CHARAKTERYSTYKA DZIECKA DOJRZAŁEGO DO SZKOŁY
Dojrzałość szkolna
Rozpoczęcie przez dziecko systematycznej nauki w szkole oznacza dla niego i jego rodziców nowy etap w życiu. Sukcesy lub niepowodzenia w pierwszych dniach, mogą w istotny sposób zaważyć na dalszych jego losach, postawach wobec nauki. Dziecko może polubić szkołę i uczenie się, lub też zniechęcić się do książek, lekcji i wszelkiej edukacji Nie tylko przyszli uczniowie klas pierwszych są pełni obaw, rodzice także są pełni niepokoju, a jednocześnie oczekiwań. Mają nadzieję, że dziecko rozpoczynające naukę, stanie się od razu grzeczne, dokładne, chętne do pracy, poważniejsze i bardziej dojrzałe.
Aby wstępując do szkoły, mogło ono podołać obowiązkom ucznia bez nadmiernego wysiłku, by osiągało sukcesy w nauce i dobrze się czuło w zespole uczniowskim. Spełnienie oczekiwań dorosłych jest możliwe, jeżeli dziecko dojrzało do roli ucznia czyli osiągnęło dojrzałość szkolną.
Powszechnie dojrzałością szkolną, określa się pewien stopień rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, które czyni dziecko podatnym i wrażliwym na systematyczne nauczanie
i wychowanie w klasie I. Przez wrażliwość należy rozumieć stopień zainteresowania dziecka nauką
i wiedzą w tym zakresie i postaci, w jakiej podaje się ją w szkole. Wrażliwość ściśle wiąże się
z motywacją, a jej jednym ze sprawdzianów jest fakt, że dziecko chętnie chodzi do szkoły i chce się uczyć. Podatność zaś polega na tym, że to czego dziecko się uczy jest dla niego zrozumiałe i przystępne. Wskaźnikiem podatności jest umiejętność podporządkowania się nauczycielowi i regulaminowi szkolnemu oraz zdolność do harmonijnego współżycia z kolegami. Jest to także gotowość do wykonywania konkretnych zadań, nabywania nowych umiejętności. Gotowość do sprostania wymaganiom szkolnym to osiągnięcie takiego stadium rozwoju, w którym uczenie się nie sprawia trudności, nie powoduje wzrostu napięcia emocjonalnego, ale daje możliwość odniesienia sukcesu.
Badania nad dojrzałością szkolną szukają uwarunkowań powodzenia we wczesnym okresie nauki szkolnej. Jedna z teorii zakładała, że dojrzałość szkolna jest zależna od wewnętrznych procesów dojrzewania, traktując je jako cechy wrodzone. Inni badacze szukali przyczyn braku dojrzałości szkolnej, mimo osiągnięcia określonego wieku, w nieodpowiednich warunkach środowiskowych
a nie w małych zdolnościach dzieci. Obecnie dojrzałość szkolną uważa się za wynik współdziałania, między zdatnym do szkoły dzieckiem a oddziaływaniem środowiskowym: środowiskiem rodzinnym
i wychowaniem przedszkolnym.
O ile nie ma zasadniczych dyskusji, co do dziedzin, których rozwój powinien być brany pod uwaga przy ocenie dojrzałości szkolnej, o tyle wymagany poziom rozwoju, jaki można by uznać za niezbędny, jest bardzo trudny do ustalenia. Zależy to w dużej mierze z jednej strony od wymagań szkoły i jej struktury organizacyjnej, metod dydaktyczno- wychowawczych i programu, a z drugiej od poziomu przygotowania dziecka osiągniętego w okresie poprzedzającym podjęcie nauki w szkole.
Charakterystyka dziecka dojrzałego do szkoły.
Przyjmuje się, że dziecko stojące u progu szkoły jest:
1. Prawidłowo rozwinięte fizycznie.
Zdrowe, sprawne ruchowo, dobrze widzi i słyszy, (jeśli nie, to nosi okulary lub aparat słuchowy),
jest odporne na infekcje, wysiłek fizyczny i zmęczenie. Wzrasta sprawność jego pracy zwłaszcza w zakresie drobnych mięśni dłoni, coraz lepiej rysuje i manipuluje drobnymi przedmiotami i narzędziami. Podnosi się poziom koordynacji ruchowo- wzrokowej. Dziecko jest samodzielne w samoobsłudze, potrafi się rozebrać i ubrać na zajęcia wychowania fizycznego i robi to w odpowiednim czasie, potrafi wiązać sznurowadła, radzi sobie na stołówce podczas posiłków. Rozwój fizyczny jest o tyle ważny dla jego kariery szkolnej, że uczeń zdrowy, silny, dobrze zbudowany, właściwie odżywiony mniej się męczy siedzeniem w ławce, drogą do szkoły, wykonywaniem różnych prac na plastyce, zajęciach praktycznych, samoobsłudze. Odpowiedni rozwój ruchowy czyni dziecko zwinniejszym, dobra koordynacja ruchów jest przydatna nie tylko w zabawie, ale też na zajęciach wychowania fizycznego
Troska o zdrowie i rozwój fizyczny dziecka polega na zapewnieniu mu prawidłowego żywienia,
na przestrzeganiu racjonalnego planu dnia, w którym będzie czas na zabawę, ruch, udział w pracach domowych. Nie bez znaczenia jest też zapewnienie określonej ilości snu, który jest bardzo ważny (dziecko powinno spać 10-11 godzin na dobę).
2. Prawidłowo rozwinięte pod względem emocjonalno - społecznym.
Można mówić o tym wówczas, gdy dziecko cechuje pewne zrównoważenie emocjonalne umożliwiające mu adekwatny stosunek do trudności i problemów szkolnych. Dziecko stara się już panować nad swoimi emocjami. Rzadko zdarzają się niekontrolowane wybuchy radości, gniewu, złości, ale hamowanie wyrażania przeżyć jest dla dziecka dość trudnym zadaniem. Po początkowym okresie adaptowania się do szkoły, który może wywołać przejściowy stan niepokoju, dzieci zaczynają się czuć w szkole dobrze, swobodnie. Zadowolenie z uczęszczania do szkoły, może być podtrzymywane poprzez przeżywanie przyjemnych uczuć lub zmniejszone, wskutek występowania uczuć negatywnych związanych
z osiągnięciami w nauce, powodzeniem w kontaktach z rówieśnikami i z nauczycielem.
Cechuje je obowiązkowość, wytrwałość, samodzielność, zaradność. Przejawia chęć i łatwość nawiązywania kontaktów zarówno z nauczycielem, jak i z kolegami. Wykonuje zadania na rzecz
grupy, dba o porządek w klasie.
Dziecko, które osiągnęło dojrzałość szkolną jest życzliwe dla innych, potrafi zrozumieć, że w klasie nie jest samo, że nauczyciel musi zajmować się wszystkimi dziećmi, a nie tylko nim. Od dziecka
w pierwszej klasie wymaga się również podstawowych zasad odróżnienia dobrego od złego.
Musi na przykład wiedzieć, że nie wolno innych krzywdzić, nie wolno się bić, rzucać w kolegów czymkolwiek, niszczyć cudzej własności.
Posiada umiejętność koncentrowania uwagi przez dłuższy czas na jednym zajęciu. W szkole wymagać się od dziecka dokończenia pracy (np. rysunku, zapisu w zeszycie). Dziecko, które potrafi skoncentrować uwagę na ogół doprowadza dzieło do końca, bo interesuje je wynik.
3. Umysłowo gotowe do podjęcia nauki.
Świadczy o tym poziom aktywności poznawczej dziecka, jego zainteresowanie dla wiedzy jako źródła informacji. Dojrzałość intelektualna to przede wszystkim chęć pójścia do szkoły w celu uczenia się, poznawania nowych zjawisk, zdobywania wiedzy o świecie, o bliższym i dalszym otoczeniu,
o zjawiskach przyrody i życiu ludzi. Dziecko rozpoczynając szkołę na ogół orientuje się w środowisku,
w którym żyje, potrafi opowiedzieć o swojej rodzinie, o pracy rodziców, o swoim psie czy kocie,
o ulubionych zabawkach i zabawach. Ma spory zasób życiowych doświadczeń. Chętnie rozmawia
z kolegami i dorosłymi, wie jak się nazywa, ile ma lat, gdzie mieszka. Potrafi też z uwagą i zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia jego polecenia.
Poziom mowy i myślenia pozwala mu na swobodne i zrozumiałe dla innych wypowiadanie się, opowiadanie, wyrażanie życzeń, pytań, sądów, wniosków i ocen. Posiada odpowiedni zasób słów
i pojęć, potrafi budować dłuższe wypowiedzi poprawne pod względem gramatycznym.
O rozwoju umysłowym świadczą także jego rysunki. Powinny być one bogate, zawierające większą ilość szczegółów.
