; prawidłowość; miara wszystkich rzeczy).

Tylko prawo pozytywne; wydane przez państwo, przez władzę powinno być zgodne z prawem boskim i naturalnym. Gdy władza łamie te prawa to zasługuje na miano tyranii. Powinno być wyjaśnieniem, uzupełnieniem prawa wiecznego i naturalnego.

Państwo powinno walczyć z herezjami. Św. Augustyn walczył z donatyzmem i pelagianizmem.

ŚW. TOMASZ

Doktryna Św. Tomasza jest to doktryna intelektualna i silnie zhierarchizowana. Wizja człowieka wolnego obdarzonego nie tylko wolną wolą, ale i wolnością, dokonującego wyboru między dobrem i złem. Łaska wynika z uczynków.

INTELEKTUALIZM - ogromne zaufanie do zdolności poznawczych człowieka. Kierując się własnymi myślami i rozumem można dojść do boga. Wystarczy obserwacja doskonałego świata.

Racjonalne dowody na istnienie Boga: dowód z ruchu- jeśli jest ruch to musi być pierwszy poruszyciel,

Człowiek ma prawo wykorzystywać swój rozum do poznawania świata i Boga. Nie ma sprzeczności między nauką a wiarą.

HIERARCHICZNOŚĆ- porządek racjonalny, następstwo intelektualizmu; teoria kręgów; wszędzie jest hierarchia - w prawach, w społeczeństwie.

Państwo- geneza od Arystotelesa. Państwo naturalne, człowiek ma społeczną naturę. Kiedy Bóg tworzył człowieka dał mu wewnętrzną potrzebę do życia w grupie.

Funkcje państwa:

a. ma pomagać człowiekowi w dojściu do szczęścia wiecznego b. powinno uszczęśliwiać człowieka na ziemi c. pozwala człowiekowi maksymalnie zaspokajać jego potrzeby

2 podstawowe cele: pax - pokój, ordo - porządek

Władza: jest wszędzie, nie ma wymiaru materialnego. Istota władzy bądź uprawnienie do rządzenia pochodzi od Boga.

2 sposoby powstawania władzy:

I sposób prawny: a. ze zgody ludu, b. z objawienia bożego, które niekiedy człowiekowi jest dane (władza Kościoła) II sposób bezprawny - władza przejęta podstępem, przekupstwem, przemocą..

Ustroje: nie ma idealnego ustroju, lud decyduje o tym w jakim państwie będzie żył.

Monarchia: a. w niebie rządzi jeden Bóg, więc na ziemi też powinien rządzić jeden człowiek, b. król to jedyny właściciel, wynika z tego lepsza dbałość o dobro wspólne. Wiemy kto wówczas odpowiada za wszystkie sprawy w państwie,c. państwo porównane do okrętu. Celem państwa jest zachowanie jedności i porządku. Wystarczy, aby przy sterze stał jeden człowiek. Jeśli jest wielu, to trudno im dojść do kompromisu.

Tyrania: a. władza przejęta nielegalnie, b. władza przejęta legalnie, ale sprawowana dla własnych korzyści c. dopuszcza możliwość zbrojnego przeciwstawiania się władzy, ale dopiero po uzyskaniu zgody Kościoła. Kościół zwalnia poddanych z obowiązku posłuszeństwa, gdyż tyran to ktoś, kto łamie prawo wieczne.

Zwierzchność Kościoła nad państwem-

1. człowiek składa się z duszy i ciała, ale prymat ma dusza. Państwo odpowiada za sferę ciała, a Kościół za duszę - dusza jest ważniejsza od ciała, więc Kościół jest analogicznie ważniejszy od państwa;

2. Bóg wykorzystuje niebo do swoich celów. Papież odpowiada tylko za świat chrześcijański, nic mu do państwa.

Wątek sprawiedliwości:

Sprawiedliwość została przejęta z doktryny Arystotelesa. Sprawiedliwość to stała dyspozycja woli, by oddać każdemu to, co mu się słusznie należy.

Jeden czyn niesprawiedliwy nie czyni człowieka niesprawiedliwym. Jest jedna ogólna teoria sprawiedliwości, ale nie oznacza to, że wiąże się ona z bezwzględną równością ( ponieważ inaczej wygląda u dorosłych, a inaczej u dzieci.)

Istnieje sprawiedliwość ( powtórzenie z Arystotelesa):

a} wymienna - dot. Relacji między jednostkami i odnosi się do najczęściej występujących aktów kupna - sprzedaży, czyli świadczenia usług. Oparta jest o zasadę arytmetycznej równości- ozn. to, że każdy towar ma swoją wartość i ta wartość musi być odzwierciedlona w cenie.

b) rozdzielcza - Dot. Relacji jednostka - państwo, albo jednostka - społeczeństwo., występuje tu zależność geometryczna, zatem im więcej człowiek włożył do wspólnoty ( wysiłku, starań }, tym może więcej od tej wspólnoty ( czy też państwa } oczekiwać.

Sprawiedliwość w doktrynie św. Tomasza zakładała powiązanie z koncepcją tzw. ceny sprawiedliwej, co powoduje, że Tomasz odrzuca możliwość korzystania (czerpania zysków )z czystego obrotu finansowego ( czerpania zysku z odsetek od kapitału -lichwy ). Człowiek ma prawo do zaspakajania jedynie swoich potrzeb, ale nie może być traktowany jako towar. Nie można oderwać rzeczy od ich wartości użytkowej, czyli nie można pożyczyć komuś rzeczy i jednocześnie prawa do korzystania z tej rzeczy (czyli pożyczyć komuś np chleba }. Nie żądamy zwrotu dwóch chlebów, gdy pożyczyliśmy komuś jeden. Inaczej jest, gdy pożyczamy komuś pieniądze, które puszczone w obieg i pożyczający będzie osiągał z tego zyski. Pożyczający ma wówczas prawo do części tego zysku.

Każdy zobowiązany jest do udzielenia pomocy potrzebującemu. Im wyżej jest człowiek usytułowany na drabinie społecznej, tym więcej ma obowiązków względem ludzi niżej sytułowanych. To biedny szuka pomocy u bogatego, a nie odwrotnie. To chory potrzebuje lekarza, a nie lekarz chorego. Człowiek dobrze sytuowany nigdy nie powinien odmawiać pomocy potrzebującemu nie wnikając w prawdziwy cel jego żebractwa czy prośby.

Cała ta doktryna przesycona jest intelektualizmem. Jest też silnie zhierarchizowana, natomiast hierarchia społeczna nie jest ściśle określona. Wprawdzie są szczeble drabiny społeczne ale istnieje możliwość awansu społecznego. Biedny może stać się bogaty natomiast bogata jednostka zdegenerowana może ulec degradacji do stanu niższego. Każdy jest potencjalnie predysponowany do stanu duchowego, nie jest to już droga zamknięta, ograniczona. Tomasz powtarza, że duchowni to następcy Apostołów., stąd człowiek nie może siebie stawiać ponad Jezusem, który nie klasyfikował ludzi wg predyspozycji wybierając Apostołów.

RZYM - OKRES REPUBLIKAŃSKI

1 ) 754 r. p. n.e. -założenie Rzymu - Rzym staje się zurbanizowany przez Romulusa

2) 754 -510 r. p. n. e - okres tzw królewski - 510 r. p. n. e - Tarkwiniusz Pyszny - Rzymianie wypędzili króla.

3) 509 - 31 (27 ) r. p. n. e. - Republika - 31 r. p. n. e - Zwycięstwo Oktawiana Augusta pod Akcjum

4) 27 r. p. n. e -284 r. p. n. e - Pryncypat - 27 r. p. n. e - Senat symbolicznie przekazuje władzę Oktawianowi

5) 284 r. p. n. e - 476 r. p. n. e -Cesarstwo ( Dominat ) - 284 r. p. n. e - Władzę obejmuje Dioklecjan, który zasłynął próbami zreformowania władzy.

6) 395 r. p. n. e - podział instytucjonarny Rzymu - 476 r. p. n. e - Upadek Rzymu. Kończy się starożytność, rozpoczyna się średniowiecze. Przekazano insygnia władzy Romulusa do Konstantynopola

Sytuacja społeczna opierała się na więzach rodowych. Podstawową jednostką społeczną był GENOS - czyli ród. W tym okresie był wyraźny podział na patrycjuszy i plebejuszy. Do patrycjatu należeli ludzie, którzy mieli swych przodków w czasach Romulusa i w dodatku potrafili to udokumentować, natomiast reszta ludzi to plebs. Najważniejsi są: król, senat i tzw KOMICJA KURIATA - czyli, zgromadzenia kurialne. Pierwsi królowie byli dziedzicami, a następni byli elekcyjni

Senat ( 100 arystokratów) był ciałem doradczym, a król spełniał pełnię władzy. Zgromadzenia kurialne wypełniały funkcje kultowe..

Przedostatni król Serwiusz Tuliusz przeprowadził reformę społeczną, która dała podstawy dla stworzenia Republiki Ludowej rzymskiej. Nie dzieli się już na rody, ale na klasy majątkowe, czyli kryterium przynależności do danej klasy jest wielkość majątku. Istnieje 6 klas majątkowych, a każda klasa dzieli się na centurie. Ostatnia, najniższa klasa to PLORETARII - ci, którzy nie posiadali nic oprócz dzieci, żadnego majątku. Skoro struktura społeczna została zmieniona, to okazuje się, że ludzie z plebsu mogli stać się wysoko sytuowani.

491 r. p. n. e. - pierwsza secesja ludu na górę świętą. Wszyscy plebejusze opuścili miasto i udali się na górę świętą. Miasto wówczas zostało bez ochrony. Patrycjusze musieli ich skłonić do powrotu.

Państwo to rodzaj dobra wspólnego, rodzaj organizmu, gdzie wszystkie organy są ważne dla funkcjonowania całości. Takie argumenty padły podczas mediacji. Wynikiem takiego buntu było powstanie stanowiska TRYBUNA LUDOWEGO jako obrońcy plebsu.

454 r. p. n. e - II secesja ludu na górę świętą. Plebs opuszcza miasto. Plebs uważa, ze stosowanie niepisanego prawa szkodzi im i oni zawsze są sądzeni bardziej surowo niż ludzie z patrycjatu. Domagali się ciała skodyfikowanego, zapisania praw. Powołano DECENBIRÓW, których zadaniem było skodyfikowanie praw. Ponieważ urzędy były powoływane na 1 rok, należało po roku powołać nowych. Jednorazowo zaistniała sytuacja, kiedy to złamano zasadę republiki i jednego z nich powołano na stanowisko urzędnicze po raz drugi. Był to Winicjusz. Mimo iż był doskonałym prawnikiem, był nie honorowy i kłamliwy. Został wypędzony z Rzymu, bo człowiek piastujący stanowisko urzędnicze musi być nieskazitelny. Polityk musi być moralny w życiu prywatnym. Ten ideał republiki to traktowanie urzędu jako służby, bo każda funkcja publiczna jest taką właśnie służbą.

Republika jest mieszanką 3 czystych form ustrojowych:

A} monarchii - Monarchia reprezentowana jest przez system magistratur ze szczególnym uwzględnieniem urzędu konsula

B} arystokracji - Arystokracja reprezentowana jest przez Senat.

C} demokracji - Demokracja reprezentowana jest przez Zgromadzenia.

Ideał jest taki, iż pomiędzy tymi trzema wątkami powinna występować równowaga.

ZGROMADZENIA:

COMITIONES- wiece; CONCILIA PLEBIS - zgromadzenie plebejskie

COMITIA (czyt. Komicja) - czyli zgromadzenia, a wśród nich:

CURIATA - zgromadzenia 10-ciu rodów (kurie),

CENTURIATA - (centurie) jednostka wojskowa; im wyżej jest człowiek sytuowany, tym do wyższej centurii należy. Oprócz tego jest tez jednostką podatkową.

TRUBUTA - (tribus) jednostka podziału terytorialnego. W zależności od tego, czy człowiek mieszkał w mieście, czy na wsi, był wpisywany do tribus miejskiego bądź tribus wiejskiego. Tribus wiejskie gromadziło zwykle najbogatszych ludzi. Każdego nowo przybyłego do Rzymu wpisywano do tribus miejskiego.

Ludzie na Zgromadzeniach zbierali się centuriami. Najpierw głosowano wewnątrz centurii, dopiero potem głosy te zliczano wspólnie. Tak samo odbywało się to w przypadku tribus. W jednej tribus, np. miejskiej było 10 000 mieszkańców, a w tribus wiejskiej 2 000, czyli ludzie miejscy mieli większe pole głosowania.

Najstarsze Zgromadzenia kurialne zajmowały się zatwierdzaniem testamentów, adopcjami. Przeprowadzały AUSPITIO (auspicja) na których odczytywano wyroki boskie i stwierdzano czy decyzja (wyrok) urzędnika jest zgodna z wolą bogów.

ZGROMADZENIA CENTURIALNE: (grupy)

a) ustawodawcza, - Tworzenie ustaw ludowych wyglądało tak, że projekt ustawy wnosił Konsul, po czym projekt ten musiał być zatwierdzony na wiecu, a po dyskusji ludu rzymskiego wracał do centurii ( i dalej tym samym trybem jak wcześniej opisano na temat głosowania w centuriach).

b) wybór urzędników wyższych (tych, którzy posiadają imperium) - Konsul - mający prawo łaski na Zgromadzeniu, Pretor, Cenzor, Zgromadzenia: kompetencja ustawodawcza, odwołania od wyroków (gdzie w grę wchodziła kara więzienia, bądź kara pieniężna wybór urzędników niższych (tych, którzy posiadają potestas), byli to:edyl, kwestor

c) wypowiedzenie wojny,

d) odwołanie od wyroków ( w grę wchodziła kara śmierci, bądź kara cielesna),

Władza imperialna- pełnia władzy wojskowej, pełnia władzy nad życiem i śmiercią, która wzywała obywatela do osobistego stawiennictwa . Imperium rozciągało się na wszystkie obszary i dziedziny.

Potestas- to władza, w ramach rzeczowo określonych kompetencji, która ograniczała się tylko do Rzymu.

Comitiones Wiece- zebrania wszystkich mieszkańców Rzymu bez żadnego podziału. To miejsce gdzie lud Rzymski mógł dyskutować i gdzie przyjmowane były sprawozdania urzędników po skończonej kadencji.

Konsilia plebis- miejsce dyskusji, wybierano tam Trybuna ludowego

Senat jako reprezentant wątku administracyjnego

Senat w Republice Rzymskiej odgrywał bardzo dużą rolę. Im bardziej wgłębia się w republikę, tym bardziej jest on ważny.

