Kornel Ujejski

ur. 12.09.1823 w Beremianach (Podole galicyjskie)

zm. 19.09.1897 w Pawłowie pod Lwowem

• syn średnio zamożnego ziemianina

• nauki w Buczaczu i Lwowie nie ukończył, wykształcenie zdobywał samouctwem

• od 1939 r. datuje się kontakt Ujejskiego z literackim środowiskiem lwowskim, skupionym wokół Ossolineum i „Dziennika Mód Paryskich”, w którym debiutował w 1844 erotykiem Gdyby...

• sławę przyniósł Ujejskiemu poemat Maraton, czytany w 1845 na wieczorze u Kołodziejskiego

• w 1844 odwiedził Warszawę

• 1846 uczestniczył w spisku powstańczym

• 1847 wyjechał do Paryża z zamiarem podjęcia studiów → poznał tu najwybitniejszych przedstawicieli literatury i sztuki emigracyjnej (Mickiewicza, Chopina, Słowackiego z którym się zaprzyjaźnił)

• do kraju powrócił w związku z wydarzeniami Wiosny Ludów → wstąpił do lwowskiej Legii Akademickiej; przeżył bombardowanie Lwowa

• czynny udział w życiu kulturalnym, społecznym i politycznym Lwowa ułatwiło Ujejskiemu wzięcie w dzierżawę (1854) pobliskiego majątku Żubrza

• od 1857 r. współpracował z „Dziennikiem Literackim”; patronował młodzieży literackiej; przyjaźnił się z: Pawlikowskim, Pajgertem, Romanowskim

• w „Dzienniku Literackim” ogłosił m. in. Listy spod Lwowa (1860) → wg Kazimierza Wyki „jeden z najznamienitszych pamfletów ideologicznych” w literaturze polskiej; w najważniejszym z Listów: O Januszu i o panu Wincentym Polu, poprzez krytykę później twórczości i postawy Pola formułował romantyczną tezę o obowiązku pisarza wobec narodu → postulował poezję patriotyczną i demokratyczną

• ostrość sformułowań i arbitralność sądów wywołały gwałtowną reakcję, zwłaszcza kół zachowawczych, powodując polaryzację stanowisk wobec ideologii romantycznej oraz perspektyw walki o niepodległość

• 1863 r. Ujejski działał w radykalnych kręgach konspiracji galicyjskiej, m.in. w Bratniej Pomocy

• po klęsce w licznych wystąpieniach publicznych manifestował swój patriotyzm, zwalczał poglądy stańczyków (Teka Stańczyka) i przejawy kapitulanctwa, propagował ideę pracy oświatowej wśród ludu, zakładał czytelnie i biblioteki wiejskie, współpracował z Towarzystwem Oświaty Ludowej

• kilkakrotnie wyjeżdżał za granicę, gdzie w oficjalnych wystąpieniach reprezentował myśl niepodległą kraju

• w 1877-1879 był posłem do Rady Państwa, członkiem demokratycznej i patriotycznej mniejszości w Kole Polskim

• jako zwolennik konspiracyjnej reprezentacji narodowej uczestniczył (1877) w powstaniu tajnego Rządu Narodowego w Wiedniu

• w 1880 wycofał się z życia publicznego

• jubileusz 1893 był wyrazem powszechnego uznania dla osoby i dorobku twórczego Kornela Ujejskiego

• twórczość Ujejskiego stanowiła przedłużenie na gruncie krajowym ideowej i artystycznej tradycji romantyzmu → już wczesne poezje zapowiadały zarówno jej służebny charakter wobec narodu, jak ideową i formalną zależność od wielkich romantyków

• dominował klimat martyrologii i postulat walki o niepodległość, pojawiały się (inspirowane przez Słowackiego) akcenty rewolucyjne (Monolog Ankarstroma 1841), oskarżenie współczesnych o bierność i serwilizm (Gęśl Jeremiasza 1844)

