„Książka elektroniczna w bibliotece szkoły podstawowej.
Refleksje po ośmiu latach realizacji programu.”
Wdrożenie w 2003 roku w bibliotece Szkoły Podstawowej nr 11 w Chełmie programu upowszechniania czytelnictwa eBooków wśród młodzieży szkolnej wiązało się zarówno z wieloma nadziejami wynikającymi z dynamicznego rozwoju nowych technologii obecnych na rynku czytelniczym, jak również obawami spowodowanymi trudnościami w przełamywaniu strachu niektórych środowisk przed zetknięciem się z czymś zupełnie nowym, często nie do końca zrozumiałym. Najwięcej sceptycyzmu wobec ekspansji książki elektronicznej na coraz szerszą skalę wykazywały oczywiście osoby związane z „tradycyjnym modelem książki” - księgarze, wydawcy, czytelnicy; także etatowi krytycy wszystkiego co nowe oraz oczywiście znaczna część środowiska nauczycielskiego.
Czas jednak wykazał, że pewne zjawiska są nieuchronne i nie da się ich uniknąć. Program realizowany przeze mnie w szkole przeszedł diametralne zmiany uwarunkowane przede wszystkim czynnikami zewnętrznymi, jak też samym sposobem realizacji programu.
Wśród czynników zewnętrznych na pierwszym miejscu wymienić trzeba dalsze systematyczne ubożenie księgozbiorów bibliotecznych będące efektem obniżających się nakładów finansowych na oświatę, w tym rzecz jasna na biblioteki. W ciągu okresu trwania projektu całkowitej zmianie uległy również uwarunkowania techniczne dotyczące książki elektronicznej. Ogólna dostępność do urządzeń przenośnych przystosowanych do odczytywania elektronicznego tekstu, popularność specjalistycznych czytników, które nie budzą już zdziwienia wśród uczniów i nauczycieli sprawiły, że eBooki znacznie utrwaliły, a nawet wzmocniły swoją pozycję wśród różnorodnych nośników tekstu.
W tym momencie warto wspomnieć o formatach zapisu dominujących w przypadku książki elektronicznej. Także tutaj mamy do czynienia z widocznymi zmianami. Wiele formatów przystosowanych jest do konkretnego urządzenia, inne poprawiają jakość wyświetlanego tekstu np. zdobywający popularność format ePub. Nadal popularnością cieszą się książki elektroniczne stanowiące połączenie eBooka i multimedialnej prezentacji, które przy okazji tekstu, zawierają elementy dźwiękowe, animacje itp. Wydaje się jednak, że najbardziej uniwersalne formaty zapisu eBooków to niezmiennie PDF, HTML i TXT.
Osobną kwestią jest akceptacja książki elektronicznej przez wydawców i księgarzy, którzy znakomicie znaleźli się w nowej rzeczywistości i zaczęli traktować eBooki poważnie widząc w nich potencjalną szansę na rozwijanie własnej działalności i osiąganie wymiernych zysków.
Niezwykle istotny dla atrakcyjności książki elektronicznej dla uczniów mojej szkoły jest łatwy dostęp do ogromnych ilości, bezpłatnych często publikacji, obecnych w Internecie. Praktycznie co kilka dni pojawiają się nowe portale oferujące m.in. darmowe lektury, darmowe podręczniki i wiele innych eBooków. Nie sposób wspomnieć tu chociaż części adresów internetowych wartościowych „elektronicznych bibliotek, dlatego zainteresowanych odsyłam do w miarę możliwości kompletnego i aktualizowanego wykazu zamieszczonego na stronie „Biblioteki w Szkole”.
Starałem się przynajmniej skrótowo omówić aspekty zewnętrzne rosnącej popularności eBooków jako ważnego elementu realizacji mojego programu. Zmianie uległ jednak również sposób jego prowadzenia, popularyzacji książki elektronicznej wśród uczniów SP 11 oraz metody uświadamiania młodzieży, jakie korzyści można osiągnąć korzystając z elektronicznych publikacji. W początkowej fazie przebiegu projektu akcję informacyjną oparłem na pobieżnych, szczątkowych informacjach o eBookach przekazywanych młodzieży zazwyczaj poprzez krótkie, mało widoczne ogłoszenia. Przełom nastąpił w chwili, gdy w ramach zastępstw, czy nawet swobodnych rozmów z uczniami wprowadziłem konsekwentnie poszerzony słowny przekaz wraz z wyjaśnieniem ewentualnych wątpliwości związanych z zastosowaniem i przydatnością przekazu elektronicznie zapisanego tekstu. Konieczność znajomości przez młodzież omawianych, a nieosiągalnych w postaci książkowej lektur wymusiła w sposób naturalny zainteresowanie i sięganie po eBooki.
