KONSTYTUCJA FRANCUSKA Z 3 WRZEŚNIA 1791 R.
TYTUŁ II. O podziałach Królestwa i o obywatelstwie
Art. 1. Królestwo jest jedno i niepodzielne: terytorium jego dzieli się na 83 departamenty, każdy departament na dystrykty, każdy dystrykt na kantony. [...]
Art. 8. Obywatele francuscy [...] w miastach i na określonych obszarach wiejskich tworzą gminy [...]
Art. 9. Obywatele tworzący gminę mają prawo wybierać na określony czas [...] tych spośród siebie, którzy pod nazwą urzędników municypalnych mają kierować sprawami gminy [...]
TYTUŁ III. O władzach publicznych
Art. 11. Suwerenność jest jedna, niepodzielna, niepozbywalna i nie podlegająca przedawnieniu. Należy ona do Narodu (Nation); żadna część Ludu (Peuple) ani żadna jednostka nie może sobie przyznać jej wykonywania.
Art. 12. Naród, od którego wyłącznie wywodzą się wszystkie władze, może je sprawować jedynie przez delegację. Konstytucja francuska jest reprezentacyjna: reprezentantami są Ciało ustawodawcze i Król.
Art. 13. Władza ustawodawcza jest powierzona Zgromadzeniu Narodowemu (Assemblé Nationale) składającemu się z reprezentantów swobodnie i na określony czas wybranych przez lud, które ma ją sprawować z sankcją królewską, w sposób poniżej określony.
Art. 14. Rząd jest monarchiczny: władza wykonawcza powierzona jest Królowi i jest pod jego autorytetem sprawowana przez ministrów i innych odpowiedzialnych urzędników, w sposób poniżej określony.
Art. 15. Władza sądowa jest powierzona sędziom wybieranym na określony czas przez lud.
Rozdział I. O Narodowym Zgromadzeniu Ustawodawczym
Art. 16. Zgromadzenie Narodowe będące Ciałem ustawodawczym (Corps législatif) jest stałe (permanente) i składa się tylko z jednej izby.
Art. 17. Powoływane ono będzie co dwa lata w drodze nowych wyborów. Każdy okres dwuletni stanowić będzie jedną legislaturę. [...]
Art. 20. Ciało ustawodawcze nie może zostać rozwiązane przez Króla.
Art. 21. Liczba posłów w Ciele ustawodawczym wynosi 745 [...]
Art. 26. Dla utworzenia Zgromadzenia Narodowego obywatele czynni zbierać się będą co 2 lata na zgromadzeniach pierwiastkowych w miastach i kantonach [...]
Art. 27. By być obywatelem czynnym należy: - Być Francuzem; - Mieć ukończonych 25 lat; - Mieszkać w mieście lub w kantonie od daty określonej ustawą; - Być płatnikiem podatku bezpośredniego w wysokości równej co najmniej 3 dni pracy [...]; - Nie pozostawać w służbie, to znaczy nie być pracownikiem najemnym; - Być zapisanym w miejscu zamieszkania na liście gwardii narodowej; - Złożyć przysięgę obywatelską. [...]
Art. 31. Zgromadzenia pierwiastkowe powołują elektorów w liczbie proporcjonalnej do liczby obywateli czynnych w danym mieście lub kantonie; - Powoła się jednego elektora na 100 obywateli czynnych, obecnych i nieobecnych na Zgromadzeniu [...]
Art. 32. Elektorem może być osoba, która poza warunkiem posiadania obywatelstwa czynnego spełnia warunki następujące: - W miastach liczących ponad 6000 mieszkańców musi być właścicielem lub użytkownikiem majątku oszacowanego w księgach podatkowych jako przynoszącego dochód równy wartości 200 dni pracy, lub być mieszkańcem domu oszacowanego w tychże księgach jako przynoszącego dochód równy wartości 150 dni pracy; - W miastach poniżej 6000 mieszkańców [...] dochód winien przedstawiać wartość odpowiednio - 150 lub 100 dni pracy; - na wsi - odpowiednio - 150, względnie być dzierżawcą gospodarstwa rolnego oszacowanego na wartość 400 dni pracy.
