Kornel Ujejski- poeta romantyczny
W romantycznej szkole:
- „Kwiaty bez woni” (1848)
„ Zwiędłe liście” (1849)
→ - pierwsze zbiory poetyckie sygnalizujące tytułami dystans poety
- zawierają utwory bardzo różnorodne pod względem zawartości artystycznej i tematycznej
- ślady lektur pierwszej generacji romantyków:
→ droga oprotestowania zastanej kondycji ludzkiej
→ ból świata/ ból istnienia, które poeta skupia w sobie w nadmiarze
→ motywy odrzuconej miłości i załamania się dziecinnej wiary
→ życie w świadomości nieuchronnej i zarazem oczekiwanej śmierci
→ rozdźwięk między jawą a snem, rzeczywistością a ideałem
- z jednej strony: romantyczny kicz, z drugiej: już wtedy ujawnia się to, co wyróżnia poezję Ujejskiego- dramatyczna wizja świata, ukazana w monologu lirycznego bohatera
(liryka roli, maski, kostiumu → domena Ujejskiego)
*wpisywał się w zastane i odpowiadające mu stereotypy i konwencje kultury romantycznej, lecz nie poprzestawał na nich: motywy i tematy romantyczne były dla niego polem poetyckich ćwiczeń
(Anti-Leonora: utwór wyrażający krytyczny stosunek do skostniałych romantycznych stereotypów)
Czyn i cierpienie:
- Maraton: - największe osiągnięcie nowej romantycznej poezji, wyrosłej na gruncie wcześniejszej romantycznej kultury
- poemat o czynie d u c h o w y m i czynie z b r o j n y m
- motywy heroiczne: poświęcenie, cierpienie, ofiara
- zadaniem poety jest wyrażanie uczuć zbiorowości, oraz wskazywanie zbiorowości ideałów i wartości „dla” nowej wolnej Polski
- Gęśl Jeremiasza: - opiewanie cierpień zniewolonego narodu i modlitwa do Boga o nadanie zbawczego sensu tym cierpieniom
-„poeta- prorok” utożsamia się z narodem, którego los widzi „okiem poety”
- poezja to c z y n d u c h o w e g o ofiarowania się za naród
- Drugi chrzest: - poeta jako jeden z wielu: spiskowiec, potencjalny więzień/ emigrant polityczny
- jego miejsce to spiskowe „braterskie koło”, którego celem jest „wywrócenie świata”
- czyn jest tu czynem z b r o j n y m
- Pieśń o ziarnie: - wizja wolnej Polski: „Polski żniwiarzy”
→ c z y n i c i e r p i e n i e (dla narodu) stały się hasłami wywoławczymi poezji i programu poetyckiego Ujejskiego
→ m ł o d o ś ć - źródło siły i wytrwałości, ciernista droga i cieniu niewoli
Poemat o czynie:
- „ja” osobowości poety- kaznodziei uzurpowało sobie prawo do gromadzenia i wychowywania współczesnych
- Ujejski postuluje poezję utrzymującą w świadomości niewoli, kształtującą niezłomne narodowe postawy
- romantyczna wiara w moc słowa; motyw słowa-ziarna- słowa kształtującego postawy, z którego wyrosnąć miał „dąb”- znak dojrzałości patriotycznego i czynu wyzwoleńczego
- „ja” nie szczędzi gorzkich słów prawdy „wam”
- konsekwentnie określa się Ujejski jako poeta romantycznej kultury, tworzący dalsze ciągi, rozwinięcia, nowe wersje
- wierzył w oddziaływanie pozytywnego przykładu, w zdolność poety do kształtowania postaw (np. Maraton)
- Maraton: (temat: niewielka liczebnie armia Greków przeciw ogromnym siłom perskim
→ nowy znak romantycznej historiozofii)
- apoteoza nonkonformizmu
- hymn na cześć wolności narodu
- 8 części poematu= 8miejsc akcji i 8 wydarzeń