Senat nie pochodził z wyborów. Liczba senatorów wynosiła od 300 do 600, a nawet do 900 w czasach Juliusza Cezara (zależało mu na tym, bo im większe ciało kolegialne, tym łatwiej jest nim dyrygować).

Co 5 lat Cenzorowie dokonywali spisu ludności w Rzymie. Jednocześnie sporządzali wówczas listy Senatorów. Wpisywano tylko byłych urzędników wyższych (!) po skończonych kadencjach (Dyktator, Konsul, Pretor i Cenzor oraz później-Trybun Ludowy chociaż nie był urzędnikiem wyższym). Przestały liczyć się stany majątkowe, ale oddanie służbie.

Senat miał kilka grup uprawnień:

I. ustawodawcze: zatwierdzanie projektów ustaw, które są głosowane na Zgromadzeniach; prawo wydawania własnych uchwał;

II. majątkowe: jedynie Senat był depozytariuszem całego maj. Państwowego;

III. skarbowo-finansowe: jedynie Senat określa wysokość podatków i innych opłat, które w państwie funkcjonują; prawo decydowania o wydatkach ;

IV. polityka zagraniczna: zawiązywanie stosunków zagranicznych; przyjmowanie i wysyłanie poselstw; zawieranie sojuszy; zawieranie pokoju;

V. kwestie wojskowe: określanie kierunków ekspansji terytorialnej; określanie planów wypraw wojennych; wyznaczanie głównych dowódców wojskowych;

VI. administracyjne

VII. sprawy obywatelskie: wyzwalanie urzędników państwowych; nadawanie praw obywatelskich.

Magistratury: wyższe (Dyktator, Konsul, Pretor, Cenzor), niższe (Edyl, Kwestor).

Obowiązywała zasada hierarchicznej zależności. Trybun pozostaje na uboczu.

Magistratury w Rzymie funkcjonowały wg cech magistratur w których zawiera się typowo republikańska idea:

wybieralność (wszystkie stanowiska przez Zgromadzenia oprócz Dyktatora),

kadencyjność (ograniczenie w czasie - z reguły na rok, ale Cenzorów wybierano na 5 lat, przy czym co 1,5 roku wymieniano 1/3 składu Cenzorów),

kolegialność( z wyjątkiem Dyktatora),

zasada intercesji, czyli uzgadniania różnych decyzji, żeby państwo mogło sprawnie funkcjonować,

odpowiedzialność (z wyjątkiem Dyktatora),każdy urzędnik musiał po skończonej kadencji ogłosić na wiecu sprawozdanie ze swojej pracy w trakcie trwania kadencji. Dyktator nie ponosił żadnej odpowiedzialności politycznej,

nieodpłatność, czyli urzędnicy nie pobierali diet, a czasami musieli własny majątek poświęcić dla dobra państwa, co jest związane ze służbą publiczną,

zasada zakazu łączenia urzędów.

DYKTATOR- nie jest wybierany, powołują go Konsulowie na wniosek Senatu. Senat określa, czy sytuacja w Rzymie dojrzała, by powołać jednowładztwo. Dyktator skupiał w sobie absolutnie wszystkie funkcje władzy. Dyktator rzymski to nie dyktator taki, jakim wyobraża się go sobie w dzisiejszych czasach.

KONSUL- wybierany przez Zgromadzenie centurialne. Ma prawo karania śmiercią, ma władzę wojskową administracyjną, po skończonej kadencji mógł uzyskać tytuł Półkonsula i mógł odbić sobie wszystkie straty finansowe jako Namiestnik prowincji. Miał prawo Veta w stosunku do aktów prawnych i w stosunku do urzędników niżej sytuowanych.

PRETORZY- ich główne zadania dotyczą kwestii sądowniczych, z tym, że chodzi tu o rozpatrywanie spraw „in iure”, tzn.: Pretor

1. określał co jest przedmiotem roszczenia, 2. rozpatrywał odpowiedź na pytania czy prawo rzymskie daję ochronę takiemu roszczeniu, 3. czy człowiek, który zgłasza się z pozwem jest obywatelem Rzymu (gdyż tylko ten podlega prawu rzymskiemu. Nie wszyscy mieszkańcy podlegali jednemu prawu. Jego obowiązkiem było rozstrzygnięcie jakiemu prawu dany człowiek podlega).

Pretor nie zajmuje się bezpośrednio sądzeniem. Ma listę sędziów. Jego zadaniem jest ogłosić edykt w którym zawarte są zasady prawne. W ten sposób powstało tzw. prawo pretorskie.

CENZORZY- urzędnicy odpowiedzialni za dokonywanie spisów ludności. Tworzą listy Senatorów i mogą ich z niej także wykreślać. Stoją tak jakby na straży moralności życia politycznego.

EDYL- funkcja bardzo ważna z punktu widzenia życia miasta. Odpowiadał za porządek w mieście. Kontrolował miary, wagi, zajmował się rozdawnictwem zboża i organizacją różnych uroczystości publicznych (igrzyska, przedstawienia teatralne). Realizował w praktyce postanowienia Senatu.

KWESTOR- odpowiadał za pieniądze państwowe. Zajmował się ściąganiem podatków, realizował politykę finansową Senatu.

Gdy dojdzie do łamania zasad republika będzie przechodzić w jednowładztwo a republika przestanie istnieć.

STRUKTURA SPOŁECZNA:

1. Pełnoprawni obywatele - to urodzeni z matki i z ojca posiadających prawa obywatelskie. Musiało być to jednak dziecko zrodzone ze związku małżeńskiego zawartego zgodzie z prawem.Pełnia praw obywatelskich ozn. pełnię praw politycznych (udział w Zgromadzeniu Ludowym oraz możliwość piastowania urzędów), oraz prawa cywilne: „ius cubi”- prawo do zawarcia związku małżeńskiego; „ius commerci” - całkowita swoboda w dysponowaniu rzeczami (prawo do posiadania niewolników).

2. Latyni - to mieszkańcy Italii z tych miast, które kiedyś były sprzymierzone z Rzymem i tworzyły Związek Latyński. Posiadali tylko ograniczone prawa polityczne, czyli mogli brać udział tylko w Zgromadzeniach Tribusowych, oraz nie mogą oni piastować urzędów. Mają oni prawo do zawierania związków małżeńskich między sobą. Niekiedy mogli też zawierać związki małżeńskie z obywatelami Rzymu, ale wiązało się to z przeniesieniem całego swojego majątku do Rzymu. Kiedy Latyni chcieli przenosić się do Rzymu, to w miejscu swojego starego miejsca zamieszkania musieli pozostawić swojego następcę. W niektórych kwestiach majątkowych Latyn potrzebował zgody państwa. Podlegali oni prawu rzymskiemu

3. Cudzoziemcy - to mieszkańcy terenów pozaitalskich. Ludzie wolni, ale nie mają praw politycznych z wyjątkiem prawa do tworzenia własnych samorządów. Jeśli byli sprzymierzeni z Rzymem to podlegali prawu narodów- „ius gentium”, jeśli zaś byli podbici to podlegali prawu rodzimemu. Mają ograniczoną możliwość dysponowania własnością. Muszą mieć patrona.

4. Wyzwoleńcy - podlegali „ius gentium”, czyli prawu narodów. Nie mają praw politycznych, mają też ograniczone prawa majątkowe. Wyzwolenie następowało przez Senat. Jeśli chodzi o prywatnych wyzwoleńców to albo pan oświadczał ich wyzwolenie w testamencie, albo następowało to w wyniku procesu windykacyjnego przed Pretorem lub też wg własnego uznania (własnej woli).

5. Niewolnicy a) prywatni b) państwowi

Republika dochodzi do swego kresu w czasach Juliusza Cezara.

PRYNCYPAT

Oktawian pełnił funkcje: Konsula, Cenzora, Trybuna - jednocześnie przyjął tytuł PANTIFAXA MAXIMUSA. Wpisano go w poczet bogów, co ozn., że każdy wydany przez niego akt będzie obowiązywał wiecznie. Jako Konsul ma pełnię władzy nad życiem i śmiercią. Jest zwierzchnim urzędnikiem, ma władzę wojskową. Jako Cenzor ustala listy Senatorów (może wprowadzać na nią ludzi podległych sobie).

To Princeps będzie o wszystkim decydował. Zamiast wartości liczą się sytuacje majątkowe (1 mln Sentenców). Tworzy sobie zaplecze polityczne uległych senatorów, zmniejszył jej liczbę do 600.

Będąc Trybunem kontroluje całe ustawodawstwo w państwie. Piastuje ten urząd dożywotnie. Wybór urzędników przechodzi na Senat. Pojawiają się urzędnicy mianowani, którzy tylko jemu podlegają i od niego pobieraj pensję (urząd płatny). Senat przejmuje wypowiedzenie wojny. Na Princepsa przechodzi prawo łaski. Formalnie większość kompetencjo przechodzi na Princepsa .

Pryncypat to też zmiany w społeczeństwie i gospodarce. Zmierza do gospodarki feudalnej.

W pryncypacie pojawia się stan, jako grupa zamknięta i jest on dziedziczony.

Stany w grupie pełnoprawnych obywateli:

senatorski (do 3-go pokolenia, 1 mln Seksterców), ekwitów (400 000 Seksterców).

Jedynym kryterium jest majątek.

Ludzie ze stanu senatorskiego nie mogą zajmować się handlem, rzemiosłem. To głównie wielcy posiadacze ziemscy. Np. nie mogli wstąpić w związek małżeński z osobą zajmująca się aktorstwem.

Ekwici stanowili zaplecze dla Principsów. Zajmowali większość stanowisk w imperium.

W pryncypacie wśród pełnoprawnych obywateli pojawia się nowy podział:

1. HONESTIORES 2. HUMILIORES

Za takie samo przestępstwo inaczej będą traktowani. Np. za zabójstwo Honestiores pójdzie do więzienia, a za to samo Humiliores otrzyma karę śmierci.

Honestiores są wyłączeni od niektórych kar, np. chłosty, ukrzyżowania.

Do Honestiores należeli ludzie ze stanu senatorskiego i Ekwici, a także Dekurioni (członkowie rad miejskich), a cała reszta ludności wolnej Rzymu to Humiliores.

KOLONAT jako specyficzna forma gospodarowania, która doprowadzi do gospodarki feudalnej.

W momencie, kiedy Rzym prowadził ekspansję terytorialna, napływały do niego rzesze niewolników, którzy byli głównie zatrudniani w latyfundiach. Z czasem cena niewolników rośnie, dlatego nastaje potrzeba przegospodarowania.

Każdy mieszkaniec Rzymu zobowiązany był do obrony, dotyczyło to także chłopów. Z czasem powoduje to upadek małych gospodarstw rolnych. Następstwem jest powstanie długów. Chłopi nie maja źródła dochodów, źródła utrzymania po powrocie z wojny.

Wyodrębnia się stan senatorski, który zajmuje się polityką i w związku z tym nie mają senatorowie czasu na prowadzenie gospodarstw. W następstwie tego, duże gospodarstwa dzieli się na małe działki, które wydzierżawiane są (na podstawie umowy kolonialnej) wolnym chłopom. Niewolnik nie miał prawa uczestniczenia w obrocie prawnym. Wolny chłop po zawarciu takiej umowy staje się KOLONEM. Umowy zawierano na 5 lub 10 lat. Z czasem okazało się, że Kolon nie może wypowiedzieć umowy kolonialnej. Dziecko Kolona automatycznie staje się Kolonem. Kolon jest przywiązany do ziemi. Jedyna możliwość wyjścia z ziemi to jej wykup za zgoda pana. Stanowi to początek struktury feudalnej. Pan ziemski przekształca się w samodzielnego pana feudalnego, ma własne wojsko, bije własna monetę, staja się niezależni z punktu widzenia administracyjnego, wojskowego i politycznego.

Kolonat wykształca się i utrwala w zach. Części cesarstwa rzymskiego. Na wschodzie władze bizantyjskie zabroniły kolonatu pod groźbą kary śmierci. Zjawisko to, które na początku miało charakter tylko gospodarczy, z czasem zyskuje znaczenie również polityczne. Na zachodzie ulega znacznemu osłabieniu władza cesarska - władza centralna.

Tam, gdzie nie wykształcił się kolonat mamy do czynienia z ideą bizantyizmu. Na wschodzie Kościół będzie podporządkowany cesarzowi, który jest tu najwyższą i jedyną władzą, religia będzie tu zatem traktowana instrumentalnie. Na zachodzie osłabienie władzy spowoduje, że dojdzie do walki między cesarstwem a papiestwem. Na zach. Będzie widoczny dualizm władz- kościelnej i państwowej, które będą ze sobą walczyć z różnym skutkiem i natężeniem.

W cesarstwie rzymskim pojawia się chrześcijaństwo, które na pocz. Traktowane będzie jako jedna z sekt żydowskich. Po raz pierwszy ok. roku 40-go (w Antiochii) pojawia się termin „Chrześcijanin”- jako zwolennik Chrystusa. Chrystus pochodzi od słowa „Christos”, czyli pomazaniec i temu odpowiada greckie słowo „Meshiach”-Mesjasz.

Pierwszym źródłem świadczącym o chrześcijaństwie jest „Pismo Święte”, a drugim „Listy Pawła z Tarsu” (70-80r.).

W 40 roku p.n.e. Rzymianie najeżdżają Palestynę i podbijają tych Żydów, którzy jeszcze zostali. Towarzyszy temu rzeź Żydów. Nie oznacza to jednak, że Żydzi byli traktowani tak surowo. Polityką Rzymu było tworzenie systemu państw buforowych, ale pozostawiono Żydom pewien margines swobody. Mogli oni np. wyznawać swoją religię kosztem wyższych podatków, mieli też pewną swobodę polityczną, ponieważ wyznaczono im króla żydowskiego, którym został Herod. Był on tyranem, a Żydzi uważali, że jedynym ich królem jest Bóg, nie darzyli więc Heroda szacunkiem, ani sympatią. Po jego śmierci Rzymianie nie wyznaczyli im już nowego króla. Państwo rozpada się na: IDUMEĘ, JUDEĘ, IZRAEL,

a władzę sprawują tam namiestnicy (prokuratorzy).

W 66 r. n. e. wybucha I Wielkie Powstanie Żydowskie p-ko rzymianom, które zostało krwawo stłumione. Ży6dzi przegrali. Powstanie upadło ostatecznie w 70 r.