Art. 33. Elektorzy powołani w każdym departamencie zbiorą się dla dokonania wyboru posłów (représentants) w ilości przypadającej na dany departament, oraz ich zastępców w liczbie 1/3 ilości posłów [...]
Art. 34. Posłowie i ich zastępcy wybierani będą większością absolutną głosów spośród obywateli czynnych departamentu.
Art. 35. Posłem może być wybrany każdy obywatel czynny, niezależnie od stanu czy też wysokości opłacanego podatku.
Art. 36. Będą jednak musieli optować (wybrać między zajmowanym stanowiskiem a funkcją poselską) ministrowie i inni urzędnicy odwołalni, [...] poborcy podatków bezpośrednich [...] urzędnicy administracyjni i municypalni i dowódcy gwardii narodowych.
Art. 37. Sprawowanie funkcji sądowych nie może być połączone z funkcjami poselskimi przez cały okres legislatury. Sędziowie będą zastępowani przez swych zastępców [...]
Art. 38. Członkowie Ciała ustawodawczego mogą być ponownie wybrani dopiero po przerwie jednej legislatury.
Art. 39. Posłowie wybrani w departamentach nie są przedstawicielami jednego, określonego departamentu, lecz całego Narodu i nie mogą posiadać żadnych instrukcji wiążących [...]
Rozdział II. O godności Królewskiej, o Regencji i o Ministrach
Art. 54. Godność Królewska jest niepodzielna i powierzona jest ona dziedzicznie panującej dynastii w linii męskiej w porządku primogenitury z wykluczeniem wieczystym kobiet i ich potomstwa.
Art. 55. Osoba Króla jest nietykalna i święta; jego jedyny tytuł brzmi: Król Francuzów.
Art. 56. Nie ma we Francji autorytetu wyższego ponad Ustawę. Król rządzi na jej mocy i jedynie w imieniu Ustawy może żądać posłuszeństwa.
Art. 57. Król, po objęciu tronu, względnie po dojściu do pełnoletności składa w obecności Ciała ustawodawczego przysięgę Narodowi, że będzie wierny Narodowi i Ustawie, że będzie używał całej powierzonej sobie władzy dla utrzymania Konstytucji, uchwalonej przez Konstytuantę w latach 1789, 1790 i 1791, i że będzie strzegł wykonania Ustaw. [...]
Art. 58. Jeżeli w przeciągu miesiąca po zaproszeniu przez Ciało ustawodawcze Król nie złoży przysięgi, względnie jeżeli po jej zaprzysiężeniu przysięgę odwoła, uważa się że abdykował (zrezygnował z tronu).
Art. 59. Jeżeli Król stanie na czele armii i skieruje jej siły przeciw Narodowi [...], uznaje się że abdykował.
Art. 60. Jeżeli Król po opuszczeniu Królestwa nie powróci po wezwaniu go do powrotu przez Ciało ustawodawcze [...], uznaje się że abdykował. [...]
Art. 61. Po abdykacji [...] Król znajduje się w klasie obywateli i tak jak oni będzie mógł być poddany oskarżeniu i sądowi za czyny dokonane po abdykacji. [...]
Art. 63. Naród zabezpieczy splendor tronu przez listę cywilną, której wysokość będzie ustalało Ciało ustawodawcze, przy każdorazowej zmianie, tronu, na cały okres panowania [...]
Art. 92. Do Króla jedynie należy powoływanie i odwoływanie ministrów.
Art. 93. Nie mogą być mianowani ministrami członkowie Zgromadzenia Narodowego obecnego ani przyszłych legislatur [...]
Art. 95. Żaden rozkaz królewski nie może być wykonany, o ile nie jest podpisany przez Króla i kontrasygnowany przez ministra lub kierownika departamentu.
Art. 96. Ministrowie są odpowiedzialni za wszystkie przez nich popełnione przestępstwa przeciw bezpieczeństwu państwa i Konstytucji; - Za wszelkie naruszenie własności i wolności jednostki; - Za wszelkie trwonienie pieniędzy przeznaczonych na wydatki w ich departamencie.