- Grecy bronią tu swojej niepodległości; obrona Aten jest obroną wartości kulturalnych i tradycji historycznych
- dokonuje się nieustanny wybór między wartościami ducha i materii
- Grecy zwyciężają: nie tylko moralnie ale i fizycznie
- wiara w moralny ład świata, który objawi się w zwycięskiej walce Polaków o wolny kraj
- wydobyte zostają także koszty osobiste (zmarli), które trzeba ponieść dla ocalenia narodu
→ Maraton bywa nazywany powieścią poetycką/ alegorycznym utworem lirycznym
→ Ujejski przywołał przeszłość, by ukształtować niezłomne postawy patriotyczne współczesnych
Jeremiasz i Jeremi:
- „Skargi Jeremiego”: cykl- próba interpretacji tragedii powstania krakowskiego i rabacji galicyjskiej, podjęta z perspektywy biblijnych lektur
- poeta przybiera maskę p r o r o ka by dać ludowi wytłumaczenie tragicznego obrotu historii
- motto z Apokalipsy św. Jana → kierunek interpretacji: ujęcie historii jako wiecznie realizującej się w czasie i przestrzeni historii świętej
- dlaczego Jeremiasz? - nie był wyniosłym, ani dumnym zwiastunem Bożej potęgi
- wchłonięty bez reszty w sprawy narodu, z lękiem i bojaźnią przyjmował rolę pośrednikiem między Bogiem, a ludem wybranym
- jest człowiekiem z krwi i kości, nie tylko instrumentem głosu Boga
- niósł pociechę, nadzieję i obietnicę
- maskę Jeremiasza przyjmuje „ja” liryczne „Skarg Jeremiasza”
- „Słowa Jeremiego”: utwór otwierający cykl; włożenie maski, przybranie prorockiego kostiumu
- treść:
Jeremiasz patrzący na ojczyznę- matkę z pozycji człowieka lewitującego → obraz spustoszonego świata teraźniejszości
Jeremi staję się „ja” poetą → ból, współczucie, poczucie wspólnoty, gniew wobec ludzi biernych
„Pieśń zemsty”: wkomponowane w „Słowa Jeremiego” wezwanie do Boga o uświęcenie zemsty na wrogu
przeproszenia Boga za bluźnierstwo
przedstawienie cyklu „Skarg...” jako wyrazu najgłębszego wewnętrznego przeżycia
- nie poddaje się pokornie wyrokom Boga, szuka usprawiedliwień, identyfikuje się ze zbiorowością (w „Smutno nam, Boże”)
- pogłębiona antynomia między wiarą w sprawiedliwość i celowość działań Bożych a zwątpieniem i rozpaczą (w „Eli, Eli, lama sabachtani”)
- „Skargi... „ to nie tylko modlitwy ale i oskarżanie Boga
- w zamknięciu cyklu przynosi nadzieję i wiarę w zwycięstwo dobra nad złem
Czytanie Apokalipsy:
- „Apokalipsa św. Jana”: - próba odnalezienia wyjaśnień tragicznego obrotu polskiej historii
- motto „Skarg Jeremiego”: „dusze zabite dla słowa Bożego” → męczennicy czekający sprawiedliwości Bożej
- bezpośrednią repliką motta w „Skargach...” jest wiersz „W cześć umarłym” → śmierć w imię wolności jest tym samym co śmierć za wiarę
- to, co w Apokalipsie jest poza ludzkim czasem i przestrzenią, zostaje przełożone na alegoryczny język politycznej- „wieszczej” poezji
- w Apokalipsie odnajdywał Ujejski zapowiedź swoich czasów, w swoich czasach- spełnienie znaków Apokalipsy
- przeniesienie wydarzeń z płaszczyzny społeczno- politycznej na płaszczyznę historii wiecznej i eschatologii
Od rozpaczy do nadziei: cykl „Skargi Jeremiego”
- u podstaw „Skarg Jeremiego” legła r o z p a c z- główny ideowy motyw cyklu; rozpacz wynikła z realnej klęski (rok '46)
