Jak nauczyć naturalnej komunikacji na lekcjach języka angielskiego?
Podejście komunikacyjne jest wynikiem zaspokojenia potrzeby, jaka zrodziła się aby umożliwić uczącemu się języka obcego funkcjonowanie w naturalnym środowisku obcego kraju. Mimo że sytuacja klasowo-lekcyjna korzystna jest dla biernego nauczania języka obcego, podejście komunikacyjne wychodzi naprzeciw tej sytuacji i daje nauczycielowi wiele możliwości wdrożenia uczniów do czynnego posługiwania się mową.
Niezbędnym elementem komunikacji jest kompetencja komunikacyjna, czyli umiejętność posługiwania się językiem odpowiednio do sytuacji społecznej i z uwzględnieniem cech, celów i postaw innych uczestników konwersacji. Aby koncepcja ta była zintegrowana ze szkolną nauką języka obcego konieczne jest wprowadzenie jak największej liczby elementów rzeczywistej komunikacji językowej, które stwarzają realistyczne lub sztuczne sytuacje komunikacyjne.
Integralnym czynnikiem umożliwiającym autentyczny proces porozumiewania się uczniów w języku obcym na lekcji jest zaistnienie pięć niezbędnych czynników warunkujących spontaniczną komunikację i wymianę myśli przez uczniów. Są to:
chęć komunikacji,
cel komunikacji,
koncentracja na treści a nie na formie wypowiedzi,
ograniczona interwencja nauczyciela,
użycie różnorodnych danych językowych w autentycznych materiałach nauczania.
Efektywny udział uczniów w akcie konwersacji jest ściśle uzależniony od ich chęci komunikacji, który ostatecznie warunkuje realizację komunikacyjnego celu. Wprowadzenie na lekcjach ćwiczeń komunikacyjnych z luką informacyjną pobudza zainteresowanie uczniów, wzmaga uwagę oraz chęć usunięcia wątpliwości. Dzięki elementom warunkującym zaistnienie luki informacyjnej pomiędzy uczestnikami interakcji możemy stworzyć niezastąpiony kontekst dla akwizycji języka obcego. Ostateczne stadium ćwiczenia z luką informacyjną identyfikowane jest ze skompletowaniem pełnych danych informacyjnych przez wszystkich uczniów w procesie ustnej komunikacyjnej interakcji. Dzięki tej zasadzie dialog w klasie jest zbliżony do sytuacji autentycznego porozumiewania się. Celem ćwiczeń rozwijających komunikatywność jest zatem umożliwienie uczniom posługiwania się danym językiem obcym w sposób swobodny i wykształcenie umiejętności wyrażania pewnych opinii. Typowe ćwiczenia rozwijające komunikatywność to: odgrywanie ról (role-play), symulacje (simulations), rozwiązywanie problemów (problem-solving activities), techniki dramatyczne (dramas) i gry językowe (communicative games).
Koncentracja na treści a nie na formie wyklucza pełną poprawność gramatyczną wypowiedzi uczniów wpływając na wzrost znaczenia płynności i łatwości wysławiania się.
Kolejnym wymogiem komunikacyjnych interakcji językowych jest ograniczona interwencja nauczyciela, skierowana na natychmiastową korekcję błędów uczniów. Błędy gramatyczne powinny być traktowane jako naturalny wynik rozwoju umiejętności porozumiewania się w języku obcym. Założenie rozważnej tolerancji błędów językowych i gramatycznych podczas komunikacji opiera się na zasadzie kryterium minimum komunikacyjnego jako zasadniczym kryterium zdolności komunikacji. Zakłada ona akceptację błędnej wypowiedzi, jeśli jest ona komunikatywna, to znaczy pozbawiona błędów globalnych, oraz zrozumiana zgodnie z intencją osoby mówiącej. Płynność komunikacji może być jednak przerwana wskazówkami nauczyciela w następujących sytuacjach:
załamanie procesu komunikacji - popełnienie przez ucznia błędu globalnego,
mylne zrozumienie przez uczących się oczekiwanego celu ćwiczenia,
przekazanie pomocnych wskazówek, które ukierunkują uczniów na właściwą prezentację interakcji i zminimalizowanie ich niechęci do komunikacji,
zapewnienie aprobaty i zachęty podbudowującej samozadowolenie uczniów i promującej ich dalszą efektywną interakcję,
przywrócenie zbalansowanej partycypacji uczniów w konwersacji gdy istnieje dominacja dobrych uczniów,
zapobieganie użycia języka ojczystego,
pomoc językowa nauczyciela na uprzednią prośbę uczniów, np. podanie brakującego słownictwa.
Liberalny stosunek do korektury błędów nie eliminuje jednak nauki gramatyki w podejściu komunikacyjnym. Opiera się ona na naturalnych zdaniach, pokazujących kiedy, w jakich okolicznościach i sytuacjach używa się danej struktury, bez podawania zbędnych reguł i zbędnej terminologii.