Art. 97. W żadnym wypadku rozkaz królewski, ustny lub na piśmie, nie może zwolnić ministra od odpowiedzialności.
Art. 98. Ministrowie winni corocznie przedstawić Ciału ustawodawczemu po otwarciu sesji sprawozdanie na temat wydatków przewidywanych departamentu oraz na temat sposobu zużycia sum, które na ten cel zostały przeznaczone; winni również wskazać na nadużycia, które mogły mieć miejsce w różnych dziedzinach zarządu.
Art. 99. Żaden minister nie może być pociągany do odpowiedzialności karnej z tytułu swej funkcji administracyjnej bez dekretu Ciała ustawodawczego.
Rozdział III. O wykonywaniu władzy ustawodawczej
Art. 100. Konstytucja powierza wyłącznie Ciału ustawodawczemu następujące uprawnienia i zadania: - 1° Występowania z inicjatywą ustawodawczą i uchwalania ustaw: Król może jedynie zaproponować Ciału ustawodawczemu zajęcie się jakąś sprawą; - 2° Określania wysokości wydatków publicznych; - 3° Uchwalania podatków publicznych; [...] - 5° Podejmowania uchwał w przedmiocie znoszenia lub tworzenia urzędów publicznych; [...] - 10° Pociągania do odpowiedzialności przed Najwyższy Trybunał narodowy ministrów i głównych przedstawicieli Władzy wykonawczej; [...]
Art. 101. Decyzja o wojnie może być podjęta jedynie uchwałą Ciała ustawodawczego, wydaną na wniosek formalny i niezbędny Króla i przez niego sankcjonowaną. [...]
Art. 102. Do Ciała ustawodawczego należy ratyfikowanie traktatów pokojowych oraz traktatów i przymierzy handlowych. [...]
Art. 103. Ciało ustawodawcze samo wyznacza miejsce odbywania się swych sesji, decyduje również o ich przedłużeniu, o ile to uzna za konieczne, oraz o ich odroczeniu. [...]
Art. 105. Debaty Ciała ustawodawczego są publiczne, protokoły z sesji są ogłaszane drukiem. [...]
Art. 108. Każdy projekt dekretu poddany będzie trzem czytaniom z trzykrotnymi przerwami w odstępie nie krótszym jak jednego tygodnia. [...]
Art. 110. Po trzecim czytaniu przewodniczący otwiera dyskusję, a Ciało ustawodawcze podejmuje uchwałę. [...]
Art. 116. Dekrety Ciała Ustawodawczego przedstawia się Królowi, który może odmówić wyrażenia na nie zgody.
Art. 117. Jeżeli Król odmawia zgody, odmowa taka ma jedynie charakter zawieszający. Jeżeli dwie legislatury, następujące po tej legislaturze, która przedstawiła dekret, przedstawią go kolejno w takiej samej redakcji. Król zmuszony będzie dać swoją sankcję. [...]
Art. 119. Król jest zobowiązany wyrazić swą zgodę względnie odmowę w przeciągu dwóch miesięcy od daty przedstawienia dekretu.
Art. 120. Żaden dekret, na który Król nie wyraził swej zgody, nie może mu być przedstawiony ponownie przez tę samą legislaturę.
Art. 121. Dekrety sankcjonowane przez Króla raz te, które mu zostały przedstawione przez trzy kolejne legislatury, mają walor ustaw i noszą miano Ustawy (Loi). [...]
Art. 123. Dekrety Ciała ustawodawczego, dotyczące wprowadzenia, przedłużenia i pobierania podatków publicznych, nosić będą miano Ustaw. Są one ogłaszane i wykonywane bez poddawania ich sankcji królewskiej. [...]
Rozdział IV. O wykonywaniu władzy wykonawczej
Art. 134. Władza wykonawcza najwyższa spoczywa wyłącznie w rękach Króla. Król jest najwyższym zwierzchnikiem ogólnej administracji królestwa. [...] -Król jest najwyższym zwierzchnikiem armii lądowej i morskiej [...]