W 135 r. wybucha II Wielkie Powstanie Żydowskie. Zniszczona zostaje Świątynia Jerozolimska zbudowana przez Salomona, symbol ich wiary. Pod groźba kary śmierci zabroniono Żydom prawa wstępu do Jerozolimy.

Od tego momentu chrześcijaństwo wychodzi z synagogi. Żydzi zamykają się w sobie, a chrześcijanie nadal głoszą hasła uniwersalizmu.

Religia zaczyna się wyodrębniać. Zaczyna się też wyodrębniać odmienna doktryna religijna.

Kiedy pojawia się Chrześcijaństwo Żydzi są traktowani jako odmienna grupa Judaizmu.

Skrajni ZELOCI (grupa Żydów) uważali, ze można stosować wszelkich możliwych środków, aby mówiąc symbolicznie,, upuścić Rzymianom krwi''.

Gminy eseńskie funkcjonowały na uboczu ubogiego gruntu żydowskiego. Dopiero w latach 50-tych u wybrzeży morza Czerwonego odkryto znaleziska gmin Żydowskich funkcjonujące inaczej niż gminy Żydowskie w Palestynie. Napotkano istotne różnice w ich świadomości. Dla Żydów bliźni to człowiek o takiej samej krwi. W gminach eseńskich bliźni to po prostu człowiek. Inaczej pojmowali też Mesjasza - dla eseńczyklów to człowiek - Bóg, który odkupi grzechy. Inaczej pojmowali zmartwychwstanie, które nastąpi w czasie sądu ostatecznego. Żydzi uważali, że dotyczy to tylko osób wybranych..

Chrześcijaństwo rodzi się w jesieni hellenizmu. Mocno korzysta jeszcze z filozofii i kultury hellenistycznej. Korzysta ze stoicyzmu, epikureizmu i cynizmu.

Świadczy to o tym, że ludzie na świecie stanowią wielką kosmopolityczną wspólnotę.

Stoicki wątek dotyczy pewnej duchowości, równości, która dotyka wszechświata. Rozum boski, który wszystko przenika. Tak jak u stoików tak i w chrześcijaństwie nie ma miejsca na przypadek, wszystkie byty czemuś służą. Świat jest z góry schierarchizowany. Cokolwiek dostaje się od natury, należy to wykorzystać, jest to wręcz ludzki obowiązek[ tak jak w przypowieści o talentach.

Z epikureizmu bierze się poszanowanie życia doczesnego. Nie neguje się wartości materialnych, doczesnych, mają szacunek do władzy, ale uważają że to służy człowiekowi. Jest to umiarkowany hedonizm. Zatem to pierwsze chrześcijaństwo nie jest pesymistyczne.

Z filozofii cynicznej chrześcijanie przejęli kategorię cnoty, czyli konieczności wewnętrznego doskonalenia się, konieczność rozwoju duchowego, intelektualnego.

Większość greków mówi językiem KOINE. Żydzi bali się tego że zostanie im on narzucony, gdyż mówili po hebrajsku i bardzo tego bronili.

Chrześcijaństwo to była religia ubogich, tych grup, które były upośledzone pod względem politycznym i ekonomicznym- taki panował pogląd. Najczęściej i najszybciej na chrześcijaństwo przechodzili ludzie najlepiej zindustralizowanych, ludzie klasy średniej. Najpóźniej i najbardziej oporni na chrześcijaństwo byli mieszkańcy wsi, stąd określenie PAGANUS (dosł. Mieszkaniec wsi ). Prostemu niewykształconemu człowiekowi ciężko było zrozumieć i uwierzyć jak syn Boga może umrzeć na krzyżu (była to przecież najbardziej haniebna śmierć ) za zwykłych grzeszników. Religię tę, mogli zrozumieć tylko ludzie wykształceni. Pojawiają się patriarchaty ośrodki skupiające chrześcijan:

1. JEROZOLIMA 2. ANTIOPIA 3. ALEKSANDRIA 4. KONSTANTYNOPOL 5. RZYM

I. Podstawową jednostką organizacyjną była gmina jako stała struktura organizacyjna, była to gmina wyznaniowa. Na czele gminy do II wieku stał się prezbiter, wybierany przez całą gminę. Miał on do pomocy lektorów i diakonów. Jest to wspólnota wyznaniowa, wspólnota własności, wspólna opieka nad dziećmi i chorymi.

II. Struktura wędrująca, czyli wzorem apostołów różnego rodzaju, nauczyciele, misjonarze, którzy obchodzą państwo głosząc nauki. Każda gmina przyjmowała tylko jedną ewangelię, np. tylko św. Marka, lub Łukasza. Nie był określony kanon pism, dlatego dochodziło do różnicy interpretacji. Nie było urzędu, który by stał na straży czystości i wiary. Stosunek do państwa pierwszych chrześcijan był obojętny. Nie ma elementów wrogości w stosunku do państwa, ale nie ma też elementów szczególnej afirmacji w stosunku do państwa. Dopóki władza nie nakazuje im łamania prawa bożego, to oni nie widzą powodu, do sprzeciwiania się tej władzy.

Do II wieku, to wszystko jest płynne i nieokreślone. W II wieku szacunkowo jest 60 min. Mieszkańców Rzymu, z czego 60% to chrześcijaństwo. Na początku III wieku pojawia się urząd biskupa, który weźmie na siebie wiele ważnych funkcji. Biskup był na początku wybierany przez gminę, po czym musiał być zatwierdzony przez dwóch innych biskupów, a przez jednego z nich konsekrowany (nadający mu od Boga władzę). Do funkcji biskupa należało interpretowanie prawd wiary i określał niewzruszone elementy doktryny (stoi na straży czystości wiary/ doktryny). Określa też kanony, czyli spis świętych ksiąg, ale kanon oznaczał także poszczególne elementy liturgii (to, z czego dzisiaj składa się msza). Biskup jest jedynym depozytariuszem całego majątku gminy (decydują o świętościach), stoi na straży tzw. praktyk penitencjarnych (określa kary za pewne kategorie grzechów)

Wraz z pojawieniem się biskupa pojawia się rozróżnienie na grzech ciężki i zwykły grzech, zatem za popełnienie ciężkiego grzechu I - wsi Chrześcijanie zostawali oddalani z gmin, by odpokutować, po czym mogli zostać przyjęci z powrotem do gminy. Wydalonym można było być tylko raz. Powtórne popełnienie grzechu ciężkiego powodowało wydalenie na stałe jednostki z gminy.

Na początku wszyscy biskupi są równi. Dopiero w II połowie V wieku pojawia się urząd papieża jako najwyższego zwierzchnika i biskupa Rzymu. Biskup miał uporządkować ważne kwestie, bo już w II wieku pojawiają się pierwsze herezje:

1. MARCJONIZM - nosi nazwę od nazwiska swojego założyciela - Marcjan

2. MONTANIZM - nosi nazwę od nazwiska swojego założyciela - Montanus

Marcjan był dobrze wykształconym obywatelem Rzymu, był majętny, był bardzo gorliwym Chrześcijaninem. Przekazał spory kapitał gminie, ale miał poglądy na podstawie, których negował całą tradycję związaną z Mojżeszem (tradycja mozaizmu).

Uważał, że Chrześcijaństwo musi się od tego odciągnąć. Uważał, że Żydzi są gorszym gatunkiem ludzi, w związku z tym, zanegował wszystkich proroków żydowskich i co za tym idzie, odrzucił Stary Testament Pisma Świętego. Odrzucając cały Stary Testament czyni się chrześcijaństwo absurdalnym, bo to właśnie Stary Testament zapowiada nadejście Mesjasza. Każdy człowiek jest bliźnim, nie można więc głosić, iż ludzie dzielą się na lepszych lub gorszych.

Montanus był człowiekiem niewykształconym, nie piśmiennym, to zwykły chłop z Frygi, który doznając olśnienia zaczął wieszczyć. Głosił hasło, ze niebawem nastąpi sąd ostateczny, więc należy odrzucić wszelkie sprawy doczesne, a skupić się jedynie na modlitwie. Nie warto zakładać rodzinę, nie ważna jest też prokreacja, gdyż niedługo nastąpi sąd ostateczny.

Po raz pierwszy pojawia się kult Matki Boskiej. Kult ten jest tak wyeksponowany, iż przysłania ona świętość samego Boga.

Uważał, ze funkcje Kapłańskie mogą pełnić zarówno mężczyźni jak i kobiety (właśnie na gruncie Kultu Maryjnego). Został on uznany za heretyka, choć gminy montańskie dość długo jeszcze przetrwały.

Dwie wielkie herezje:

Donatyzm - nazwa pochodząca od założyciela - Donat, Arianizm - nazwa pochodząca od założyciela - Ariusz,

Doktryna Chrześcijańska ukształtowała się powoli. Tworzyły się liczne niejasności. Te dwie wielkie herezje są wynikiem tych niejasności. Jedna i druga herezja powstaje w Afryce Północnej.

Donatyzm:

Dioklecjan w 303 i 304r. wydaje 4 edykty skierowane przeciwko Chrześcijanom. Pierwszy nakazywał zburzenie świątyń chrześcijańskich, domów modlitwy, symboli religijnych. Chodziło o zlikwidowanie podstawy chrześcijaństwa; Drugi edykt mówił o uwięzieniu opornych duchownych; Trzeci mówi o karze śmierci i o karach cielesnych dla tych, którzy nie podporządkują się władzy cesarza;Czwarty nakazywał wszystkim mieszkańcom Rzymu oddanie czci lub bóstwa cesarzowi.

Z punktu widzenia chrześcijan, są to edykty nakazujące łamanie prawa boskiego. Pierwsi chrześcijanie są oskarżani o ateizm.

W 3 i 4 roku Dioklecjan przerywa rywalizację o władzę z Konstantynem.

Konstantyn ma większą świadomość polityczną, w związku z tym ogłasza w313 r. politykę tolerancji dopuszczającą swobodę kultu.

W wyniku tego chrześcijanie otrzymują prawo do zwrotu wszystkich zagarniętych dóbr (świątyń, cmentarzy, ksiąg).

Pojawia się wówczas problem i co z tymi, którzy dobrowolnie wyrzekli się wiary, co z tymi biskupami, którzy popełnili grzech ciężki? Czy mogą oni powrócić do swoich funkcji? Ten problem powróci później w przełomie XII/ XIII w. w dziele Johna Wicklef `a, który twierdzi, ze grzech znosi władzę, czyli upadły kapłan nie może pełnić swoich funkcji. Ten konflikt doktrynalny przeniósł się na ulicę, gdzie dochodzi do zamieszek w Kartaginie.

Biskup Donat (biskup Kartaginy) jest zagorzałym zwolennikiem wyczyszczenia Kościoła z wszystkich odstępców.

Kiedy konflikt przeniósł się na ulicę, cesarz Konstantyn zareagował (nie był przy tym Chrześcijaninem) i powoli naprowadza na Bizantyizm. Jego podstawowa myśl:,, Kościół jest częścią państwa, a nie odwrotnie'', w związku z tym Kościół musi podporządkować się decyzjom władzy.

Konstantyn jako władca świecki zwołuje I - wszy SYNOD w 314r. (zjazd biskupów lokalnych), który ma rozstrzygnąć problem donatyzmu. Biskupi nie dochodzą do porozumienia i jest to pierwsza sytuacja, kiedy cesarz rozstrzyga kwestię doktrynalną - potępia Donata i jego zwolenników. Ponieważ donatyzm był zarzewiem konfliktu, wyrzucił Donata z Kartaginy i powołuje swojego biskupa. Dopiero jednak na początki VI w. Kościoły donatystów zostają zlikwidowane.

Arianizm:

Czas tez Konstantyna, Aleksandria. Sam Ariusz był zwykłym kapłanem, pracował w bardzo ubogiej dzielnicy portowej i postrzegany był jako kapłan charyzmatyczny, skupiał wokół siebie ludzi, miał umiejętność przekonywania słuchaczy do swoich racji. Miał nienaganną postawę moralną. Wdał się w konflikt z biskupem.

Został wykształcony w starogreckiej szkole hellenistycznej, a jego zwierzchnik był wykształcony w tradycji rzymskiej.

Konflikt dotyczył sposobu zarządzania portem. Biskup chciał to kontrolować. Z czasem okazało się, ze różnią się bardzo pod względem filozoficznym. Wątki sporu dotyczyły:

1. Rzeczy dot. Natury Chrystusa - wszyscy chrześcijanie uważali, że jest On i Bogiem i człowiekiem. Inaczej pojmowano to na wschodzie i inaczej na zachodzie. Wszystko sprowadzało się do tłumaczenia Biblii, a dokładniej do słowa łacińskiego „CONSUBSTANTIONALE” i greckiego „HOMONZJOS” - natura, substancja, współistotność. Inne jest tłumaczenie w grece, inne zaś w łacinie. Zatem - czy natura Ojca jest „ta sama”, czy „taka sama”?

Świat zach. Przyjmuje, że jest jedna natura, czyli „ta sama”, a świat wsch. (świat Ariusza) uważa, ze jest osobna natura Ojca i osobna natura Chrystusa, czyli natura jest „taka sama”.

2. Dla Kościoła wsch. Chrystus to Bóg wcielony, czyli EPIFANES, zaś dla zach. Chrystus to Bóg odwieczny, który schodzi na Ziemię i przybiera postać człowieka.

3. Skoro mamy Trójcę (Ojciec, Syn, Duch) to powstaje pytanie od kogo ten Duch pochodzi. „Od Ojca i Syna”, czy „od Ojca przez Syna”?

„Od Ojca i Syna”-> typowe dla zachodniego myślenia;

„Od Ojca przez Syna” -> typowe dla myślenia wschodniego.

Konsekwencje były podobne jak w przypadku Donatyzmu. Doszło do zamieszek. Zwolennicy Arianizmu kontra przeciwnicy Arianizmu. Konstantyn będąc władcą pogańskim jeszcze, zwołuje I Sobór Nikejski (Nicea). Z tradycji Soboru Nikejskiego wywodzi się tradycja zamykania reprezentantów świata duchownego (biskupów) po to, by ustalić wspólne stanowisko (podobnie do dzisiejszego Konklawe).

Ariusza uznano za heretyka, w konsekwencji czego Konstantyn wypędził go, ale również wypędził biskupa, gdyż stwierdził, że w jego państwie wszyscy muszą być podporządkowani jego woli. Sfera polityki jest zarezerwowana tylko dla cesarza i biskup nie może mieszać się do polityki.

TERTULIAN i IRENEUSZ z Lionu - dwaj teoretycy reprezentujący myśl wschodnią;

ORYGENES i KLEMENS ALEKSANDRYJSKI - dwaj teoretycy reprezentujący myśl zachodnią.

