27. Artykuły henrykowskie i pacta conventa.

Artykuły henrykowskie i pacta conventa zostały po

raz pierwszy sformułowane w styczniu 1573r. na konfederacji
warszawskiej. Ich celem było ograniczenie władzy króla –
elekta oraz zapewnienie poszanowania dla polskich zasad
ustrojowych. Zostały one sformułowane pod wrażeniem
pogromu hugenotów (tzw. noc świętego Bartłomieja) i stąd
groźba skierowana do Henryka Walezego: „Jeżeli nie
przysięgniesz, nie będziesz królem”.

Artykuły henrykowskie (nazwa od imienia pierwszego

króla obranego w wyniku wolnej elekcji – Henryka Walezego)
to fundamentalne zasady ustrojowe państwa. Stanowiły one,
że:



w Polsce król będzie obierany w drodze wolnej elekcji



król nie może używać tytułu dziedzica, Anie uczynić
nic, co mogłoby prowadzić do dziedziczności tronu



w Polsce obowiązuje wolność religijna – nie można
nikogo ograniczać w jego prawach ze względu na
wyznanie (później zasada tolerancji religijnej w Polsce
znacznie osłabła)



król nie powinien podejmować decyzji bez udziału
rady królewskiej



król nie może bez zgody Sejmu Walnego wypowiadać
wojny, ani zwoływać pospolitego ruszenia



jeżeli wyprawa wojenna wyruszy na granicę, każdy z
jej uczestników otrzyma żołd – 5 groszy za kwartał



pospolite ruszenie nie może przebywać w jednym
miejscu dłużej niż przez dwa tygodnie



wojna jest prowadzona na koszt państwa



starostowie niegrodowi powinni odprowadzać do
Skarbu Rawskiego ¼ część swojego dochodu – tzw.
podatek kwarciany



król obowiązany jest utrzymać stałe wojsko
finansowanie z podatku kwarcianego – tzw. wojsko
kwarciane



król ma obowiązek wysłuchania wotów senatorskich,
a konkluzja królewska powinna przychylać się do
opinii większości



co 2 lata powoływani będą senatorowie – rezydenci
w liczbie 16 (później 28), z czego co 4 ma stale
przebywać przy królu przez pół roku



senatorowie – rezydenci będą służyć królowi radą
oraz kontrolować jego działalność



Sejm Walny powinien być zwoływany co najmniej raz
na 2 lata i trwać przez sześć tygodni



co trzeci sejm powinien odbywać się na Litwie



przed każdym Sejmem Walnym powinny się odbyć
sejmiki prowincjonalne (tzw. generały):

 dla Małopolski w Kole
 dla Wielkopolski w Korczynie
 dla Litwy w Wołkowysku



mogą

być

zwoływane

sejmy

nadzwyczajne

(ekstraordynaryjne) – trwają one przez dwa tygodnie



szlachta posiada pełnię praw na swoim terenie – król
rezygnuje z regale górniczego, jeżeli dotyczyło ono
ziemi szlacheckiej



starostowie

mają

przysięgać

królowi

i

Rzeczypospolitej



król w sprawie swego małżeństwa sam nic nie
postanowi, a tylko z Radą Senatorską



król nie będzie szukał przyczyny rozwodu



przywileje stanowe szlachty są niepodważalne



lenna Rzeczypospolitej będą obowiązywały



król przysięgnie na pacta conventa



jeżeli król dopuści się świadomie czynów przeciwnych
prawu,

szlachta

może

wypowiedzieć

mu

posłuszeństwo – przedtem należało trzykrotnie
udzielić królowi upomnienia



po abdykacji Jana Kazimierza postanowiona, że król
nie może abdykować bez zgody szlachty

Artykuły henrykowskie miały charakter przywileju

potwierdzającego

wszystkie

dawniejsze

prawa

Rzeczypospolitej i przywileje szlacheckie.

Pacta conventa były umową publicznoprawną zawieraną
przez szlachtę Rzeczypospolitej z królem – elektem.
Układane były na sejmie elekcyjnym. Za każdym razem
miały inną treść. Dotyczyły one zobowiązań elekta,
zawierały

wytyczne

polityki

zagranicznej,

spraw

wojskowych, zobowiązań finansowych, itp.