Leczenie książką

Trudności dnia codziennego, choroby, stresy powodują, że ludzi
potrzebujących wsparcia psychicznego jest coraz więcej. Dotyczy

to także młodzieży szkolnej, która nie radzi sobie z codziennymi
problemami. Sposobem walki z trudami życia wykorzystywanym z
coraz większym powodzeniem staje się biblioterapia.

Biblioterapia jako dyscyplina naukowa nie ma długiej tradycji, choć - jak

podaje bibliotekoznawca z krakowskiej WSP Lidia Ippoldt - termin ten
pojawił się po raz pierwszy w Polsce już w latach trzydziestych

dwudziestego wieku; określano nim "działalność terapeutyczną, w której
główne narzędzia działania stanowi książka". Pojęcie biblioterapii zostało
przypomniane w latach sześćdziesiątych. W "Encyklopedii wiedzy o
książce" z 1971 r. czytamy: "biblioterapia - stosowanie lektury książek i

innych materiałów drukowanych jako środka terapeutycznego w leczeniu
chorych". Według "Encyklopedii współczesnego bibliotekarstwa polskiego"
z 1976 r. biblioterapia to "dział psychologii czytelnictwa znajdujący się

również w sferze zainteresowań medycyny, pedagogiki i socjologii".

Wyjaśnienie dwóch greckich słów : biblion - książka i therapeo - leczę
tworzy najprostszą definicję biblioterapii: leczenie książką. Szersze

definicje wskazują na rolę pomocy psychicznej, świadczonej za
pośrednictwem lektury, w opanowywaniu doraźnych reakcji chorego i

rozwiązywaniu jego problemów życiowych, zwłaszcza w sytuacji choroby,
zmian w zachowaniu, zaburzeń systemu nerwowego i psychiki.

"Pomysł uzdrawiania przy pomocy literatury nie jest niczym nowym,
wywodzi się z pierwszych bibliotek starożytnej Grecji" - napisała Elżbieta

Olechnowicz, nauczyciel bibliotekarz z Gimnazjum nr 3 w Warszawie.
Leczenie książką kojarzono do niedawna głównie z bibliotekami

funkcjonującymi w szpitalach, sanatoriach czy prewentoriach, których
zadaniem było pomaganie pacjentom w przetrwaniu i przezwyciężaniu

choroby. Księgozbiór takich bibliotek był w porozumieniu z lekarzami
odpowiednio dobierany i udostępniany przez specjalnie przygotowanych

pracowników.

W biblioterapii wykorzystuje się terapeutyczne wartości literatury. Iwona

Zachciał, założyciel gdańskiego ośrodka biblioterapeutycznego, uważa, że
śledząc losy bohaterów utworów literackich będących w sytuacjach

zbliżonych do sytuacji osób uczestniczących w warsztatach, można
wpłynąć na zmianę zachowań, sposobu myślenia, można doprowadzić do

twórczego i aktywnego działania oraz pomóc we właściwym
funkcjonowaniu w rodzinie, szkole, wśród rówieśników.

Książki wykorzystywane w procesie biblioterapeutycznym pełnią różne
funkcje. Danuta Gostyńska, autorka wielu publikacji z dziedziny

biblioterapii, wymienia:



materiały uspokajające, do których zalicza się książki przygodowe,

tak zwane młodzieżowe, baśnie, fantazy, literaturę humorystyczną,



materiały pobudzające książki o tematyce awanturniczo-przygodowej,

wojenne, podróżnicze, popularnonaukowe,



materiały refleksyjne czyli powieści obyczajowe, biograficzne, książki

zawierające wątek romansowy, psychologiczne i socjologiczne.

Wanda Kozakiewicz zaproponowała jeszcze jedno kryterium doboru

materiałów biblioterapeutycznych - dostarczanie wzruszeń natury
religijnej. Chodzi o literaturę, która stawiając czytelnika jakby wobec

tajemnicy, powoduje, że w trakcie czytania dokonuje on jakiegoś ważnego
dla siebie odkrycia.