TERTULIAN: Uznawany za reprezentanta „władzy prostaczka”. Twierdz, że w przypadku religii ważne jest przestrzeganie istotnych zasad wiary, natomiast naukowe i racjonalne podchodzenie do prawd wiary często szkodzi. Wg niego nie można mieszać religii i nauki. Głosił także hasło nie angażowania się chrześcijan w życie społeczne i polityczne. Odrzucał całą tradycję rzymską, twierdząc, że chrześcijanie wcale nie powinni korzystać z dorobku kulturowego Rzymu. Nawet sposób ubierania powinien różnić chrześcijan od Rzymian. Nie powinni zajmować się władzą, piastować urzędów. Państwu należy tylko oddać to co konieczne (należy płacić podatki, ale nie powinno się brać udziału w wojnie). Wprowadza łacinę jako oficjalny język chrześcijan. Przetłumaczył Biblie na łacinę. Ma on praktyczne podejście do religii.

IRENEUSZ z Lionu: Traktuje się go jako twórcę hierarchii kościelnej, twórcę organizacji Kościoła. Zastanawiał się nad problemem. Kto może sprawować władzę w Kościele. Wg niego władza nie wynika z objawienia, czyli zapisów Starego i Nowego Testamentu, ale wynika ona tylko i wyłącznie z tradycji. Kapłani są w prostej linii następcami apostołów, w związku z tym, ich władza opiera się na sukcesji apostolskiej. By biskup posiadał władzę należy spełnić wymogi formalne. Musi zostać wybrany w sposób zgodny z prawem, wybór musi być dokonany przez Gminę Wyznaniową, 3 innych biskupów potwierdza ten wybór, a jeden konsekruje.

Ireneusz daje początek myślenia o zwierzchniej władzy Rzymu. W momencie gdy dochodzi do konfliktu między patriarchami, głos należy do biskupa Rzymu i to wynika także z tradycji, co w V wieku spowoduje powstanie papiestwa. Wprost tego jeszcze nie mówi, ale już dochodzi do myślenia, że biskup Rzymu ma taką szczególną rolę.

Obydwaj teoretycy zachodni odwołują się do platonizmu, czyli występuje ostry podział między światem rzeczywistym, a światem idei.

ORYGENES: Twierdził, że nie można traktować Biblii dosłownie, lecz symbolicznie, gdyż jest ona skrzywionym słowem Boga. W akcie sądu ostatecznego wszystkie siły zła powrócą do pierwotnej integralności, czyli Bóg wszystkim wybaczy.

Sposób interpretacji Kościoła - czym jest Kościół? 3 poziomy ogólności:

1. duchowa wspólnota żywych i umarłych połączonych Jezusem, czyli takie mistyczne podejście do pojęcia;

2. zbiorowisko wszystkich wiernych żyjących na ziemi; 3. Kościół jako instytucja, organizacja, hierarchia.

Wg Orygenesa i Klemensa świat przesycony jest boską mądrością, boskim tchnieniem, które u stoików nosiło nazwę PNEUMA, a u Orygenesa jest to LOGOS - czyli boska mądrość, duch Boży, który powoduje, że wszystkie byty są racjonalne. Nie ma rzeczy przypadkowych, bo logos jest właściwie synonimem boskiej mądrości. To, że wszystkie byty mają swoje przeznaczenie, jest myśleniem typowym dla myśli chrześcijańskiej. Każdy byt ludzki jest zapisany w boskiej księdze.

IDEA BIZANTYIZMU

Idea bizantyizmu ozn., że władza państwowa jest nadrzędna. Kościół jest częścią państwa i wypełnia zadania państwowe. Jest on pod szczególna ochrona państwa, stąd powstaje model szczególnej religii państwowej, co ma dalece idące konsekwencje praktyczne.

Na wsch. Kościół jest tylko dzierżawcą, a nie właścicielem dóbr. Władcy bizantyjscy uważają się za właścicieli wszystkich dóbr. Cesarz ma prawo wpływu na hierarchię kościelną, a bunt p-ko władcy jest traktowany jak świętokradztwo. Złamanie prawa państwowego, to nie tylko złamanie prawa, ale również grzech.

Podział terytorialny państwa pokrywał się z podziałem terytorialnym Kościoła. Np. Metropolia to odpowiednik Prowincji, Okręg- Diecezji. Duchowni w Bizancjum zobowiązani byli do sprawowania niektórych funkcji publicznych, np. promulgacji praw cesarskich (ogłaszania). Poza tym, władca bizantyjski nie jest związany żadnym prawem, nie musi słuchać doradców. To model władzy absolutnej. Słabością tej władzy było to, że nie było określone następstwo tronu. Obowiązywały tu jeszcze zasady z pryncypatu, czyli wybiera Senat, lud i wojsko. Po wybraniu cesarza lud zbierał się w Cyrku i wyrażano tam dla niego aprobatę, bądź dezaprobatę.

Funkcje Cyrku:

Były to zalążki frakcji politycznych, grupujące wielkie rody arystokratyczne, ziemiaństwo, albo wojskowych i między nimi toczyły się wojny. Nie miały one natomiast programów politycznych. Bardzo często doprowadzały do krwawych powstań, rewolt.

Naturalna idea bizantyizmu - IDEA SAMODZIERŻAWIA ( absolutyzm rosyjski )

a. Iwan III, b. Wasyl III c. Iwan IV Groźny

Rosja zaczęła późno kształtować swoją dzielnicowość w porównaniu z innymi państwami.

Upadek Konstantynopola to symboliczne zwycięstwo Islamu nad Chrześcijaństwem. A w tradycji Islamu państwo było obrońcą i opiekunem Kościoła.

1480 r. - wielkie zwycięstwo nad Wielką Złotą Ordą.

Tutaj odwrotnie - chrześcijaństwo pokonuje Islam. W związku z tym, Moskwa staje się kontynuatorką tradycji rzymskiej. Pojawia się określenie,, trzeci Rzym''.

Absolutyzm zachodnio - europejski kształtuje się w warunkach dobrze rozwiniętego państwa, natomiast absolutyzm rosyjski kształtuje się dopiero w okresie rozwoju państwowości.

Ruś jest głęboko przesiąknięta feudalizmem. Nie ma tu mieszczaństwa. Mieszczanie są traktowani jak chłopi.

Wraz z odrzuceniem panowania tatarskiego rozpoczyna się ekspansja terytorialna. Niekiedy dzieje się to dobrowolnie, innym razem pod przymusem.

Republika Pskowska - dobrowolne, Księstwo Nowogrodu - siłą, Księstwo Riawańskie - przyłączają się, Księstwo Twierskie - przyłączają się, Hanat Krymski - przyłączają się,

Iwan III przecina Ural i zaczyna się podbój Syberii.

Kolonializm rosyjski dotyczy zwartych terenów,, tuż za miedzą''. Rozpoczyna się proces podporządkowania Bojarów. Chodziło o to, żeby stworzyć pierwszy, silny ośrodek władzy, gdzie panowie feudalni nie mięliby wpływu na politykę.

Iwan III próbował ograniczyć,, bojarskie prawa odjazdu''. Znaczy to, iż lennik mógł wypowiedzieć służbę u pana i przejść na służbę do innego pana, ale traci wtedy wszelkie dobra.

Ograniczenie Bojarów w prawach namiestników prowincji oznaczało, że władca Moskwy wysyłał swoich urzędników do zarządzania w prowincji.

Władca dawał prawo do tworzenia własnych samorządów, po to, by zneutralizować pozycję Bojarów.

Iwan III dał prawo do bicia monety, tylko swojej rodzinie. Poza tym, przyjął założenie, że tylko on wyznaczy swego zastępcę i generalnie ograniczył swoją rodzinę w sprawach sukcesji.

Własne rządy oparł o tzw. szlachtę służebną, by w ten sposób nie wykorzystywać pomocy Bojarów.

W jego czasach ujawnia się specyficzny stosunek do Kościoła ( tzn. cerkwi prawosławnej). Cerkiew jest podporządkowana władzy. Wg niego wszystkie dobra, które kościół posiada, posiada z woli władcy, w zamian za co, otacza Kościół szczególną ochroną. Myśl jest tu taka sama jak w formule Kościoła państwowego, wszystkie religie 9 inne niż prawosławna) będą traktowane jako niezgodne i obce. Potrzebny jest orędownik tej religii. To, co ukształtowało się w XV w. przetrwało do dzisiaj.

Niechęć rosyjskiego Kościoła do kościoła katolickiego przetrwała do dziś.

To kształtujące się państwo przybiera symbolikę bizantyjską, czyli chodzi tu o symbolikę bizantyjską poczynając od czarnego dwugłowego orła, który był symbolem Bizancjum (choć tak naprawdę to symbol Jowisza), poprzez szeroki tron dla współ rządów Boga i cara, doprowadzi do tego, ze car będzie przedstawiany za pomocą ikon, następuje zatem sakralizacja cara. Cały ceremoniał zostanie przejęty z ceremoniału bizantyjskiego. Np.: - padanie na twarz przed carem, - otaczanie go widmem tajemniczości,

Tak naprawdę to on doprowadził do absurdu tej religii. Pewne praktyczne działania carów były poparte doktrynalnie. Odwoływali się oni do kół cerkiewnych.

NIŁ SORSKI i JÓZEF WOŁOCKI - dwaj teoretycy idei samodzierżawia; mnisi.

W czasach Iwana IV on sam był teoretykiem, a oprócz tego, jego koncepcje wspiera Iwan Piereswietow.

Nił Sorski: mnich pustelnik. Całą doktrynę prawosławia tak w ogóle tworzyli właśnie mnisi. Zwykły pop jest traktowany jako gorszy gatunek, ktoś niedouczony.

Jeśli ktoś chciał zrobić karierę w Kościele prawosławnym, nie mógł się żenić. Mnich nie mógł mieć żony.

Nił Sorski wyszedł z totalną krytyką cerkwi prawosławnej. Uważał, że ten Kościół jest zdemoralizowany, jest nastawiony materialistycznie (konsumpcyjnie), duchowni prawosławni stracili prawdziwego prawosławnego ducha, mistyczne nastawienie jest im obce. Kościół prawosławny stał się fasadowy (obrzędowy), a w warstwie duchowej nic się nie dzieje. Zdemoralizowanie Kościoła może naprawić car przez odpowiednie działania restrykcyjne. Tak może odbudować autorytet Kościoła. Głosił konieczność przejęcia majątków kościelnych przez państwo, czyli źródła bardzo dużych dochodów zarazem (także były to młyny, tartaki, ziemie) wręcz w obronie duchowieństwa, ale jednocześnie podporządkowywał je i całą hierarchię carowi. Car jest właścicielem całego państwa, kościoła jest jedynie dzierżawcą tych dóbr, więc jeśli władca będzie sprawował nad tym pieczę, to do nieprawości nie będzie dochodzić. Car nie tylko może, ale musi być bezwzględny i okrutny. Posłuszeństwo carowi stało się nakazem sakralnym. Występowanie przeciwko niemu jest świętokradztwem. Odwołuje się do tradycji bizantyjskiej, twierdząc, ze car jest depozytariuszem całej spuścizny religijnej i kulturowej Bizancjum. Pojawia się pojęcie ,,BAZILEUS SOTER'' - czyli Zbawiciel Kościoła, którą wykorzystywał potem Iwan IV.

Iwan Piereswietow - człowiek świecki, zasłynął dziełem ,, PRAWDA'', w którym porównuje Iwana IV do Konstantyna i wysuwa także wniosek, że wszelkie niepokoje w państwie powstają z pobłażliwości władców. Państwa wpadają wtedy, kiedy władcy nie stosują rządów ,,silnej ręki''. W związku z tym uznał, że jeśli władcy rosyjskiej nie będą tego stosować, to Moskwa podzieli los Bizancjum i upadnie. Wychodził z krytyką Bojarów mówiąc o ich samowoli, nadużyciach i jedynym lekarstwem dla Moskwy jest stworzenie silnego, absolutnego państwa, które określa mianem ,, PRAWDA''. To właśnie państwo oparte o siłę, państwo, w którym władcy nic prócz odpowiedzialności przed Bogiem nie wiąże. To państwo, gdzie siła wynika z wojska, milicji, skarbu. Jest to charakterystyczne dla Rosji do dzisiaj. Państwo jest wartością samoistną, samą w sobie. Człowiek nie ma innych dążeń i celów ponad te, które przedstawia mu państwo. Car może korzystać z opinii doradców, ale nie musi. Nie wiąże go żadna reprezentacja. Surowy i okrutny władca wcale nie musi oznaczać, że władzę taką będzie stosował. Władca kieruje się rozumem (skoro jest porównywany z Chrystusem, to też posiada taką mądrość.) Władca sam decyduje jak będzie postępował, gdyż góruje nad wszystkimi pod każdym względem (także rozumem)

Mówi o konieczności zbudowania wojska (armii ) na bazie wolnych chłopów, po to aby obronność państwa nie była oddana w ręce Bojarów. Poza tym, to zreformowane państwo miało być silne scentralizowane, czyli wszelkie daniny, podatki powinny być wpłacane do kasy cara. Scentralizowany skarb, sądownictwo (car jako najwyższy sędzia), właściwie sprawował on wszystkie funkcje. Cara nie krępuje żadne prawo. Jest dawcą prawa, ale prawu nie podlega.

Iwan IV - Wstąpił na tron w 1547 r., w wieku 17 lat i od razu przyjął tytuł cara, (wcześniej oficjalny tytuł to był Kniaź), co symbolizuje pełną suwerenność władzy i jej niepodzielność państwa. Car to inaczej cesarz, co podkreśla, ze jest kolejnym cesarzem poczynając od władców Rzymu. Iwan odebrał dość solidne wykształcenie, co potem skrzętnie wykorzystał dla uzasadnienia swojej władzy. Uważany był za opóźnionego umysłowo i dlatego nie podejrzewano, ze kiedyś będzie w stanie sprawować władzę. Z terenu całego państwa wydzielono 1000 okręgów zarządzanych na wzór wojskowy. Tymi okręgami zarządzali oprycznicy (określenie pogardliwe), którzy mięli pełne upoważnienie cara na robienie wszystkiego, na co tylko mięli ochotę, nawet z pominięciem sądów. Świadomie i celowo oprycznikami byli ludzie prymitywni, niepiśmienni, prości chłopi, po to by kazać Bojarom ile dla cara znaczą, że zwykły chłop ma większą władze niż Bojar. Oprycznicy mięli czarne konie, byli na czarno ubrani, a przy siodłach mięli przyczepione psie główki. Po siedmiu latach obowiązywania opryczniny nastała klęska. W związku z tym car wycofał się z opryczniny, ale Bojarzy już nigdy nie powrócili do dawnej pozycji. Ta korupcja władzy to tzw. ABSOLUTYZM IMMANENTNY. Składa się na to kilka elementów:

1. Władza pochodzi od Boga, ale dana jest bezpośrednio od Boga, a nie przez Kościół.

2. Władcy nie ogranicza nic.

3. Władca zobowiązany jest do stosowania siły, terroru w celu uzyskania posłuchu.

Car odpowiada nie tylko za ciała, ale też za dusze swoich poddanych, dlatego on kiedyś odbierze karę za grzechy swoich poddanych. Grzech głów pada na każde następne pokolenie. Jeśli np. ktoś wypowie posłuszeństwo, to każde następne pokolenie poniesie tego konsekwencje - daleko idący absolutyzm.

