_____________________________________________________________
Autor: Agnieszka Dejnaka
"Psychologia i Rzeczywistość" nr 4/2002
____________________________________________________________
Artykuł ma na celu przedstawienie podstawowych aspektów psychologii kontaktu z klientem oraz budowanie zadowolenia klienta i przywiązywanie do firmy (systemy lojalnościowe).
Długoterminowe relacje z klientem zbudowane są na zadowoleniu klienta z dokonanego zakupu. Zadowolenie jest ściśle powiązane z oczekiwaniami klienta przed dokonaniem zakupu. Klient oczekuje od produktu lub usługi określonych cech. Jeśli oczekiwania zostaną spełnione wówczas następuje faza zadowolenia. Oczekiwania potencjalnego nabywcy są składowymi jego potrzeb, obietnic sprzedawcy, opinii innych posiadaczy produktu oraz informacji o produkcie. Zadowolenie rodzi równocześnie zaufanie do firmy, która staje się wiarygodna i rzetelnie informująca o korzyściach z zakupionego produktu. Zadowolony klient w przyszłości prawdopodobnie dokona ponownego zakupu w firmie i nie będzie ponosił trudu zdobywania informacji o innej firmie i jej ofercie.
Rysunek 1: Koszty zadowolenia klienta. Źródło: opracowanie własne
Klient bowiem wybierając określony produkt ponosi oprócz kosztów zakupu koszty dodatkowe związane z: stratą czasu na szukanie informacji o produkcie, orientację w procedurze sprzedaży, czasem na nabywanie produktu i uzyskanie bezpieczeństwa związanego z odpowiednią obsługą posprzedażową (rys.1.). Suma kosztów poniesionych przez klienta musi być zrekompensowana zadowoleniem z nabytego produktu. Firmy powinny poszukiwać sposobów pomiaru zadowolenia klienta, jako wskaźnika przywiązania klienta do firmy. Czym bardziej zadowolony klient tym mniejsze nakłady finansowe muszą być na niego przeznaczone, aby dokonał następnego zakupu. Większość firm nie stosuje jednak badań satysfakcji klienta.
Według badań Wyższej Szkoły Zarządzania Przedsiębiorstwami w Koblencji wynika, że tylko jedna trzecia firm przemysłowych przeprowadza regularnie badania zadowolenia klientów. Wśród firm usługowych wskaźnik sięga jednej drugiej badanych. Mierzenie zadowolenia klienta to poszukiwanie odpowiedzi na to jak klient reaguje na produkty i usługi firmy, co powoduje wzrost jego satysfakcji, co należy poprawić w ofercie i obsłudze klienta. Nie jest to proste zadanie. Badanie zadowolenia klienta to badanie na poziomie firma - pojedynczy klient, czyli cały proces badawczy musi być dostosowany do branży firmy oraz charakterystyki nabywcy. Badanie musi być dodatkowo cykliczne - zadowolony z jednej transakcji klient nie oznacza równocześnie klienta stale zadowolonego. Analiza satysfakcji musi być przeprowadzona stale po każdym zakupie klienta lub innym kontakcie z firmą.
Poziom zadowolenia klienta można badać poprzez:
* analizę poziomu sprzedaży,
* analizę utraty klientów,
* analizę reklamacji,
* analizę fałszywych zakupów.
Analiza poziomu sprzedaży
Jest to metoda wykorzystywana, jednak niewystarczająca w pełni do określenia poziomu zadowolenia klienta. Może jedynie dać ogólny pogląd na ilość klientów dokonujących zakupu. Ogólna analiza sprzedaży to sprawdzanie trendu wzrostu lub spadku sprzedaży w określonych okresach. Natomiast na poziomie pojedynczego klienta poziom sprzedaży to analiza ilości transakcji zawartych z danym klientem w określonym czasie oraz wartość pieniężna sprzedanych produktów.
Trzeba jednak zadać sobie pytania: Czy wysoka sprzedaż oznacza zadowolenie klientów? Czy klient dokonujący stałych zakupów jest zadowolony i pozostanie lojalny wobec firmy w przyszłości? Analiza poziomu sprzedaży nie odpowiada na te pytania jednoznacznie. Wysoka sprzedaż może oznaczać zadowolenie klientów, ale może być także wynikiem wypuszczenia na rynek dobrego jakościowo produktu, wzmożonych działań promocyjnych w określonym czasie lub obniżkami cenowymi. Podobnie jest z zakupami cyklicznymi klientów. Mogą być one dowodem satysfakcji klientów, ale także objawem braku czasu na zakup w konkurencyjnej firmie, lub przyzwyczajeniem. Jednak w dłuższym okresie czasu może się okazać, że działania marketingowe w innej firmie spowodują zmianę firmy przez klienta.