4. Gotowe do nauki czytania i pisania.
Dziecko posiada umiejętność dokonywania analizy i syntezy wzrokowej przejawiającej się w różnicowaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu kształtów figur geometrycznych liter i cyfr. Potrafi układać loteryjki obrazkowe, układanki klockowe, puzzle, mozaiki. Stopień orientacji przestrzennej umożliwia dziecku rozpoznawanie kierunków, położenia (orientacja w schemacie ciała-dziecko wskazuje i nazywa części ciała, rozróżnia prawą i lewą stronę, wie gdzie jest prawa ręka, lewe oko, oraz orientacja w kierunkach - dziecko wie, co oznacza : w prawo, w lewo, do przodu, do tyłu, w górę, w dół, wie, gdzie jest prawy górny róg, lewy, dolny róg) i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych
na obraz ruchu i odwrotnie.
W procesie tym niezbędna jest umiejętność wykonywania linii ciągłych, kontrolowania wzrokiem własnych ruchów i świadome nimi kierowanie. Rozróżnia się tu:
- motorykę dużą - czyli ogólną sprawność fizyczną- dziecko chodzi , biega, skacze na skakance,
jeździ na rowerze, hulajnodze, sankach itp.
- motorykę małą- lepienie z plasteliny, malowanie farbami, wycinania nożyczkami, rysowanie kredkami. Ważny jest sposób, w jaki dziecko trzyma ołówek podczas rysowania, ułożenie ręki na kartce i stole podczas czynności manualnych, właściwe napięcie mięśniowe.
Podobne procesy analizy i syntezy dokonuje w zakresie percepcji słuchowej: umie podzielić słowa
na głoski i sylaby oraz dokonuje złożenia słów z głosek i sylab, umie wyróżnić głoski na początku,
w środku i na końcu wyrazów, potrafi określić miejsce głoski w słowie, wymienić słowa zaczynające się jednakowa głoską. Posiada umiejętność różnicowania głosek podobnie brzmiących ( dźwięcznych
i bezdźwięcznych) - np. w słowach "półka" "bułka" słyszy różnicę i wie na czym ona polega ,
( wie, że te dwa słowa różnią się głoskami "p" oraz "b").
Ważna w tym okresie jest pamięć wzrokowa i słuchowa (dziecko uczy się na pamięć wierszy, piosenek, zapamiętuje sekwencje np. dni tygodnia, pór roku).
5. Dojrzałe do nauki matematyki.
Rozumie i umie określać stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu oraz klasyfikuje przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu czy koloru. Posiada umiejętność dokonywania na konkretach operacji dodawania i odejmowania w zakresie liczb naturalnych od 0 do 10 oraz posługuje się cyframi i znakami matematycznymi- większości, mniejszości, równości, dodawania
i odejmowania.
6. Skoncentrowane.
Posiada umiejętność skupienia uwagi na danym zagadnieniu przez dłuższy czas. Podczas gdy nauczycielka w szkole wydaje polecenie, to dziecko musi to polecenie usłyszeć, zapamiętać i wykonać. Dziecko powinno skupiać uwagę nie tylko na tym, co je interesuje, ale także na tym, co nie jest dla niego w danej chwili ciekawe. Dobra koncentracja uwagi powoduje, że dziecko jest w stanie kontynuować czynność nawet wtedy, gdy działają bodźce zakłócające np.: jeśli dziecko pisze sprawdzian i do klasy wleci mucha, wejdzie inny nauczyciel, usłyszy przelatujący samolot -dziecko
nie przerwie pisania, a jeśli nawet przerwie, to zaraz powróci do wykonywanej wcześniej czynności.
7. Ma ustaloną lateralizację czyli dominację stronną
Wykorzystuje tą rękę i to oko, które jest wiodące, dominujące. Najlepszy układ dla czytania i pisania - to lateralizacja jednorodna prawostronna (prawa ręka, prawe oko). Lateralizacja jednorodna lewostronna ( lewa ręka, lewe oko), to nienajlepszy układ dla pisania, bo lewa ręka musi pisać pod prąd. Również niekorzystna jest lateralizacja skrzyżowana ( prawa ręka, lewe oko oraz lewa ręka, prawe oko), objawem może być pismo lustrzane. Najbardziej niekorzystna jest lateralizacja nieustalona- dziecko jest obu ręczne albo obuoczne.
Jak wynika z powyższej charakterystyki przyszłego ucznia nie najważniejsze są, tylko jego osiągnięcia na polu czytania, pisania, czy, liczenia. Opanowanie elementarnej nauki czytania i pisania nie jest równoznaczne z osiągnięciem przez dziecko dojrzałości szkolnej. To bardzo jednostronne podejście
do tego, czego oczekuje i wymaga szkoła. Na przyszłe powodzenie w nauce szkolnej składa się wiele cech równie ważnych. Liczy się przy tym całościowy obraz rozwoju dziecka.
Bożenna Polakowska
nauczycielka SzP nr 1
w Łapach"