4. Car jest właścicielem wszystkich dóbr, jest wręcz właścicielem państwa - daleko idący absolutyzm.

5. Car ma prawo decydować o kwestiach religijnych, ingerować w obsadzanie stanowisk duchownych.

6. Nie ma władzy, jeśli nie ma przymusu, czyli przymus, terror jest immanentną formą władzy.

7. Kościół nie ma absolutnie żadnego prawa ingerować w kwestię polityki.

8. Wszystkie dobra kościelne należą do cara, ale w zamian za to car ochrania Kościół, broni cerkwi.

STRUKTURA SPOŁECZNA RUSI

I. Grupa feudałów: 1. Służebni książęta, 2. Bojarzy, 3. Dzieci bojarskie, 4. Szlachta służebna (dworzanie),

II. Grupa chłopów: 1. Chłopi, którzy osadzili się na ziemi należącej bezpośrednio do cara, 2. Chłopi osadzeni na ziemi panów feudalnych, Kościoła. 3. Chłopi - czyli chłopi niewolni.

Przy całym absolutyźmie carów, byli oni swoistymi demokratami. Uważali, że wszyscy są sobie równi. Są Hamami (Synami Noego) oraz Rabami (niewolnikami). Wynika stąd, że w Rosji nie funkcjonowało prawo stanowe.

Struktura społeczna Rusi jest odpowiedzią na to, czym jest idea samodzierżawia.

GRUPA SŁUŻEBNYCH KSIĄŻĄT - najwyżej sytuowani, dawni udzielni książęta, którzy utracili samodzielność i wraz ze swoimi dobrami poszli na służbę do Wielkiego Księcia. To ci książęta, którzy dobrowolnie poszli na służbę do Wielkiego Księcia. Musieli oni udostępniać własne drużyny rycerskie do działań wojennych Wielkiego Księcia - był to ich jedyny obowiązek.

BOJARZY - lennicy/wasale Wielkiego Księcia, aczkolwiek w Rosji nie funkcjonowało pojęcie wasal. Gdy Bojarzy występowali dobrowolnie to składali przysięgę lenną. Była to przysięga o charakterze sakralnym, czyli całowali krzyż i oni również zobowiązani byli do służby wojskowej. Na początku mieli prawo do zmiany suwerena, ale z czasem Bojar stał się poddanym.

DZIECI BOJARSKIE - potomkowie zubożałych rodów bojarskich, a także potomkowie drużyn rycerskich i to byli drobni właściciele ziemscy, którzy z czasem przekształcili się w szlachtę, to grupa bezpośrednich podległych Wielkiego Księcia.

SZLACHTA SŁUŻEBNA (dworianie) - opierali się na nich carowie rosyjscy. Dworianie to byli ludzie pracujący na dworze. Car powoływał ich nie kierując się żadnymi względami i takim ludziom w zamian za prace dawał ziemię. Każdy, kto otrzymywał ziemię wchodził do grupy szlachty służebnej. Car dawał im tą ziemię nie na własność, ale w użytkowanie. Oznacza to, że nie wchodziło tu w grę dziedziczenie, chyba, że car wyraził na to zgodę. Zasługują oni na miano poddanych cara, a nie wasali.

GRUPY CHŁOPÓW -

I. GRUPA - czyli ci, którzy zamieszkują ziemie należące bezpośrednio do cara. Musieli płacić rentę feudalną. Mieli tez prawo wyboru starosty. Ci chłopi użytkowali indywidualnie ziemię orną, natomiast lasy, łąki i pastwiska były ziemią wspólną. To chłopi, którzy nie odrabiają pańszczyzny. Pańszczyznę odrabia II grupa chłopów.

II. GRUPA - czyli chłopi osadzeni na ziemiach panów feudalnych i ziemiach cerkiewnych. Chłop feudalny opłaty feudalne wnosił w naturze. Podlegali sądownictwu cerkiewnemu oraz sądownictwu panów feudalnych.

Pańszczyzna w Rosji późno upada, bo dopiero w II poł. XIX w. (w Anglii w XIV w.)

Chłopi - ludzie niewolni, najczęściej służba domowa. Część z nich zajmowała się pracą na roli.

ANGLIA FEUDALNA I MYŚL ANGIELSKA

1066r. - bitwa pod HUSTINGS i zwycięstwo Wilhelma Zdobywcy. Władca normandzki podbija wyspy brytyjskie i rozpoczyna się okres państwowości - Wilhelm, kiedy podbił wyspy, zaczął rozdawać swoim rycerzom dobra ziemskie, ale rozdawał je rozsypane po całym kraju. Król skrupulatnie przestrzegał zasady, by żaden z wasali nie miał więcej ziemi niż on sam, czyli musiał dominować pod każdym względem majątkowym, co oznacz, że żaden z wasali króla nie mógł być przeciwwagą dla króla. Z drugiej strony ciężko było zgromadzić armię rycerzy, żeby zorganizować bunt przeciwko władcy.

Kiedy król rozdawał te ziemie, stworzył:

a) KATASTER GRUNTU

b) DOMSTAY BOOK (Czyli Księga Strasznego Sądu).

Ad a)

Król zawarł tam wszystkie dane na temat rozdawanego gruntu, skąd dokładnie wiedział jakie dochody z danego lenna uzyska.

Jest tu kolejny element - siła finansowa króla.

W Anglii jako w jedynym kraju Europy nie wykształciła się zasada: „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”. W Anglii - „wasal mojego wasala jest moim wasalem”. Przysięga wobec króla jest przysięgą sakralną, stąd bunt przeciwko królowi jest świętokradztwem. Skutkiem było to, że Anglia nie przeszła rozbicia dzielnicowego.

Wilhelm Zdobywca odmówił złożenia przysięgi lennej papieżowi. Mniej więcej 50 lat później zrobi to Jan Bez Ziemi i gdy rozwinie się parlament (50 lat po Janie Bez Ziemi) uzna się ją jako nie ważną.

Kościół nigdy nie osiągnie takiego znaczenia jak w Europie Kontynentalnej, bo wszystkie dobra dane zostały Kościołowi przez Króla. Kościół też jest lennikiem króla, choć posiadał ulgę w takiej postaci, że zamiast wnoszenia opłat zobowiązany był do odmawiania modlitw za króla.

Żaden dokument papieski nie mógł obowiązywać bez zgody króla, a potem parlamentu.

Żaden podwładny królewski nie mógł być sądzony przez sądy kościelne bez zgody króla.

W Anglii w XIII w. zaczynają zacierać się granice między stanami. Różnica między rycerzem pospolitym, a chłopem jest nie wielka. Obowiązek rycerski królowie zamieniają na TARCZOWE, dzięki któremu rycerze są zwalniani z udziału w wyprawach wojennych. Był to rodzaj podatku.

Pojawia się nowa szlachta - GENTRY, do której mogą należeć ludzie różnych stanów, a przynależność wyznacza majątek. Nie decydują tu względy genetyczne, pochodzenie, herby, ale majątek.

Rycerstwo zaczyna unikać pasowania na rycerzy. Dla nich przestaje być to przywilejem, dlatego, że wiąże się to z wieloma obowiązkami wobec kraju.

PROGENITURA - zasada, że dobra mógł dziedziczyć tylko najstarszy syn. W związku z tym jeśli miał kilku synów to dziedziczył tylko najstarszy. Młodsi synowie rycerzy uciekali do miasta w poszukiwaniu pracy i tak powstaje grupa GENTRY.

W Anglii szlachta nigdy nie była wprost związana z urzędem, czyli urzędy piastowali ludzie nie rycerskiego stanu. Np w przypadku Polski wiele urzędów było przeznaczonych tylko dla rycerzy, a potem dla arystokracji.

Różnice tkwiły też w gospodarce. W Anglii jako w jedynym kraju europejskim nie wykształciły się cechy, czyli jednostki gospodarcze które regulują wszystko. Cech określa ile osób w danym zawodzie może pracować. Panuje nad jakością, ceną. Był jednością kulturową, obyczajową i religijna Gdy gospodarka zaczęła się rozwijać, to cech tłamsił rozwój. Praktycznie już od XVI w. Anglia wejdzie na tory rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Miasta angielskie powstawały inaczej niż w Europie, gdzie miasta powstawały na bazie grodu. W Anglii nie będzie takiego dużego rozgraniczenia między miastem a wsią, inaczej niż w Europie, gdzie wielkie manufaktury powstawały tylko w miastach, a w Anglii było odwrotnie.

Struktura organizacyjna:

1. Organa centralne, czyli tzw. kuria królewska : a. król, b. kanclerz, c. główny Justycjariusz d. ścisła rada królewska, e. wielka rada

2. organa lokalne: a hrabstwo (SHIRE) koroner, szeryf, b. setnia, c. gmina

Organa centralne:

Król - pierwsi królowie byli elekcyjni w ramach dynastii. Od poł. XII w. jest już prosta sukcesja tronu, czyli dziedziczenie. Władza królewska nie była niczym ograniczona. Król miał pełnię władzy wojskowej, ustawodawczej, sądowej, administracyjnej. W praktyce sprowadzało się to do tego, ze zależało to od predyspozycji danego monarchy.

Kanclerz - na początku był to prywatny zarządca króla, z czasem stał się zarządcą dworu, który zajmował się całą administracja dworu i administracją państwa.

Główny Justycjariusz - zastępca króla. Gdy król przebywał poza granicami, pełnia władzy spoczywała w rękach Głównego Justycjariusza, czyli król przekazywał mu główne upoważnienia. W myśli rosyjskiej było to zabronione.

Główny Justycjariusz był zwykle osoba duchowną, by nie kreować swojego potomstwa.

Ścisła rada królewska - możnowładcy świeccy i duchowni, bezpośredni lennicy króla, którzy w danym momencie przebywali na dworze. Jeśli król odczuwał potrzebą zasięgnięcia porady od rady, to wówczas ją zwoływał, ale nie musiał sie stosować do jej zaleceń.

Wielka rada królewska - wszyscy bezpośredni lennicy króla, a także reprezentanci rycerstwa pospolitego z hrabstw, którzy zjeżdżali się w jakiejś ważnej sprawie. Jest ona początkiem parlamentu. Istniała tu zasada, że król nie mógł nałożyć nowych podatków bez zgody Wielkiej rady. Jest to zasada nie pisana.

Organa lokalne:

Hrabstwo - Na jego czele nominalnie stał Hrabia, a realna władze sprawował Wice Hrabia, czyli Szeryf.

Szeryf - był urzędnikiem królewskim mianowanym przez króla. Sprawował wiele ważnych funkcji:

a. ściąganie podatków od rycerstwa pospolitego i całej reszty ludności (było to źródłem utrzymania, bo sam utrzymywał się z nadwyżek od tych kwot, które wpłacał do kasy królewskiej),

b. miał prawo przejąć skonfiskowany majątek, choć był kontrolowany pod względem finansowym przez specjalnego urzędnika -> EXCHEQUER-a, by nie dochodziło do nadużyć,

c. miał władzę sądowniczą, d. zwoływał rycerstwo pospolite na wojnę, e. delegował reprezentantów rycerstwa do Wielkiej Rady Królewskiej,

W poł. XII . funkcje Szeryfa zostały uszczuplone, bo pojawił się Koroner, którego kompetencje pozostały do dziś.

Koroner - mianowany przez króla. Zajmował się najcięższymi przestępstwami, które zdarzyły się na terenie hrabstwa. Poza tym: a. wszczynał postępowanie, całą procedurę karną, b. ogłaszał wyjęcie spoza prawa, miał prawo rozsyłać listy gończe, c. ogłaszał banicję, czyli wypędzenie i pozbawienie praw.

Hrabstwo było traktowane jako osoba fizyczna, czyli występowała zbiorowa odpowiedzialność (np. całe Hrabstwo mogło być obłożone karą pieniężną).

Setnia - traktowana jako organ samorządowy, bo istniały Zgromadzenia Setni, które funkcjonowały jako ciało sądownicze.

Gmina - na jej czele stał wybierany Sołtys.

Struktura społeczna Anglii:

1. Rycerstwo:

a) baronowie - bezpośredni lennicy króla, którzy są imiennie wzywani na wyprawę wojenną przez króla i pod chorągwiami króla walczą. Są imiennie wzywani do Wielkiej Rady przez króla. Wszystkie opłaty wnoszą bezpośrednio do skarbu królewskiego.

b) rycerstwo pospolite - do Rady Królewskiej wzywani są przez Szeryfa, tak samo jak do wyprawy królewskiej. Za pośrednictwem szeryfa wnoszą opłaty. Od Baronów (Hrabiów) różnią się wielkością posiadanej ziemi.

2. Reszta ludności ( grupa ta zanika w XIV w):

a) chłopi 1. osadzeni bezpośrednio na ziemiach należących do króla (chłopi, którzy płacą rentę feudalną; mogą opuścić swoje miejsce zamieszkania; podlegają sądom królewskim, muszą odbywać służbę wojskową) 2. osadzeni na ziemiach panów feudalnych, ziemiach kościelnych (chłopi odrabiający pańszczyznę, przywiązani do ziemi i podlegający sądownictwu dworskiemu, czyli sądzeni przez swoich panów),

b) willani

VI.1215 r. WIELKA KARTA SWOBÓD, czyli w oryginale „MAGNA CARTA LIBERTATUM” to bardzo ważny dokument z punktu widzenia doktryn. W praktyce nie był on realizowany. Przeszedł do historii jako pierwszy akt wolności indywidualnej. Wcześniej istniały już karty swobód, ale były to karty, dające przywileje jakiejś grupie. W przypadku tej karty mamy do czynienia z wolnością indywidualną.