Art. 138. Władza wykonawcza jest zobowiązana do opatrywania pieczęcią państwową ustaw i do ich ogłoszenia. - Jest tak samo zobowiązana do ogłaszania i wykonywania tych aktów Ciała ustawodawczego, które nie wymagają sankcji królewskiej. [...]
Art. 144. Istnieje w każdym departamencie administracja wyższa i w każdym dystrykcie administracja podporządkowana.
Art. 145. Administratorzy nie mają charakteru przedstawicielskiego - są oni urzędnikami wybranymi na określony czas przez lud dla sprawowania pod nadzorem autorytetu Królewskiego funkcji administracyjnych.
Rozdział V. O władzy sądowej
Art. 155. Władza sądowa nie może być w żadnym wypadku sprawowana ani przez Ciało ustawodawcze, ani przez Króla.
Art. 156. Sądownictwo wykonują bezpłatnie sędziowie wybierani przez lud. [...]
Art. 157. Trybunały nie mogą się mieszać do spraw związanych z wykonywaniem Władzy ustawodawczej ani zawieszać wykonywania ustaw, ani też orzekać w sprawach związanych z działalnością administracyjną, czy też powoływać przed swój sąd administratorów z powodu wykonywanych przez nich funkcji. [...]
Art. 161. Ustanowi się jednego lub więcej sędziów pokoju w kantonach i w miastach. [...]
Art. 163. W sprawach karnych żaden obywatel nie może być sądzony inaczej, jak na podstawie oskarżenia wniesionego przez ławę przysięgłych, albo zadekretowanego przez Ciało ustawodawcze, w wypadku gdy do niego należy wniesienie sprawy. - Po przyjęciu oskarżenia stan faktyczny zostanie rozpoznany i ustalony przez ławę przysięgłych. [...] Zastosowaniem ustawy zajmą się sędziowie. [...] Liczba przysięgłych zajmujących się rozpoznaniem stanu faktycznego nie może być niższa od 12. [...]
Art. 173. W całym królestwie jest jeden tylko trybunał kasacyjny. [...]
Art. 177. Najwyższy Trybunał narodowy złożony z członków trybunału kasacyjnego i z przysięgłych rozpoznawać będzie przestępstwa ministrów i głównych urzędników oraz zbrodnie przeciw bezpieczeństwu państwa, w wypadku wniesienia oskarżenia przez Ciało ustawodawcze. Zbierać się on będzie jedynie na wezwanie Ciała ustawodawczego w miejscowości oddalonej przynajmniej o 30 mil od miejsca obradowania legislatury. [...]
TYTUŁ VII. O rewizji dekretów konstytucyjnych
Art. 200. Zgromadzenie Narodowe deklaruje, że Naród ma nieprzedawnialne prawo do zmieniania swej Konstytucji; [...]
Art. 201. Jeżeli 3 legislatury kolejne wyrażają zgodnie życzenie zmiany któregoś artykułu Konstytucji, istnieje podstawa do przeprowadzenia rewizji.
Art. 202. Dwie następne z kolei legislatury nie mogą proponować zmiany jakiegokolwiek artykułu Konstytucji. [...]
Art. 204. Czwarta legislatura, powiększona o 249 członków wybranych we wszystkich departamentach [...] przekształci się w Zgromadzenie Rewizyjne.
Art. 205. Członkowie trzeciej legislatury, która domagała się zmiany Konstytucji, nie mogą być wybrani do Zgromadzenia Rewizyjnego.
Art. 207. Zgromadzenie Rewizyjne przystąpi z kolei natychmiast do sprawy, która mu została oddana; po ukończeniu tej pracy 249 członków, powołanych dodatkowo, wycofa się natychmiast, by w żadnym wypadku nie uczestniczyć w aktach ustawodawczych.
Zgromadzenie Narodowe po wysłuchaniu lektury powyższej Konstytucji i po jej przyjęciu stwierdza, że Konstytucja jest gotowa i że nie można w niej nic zmienić. - Zostanie natychmiast powołana delegacja w składzie 60 członków, która w dniu dzisiejszym ofiaruje Konstytucję Królowi.