Analiza utraty klientów
Analiza utraty klienta jest metodą oceny jego niezadowolenia. Jeśli firma ma zbyt dużo odchodzących klientów to można założyć, że są oni niezadowoleni z produktów, usług lub obsługi firmy. Gdy ilość stałych klientów ulega zmniejszeniu to należy na bieżąco analizować informację, dlaczego tak się dzieje. Czy klient jest niezadowolony z obsługi? Czy produkty nie spełniają jego oczekiwań? Czy otrzymał bardziej interesującą ofertę i w jakiej firmie? Badania takie dostarczają informacji o zaistniałych problemach i pozwalają przeciwdziałać takim sytuacjom w przyszłości.
Analiza reklamacji
Reklamacje klientów nie są zbyt dobrze przyjmowane przez firmy i są odbierane jako negacje jej działań. W rzeczywistości reklamacje to cenna informacja dla firmy. Jeśli klient zgłasza swoje niezadowolenie to oznacza, że jest przywiązany do firmy i zależy mu na dalszej współpracy. Niezadowolony, nielojalny klient nie traci czasu na składanie reklamacji, ale przechodzi do konkurencyjnej firmy. Ogólny poziom zadowolenia u klienta zgłaszającego reklamację jest wyższy niż u klienta, który nigdy tej reklamacji nie składał. Firma musi wyciągać wnioski ze składanej skargi. Obsługa klienta przyjmująca zażalenia jest jednym z ważniejszych elementów budowania wzajemnych relacji z klientem. Informacje z reklamacji powinny być na bieżąco analizowane. Klient, który informuje firmę o zaistniałym fakcie powinien liczyć na jak najlepszą obsługę i podziękowanie za pokładane w firmie zaufanie.
Fałszywy lub kontrolowany zakup
Poziom zadowolenia klienta może być badany poprzez wprowadzanie klienta - aktora. Może być to osoba zatrudniona z zewnątrz lub pracownik firmy. Fałszywy klient przechodzi wszystkie etapy sprzedaży i obsługi posprzedażowej. Notuje swoje odczucia i potrzeby na bieżąco. Analiza danych z badania dostarcza informacji, co może nie spodobać się potencjalnemu klientowi, co powoduje spadek jego zadowolenia, które informacje przekazywane o produkcie są niewłaściwe.
Drugą formą badania jest fałszywy klient - pracownik firmy. Najczęściej jest to przekazanie pracownikom firmy (dział sprzedaży i dział obsługi klienta) bonów na zakup produktów z branży firmy, w której pracują. Pracownik ma do wyboru zakup produktu w sklepie firmowym (ze zniżką 10%) lub takiego samego produktu w firmach konkurencyjnych. Analizie podlegają odpowiedzi pracowników po dokonanym zakupie, dotyczące takich zagadnień jak:
1. Czy pracownik wybrał produkt firmowy?
2. Jakim kryterium kierował się pracownik wybierając produkt firmowy?
3. Jaką rolę odgrywała w tym obniżka ceny?
4. Dlaczego pracownik skorzystał z oferty konkurencyjnej i jakiej firmy?
Niezadowolony klient może zrezygnować i przenieść zainteresowania do innej firmy. Oznacza to zerwanie relacji. Ważne jest, aby klient stał się klientem lojalnym, który czuje bardzo silne przywiązanie do firmy. Klient, który w pewnym momencie stracił zaufanie do firmy może nie informować o tym nikogo. Proces oddalania się od firmy trwa czasami latami. Klient pomimo braku satysfakcji korzysta nadal z oferty firmy - równocześnie korzystając z firmy konkurencyjnej lub poszukując firmy zastępczej. Natomiast lojalny klient w przypadku pojedynczego aktu niezadowolenia z firmy przekazuje taką informację sprzedawcy i czeka na poprawienie obsługi. Pozostaje często z firmą pomimo chwilowego niezadowolenia. Źródłem tego zachowania jest zaufanie pokładane w firmę, brak chęci ponoszenia kosztów związanych z poszukiwaniem nowej firmy.
Lojalny klient jest związany z firmą na różnych poziomach relacji. Pierwszy rodzaj więzi nazywany więzami wymuszonymi to więzi ekonomiczne, polityczne, technologiczne i czasowe. Nabywca jest po części zmuszony do korzystania z tej a nie innej firmy. Nielojalny klient zerwie prawdopodobnie tą relację, jeśli tylko nadarzy się okazja. Drugi rodzaj więzi to więź związana z systemem wartości nabywcy. Jeśli wartości te są zgodne z preferencjami klienta to zaakceptuje on nawet niski poziom jakości usług i produktów (niższy w porównaniu z innymi firmami). Wytłumaczy to sobie innymi wartościami (np. tym, że firma jest firmą polską).