Karta została wydana przez władcę Anglii Jana Bez ziemi pod pewną presją. Jan Bez ziemi będąc lennikiem króla Francji (z racji posiadania we Francji dóbr ziemskich) nie stawił się przed sądem kiedy został wezwany. W wyniku tego stracił posiadane tam dobra i tak rozpoczęła się wojna.

Jan wszedł w konflikt także z Biskupem Countenburry, czego skutkiem było obłożenie go interdyktem (rodzaj kary kościelnej obowiązującej do dziś. Może nim być obłożony człowiek, ale też całe miasto, państwo, jakiś teren. W przypadku osoby indywidualnej nie można uczestniczyć we mszy i obrzędach, gdy interdyktem zostaje obłożony król-żaden jego podwładny nie ma prawa uczestniczyć w sferze obrzędowo-kultowej). Jan stał się tyranem. Papież nałożył na niego ekskomunikę. Splot tych wszystkich okoliczności spowodował, że wszystkie stany ruszyły na Londyn i wymogły na królu ustępstwa.

Kwestie sądowe:

1. Nikt nie może być osadzony w więzieniu bez prawomocnego wyroku sądu, 2. Każdy oskarżony ma prawo do obrońcy, 3. Każdy będzie sądzony przez równego sobie, 4. Każdy mieszkaniec Anglii może swobodnie przemieszczać się po Anglii i opuszczać państwo oraz do niego powracać w każdym czasie, 5. Jeśli wyrok sądu mówi o konfiskacie majątku, to należy człowiekowi pozostawić tyle, aby mógł on przeżyć (minimum egzystencji), 6. Powołanie Kolegium 28 Baronów, którzy mieli stać na straży przestrzegania kary. Władca samoogranicza się (1-wszy taki dokument). Poddani mają prawo do ucisku na króla, buntu, zbrojnego oporu, zajęcia dóbr królewskich, by wymóc na władcy respektowanie tych zapisów. Nietykalność dotyczy tylko żony i dzieci królewskich. W ten sposób po raz pierwszy Europa poznała wolności indywidualne.

Parlament:

Wyłania się z Wielkiej rady Królewskiej. Po raz pierwszy pojawia się nazwa „parlament” w II poł. XIII w. Do tego 1-wszego Parlamentu wchodzili możnowładcy: a) świeccy b) duchowni (od arcybiskupów, biskupów).

Kompetencje pierwszego Parlamentu były enigmatyczne. Np. zgoda na opłaty i podatki. Cały czas jest traktowany jako ciało doradcze nie wiążące króla. Nie ustalono częstotliwości i miejsca zbierania się Parlamentu. Zawsze wynikało to z siły króla i jego autorytetu.

Na początku XIV w. dokonał się podział na II izby:

1. Izbę Lordów - zasiadają ludzie, którzy uzyskali specjalnym patentem królewskim tytuł Lorda.

2. Izbę Gmin (powstaje w wyniku nieformalnych zebrań rycerstwa pospolitego i mieszczaństwa). W Izbach Gmin pojawia się wybór z Hrabstwa ograniczony cenzusem majątkowym. Cenzus majątkowy oznaczał, iż nie każdy rycerz mógł być wybierany. Musi być to wolny posiadacz ziemski, którego dochód przekracza co najmniej 40 szylingów rocznie. Izba Gmin wybierała Spikera, czyli przewodniczącego obrad.

Na przełomie XIII-XIV w. pojawiła się instytucja IMPEACHAMENT-u, czyli odsunięcia od władzy. Na początku była to skarga Izby Gmin wnoszona do Izby Lordów na jakiegoś urzędnika (najczęściej chodziło o malwersacje finansowe). Wówczas Izba Lordów występowała w charakterze sądu i nawet jeśli był to urzędnik mianowany przez króla, to mimo wszystko był usuwany.

1588r. -> Zwycięstwa morskie Elżbiety I nad Wielką Hiszpańską Armadą.

1688r. -> Koniec panowania Stuartów. Zakończenie trwania Restauracji.

Zwycięstwo nad Hiszpanią ukazało, że Anglia zaczęła się bardzo rozwijać gospodarczo. Jednocześnie Elżbieta I pokonała opozycję katolicką. Pokonanie Hiszpanii miało charakter symboliczny, ponieważ Hiszpania była ostoją katolicyzmu.

Wiek Elżbietański to złoty wiek dla rozwoju Anglii, która wchodzi wtedy na drogę kapitalistycznego rozwoju. W tym względzie wyprzedza Europę o kilkaset lat.

Okresoprzedziały:

I. 1588-1603r. - od zwycięstwa Elżbiety do końca jej panowania;

II. 1603-1625r. - panowanie Jakuba I (jego przeciwnikiem był Edward Coke); 1625-1640r. - zaczyna panować syn Jakuba I - Karol I;

III. 1640-1660r. -> okres „długiego parlamentu”, okres rewolucji purytańskiej. Umiarkowani republikanie: J. Milton, J. Harrington, Radykalni republikanie (Ruch Lewellerów): J. Lilburne, Wizjonerzy (Diggerzy)- ruch, który działał krótko, ale przeszedł do historii ze względu na odwagę poglądów: G. Winstanley.

IV. 1660r. -> Restauracja Stuartów (do 1688r.): R. Filmer i jego doktryna.

Pojawia się druga opozycja purytańska, czyli PURYTANIE. Są to wyznawcy tej religii, która zbudował potęgę Ameryki. Emigrowali, bo nie mieli innego wyjścia. Purytanizm kładzie duży nacisk na pracę. Pracują nie dla zarobków, ale dla samej pracy. Purytanin dużo pracuje, dużo zarabia, ale mało wydaje na siebie. Ich życie było praktycznie ascetyczne. Liczy się uczciwość, pracowitość, rygorystyczne normy moralne i Bóg. Ponieważ Purytanie są protoplastami liberalizmu angielskiego wyeliminowali większość świąt ze swojego obrządku. Byli oni niebezpieczni dla króla -Elżbiety I, która próbowała budować model kościoła państwowego. Purytanie mówili: Chrześcijanina obowiązuje to, co jest napisane w Biblii, a nie to co nakazuje mu król. Państwo i władza powinny być podporządkowane rygoryzmowi religijnemu.

Odejście Anglii od papiestwa nie oznacza, że w doktrynie się coś zmieniło i w obrzędowości. Jest to dzisiejszy Anglikanizm. Purytanie natomiast mówią, że forma rządu kościołem powinna być demokratyczna.

Purytanie podzielili się na:

I Independentów II Prezbiterian.

Co ich dzieli? Independenci stali na straży całkowitej niezależności Kościoła od państwa twierdząc, że Kościół to dobrowolny związek gmin wyznaniowych. Dopuszczali możliwość królobójstwa, gdy Prezbiterianie przeciwstawiali się temu. Zbliżają się w stronę republiki, a Prezbiterianie chcę zreformowania monarchii.

Z ruchu Independentów wyrastają Lellewerzy.

Co ich łączy? Stosunek do prawa wiecznego i prawa naturalnego któremu podlegają wszyscy łącznie z władcą i jeśli prawo królewskie jest niezgodne z prawem wiecznym, to nie obowiązuje.

Doktryna R. Hoockera, który próbuje bronić Kościoła Anglikańskiego. Kościół i państwo to jedno, ponieważ dotyczy tego samego społeczeństwa. Nie można oddzielić tych dwóch bytów, ponieważ jeden dotyczy sfery cielesnej, drugi duchowej. To tak jak z człowiekiem, gdzie nie można oddzielić ciała od duszy. Tak samo nie można oddzielić państwa od Kościoła.

To jedyna historycznie uzasadniona religia, która symbolizuje jedność i ciągłość narodu. To anglikanizm stanowi o tożsamości narodowej, a król jest obrońcą tej tożsamości.

Nie ma sprzeczności pomiędzy prawem ludzkim, a prawem boskim, ponieważ o ważności decyduje nie osoba prawodawcy, a kwestia, której dotyczy. Posiłkował się tu Św. Tomaszem- „W dziedzinie prawodawczej rozum ludzki uzupełnia jej znaczenie:. Biblia jest podstawą dla chrześcijanina, a człowiek ma prawo uzupełniać i komentować objawienie.

Jakub I - doktryna skrajnie rojalistyczna. Podstawowe założenia:

a. włada pochodzi od Boga. Pochodzi od niego bezpośrednio, a nie przez Kościół. Król to pomazaniec Boży na ziemi, b. król jest jedynym źródłem prawa i jest ponad prawem-jego nic nie wiąże, c. król nie potrzebuje żadnej legitymacji oprócz legitymacji boskiej, nie potrzebuje zgody ludu ponieważ legalność władzy wynika z sukcesji tronu. Legalnie objęta władza zawsze jest prawomocna, d. jeśli państwo jest ciałem, to król jest głową. Zgładzając króla, niszczymy państwo, e. król może używać przemocy fizycznej, co wynika z jego absolutnej władzy, f. wszystkie uprawnienia, jakie posiadają podwładni króla, posiadają od króla, ma prawo do ich mienia, życia i wolności, g. jedyna odpowiedzialność jaką ponosi król, to odpowiedzialność przed Bogiem.

E. Coke (opozycjonista Jakuba I) - był prawnikiem. Jest traktowany jako założyciel Common Law, czyli prawa zwyczajowego. Zajmował się tylko wątkami prawniczymi, ale twierdził, że mądrość ludu i tradycja wyrażone w opinii sędziego są podstawą prawodawstwa. Uważał, że to nie parlament tworzy prawo, ale to specyficzne misterium prawotwórcze powstaje wtedy, kiedy sędzia wydaje decyzje. To on zachowuje się jak prawotwórca. Wg Coke'a król nie może dysponować dobrami i życiem poddanych, a ma jedynie stać na straży życia, wolności i własności. Król jest zobowiązany do odpowiedzialności wobec ludu. Jego władza jest ograniczona dobrami tego ludu. Poza tym uważa, że król powinien dzielić się swoimi kompetencjami z parlamentem, a kiedy nie wypełnia swoich zobowiązań wobec poddanych, może być usunięty.

1660r. - zwołano II Parlament, który był nazwany „ długim `', z racji 20-letnich obrad (z przerwami).

Problem suwerenności narodu: 1. Wpływ Parlamentu na kasę państwa. Parlament chce mieć wpływ na to, na co pieniądze publiczne będę przeznaczane; 2. Kontrola Parlamentu nad armią; 3. Parlament chciał obsadzić stanowiska ministerialne;4. Parlament chciał decydować o organizacji Kościoła, o obsadzie stanowisk wyższej hierarchii duchownej; 5. Wpływ na wypowiedzenie wojny, na politykę zagraniczną; 6. Prawo veta w stosunku królewskich nominacji Lordów; 7. Wpływanie na wychowanie dzieci królewskich;

Parlament ten składał się z wyznawców purytanizmu (ale w różnych proporcjach. Prezbiterianie byli większością, zaś independenci są mniejszością). Reakcją na te zmiany był zamach stanu w 1642r. - wojna między zwolennikami i przeciwnikami Króla. Po stronie rebeliantów (Parlamentu) stanął Oliwier Cromwell, który wyrósł z czasem na przywódcę politycznego.

Do 45 roku skutkiem tych działań wojennych jest przegrana Króla. W tym momencie zaczynają się ukazywać różnice między prezbiterianami, a independentami. Prezbiterianie uważają, ze na tym koniec, (Rojaliści zostali pokonani). Chcieli monarchię zreformować, ale nie oznacza to, ze ją odrzucali. Stali na gruncie zreformowanej monarchii, gdzie Kościół będzie podporządkowany. Independenci uważali, ze to dopiero początek. Ich zadaniem było zbudowanie nowej formy Rządu-Republiki. Ich założenia to:

a. Upowszechnienie prawa wyborczego; b. Wolność w znaczeniu praw naturalnych; c. Mówią o równości wszystkich ludzi; d. Mówią o państwie jako instytucji, która powstała w wyniku umowy społecznej;

Na tle tych żądań w połowie lat 40-tych pojawi się nowy ruch - LEWELLERZY odwołujący się do haseł Independentów.

Pod koniec 48r. następuje druga kontrofensywa Rojalistów i ona w ciągu kilku miesięcy zostaje stłumiona - wojska królewskie zostają pokonane. Skutkiem było usunięcie z Parlamentu wszystkich posłów prezbiteriańskich. Znaleźli się tam tylko independenci. Stworzono,, kadłubowy'' Parlament, który powołał Najwyższy Trybunał sprawiedliwości, którego zadaniem było osądzenie Króla, w wyniku czego w 49r. Karol I został skazany na karę śmierci. Stracono go i Anglia została proklamowana Republiką, w rzeczywistości faktyczna siła polityczna w państwie pozostała w rękach Cromwella. Była to republika specyficzna, dlatego, że przyjął on role protektora. Podbił Irlandię i Szkocję oraz wcielił ją do republiki i jest to jego największe osiągnięcie.

Tuż przed śmiercią w 57r. ogłosił następcą swego syna, czyli ogłosił następstwo Lorda Protektora. Przyjął dziedziczność. Rządy jego syna trwały krótko, bo 3 lata. Parlament w 1660r. zebrał się na obrady i ogłosił decyzję o restauracji monarchii. Po okresie republikańskim Anglia powróciła do monarchii.

Lewellerzy (Radykalni republikanie):Przywódca: John Lilburne. To ruch społeczny, który zawierał średnie warstwy społeczne. Dają podstawy dla wartości liberalnych. Są preliberalni.

Przyjęcie kategorii praw podmiotowych, czyli wskazujących na uprawnienia. Istotne jest też, że prawa podmiotowe naprowadzają nas na indywidualizm. Jest ono prawem, które ma swoje źródło w prawie naturalnym. Nie pochodzi od państwa, ale ma być przez państwo gwarantowane. Pochodzi z natury. Każdy człowiek przychodzący na świat przynosi ze sobą pewien bagaż praw podmiotowych. Samo to, że jest się człowiekiem daje nam do nich prawo. Są to prawa do:

1. Życia, 2. Własności, 3. Wolności sumienia i wyznania, 4. Słowa, 5. Zrzeszeń, 6. Przemieszczania, 7. Wyboru zawodu,

Występuje tu hasło równość, ale jest to tylko równość na starcie, gdyż nie będzie to równość ekonomiczna i polityczna.

Obok praw podmiotowych Lellewerzy opisują kategorię praw politycznych opisując to w cenzusie majątkowym. Prawa polityczne, wyborcze mają tylko osoby, które spełniają wymóg cenzusu majątkowego.