Oddziaływanie książek na uczestnika biblioterapii musi być przez

biblioterapeutę wnikliwie zaplanowane. Zdaniem prezesa Polskiego
Towarzystwa Biblioterapeutycznego Ireny Boreckiej "książki mogą

wydobywać z podświadomości czytelnika zarówno radosne, jak i przykre
przeżycia. (...) Literatura odpowiednio włączona w proces terapeutyczny
może stać się czynnikiem redukującym stresy powstałe w wyniku choroby,

pobytu w szpitalu czy też niepełnosprawności. Za jedno z najważniejszych
zadań biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnianiu się

pacjenta lub wychowanka poprzez dostarczanie takich bodźców, które
umożliwiają mu twórcze, aktywne działanie." W biblioterapii wykorzystuje

się głośne i ciche czytanie ze zrozumieniem, metody pracy z tekstem
literackim wypracowane przez filologów oraz bibliotekarzy. Korzysta się

również z innych metod, na przykład metodyki dramy i inscenizacji.

Dobór lektur oraz metod i form pracy zależy przede wszystkim od tego,
kto potrzebuje biblioterapii, gdzie ona się odbywa (szpital, szkoła czy
placówka penitencjarna) i kto ją prowadzi. Celem biblioterapii klinicznej

jest leczenie zaburzeń, a biblioterapii wychowawczej - korygowanie
postaw, kompensacja, samorealizacja.

Uczestnikami procesu biblioterapii klinicznej są ludzie chorzy, pacjenci
szpitali, wymagający pomocy psychologicznej, zaś podmiotem biblioterapii
wychowawczej są uczniowie, studenci - ludzie zdrowi w sensie

medycznym, ale mający kłopoty życiowe, takie jak: strata kogoś bliskiego,
rozwód, problemy w pracy, brak pieniędzy, bezrobocie, niepowodzenia w

szkole, brak akceptacji w środowisku.

Biblioterapeutami bywają lekarze współpracujący z bibliotekarzami,

pedagodzy specjalni, bibliotekarze szkolni, nauczyciele nauczania
początkowego, wychowawcy klas prowadzący zajęcia korekcyjno-

wyrównawcze, pedagodzy szkolni oraz inni nauczyciele, którzy ukończyli
odpowiednie szkolenie.

Okazuje się, że od wieków książka odgrywa w życiu człowieka ogromną
rolę. Chińskie przysłowie głosi, że "książka jest jak ogród, który można

włożyć do kieszeni".

Barbara Ellwart

Literatura:

1. Irena Borecka: Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum,

Wałbrzych 2002 r.

2. Lidia Ippoldt: Biblioterapia w związkach z innymi naukami, [w:]

"Biblioterapeuta", 2000 r. nr 4 (12)

3. Elżbieta Olechnowicz: Biblioterapia [w:]

http://www.strumyk21.edu.pl/

4. Iwona Zachciał: Terapeutyczna funkcja biblioteki szkolnej jako

wspomaganie procesu wychowawczego szkoły, referat, Gdańsk
2004 r.

Etapy procesu biblioterapeutycznego



diagnoza - zarówno rozpoznanie problemów pacjenta
(wychowanka), jak i przewidywanie skutków planowanego działania
terapeutycznego



dobór literatury ściśle związany z daną sytuacją terapeutyczną



postępowanie terapeutyczno-wychowawcze - czytanie indywidualne

lub zbiorowe (niekiedy tylko słuchanie) wzbogacone dodatkowymi
formami pracy - którego celem jest wywarcie odpowiedniego

wpływu na pacjenta (wychowanka), to znaczy:

o

identyfikacja odbiorcy z bohaterem literackim lub sytuacją

o

refleksja odbiorcy nad czytanym tekstem, samym sobą i
sytuacją, w jakiej aktualnie się znajduje

o

katharsis - rodzaj "oczyszczenia", odreagowania

o

wgląd w samego siebie

o

zmiana w postawach i zachowaniu.

(na podstawie: Irena Borecka "Biblioterapia w szkole podstawowej

i gimnazjum")