Leczenie książką
Trudności dnia codziennego, choroby, stresy powodują, że ludzi potrzebujących wsparcia psychicznego jest coraz więcej. Dotyczy to także młodzieży szkolnej, która nie radzi sobie z codziennymi problemami. Sposobem walki z trudami życia wykorzystywanym z coraz większym powodzeniem staje się biblioterapia.
Biblioterapeutów szkolą między innymi: Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne oraz ośrodki doskonalenia nauczycieli. Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne z siedzibą we Wrocławiu przy ul. Niemcewicza 4 ma oddziały w: Gorzowie Wielkopolskim, Siedlcach, Toruniu, Wałbrzychu, Warszawie, Zielonej Górze. Fachowej wiedzy dostarcza także wychodzący we Wrocławiu kwartalnik "Biblioterapeuta", biuletyn informacyjny Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego. Informacje na temat PTB i biuletynu można znaleźć na stronie: www.skiba.edu.pl |
Biblioterapia jako dyscyplina naukowa nie ma długiej tradycji, choć - jak podaje bibliotekoznawca z krakowskiej WSP Lidia Ippoldt - termin ten pojawił się po raz pierwszy w Polsce już w latach trzydziestych dwudziestego wieku; określano nim "działalność terapeutyczną, w której główne narzędzia działania stanowi książka". Pojęcie biblioterapii zostało przypomniane w latach sześćdziesiątych. W "Encyklopedii wiedzy o książce" z 1971 r. czytamy: "biblioterapia - stosowanie lektury książek i innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu chorych". Według "Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego" z 1976 r. biblioterapia to "dział psychologii czytelnictwa znajdujący się również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii".
Wyjaśnienie dwóch greckich słów : biblion - książka i therapeo - leczę tworzy najprostszą definicję biblioterapii: leczenie książką. Szersze definicje wskazują na rolę pomocy psychicznej, świadczonej za pośrednictwem lektury, w opanowywaniu doraźnych reakcji chorego i rozwiązywaniu jego problemów życiowych, zwłaszcza w sytuacji choroby, zmian w zachowaniu, zaburzeń systemu nerwowego i psychiki.
"Pomysł uzdrawiania przy pomocy literatury nie jest niczym nowym, wywodzi się z pierwszych bibliotek starożytnej Grecji" - napisała Elżbieta Olechnowicz, nauczyciel bibliotekarz z Gimnazjum nr 3 w Warszawie. Leczenie książką kojarzono do niedawna głównie z bibliotekami funkcjonującymi w szpitalach, sanatoriach czy prewentoriach, których zadaniem było pomaganie pacjentom w przetrwaniu i przezwyciężaniu choroby. Księgozbiór takich bibliotek był w porozumieniu z lekarzami odpowiednio dobierany i udostępniany przez specjalnie przygotowanych pracowników.
W biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury. Iwona Zachciał, założyciel gdańskiego ośrodka biblioterapeutycznego, uważa, że śledząc losy bohaterów utworów literackich będących w sytuacjach zbliżonych do sytuacji osób uczestniczących w warsztatach, można wpłynąć na zmianę zachowań, sposobu myślenia, można doprowadzić do twórczego i aktywnego działania oraz pomóc we właściwym funkcjonowaniu w rodzinie, szkole, wśród rówieśników.
Książki wykorzystywane w procesie biblioterapeutycznym pełnią różne funkcje. Danuta Gostyńska, autorka wielu publikacji z dziedziny biblioterapii, wymienia:
materiały uspokajające, do których zalicza się książki przygodowe, tak zwane młodzieżowe, baśnie, fantazy, literaturę humorystyczną,
materiały pobudzające książki o tematyce awanturniczo-przygodowej, wojenne, podróżnicze, popularnonaukowe,
materiały refleksyjne czyli powieści obyczajowe, biograficzne, książki zawierające wątek romansowy, psychologiczne i socjologiczne.
Wanda Kozakiewicz zaproponowała jeszcze jedno kryterium doboru materiałów biblioterapeutycznych - dostarczanie wzruszeń natury religijnej. Chodzi o literaturę, która stawiając czytelnika jakby wobec tajemnicy, powoduje, że w trakcie czytania dokonuje on jakiegoś ważnego dla siebie odkrycia.
Etapy procesu biblioterapeutycznego
(na podstawie: Irena Borecka "Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum") |
Oddziaływanie książek na uczestnika biblioterapii musi być przez biblioterapeutę wnikliwie zaplanowane. Zdaniem prezesa Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego Ireny Boreckiej "książki mogą wydobywać z podświadomości czytelnika zarówno radosne, jak i przykre przeżycia. (...) Literatura odpowiednio włączona w proces terapeutyczny może stać się czynnikiem redukującym stresy powstałe w wyniku choroby, pobytu w szpitalu czy też niepełnosprawności. Za jedno z najważniejszych zadań biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnianiu się pacjenta lub wychowanka poprzez dostarczanie takich bodźców, które umożliwiają mu twórcze, aktywne działanie." W biblioterapii wykorzystuje się głośne i ciche czytanie ze zrozumieniem, metody pracy z tekstem literackim wypracowane przez filologów oraz bibliotekarzy. Korzysta się również z innych metod, na przykład metodyki dramy i inscenizacji.
Dobór lektur oraz metod i form pracy zależy przede wszystkim od tego, kto potrzebuje biblioterapii, gdzie ona się odbywa (szpital, szkoła czy placówka penitencjarna) i kto ją prowadzi. Celem biblioterapii klinicznej jest leczenie zaburzeń, a biblioterapii wychowawczej - korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja.
Uczestnikami procesu biblioterapii klinicznej są ludzie chorzy, pacjenci szpitali, wymagający pomocy psychologicznej, zaś podmiotem biblioterapii wychowawczej są uczniowie, studenci - ludzie zdrowi w sensie medycznym, ale mający kłopoty życiowe, takie jak: strata kogoś bliskiego, rozwód, problemy w pracy, brak pieniędzy, bezrobocie, niepowodzenia w szkole, brak akceptacji w środowisku.
Biblioterapeutami bywają lekarze współpracujący z bibliotekarzami, pedagodzy specjalni, bibliotekarze szkolni, nauczyciele nauczania początkowego, wychowawcy klas prowadzący zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, pedagodzy szkolni oraz inni nauczyciele, którzy ukończyli odpowiednie szkolenie.
Okazuje się, że od wieków książka odgrywa w życiu człowieka ogromną rolę. Chińskie przysłowie głosi, że "książka jest jak ogród, który można włożyć do kieszeni".
Barbara Ellwart
Literatura:
Irena Borecka: Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum, Wałbrzych 2002 r.
Lidia Ippoldt: Biblioterapia w związkach z innymi naukami, [w:] "Biblioterapeuta", 2000 r. nr 4 (12)
Elżbieta Olechnowicz: Biblioterapi [w:] www.strumyk21.edu.pl
Iwona Zachciał: Terapeutyczna funkcja biblioteki szkolnej jako wspomaganie procesu wychowawczego szkoły, referat, Gdańsk 2004 r.