Założenia, że państwo jest wynikiem umowy społecznej świadczy, ze władza nie pochodzi od Boga, źródłem władzy jest lud, który tworzy państwo, władza istnieje dla jakiś ważnych celów. Lud musi widzieć korzyść w tym, że państwo istnieje. Lud jest stroną i władza jest stroną. Jeśli władza nie wywiązuje się z umowy, to można ją zerwać, czyli wypowiedzieć jej posłuszeństwo. Jeśli np. nie gwarantuje praw podmiotowych, to możemy ja zmienić.

Własność jest świętością i nienaruszalną wartością. Państwo nie ma prawa ograniczać prawa własności i ingerować w kwestie gospodarcze.

Oddzielenie państwa od Kościoła, który nie ma prawa decydować o kwestiach politycznych. Sama wiara została uznana za sprawę prywatną samego obywatela.

Tolerancja religijna, której nie podlegają katolicy i ateiści, gdyż katolicy maja władze papieża i burzą tym ideę suwerenności państwa, a ateiści wyznają nieznany system wartości i są nieobliczalni. Kto nie przyjmuje tych założeń, jedyne co może zrobić, to opuścić ten kraj.

DIGGERZY - (czyli Kopacze; wizjonerzy):Z przywódcą Gerardem Winstanleyem na czele. To ruch o niewielkim zasięgu, krótko działał, ale hasła ich były niesamowite jak na te czasy. Ruch ten łączy w sobie wątki anarchistyczne z komunistycznymi.

Zaczęło się wszystko wiosną 1649r., gdy grupa ludzi zaczynała przekopywać wrzosowiska twierdząc,, że ziemia należy się tylko tym, którzy jej potrzebują'' - podstawowe hasło. Ziemia ta do kogoś należała, czyli zrobili zamach na cudzą własność. Kopanie szpadlem jest symboliczne. Praca prostym narzędziem jest gwarantem równości, sprawiedliwości. Pojawia się niechęć Diggerów do industrializacji, nadchodzącej technologii. Propagują prosty tryb życia. Z drugiej strony szpadel ten symbolizuje ich ubóstwo. Funkcjonowali około 1,5 roku. Byli zagrożeniem nie tylko dla monarchii, ale też dla Lellewerów.Hasła:

A. Idea bezwzględnej równości wszystkich ludzi, B. Człowiek za swej natury jest istotą dobrą, C. Człowiek posiada immanentną cechę altruizmu, braterstwa, współczucia, Zdegenerowanie prawdziwej natury człowieka powoduje państwo, D. Zdegenerowanie człowieka nastąpiło też przez własność, której pojawienie się było największym złem, w związku z tym należy odrzucić własność prywatną i zamienić ja na kolektywną pracę oraz zburzyć państwo, które teraz funkcjonuje,

Ustrój polityczny zależy od tego, kto włada ziemią. Władztwo ziemi decyduje o ustroju politycznym. Kiedy jeden człowiek jest właścicielem całej ziemi w państwie ma miejsce monarchia absolutna.

Kiedy ziemia w państwie znajduje się w rękach grupy (np. arystokracji) to mamy monarchię mieszaną, gdy zaś ziemia przejdzie w ręce większości to jest to republika.

Republika jest cały czas zagrożona - z jednej strony zagraża jej monarchia (stare formy rządu), z drugiej strony zagrażają jej ruchy plebejskie( źle pojęty agalitaryzm). Jedynym zabezpieczeniem tej republiki jest wprowadzenie jednolitego prawa agrarnego, które wprowadzi granice posiadania. Zdaniem Harringtona granica ta, to ziemia o wartości 2000 Funtów. Jest to podstawowa teoria tej republiki.

Każda władza charakteryzuje się 2 rzeczami: A. Siłą,B. Autorytetem,

Siła władzy jest rezultatem własności, autorytet zaś wynika z osobistych umiejętności i predyspozycji rządzących.

Harrington łączy czynniki: obiektywny i subiektywny. Jeśli nie ma poparcia w siłach materialnych to władza ta upadnie i odwrotnie. Muszą się one równoważyć. 1. Obowiązek powszechnego nauczania, 2. Oddzielenie państwa od Kościoła i absolutny zakaz mieszania się kleru do polityki,

Ultrarojalista (skrajny rojalista) R. Filmer:

Kilka lat po jego śmierci jego koncepcja stała się obowiązująca.

A. Władza jest wynikiem decyzji boskich, każda pochodzi od Boga, każda jest absolutna, każda wywodzi się z patriarchalnej, czyli opartej na wiedzy Ojca;

B. Odrzuca koncepcję umowy społecznej, twierdząc, ze jest to twór sztuczny, abstrakcyjny, nie znajdujący odzwierciedlenia w faktach;

C. Neguje suwerenność parlamentu twierdząc, że powstał on z woli Króla, czyli najpierw był Król, a potem parlament, a ponieważ powstał za zgodą Króla, powinien być mu podporządkowany;

D. Nie ma czegoś takiego jak równość, gdyż ludzie z natury rodzą się nierówni, (każdy ma swoje predyspozycje);

E. Neguje hasło wolności, twierdząc, że już od narodzin każdy człowiek podlega jakiejś władzy (najpierw władzy ojca), stąd w każdej strukturze mamy do czynienia z podporządkowaniem;

F. Hierarchiczna struktura społeczna wynika z woli Boga;

G. Wszystkie prawa, które człowiek posiada, posiada od państwa;

H. Nie ma innego ustroju niż monarchia; I. Nie ma innej monarchii niż monarchia absolutna;

J. Nie ma innej monarchii absolutnej niż patriarchalna (Król jako ojciec, któremu należy się całkowicie posłuszeństwo);

K. Nie istnieje demokracja; L. Nie istnieje tyrania; M. Król odpowiada tylko przed Bogiem;

N. Król jest jedynym źródłem prawa, funkcjonuje zgodnie z prawem i jest ponad nim;

O. Legitymizacją królewską jest sukcesja tronu;

Dla nich każde państwo jest aparatem ucisku. Państwo służy temu, kto posiada. Człowiek nie może żyć w próżni, wysuwają więc ideę oddalonego organizowania się społeczeństw.. w związku z tym, wg ich wizji życie społeczne będzie oparte o kolektywną, komunistyczną wytwórczość. Obowiązkiem każdego człowieka do 40 roku życia jest praca. Wszystkie wyprodukowane dobra będą składowane we wspólnych magazynach i każdy człowiek otrzyma z tych magazynów to, co jest mu potrzebne do przeżycia. Tu tkwi największy problem. Społeczeństwo na poziomie podstawowym będzie podzielone na okręgi (w których ludzie nie tylko pracowali, ale też odpoczywali, to rodzaj jednej wielkiej wspólnoty, gdzie każdy identyfikuje się z tą wspólnotą - widać tu ideę solidarności) na szczycie tej struktury społecznej będzie parlament wybierany na rok, ale członkowie parlamentu będą delegatami okręgów pochodzącymi z wyborów. Głoszą hasło wolności sumienia, swobody w wyborze religii.

Negatywnie wypowiadają się o katolikach, twierdząc, że największe zło tkwi w rządach papieskich.

Negują przedsiębiorczość, aktywność, dążenie do zysku.

NURT UMIARKOWANYCH REPUBLIKANÓW:

J. Milton - Wyszedł z grona Independentów. Był zwolennikiem republiki o charakterze arystokratycznym. Rządy w państwie mieliby sprawować najlepsi (chodzi tu o najbogatszych). Opowiada się za zniesieniem hierarchii kościelnej, oddzieleniem państwa od Kościoła. Najwięcej uwagi poświęca wolności człowieka wskazując dwa jako najważniejsze.1. Wolność słowa i ogłoszenia opinii, 2. Wolność rodzinna,

Twierdzi, że bez tych wolności (1) giną wszystkie inne. Jest ona gwarantem pozostałych.

Wolność rodzinna wynikała z jego życiorysu. Na tle osobistych doświadczeń doszedł do wniosku, ze nikt nie powinien decydować za człowieka. Człowiek powinien kierować się sercem, w związku z tym społeczeństwo powinno odrzucić konwenanse dotyczące mezalianse. Każdy powinien robić to, co mu odpowiada.

Kwestie polityczne:

U Miltona również występuje cenzus majątkowy w przypadku praw politycznych, podobnie jak u Lellewerów. Podobnie jak oni mówi, że państwo jest wynikiem umowy społecznej.

J. Harrington - jest jednym z najwybitniejszych myślicieli myśli politycznej. ,,Oceania'' to jego największe dzieło. Wykorzystuje dużo założeń Machiavellego i metodologię. Przejmuje od niego historiozofię, czyli sposób patrzenia na historię i wykorzystuje czysto empiryczne podejście do wiedzy odrzucając wszelkie idealizmy. Polega to na tym, że opis rzeczywistości opiera się na faktach.

Model, który buduje opiera się na obserwacji teraźniejszości i przeszłości. Tak jak Machiavelli opisuje ją taką jaka jest, a nie jaka być powinna.

Mówi o cykliczności w historii, czyli powtarzają się pewne sytuacje wyjściowe - stwarza kształt sinusoidy, która jest wyrazem cykliczności. Charakterystyczne jest to, że krzywa ta się wyprostuje, czyli obiektywny proces zmian historycznych zaniknie kiedy powstanie republika.

Doktryna Machiavellego („księcia”)- Machiavelli stworzył coś, co na owe czasy było obrazobójcze. Był on mniej filozofem, bardziej praktykiem.

Metoda badawcza Machiavellego:

Sam o sobie mówił, że jest empirykiem, wszystkie tezy, które stawiał w jego mniemaniu oparte były na faktach. Opisuje rzeczywistość nie taką, jaka być powinna, ale taką, jaka jest. Nie tworzył żadnych kategorii idealnych. Określa się jako ateistę całkowicie odrzucającego Boga. Odchodzi do dotychczasowej koncepcji powiązania polityki z religią. Polityka jest sferą socjotechniki. Dotyczy instrumentów rządzenia.

Podstawa empiryczna to podstawa doświadczalna, która opiera się na bardzo wielu zgromadzonych faktach.

Empiryzm ma kilka wymogów:

A. Zbiera fakty jednostkowe (albo zdania jednostkowe) i ilość tych faktów ma doprowadzić do uogólnienia (prawo naukowe lub zdanie ogólne),

B. Kiedy tworzymy prawo naukowe, to każde zdanie jednostkowe musi się zgadzać ze zdaniem ogólnym,

C. Wielość obserwacji w różnych warunkach i sytuacjach oraz obiektywizm,

D. Mechanizm: od zdań jednostkowych do ogólnych, czyli ,,od szczegółu do ogółu'', co nazywa się INDUKCJĄ,

E. Indukcyjne podejście musi być uzupełniane DEDUKCJĄ, która jest Weryfikacją,

Dedukcja uzewnętrznia się w logice - oznacza to, iż z kilku przesłanek wysuwa się wniosek. Jeżeli przesłanki są właściwe, to wniosek też jest właściwy.

Z tego empiryzmu wynika model historiozofii, czyli sposób postrzegania historii. Model ten przejął Machiavelli od Polibiusza z II w.n.e, z drugiej zaś strony występują ewidentne podobieństwa od Ibn Chalduna z XIII/ XIV w. Były to w zasadzie ewidentne kalki.

Założenia historiozofii:

Historia jest cykliczna i występuje pewna logika zdarzeń w historii. Ma on wizję społeczeństw bardzo racjonalną, ułożoną. Cykliczność to nie to samo co powtarzalność (u Platona). U Machiavellego będzie to sinusoida o różnych kształtach, a nie koło, jak u Platona.

Społeczeństwa, które wzniosły się na szczyt doskonałości, muszą upaść, jeśli zaś osiągną dno upadku, to muszą się wznosić. Nie ma tutaj mowy o prostej powtarzalności, bo byłoby to absurdem. Powtarzają się tylko sytuacje wyjściowe, czy tendencje. Zakładał, że w historii istnieje pewna liczba stałych i niezmiennych elementów.

Te elementy to:

A. Natura człowieka, który jest zawsze taki sam (te same uczucia, namiętności), B. Władza, która istnieje zawsze, C. Własność, D. Jakaś religia, E. Ludzie są podzieleni na klasy, warstwy - występuje jakaś stratyfikacja, w związku z tym, gdy porównać do czegoś historię Machiavellego, to byłby to Kalejdoskop, który jest zamknięty i w zależności od tego jak na niego patrzymy, tak zmienia się liczba kombinacji, która jest skończona, bo liczba elementów jest skończona,

Jest to dość ograniczona wizja historii. Ta sinusoida kiedyś się wyprostuje, czyli ten obiektywny proces zmian historycznych zakończy się, nastąpi to wtedy, kiedy zostanie stworzona republika. Ten stan rzeczywistości uzależniony jest od dwóch kategorii:

1. VIRTU - to zlepek różnych cech ludzkich, bądź społecznych. Składają się na to cnoty takie jak: męstwo, aktywność, przedsiębiorczość, energia w działaniu, zdolność przewidywania przyszłości (bo po to badamy historię, aby wyciągać z niej wnioski na przyszłość).

Cechy te, które Machiavelli uznaje za cnoty z punktu widzenia chrześcijaństwa wcale cnotami nie są. To zupełnie inny obraz człowieka. Virtu jest wyrazem wolności człowieka, odpowiada za wolny wybór jednostki i społeczeństw. Mogą ją posiadać zarówno jednostki indywidualne, jak i społeczeństwa, całe narody.

Wg Machiavellego ostatnim narodem, który posiadał Virtu byli rzymianie. Po starożytnym Rzymie nie ma już społeczeństw, które w całości posiadały by Virtu.

2. FORTUNA Fortuna to ślepy los, coś co od człowieka nie zależy. Egzemplifikuje determinizm.

Machiavelli widzi związki między Virtu i Fortuną. Uzależniona jest od tego sinusoida. Im więcej Virtu, tym mniej Fortuny w naszym życiu.

Rzeka to symbol Fortuny. Człowiek nie jest w stanie spowodować, by przestała ona płynąć, ani jej zawrócić. Można jednak ją regulować i zmieniać jej niekorzystne działanie.