Można zauważyć, że lojalność klienta jest ściśle związana z jego zadowoleniem, lecz samo zadowolenie nie gwarantuje jego lojalności. Wartość klienta lojalnego można mierzyć dodatkowo wskaźnikiem zaangażowania w stosunku do firmy. Lojalny klient to klient pozytywnie zaangażowany, czyli gotowy do współdziałania z firmą i wymiany informacji. Według Liliandera lojalność nie przejawia się w dwóch pozostałych formach zaangażowania:
a) negatywne zaangażowanie: to negatywna postawa klienta wobec firmy. Nie wyklucza to powtórnych zakupów klienta, jednak nie gwarantuje lojalności. Lojalność nie jest, bowiem następstwem zaangażowania. Długotrwała relacja jest objawem wygody lub braku konkurencyjnej opcji na rynku.
b) brak zaangażowania: czyli obojętna postawa klienta wobec firmy. Klient korzysta tak długo z firmy jak chce.
Programy lojalnościowe
Kwestią istotną dla przedsiębiorstwa jest długotrwała współpraca oparta na wzajemnej więzi z uważnie wybranymi, kluczowymi klientami. Przedsiębiorstwo powinno troszczyć się o najlepszych klientów. Służą do tego programy lojalnościowe. Głównym ich zadaniem jest nagradzaniu stałych, wybranych klientów przy pomocy atrakcyjnej i skierowanej tylko do nich oferty. Wg. Philipa Kotlera wprowadzenie programu utrzymania ścisłych relacji z klientami jest działaniem wieloetapowym. Proponuje on poniższe etapy:
A.Określenie kluczowych klientów firmy
Firma powinna wybrać dziesięciu najważniejszych klientów i utrzymywać z nimi szczególne więzi.
B.Wyznaczenie dla każdego kluczowego osobnego pracownika firmy w formie opiekuna
Pracownik, który obsługuje ważnego klienta, powinien zostać przeszkolony w utrzymywanur odpowiednich relacji z kluczowym klientem i posiadać w tej dziedzinie najwyższe kwalifikacje. Pracownik odpowiedzialny za utrzymywanie ścisłych widzi z klientem powinien posiadać cechy odpowiednio dobrane do konkretnego klienta;
C.Określenie zakresu obowiązków osoby odpowiedzialnej za utrzymywanie ścisłych więzi z klientem
Zakres ten powinien obejmować cele działania, zbieranie informacji o kliencie oraz dostosowywanie oferty do jego potrzeb. Osoba odpowiedzialna za utrzymywanie ścisłych widii z klientem jest punktem skupiającym wszystkie informacje o kliencie oraz jest czynnikiem mobilizującym jego obsługę przez przedsiębiorstwo.
D.Powołanie dyrektora do nadzorowania pracy osób odpowiedzialnych za utrzymywanie ścisłych więzi z klientami
Dyrektor ds. kluczowych klientów powinien być osobą wspomagającą działania opiekunów konsumentów. Powinien opracowywać zakresu obowiązków pracowników podległych, organizowanie szkoleń oraz spotkań celem, których jest zwiększenie efektywności osób odpowiedzialnych za utrzymywanie ścisłych więzi z klientami;
E.Przygotowanie strategii współpracy z kluczowym klientem
Każda osoba odpowiedzialna za ważnego klienta powinna przedstawić plan współpracy z klientem. Współpraca powinna polegać między innymi na:
* inicjowanie kontaktów z klientem
* informowanie o nowych produktach i usługach
* doradzanie w sprawach zakupów
* bieżące sprawdzanie potrzeb klienta
* obsługa posprzedażowa
Stały kontakt z klientem umożliwia lepsze zrozumienie jego postępowania Szczególnie cenna jest możliwość zdobycia informacji jak ww. kwestie wpływają na postępowanie lojalnych klientów. Koncentracja firmy bardziej na wzorcach zachowania nabywców aniżeli jego preferencjach ma kluczowe znaczenie, albowiem to, czego chcą klienci nie zawsze jest równoznaczne z tym, co kupują. Oddziaływanie (wpływanie) na kluczowe osoby podejmujące decyzje w sytuacjach, kiedy wymagana,jest zgoda grupowa należy dotrzeć do tych klientów, którzy podejmują decyzje w kwestii zakupów. W takich przypadkach ważne jest by zrozumieć reguły i kryteria, według których podejmowane są decyzje.Strategiczni klienci powinni być przez firmę traktowani wyjątkowo.
Zachęty dla klientów są różnorodne. Niektóre z nich przedstawia rysunek.
