Treść i charakter ustrojowy artykułów henrykowskich

Jednocześnie z pacta conventa powstały artykuły henrykowskie. Stanowiły sformułowanie podstawowych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej oraz fundamentalnych jej praw. Pacta conventa były zmienne zaś artykuły henrykowskie były stałe. W artykułach król uznawał wolną elekcję, zrzekał się tytułu dziedzica. Zobowiązywał się w nich: bez opinii senatu nie załatwiać spraw pokoju i wojny, pospolitego ruszenia nie zwoływać bez zgody sejmu i nie wyprowadzać go za granicę, chyba za opłatę 5 grzywien od kopii i nie dzielić na osobne hufce, utrzymywać wojsko kwarciane; mieć u boku stałą radę złożoną z senatorów zwanych rezydentami, co dwa lata zwoływać sejm. Artykuły henrykowskie przewidywał, że jeżeli król nie będzie przestrzegał praw i przywilejów szlachty, będzie ona mogła mu wypowiedzieć mu posłuszeństwo. Przepis tez zwany articulus de non praestanda oboedienta, był nowożytną formą prawa oporu. Od 1576r. wszedł on do przysięgi koronacyjnej królów polskich. Miał on być stosowany nie tylko w razie pogwałcenia przez króla arykułów henrykowskich lub niewywiązania się z pacta conventa, ale także naruszenia innych praw. Odpowiedzialność monarchy ograniczono do czynów popełnionych świadomie przeciw prawu. W praktyce wypowiedzenie posłuszeństwa przybierało formę rokoszu. Od kiedy niektóre artykuły henrykowskie zaczęto włączać do pacta conventa (1587, 1632) różnica między nimi zanikał.