Sposób postrzegania jednostki:

Machiavelli jest zdecydowanym pesymistą w opisie jednostki ludzkiej. Wg niego człowiek jest z natury egoistą, jest chciwy, kieruje się tylko i wyłącznie własnym dobrem, z natury jest leniwy, jest to człowiek który posiada rozum, ale nie zawsze ten rozum wykorzystuje, bardziej kieruje się emocjami, popędami niż rozumem. Zakłada, że człowiek nie jest z natury istotą społeczną, czyli wg niego człowiek żył w stanie przed państwowym, gdzie funkcjonował poza wszelką organizacją, nie miał władzy. Był to stan chaosu, ale ponieważ człowiek kieruje się instynktami, to instynkt życia bierze w nim górę i wyłoni się rozum, czyli jeśli nie będzie władzy, to człowiek zginie i w ten sposób dochodzi do powstania państwa, które nie pochodzi z natury. To nie instynkt, ale konieczność powoduje, że człowiek będzie żył w państwie.

Człowiek to istota przedmoralna (ani dobra, ani zła; nie potrafi tego rozróżniać). Machiavelli rozpoczyna ciąg myślenia o moralności, który będzie kontynuowany u innych myślicieli. Moralność nie pochodzi od Boga, to ludzie określają co jest dobre, a co złe - odejście od chrześcijaństwa. Z takiego założenia wynikają daleko idące konsekwencje. Dochodzi do absolutnego relatywizmu w dziedzinie moralności. Zależy to od: czasu, miejsca i wielu różnych czynników.

Człowiek był przedmoralny, bo walory dobra i zła ujawniają się dopiero wtedy, gdy pojawia się władza. Sam z siebie człowiek nie ma takiej potrzeby. W ten sposób dochodzi się do kategorii konieczności (Nesesita). Machiavelli wziął tę kategorię od Św. Tomasza i od chrześcijańskich scholastyków, którzy powoływali się na papieska formułę syspensacji. Kościół ma prawo dania dyspensy (przyzwolenia na coś), czyli w pewnych okolicznościach można działać niezgodnie z prawem. Konieczność występuje w dwóch odmianach:

1. konieczność naturalna (bądź absolutna) - Używając dokładnych określeń, to jest to co nie istnieć nie może (a zatem podwójna negacja), czyli jest to coś, co istnieć musi; analogicznie - by żyć człowiek musi jeść.

2. konieczność celu - Jest to konieczność sytuacyjna, czyli w niektórych sytuacjach można postępować wbrew prawom. Zatem jeśli koniecznością naturalną jest pożywienie, to koniecznością celu będzie jego kradzież dla zaspokojenia głodu, ale tylko wtedy jeśli jest to jedyna droga zdobycia pokarmu.

„Cel uświęca środki” - główne powiedzenie Machiavellego. Cel musi być szlachetny (zbożny), nie może to być jakikolwiek cel, zatem: a) jeśli dąży się do władzy, to powstaje pytanie dlaczego? Czy to po to by być ponad kimś, czy po to by służyć innym, b) środki nielegalne, terror, przymus mogą być użyte tylko wtedy, kiedy jest to jedyna z możliwych dróg. Czyli jeśli ktoś ma określony, szlachetny cel i na 100% wie, że może osiągnąć go drogą legalną, to wówczas nie wolno wybierać drogi nielegalnej.

Kategoria ludu:

- sposób negatywny: nie należy do ludu szlachta i pospólstwo, czyli plebs

- sposób pozytywny: należą do ludu tylko ci, którzy coś posiadają, ale te dobra pochodzą z pracy (ludzie aktywni ekonomicznie), musza to być ludzie obdarzeni cnotami politycznymi lub obywatelskimi (aktywni politycznie).

Wg Machiavellego szlachta to pasożytnicza grupa, która coś posiada, ale nie ma tego z własnej pracy, nie jest też aktywna politycznie, więc trzeba ją unieszkodliwić, bo nie da się jej już zmienić.

Plebs to wg niego ludzie, którzy jeśli się im stworzy odpowiednie warunki to się uaktywnią i jest to zadanie właśnie dla „Księcia”, który jeśli już uaktywni plebs, to przesunie go do grupy ludu.

Czynił też porównanie ludzi z Florencji i z Rzymu. Porównanie to wypadło na niekorzyść ludu Florencji, Florencja bowiem nie potrafi dzielić się władzą, gdyż tam walczy się na śmierć i życie, inaczej niż w Rzymie.

Czynniki, które wpływają na stabilizację państw:

a) warunki naturalne - To nie tylko położenia, ale też dobra naturalne, które nie zawsze dają szczęście.

b) armia narodowa - Odrzuca ideę wojsk zawodowych najemnych. Machiavelli mówi, że żołnierz opłacany walczy dla tego, kto więcej zapłaci. Zakłada, że armia złożona z obywateli będzie waleczniejsza i bardziej oddana.

c) religia narodowa - Traktuje religię całkowicie instrumentalnie (nie ważne czy będzie to Bóg, czy jakaś inna siła). Potrzeba religijności jest niezmienną potrzeba człowieka. Nie można religii wyrzucić z życia społecznego, dlatego należy ją wykorzystać dla celów państwowych. Odrzuca katolicyzm, bo uważa, ze Papież i Kościół przeszkadzają w tworzeniu jednolitego państwa. Machiavelli chciał budować religię narodową na katolicyźmie wzorując się na strukturze organizacyjnej Kościoła.

d) względna równowaga ekonomiczna

e) prawo - Nie ma żadnego prawa wiecznego i materialnego. Prawo to konkretny dokument pochodzący od państwa. Jest to cały szereg zaleceń typowych dla całej myśli odrodzeniowej (nic nowego zatem nie wprowadza): 1. prawa nie może być za dużo 2. zbyt duża ilość praw powoduje, że człowiek zaczyna je omijać 3. w państwie może obowiązywać tylko jedno prawo dla wszystkich, w związku z tym odrzuca prawo stanowe 4. prawo musi być jasne i przejrzyste5. prawo powinno być powszechnie znane (dlatego państwo powinno wziąć na siebie obowiązek edukacji prawnej od najmłodszych lat.

f) cnoty obywatelskie - Człowiek nie może dystansować się od spraw ogólnych, nie może koncentrować się tylko na życiu indywidualnym.

Wszystko to stanowi zadanie dla Księcia, a gdy on to wszystko spełni to odsunie się na bok i wszyscy będą szczęśliwi.

J. Lock - 4 kardynalne zasady ustrojowe - do nich odwołuje się myśl politycznych Locka

1. Prawa podmiotowe 2. Zgoda ludu 3. Odpowiedzialność władz 4. tolerancja religijna

Prawo podmiotowe - To kluczowa kategoria dla myśli literalnych

Według. Locka człowiek był kiedyś przed państwem w tzw. Stanie naturalnym Taki człowiek: jest istotą rozumną, jest istotą moralna ,jest istota obdarzoną wolnością

Rozpatrując człowieka wolnego dochodzimy do koncepcji praw podmiotowych - ich istotą jest to, że mówią one o uprawnieniach, Anie o obowiązkach.

Istotą liberalizmu jest to, że prawo podmiotowe ma swoje źródło w prawie naturalnym

Te prawa człowiek posiada z samego faktu, że jest, rodzi się, człowiekiem. Prawo podmiotowe jest immanentną częścią człowieka. Te prawa nie pochodzą od państwa; państwo może je jedynie zabezpieczać, nie może ich ograniczać

Lock wszystkie prawa podmiotowe określa jako własność. Tę własność rozpatruje na 3 płaszczyznach:

1. własność w stosunku do siebie samego - Jestem właścicielem swojego ciała. Ja decyduję o sobie (ale istnieje odwołanie do Boga - nie można popełnić samobójstwa, tłumaczy to też tym, że jeśli się zabiję to umniejszę wartość społeczeństwa)

2. własność w stosunku do rzeczy - Posiadanie i użytkowanie rzeczy. Zasada nienaruszania własności - święte prawo własności. Źródłem własności jest praca fizyczna, intelektualna. Własność w stosunku do rzeczy to: a. Prawo do posiadania (jeśli zdobyłem własność legalnie nikt nie może jej odebrać) b. Prawo do użytkowania (mogę sprzedać)

W momencie, gdy dobra, które człowiek zgromadził są marnotrawione, człowiek traci prawo do tych dóbr. Ale jeśli te dobra zamieni na złoto, zakopie i nie będzie marnotrawione, to tego prawa nie traci

TEORIA PROVISO - uzasadnia prawo własności - część naszej energii, która była w nas została przeniesiona na rzecz, którą wypracowaliśmy. Kawałek naszej osobowości przechodzi na rzecz. Kto włożył wysiłek w zdobycie czegoś, to ,to co zdobył staje się jego własnością.

3. własność w stosunku do drugiego człowieka - Ta własność dotyczy potomstwa = decydowanie o własnym potomstwie. Moje dziecko jest częścią mnie i dopóki się nie usamodzielni, to rodzic odpowiada i decyduje za dziecko.

Katalog praw podmiotowych: Prawo do życia, do wolności, do wolności sumienia i wyznania, do wolności zrzeszeń, do wolności słowa i głoszenia opinii, prawo do wolności zmiany miejsca zamieszkania, ochrona korespondencji. Dziś jeszcze dochodzą prawa 3 generacji: prawo do informacji, prawo do życia w czystym środowisku

Człowiek w stanie naturalnym (przed państwem) miał prawo do karania przestępców.

Zgoda ludu - dotyczy koncepcji umowy społecznej. W stanie naturalnym nie można być sędzią w stosunku do siebie samego. Człowiek łagodniej karze bliskich - jest nieobiektywny. Problem karania przestępstw i pilnowania porządku, to jedyny powód do zawarcia umowy społecznej.

Umowa społeczna jest aktem dwustopniowym.

Pakt zrzeszenia - Tworzy on społeczeństwo, w tym akcie konieczna jest jednomyślność. Każda jednostka zobowiązuje się, że stworzy społeczeństwo, wspólnotę.

Pakt poddania - Tworzy on władzę, tutaj wystarczy zgoda większości.

Człowiek w akcie umowy społecznej zrzeka się (oddaje państwu) tylko te fragment praw który dotyczy przestępców. Pozostała część jest nienaruszona. Państwo niczego zabrać ni może, ma tylko zabezpieczać, gwarantować (te pozostałe prawa).

Przyjęcie koncepcji liberalnej powoduje, iż nie jest potrzebny żadne akt praw, konstytucji, która ustanawia prawa, gdyż one są od człowieka.

Społeczeństwo to jeden byt, a państwo to drugi. Państwo ma tylko gwarantować ochronę praw, pilnować bezpieczeństwa, tworzyć prawa wspierające prawa naturalne.

Raz zawarta umowa społeczna nie obowiązuje bezwarunkowo, występuje odnawialność umowy. Zrywając umowę społeczną likwiduje tylko władzę a nie strukturę społeczną, więc nie wracamy do stanu naturalnego

Odpowiedzialność władz.

Państwo wg Locka = rodzaj zarządu powierniczego. Odpowiedzialność władz znajduje odzwierciedlenie w akcie wyborczym (gdy nie jesteśmy zadowoleni możemy obalić władzę). Lock daje ludowi prawo do oporu, do buntu, aby obalić złą władzę, jeżeli legalne środki to uniemożliwiają.

U Monteskiusza wszystkie władze są równorzędne, u Locka najwyższa (zwierzchnia) jest ustawodawcza. U Monteskiusza władz nie można łączyć, u Locka władze można łączyć. Władza federacyjna spełnia podobne funkcje co wykonawcza.

Lock wprowadza własny podział władz:

Ustawodawcza (legislacyjna) - dwuizbowy parlament, Izba wyższa dożywotnia, pochodzi z mianowania. Izba niższa - pochodzi z wyborów, występuje cenzus majątkowy. Władzy ustawodawczej nie można złączyć z niczym.

Wykonawcza - Król i ministrowie wybierani są przez większość parlamentarną, mianowani przez króla.

Federacyjna - to władza wykonawcza która zajmuje się polityką zagraniczną

Lock nie uwzględnił władzy sądowniczej, twierdząc że władza sądownicza jest elementem władzy wykonawczej

Tolerancja religijna

Religia jest sprawą prywatna, indywidualną sprawą każdego człowieka. Religii nie można upubliczniać. Należy oddzielić państwo od kościoła. Duchowni nie mogą pełnić funkcji publicznych. Problem religii, to problem wyboru każdego człowieka z wyjątkiem katolików i ateistów. Tolerancja religijna nie dotyczy katolików i ateistów (te same argumenty co u Miltona)

J.S.Mill - w wieku 5 lat czytał po łacinie. Zwolennik indywidualizmu, wolności słowa (jest gwarancją wszystkich innych wolności), wolności w głoszeniu opinii.

INDYWIDUALIZM - Społeczeństwo jest pewną zamkniętą strukturą która składa się z jednostek Ale istnieje dobro, interes społeczny. Na gruncie indywidualnym chodzi o to. Aby interes społeczny nie tłumił interesu indywidualnego, unikał złego środka aby pogodzić te dwa interesy.

Był przeciwnikiem TYRANI WIĘKSZOŚCI

Dlaczego większość nie zawsze ma rację?- bo kryterium większościowe nie stanowi o prawdzie. Argumenty:

1. Nawet, jeżeli 9 mówi tak, a 1 nie to nawet w tym jednym tkwi ziarnko prawdy.

2. Zamykając usta mniejszości zabijamy wolność

3. Jeśli człowiek bezrefleksyjne podporządkowuje się woli większości , to zamiast prawdy jest dogmat religijny. Tam gdzie jest dogmat religijny nie ma wolności.

Mill przejmuje koncepcję praw podmiotowych (i trochę uzupełnia) Wszystkie prawa podmiotowe to wolności i mówi o tym, że każda wolność ma granice;

1. Moja wolność kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka

2. Prawo państwowe - druga granica

U Milla wolność słowa ma większy zakres niż wolność działania. Wolność słowa kończy się w momencie, gdy ktoś głosi np. iż wszyscy piekarze to złodzieje ( tak może głosić w małym gronie ale nie publicznie)

Głosił równość, wychodził z krytyką współczesnych mu systemów parlamentarnych, co nie oznaczało, że był przeciwnikiem parlamentu. Parlament powinien odzwierciedlać społeczeństwo (społeczeństwo w pigułce). Aby parlament, był tym odzwierciedleniem powinno odrzucić się pośrednictwo partii politycznych

Państwo wg Milla:

a. nie jest wynikiem umowy społecznej b. jest wynikiem naturalnego instynktu społecznego

c. nie był zwolennikiem państwa minimalnego d. państwo może wkraczać w sferę społeczno - ekonomiczną gdy: obywatel zwróci się o pomoc, gdy byt społeczny jako całość jest zagrożony e. wszystkie kwestie ekonomiczne, moralne, społeczne, pozostają wolne od integracji państwa

1

26

---