Wyzwolenie kreatywności językowej uczniów jest ściśle uzależnione od wprowadzenia różnorodnych autentycznych materiałów, które zawierają dane językowe (input) osadzone w zrozumiałym kontekście. Zapewniają one nieograniczony wybór struktur gramatycznych, form lingwistycznych i funkcji sytuacyjnych, które stają się bodźcem do swobodnej ekspresji uczniów i posługiwania się nauczanym językiem. Autentyczne materiały w wersji tekstowej i audio ukazują zastosowanie języka w naturalnych sytuacjach i w zrozumiałym kontekście. Ponadto, autentyczne materiały rozwijają kompetencję recepcyjną uczniów i umiejętność rozumienia autentycznej mowy i tekstów obcojęzycznych. Zastosowanie na lekcjach oryginalnych i autentycznych materiałów z angielskich gazet, stacji radiowych i telewizyjnych doskonale nadaje się do wprowadzenia nowego materiału leksykalnego i późniejszego praktycznego wykorzystania jego danych językowych, strukturalnych oraz gramatycznych w ćwiczeniach komunikacyjnych.
Doskonałym stymulatorem rozwoju umiejętności komunikacji są ćwiczenia komunikacyjne, które pomocne są w rozwijaniu biegłości i sprawności językowej. Koncentrują się one na produkcji i na rozumieniu mowy. Prezentacja nowego materiału leksykalnego i późniejsze praktyczne wykorzystanie wprowadzonych struktur językowych i gramatycznych w ćwiczeniach komunikacyjnych jest jedną z głównych zasad komunikacyjnego nauczania języka obcego. Taka kombinacja pozwala na pogłębienie kompetencji lingwistycznej i komunikacyjnej poprzez użycie naturalnego języka w ćwiczeniach w kontekście sytuacyjnym.
Ze względu na fakt, iż podejście komunikacyjne jest głęboko zakorzenione w psychologii humanistycznej, która w głównej mierze koncentruje się na osobowości ucznia, nadrzędnym czynnikiem tego pojęcia jest kształtowanie na lekcjach atmosfery sprzyjającej swobodnej interakcji pomiędzy uczniami a nauczycielem. Realizacja tego celu wymaga wytworzenia pozytywnej motywacji poprzez prezentację materiałów maksymalnie interesujących i absorbujących zaangażowanie uczniów. Motywujące materiały do nauczania w postaci autentycznych tekstów pełnych interesujących tematów ułatwiają prowadzenie naturalnych dialogów oraz implementację wiele rodzajów ćwiczeń komunikacyjnych.
Rola nauczyciela jest istotna w podejściu komunikacyjnym, mimo iż uczniowie wykazują się bardziej autonomicznym trybem uczenia się. Przede wszystkim, jest on odpowiedzialny za wytworzenie życzliwej atmosfery na lekcji poprzez partnerski stosunek do swoich uczniów podczas komunikacji. Zadaniem nauczyciela jest ustalenie celu oraz szczegółowe zaplanowanie ćwiczeń komunikacyjnych. Jego zabiegi inicjujące i demonstrujące ćwiczenie powinny prowadzić do późniejszej fragmentarycznej kontroli konwersacji uczniów.
Centralną postacią lekcji stają się uczniowie, co pozytywnie wpływa na wzrost ich motywacji. Zasada ta zachowana jest poprzez grupową interakcję komunikacyjną uczniów. Różnorodne techniki nauczania dają się zastosować w grupach uczniów o odmiennych cechach osobowości, tempie i stylach uczenia się. Zalety grupowej interakcji uczniów w parach lub grupach charakteryzują się wydłużonym czasem mówienia uczących się oraz zwiększeniem możliwości czynnego i twórczego udziału w ćwiczeniach. Taka praca zespołowa sprzyja rozwojowi komunikacji językowej, gdyż wymaga kontaktu językowego w znacznie większym zakresie niż lekcje prowadzone bez podziału na zespoły. Wykonywanie wspólnych zadań w grupach stwarza lepsze warunki do efektywnego wykorzystania czasu, możliwości i zainteresowań uczniów. Wytwarza się sprzyjająca atmosfera twórczej pracy, która skłania do większego kreatywnego wysiłku uczniów. Wspólna praca jest czynnikiem zespalającym grupę dzięki motywacji uczniów i życzliwości klasy. Nauka w grupach polecana jest szczególnie w licznych klasach o zróżnicowanych możliwościach uczniów ze względu na maksymalną aktywizację uczących się i ich partycypację w określonych typach ćwiczeń.
Mając na uwadze powyższe założenia dotyczące nauczania komunikacji w środowisku klasy należy popularyzować komunikacyjne nauczanie języków obcych ze względu na obecne realia ogólnoświatowe i wymogi głównie werbalnego posługiwania się językiem obcym. Ułatwione techniczne kontakty bezpośrednie wskutek rozwoju transportu i telekomunikacji znacznie ułatwiły wzrost rangi sprawności mówienia. Aby wyjść naprzeciw tym wymaganiom niezbędna jest nauka języka obcego, która uwzględniłaby nadrzędną rolę interakcji werbalnej w różnorodnych autentycznych sytuacjach komunikacyjnych. Cel ten winien być realizowany poprzez konfrontację uczniów z naturalnym językiem, aby w konsekwencji ułatwić im eliminowanie problemów związanych z koniecznością funkcjonowania w obcej kulturze oraz porozumiewania się w języku obcym. Gdyż to właśnie rozwój umiejętności swobodnego wypowiadania się jest dla wielu osób miarą sukcesu w nauce języka obcego.
2