KORNEL UJEJSKI
WYBÓR POEZJI
(Chorał, Maraton)
Urodzony 12 września 1823 w Beremianach na Podolu w rodzinie szlacheckiej.Uczył się w domu, następnie od 1831 w Buczaczu u bazylianów, następnie we Lwowie. Brał udział w pracach konspiracyjnych. w 1847 wyjechał - przez Niemcy i Belgię - do Paryża. W Brukseli poznał Joachima Lelewela, w Paryżu Adama Mickiewicza, Józefa Bohdana Zaleskiego, Fryderyka Chopina, Juliusza Słowackiego. W Paryżu uczęszczał na wykłady Mickiewicza w Sorbonie i College de France, wziął udział w rewolucji lutowej. W 1848 powrócił do kraju, osiadł w powiecie złoczowskim. W powstaniu styczniowym nie wziął czynnego udziału, należał do tajnej organizacji rewolucyjnej; w 1863 za zbiorek pt. Do Moskali wytoczono mu proces sądowy. W roku 1868 wyjeżdżał do Szwajcarii, Belgii, Włoch i Niemiec. W latach 1877-1878 poseł do Rady Państwa w Wiedniu, występował kilkakrotnie przeciwko konserwatywnemu stronnictwu stańczyków. Zmarł 19 września 1897.
Ujejskiego nazywa się epigonem wielkich romantyków (epigon – naśladowca, mierny następca wielkich, utalentowanych poprzedników). Chciał być nauczycielem, sędzią, prorokiem, sumieniem narodu. Czuł się uprawniony do kontynuowania osiągnięć Słowackiego i Mickiewicza. Współcześni pomawiali go, że uzurpował sobie funkcję, do której nie był nigdy przygotowany, uważali, że nie dorównywał wieszczom, żyje złudnymi ideałami, jakoby ludność dała się prowadzić jego słowom. Ujejski jednak traktował te zarzuty z dystansem, był przekonany o magnetycznej sile poezji (tak jak Słowacki).
Ciekawostką jest, że Ujejski dał synowi na imię Kordian.
W poezji Ujejskiego widać silne oddziaływanie mesjanizmu. Wyraża postawę buntu wobec zastanego świata, wobec zła (polityczna niewola). Cierpienie jest u niego cnotą ewangeliczną i moralną.
Sprzeczność pojawia się w lubowaniu życia spokojnego, sielankowego, spokojnego pejzażu a jednocześnie w przekonaniu o swej proroczej funkcji – gdzie jawi się wizja zniszczenia, bólu, rozpaczy, pozorności harmonii.
Ujejski ma talent do tworzenia plastycznych pejzaży, sielankowości, spokoju. Jednak to obrazy zniszczenia, gniewu, lamentów, bólu tworzą jego profil artystyczny. Razi czasem przesada i manieryzm tych opisów okropności – poeta próbuje naśladować wieszczów romantyzmu, przez co powstają niezręczne kalki frazeologiczne (m.in. stąd określenie epigon).
Na trawestacyjny charakter swoich dzieł zwracał uwagę sam poeta, podając przy tytułach źródło inspiracji.
Wierszy miłosnych nigdy nie ogłosił. Wydano je po śmierci Ujejskiego.
Poeta tworzy nie tylko lirykę – znajdziemy też opowiadania wierszem, próby dramatyczne, publicystyczne (pamflety). Rzadko tworzy w charakterze zabawnym, żartobliwym, satyrycznym.
Po upadku powstania listopadowego Ujejski zamilkł. Nie pisze prawie wcale utworów lirycznych. Przerzuca się na publicystykę, tematy polityczne, społeczne.
"Chorał" Ujejskiego, włączony później do "Skarg Jeremiego" pomyślany był jako biblijnie stylizowane błaganie o łaskę, o zmiłowanie Boga nad cierpiącym Narodem, którego wiarą nie zdołają zachwiać bezbożne szaleństwa historii. "Wśród zgliszcz pożogi i mordu wzniósł się ten śpiew modlitewny, ta paląca skarga, ten szturm do nieba. Ogrom boleści, nieszczęścia i sromu znalazł swój potężny wyraz. Echo odbiło się szeroko, groza chwili niosła te strofy 'Chorału' po całym kraju, do innych Polski dzielnic i na wychodźstwo. Tam żył zastęp wieszczów z głównym hetmanem Adamem, tam niebawem Jeremi podążył i stanął wśród najpierwszych. Gdy tam na Zachodzie szukano publicystów i mówców, co by w dziennikach i z trybuny parlamentarnej napiętnowali grozę 'rzezi tarnowskiej', potrzeba było na wewnątrz społeczeństwu ulgi w srogim cierpieniu, a tę ulgę przyniosły te skargi i porywający protest do nieba" - komentuje Dębicki.
Wśród zbiorów poezji Ujejskiego wymienić należy: oprócz wspomnianego wyżej poematu "Maraton" (1845 r.), zawierającego aluzje patriotyczne do współczesnej poecie Polski, "Pieśni Salomona" (1846 r.), "Skargi Jeremiego" (1847 r.), "Kwiaty bezwoni" (1848 r.), "Zwiędłe liście" (1849 r.), "Melodie biblijne" (1852 r.), "Dla Moskali" (1862 r.), "Tłumaczenia Szopena" (1866 r.), będące próbą poetyckiego przełożenia muzyki. Poeta poprzez swoje utwory wlał moc w ducha Narodu. W chwilach krwawych nieszczęść Ojczyzny, w dobie najcięższej boleści, rozbudził w nim wiarę w sprawiedliwość Bożą, jak również nie pozwolił mu poddać się zwątpieniu. Pieśni jego wskrzesiły w sercach Polaków świętą iskrę miłości Ojczyzny, ducha poświęcenia i zapał do wzniosłych czynów.
W utworze "Maraton" poeta nawiązał do czasów swego przewodnika Tyrteusza. Opisuje dzieje odważnych Greków, którzy pomimo przewagi liczebnej wrogich wojsk Spartan i ich lepszego ekwipunku odnoszą nad nimi zaskakujące zwycięstwo. Przypomnienie owej historii miało na celu dodanie otuchy Polakom w walce niepodległościowej i pokrzepienie ich serc, aby nie wątpili w swoje możliwości i nie tracili nadziei na wygraną. Polacy powinni czerpać inspiracje i wzorować się na postawach bohaterskich, dzielnych Greków, którzy w obliczu - wydawałoby się- oczywistej porażki nie poddali się.