Swoją drogą szczerze bym wolał, żeby dynamizacja udostępniania książki elektronicznej nie była uwarunkowana fatalnym stanem księgozbiorów, licznymi brakami w zasobach podstawowych lektur, czyli finansową zapaścią, która dotknęła biblioteki szkolne w Polsce.
Sytuacja ta zachęciła także moich współpracowników do włączenia się w działania mające na celu popularyzację książki elektronicznej. Szczególną pomoc wykazała tutaj koleżanka bibliotekarka, biorąc na siebie znaczną część akcji informacyjnej dotyczącej możliwości korzystania-wypożyczania z biblioteki eBooków.
Oczywiście nadrzędnym kryterium przy wyborze eBooka był zawsze długotrwały brak poszukiwanej lektury na półkach biblioteki szkolnej.
Kierunek rozwoju i realizacji programu podyktowany był oczekiwaniami i potrzebami uczniów. Obok udostępniania konkretnych książek zapisanych elektronicznie, popularność zdobyło też udostępnianie zestawów lektur, których odpowiednikami książkowymi biblioteka dysponowała w niewielkiej ilości. Kolejnym krokiem w przekonywaniu młodzieży do eBooków, było dołączanie do zestawów i pojedynczych tekstów programów lektorskich. Większość z nich to programy firmy IVO Software, tzn. bezpłatny Ivona MiniReader (używamy wyłącznie programów niekomercyjnych), a także dotychczas darmowy program DANT FREE. A stąd już bardzo blisko do zrozumienia błyskawicznej kariery jaką od lat robią w szkołach „udźwiękowieni kuzyni” eBooków, czyli audiobooki… Można tylko z pewną nostalgią przewidywać, że niebawem nadejdzie czas, kiedy archaiczne eBooki przejdą do lamusa…
Zwróciła także moją uwagę rola eBooków i audiobooków w procesie ułatwienia dostępu do literatury dla dzieci niewidzących lub niedowidzących. Książka elektroniczna stwarza szansę dowolnego formatowania tekstu - zmiany wielkości czcionki, ostrości obrazu - zgodnego z możliwościami słabo widzącego dziecka. W przypadku dzieci całkowicie niewidomych eBook czytany przez lektora jest w zasadzie jedyną okazją, aby zapoznać się z kanonem lektur szkolnych. Niestety rzeczywistość jest taka, że książki wydawane w systemie brailowskim są trudno dostępne, drogie, rzadko wydawane oraz nie wyczerpują niezbędnego kanonu lektur. Podobny problem dotyczy dzieci chorych, zwłaszcza hospitalizowanych, które nie mają stałego dostępu do bibliotek (tzw. bibliobusy nie są w stanie zapełnić całkowicie tej luki), wówczas książka elektroniczna staje się doskonałym antidotum na brak kontaktu z literaturą. Wspomniany problem nie dotyczy wprawdzie placówki, w której pracuję, lecz otrzymuję liczne sygnały, że stanowi on barierę edukacyjną ignorowaną zazwyczaj przez osoby odpowiedzialne za rozwiązanie problemu.
Podsumowując osiem lat realizacji projektu okazało się, że popularność korzystania z elektronicznych wersji książek (zwłaszcza trudno dostępnych lektur) systematycznie wzrasta. Usiłowałem w tym krótkim tekście uwzględnić najważniejsze czynniki przemawiające na korzyść obecności książki elektronicznej w ogólnym obiegu czytelniczym, w tym - ze względów szczególnie mi bliskich - w codziennej praktyce bibliotecznej. Myślę też, że rezultaty osiągnięte w okresie realizacji projektu udostępniania eBooków w bibliotece Szkoły Podstawowej nr 11 w Chełmie potwierdzają w pełni tezę o przydatności upowszechniania wszelkich form rozwijania kultury czytania wśród młodzieży szkolnej.. Program, który niegdyś był innowacyjny, czasem budził powątpiewanie, a nawet lekką ironię, sprawdza się i rozwija bardzo dobrze.
W przyszłości czeka nas z pewnością jeszcze wiele nowinek technicznych w dziedzinie czytelnictwa, każda z nich będzie budziła kontrowersje różnych osób i środowisk: książka elektroniczna, książka dźwiękowa i pewnie wiele innych „wynalazków”, które będą się wydawały odsuwać czytelnika od prawdziwej, drukowanej, klasycznej książki. Jestem jednak głęboko przekonany, że z powodu postępu technicznego książkowe regały w domach i bibliotekach nie pozostaną puste i nie zastąpią ich płyty CD z elektronicznymi zapisami „Kubusia Puchatka”, „Tomka Sawyera”, „Ani z Zielonego Wzgórza” i innych kultowych, niezbędnych w nauczaniu języka polskiego lektur.
http://naczytniki.pl/
http://www.bibliotekawszkole.pl/ebook/o_ebookach.php