Rysunek 2: Rodzaje zachęt stosowanych przez firmy w celu budowy więzi z klientem. Źródło: opracowanie własne.
Do zachęt stosowanych dla stałych klientów należą między innymi:
Karty stałego klienta
Karty stałego klienta powodują przywiązanie klienta do danej firmy i stanowią zachętę do dokonania powtórnego zakupu. Są one rozdawane najczęściej tym klientom, którzy dokonali dużego zakupu lub dokonują zakupów często. Karty klienta są najczęściej rabatowe - klient ma możliwość kolejnej transakcji z odpowiednio obniżoną ceną ( około 5-10%). Karta stałego klienta rabatowa stanowi zachętę do powtórnego zakupu.
W Polsce coraz więcej firm wprowadza karty stałego klienta rabatowe chcąc przywiązać klienta. Kodak Express jest pierwszą firmą, która na polskim rynku wyemitowała karty stałego klienta. Od 1992 r. emituje corocznie ponad 250 tys.
Czasopisma firmowe
Czasopisma firmowe, operując stosowną informacją, mogą być instrumentami kształtowania lojalności klientów. Wydawane są cyklicznie w ciągu roku. Dostarczają informacji o produktach, usługach, przedsiębiorstwie lub sprawach ogólnych. Dają możliwość wyrażenia opinii klientom.
Listy firmowe do klienta
Bezpośrednia korespondencja przyczynia się do utrzymywania bliskiego kontaktu z klientem. Już w momencie przystąpienia do firmy klient powinien otrzymać pakiet informacyjny zawierający aktualny numer czasopisma klubowego oraz przegląd oferty klubu. Regularna poczta informuje o działalności klubu, wprowadzaniu na rynek nowych produktów oraz daje członkom klubu możliwość odpowiedzi, pozwalając w ten sposób na pozyskanie wielu informacji w celu badania rynku. W ten sposób oferta klubu może być kształtowana coraz hardziej interesująco.
Hotline
Hotline to gorąca linia telefoniczna umożliwiająca członkom spontaniczne nawiązanie kontaktu z firmom. Powinna ona być obsługiwana przez wykwalifikowany personel mogący udzielić porad np. związanych z użytkowaniem produktu lub -jego awarią. Bardzo dobrze jest, gdy połączenie jest bezpłatne i możliwe w czasie, w którym członkowie klubu mogą się zajmować produktem.
Doradcze kluby konsumentów
Ostateczna decyzja o zakupie należy niewątpliwie do klienta. Oczywistym staje się fakt, iż przedsiębiorstwa muszą podporządkować produkty i usługi konsumentom, uwzględniając jak najpełniej ich sugestie. Klienci wiedzą, czego chcą i w jakiej formie ma to być dostarczone. Tym samym potrafią podsunąć firmie interesujące pomysły. Mogą również przetestować nowe produkty lub usługi z możliwością ich zmodyfikowania i dopasowania do ich własnych gustów i oczekiwań. Stanową one techniki budowania i pogłębiania lojalności konsumenta w stosunku do firmy. Podczas spotkań klienci są zapoznawani z nową ofertą, spotykają kierowników, z którymi wymieniają się własnymi opiniami i sugestiami dotyczącymi demonstrowanych im produktów. Takie spotkania z klientami prowadzone są w sposób regularny. Aby oddziaływały one na lojalność klientów, trzeba im pozostawić rzeczywisty wpływ i możliwość projektowania produktów.
http://www.psycholog.alleluja.pl/tekst.php?numer=465
Bibliografia:
1. Jachnis Anna „ Psychologia konsumenta i reklamy” , Wydawnictwo Branta 1998
2. Adamczewski Piotr „Internet w praktyce biznesu” ; Akademia Ekonomiczna w Poznaniu., Poznań 2000
3. Derick de Kerckhove „ Inteligencja otwarta. Narodziny społeczeństwa sieciowego” , Mikom 2001
4. Grzesiuk Andrzej „Nasz klient - nasz zysk”; Marketing w Praktyce 3/1998
5. Mazur Alicja „CRM - zarządzanie kontaktami z klientami”; Zabrze: Wydaw. Madar 2001
6. Newell Frederick „Lojalność.com Zarządzanie relacjami z klientami w nowej erze marketingu internetowego”; IFC Press , 2002
7. Strobacka Lehtinen „Sztuka budowania trwałych związków z klientami”; Kraków: Oficyna Ekonomiczna 2001
8. Windham Laurie „Dusza nowego konsumenta: postawy, zachowania i preferencje e-klientów”; Warszawa: CeDeWu 2001
9. Wallace Paricia „Psychologia Internetu” , Wydawnictwo Rebis, Warszawa 2001
|