• krytyce tych postaw towarzyszyło współczucie dla doli ludu (Pieśń o ziarnie 1843; Trzy struny 1845)

• również pierwszy już zbiorek Pieśni Salomona (1846) wskazuje na Biblię jako źródło natchnień poetyckich i stanowi zapowiedź najwybitniejszych osiągnięć Ujejskiego - piewcy ujętej w duchu mesjanistycznym martyrologii narodowej

• inne utwory z lat 1841 -1852 zawierają zbiorki Kwiaty bez woni (1849) i Zwiędłe liście (1852)

• w późniejszej twórczości zaostrza się ton krytyki społecznej, która mimo tendencji solidarystycznych (Marsz polski 1860) dowodzi niejednokrotnie rozumienia klasowego podłoża krzywdy chłopskiej (Rozmowa z dorobkiewiczem 1853; Za służbą 1856), a wizja walki wyzwoleńczej ukazana jest w obrazach wojny ludowej, nawiązującej do tradycji kościuszkowskiej (Pogrzeb Kościuszki 1853; Błonia medyckie 1857)

• tomik Dla Moskali (1862) był wyrazem hołdu złożonego oficerom rosyjskim solidaryzującym się z walką narodu polskiego

• dorobek okresu przedpowstaniowego uzupełniają liryki osobiste i Tłumaczenia Szopena (powst. 1857-1860) → interesująca próba przełożenia wrażeń muzycznych na język poetycki

• po 1863 powstały nieliczne wiersze patriotyczne poświęcone wojownikom o wolność (Ostatnia strofa, Na zgon rozstrzelanych w Irkucku, Pamięci Traugutta), Tłumaczenia Beethovena (powst. 1880-1885) i drobne utwory, które złożyły się na cz.2 Skarg Jeremiego (1890)

• próby pisania powiastek dla ludu, podobnie jak próby dramatu i epiki skończyły się niepowodzeniem

• publicystyka Ujejskiego zdradzała niewątpliwy talent polemiczny → piętnowała ona przejawy serwilizmu, oportunizmu i wstecznictwa, łączyła szacunek dla tradycji z uznaniem potrzeby pracy nad oświatą ludu, postulowała doskonalenie moralne społeczeństwa jako warunek odzyskania niepodległości, stanowiła transmisję ideologii romantycznej na grunt galicyjski

• podobne treści ideowe zawierały liczne przemówienia Ujejskiego, zebrane w Żywych słowach Jeremiego 1863 - 1877 (1877)

• Karykaturalnym portretem Ujejskiego jest demagog Walenty Wicher w paszkwilanckiej, antydemokratycznej powieści Kaczkowskiego Żydowscy (1872)

Skargi Jeremiego

• cykl liryków, powst. 1846, wyd. w Paryżu (z fikcyjnym miejscem wyd.: Londyn) w 1847 r.

• powstały pod wrażeniem tragicznych wypadków galicyjskich 1846: klęski rewolucji krakowskiej i antyfeudalnego powstania chłopskiego → jest ich poetycką interpretacją

• cykl rozpoczyna Słowo Jeremiego, w którym prorok, ujrzawszy straszliwy obraz ziemi rodzinnej w oparach krwi i pożogi, wyśpiewuje Pieśń zemsty, ale skruszony przez Boga pokutuje i nawraca się, zemstę zostawiając Bogu

• po „modlitwie wstępnej” Noc natchnienia następuje 12 utworów zakończonych optymistycznym Aktem wiary, zawiązujących zarówno do Biblii i modlitw, jak do wielkiej poezji romantycznej

• mimo ograniczeń ideowych, właściwych postawie poety, Skargi Jeremiego zajmują czołowe miejsce w patriotycznej liryce okresu poprzedzającego Wiosnę Ludów

• modlitewno-biblijna stylizacja, która w romantycznej konwencji służyła uwzniośleniu sprawy narodowej, zadecydowała o sugestywności i komunikatywności cyklu

• poeta

• publicysta

• mówca

---