- poczucie z a g r o ż e n i a narodu i narodowości
- wizja ś w i a t a s z a t a ń s k i e g o: niewola, deprawacje, rabacje są dziełem Szatana → sługami Szatana są zbuntowani chłopi
- rabacja była naruszeniem porządku Bożego, zerwaniem ciągłości dziejów
- w „Nocy natchnienia”: dwoistość Bożego świata- kontrast spokoju i piękności natury i burzliwości historii
- w „Za zbłąkanych”: przyczyną tragedii była nieświadomość narodowa chłopów i w niej mająca źródło ich podatność n machinacje zaborcy
- nawiązania do Apokalipsy: próba odnalezienia odpowiedzi na pytanie dlaczego Bóg, widząc zło, nie ingeruje w sprawy świata:
cierpienia i męki narodu są kara za grzechy przodków („W cześć umarłym”)
bunt- uznany przez Boga („Eli, Eli, lama sabachtani”), bo to Bóg wyrosły z nonkonformizmu
- zmiany obrazu Boga w „Skargach...” :
groźny Jahwe ze Starego Testamentu
Bóg litościwy, miłościwy, współczujący → w skutek wciąż do niego kierowanych wezwań i próśb
- przejście od pojęcia k a r y do przekonania o c e l o w o ś c i Bożych docisków
- obraz p e l i k a n a : - symbol miłosierdzia Bożego
- naród, którego ofiara przyniesie przyszłym pokoleniom wolność i zemstę na wrogu
*przeniesienie symboliki pelikana z Chrystusa na naród= sygnał m e s j a n i z m u
Biała szata odkupienia:
- droga Ujejskiego jest drogą zwątpienia i rozpaczy; nią właśnie dochodzi do zrozumienia Bożych planów i zgody na nie
- „Skargi...” to odbicie procesu psychicznego, intelektualnego, uczuciowego (układ: diagnoza- terapia- uzdrowienie); od szatańskiej wizji świata ku światu Bożemu
- „Modlitwa ojca przy chrzcie syna”: wiersz o moralnych konsekwencjach życia w niewoli, o perspektywach duchowego zubożenia i znikczemnienia
- „Modlitwa więźnia”: portret idealnego Polaka- spiskowca
- w swojej „małej Apokalipsie” ocala najwyższe ludzkie wartości → wierzy możliwość przywdziania przez naród białej s z a t y o d k u p i e n i a nie tylko dzięki miłosierdziu Bożemu, ale także dzięki ludzkiej, twórczej pracy ducha
- portret „j a” l i r y c z n e g o w cyklu:
człowiek o ogromnym poczuciu plemiennej wspólnoty
człowiek oscylujący między krańcowymi uczuciami
człowiek ogarnięty lękiem i drżeniem; poczuciem zagrożenia zewnętrznego wewnętrznego
wiara w sens Bożych doświadczeń i w ostateczne zwycięstwo
- „Chorał”: krzycz rozpaczy, z którego rodzi się wielki oczyszczający płacz i nadzieja
Czytanie Biblii:
- zwięzłość, wieloznaczność i niedopowiedzenia biblijne inspirowały romantyczne wykładnie metaforyczne i alegoryczne
- ukazywanie jedynie punktów kulminacyjnych w historii ludzi i społeczeństw
- „Skargi Jeremiego” → wynik czytania Pisma Świętego jako wiecznej historii ludzkości, w którą Ujejski wpisał doświadczenia historyczne Polaków
- „Pieśni Salomona”: jest tworzeniem wzorców postaw zbiorowych i indywidualnych; „Melodie biblijne”, „Pieśń z pieśni”: dopowiadają to, o czym Pismo milczy
- paralele i analogie między losem narodu wybranego a losem Polaków, między postulowanymi postawami moralnymi i patriotycznymi obu narodów zagrożonych
Między historią a historiozofią:
- punktem dojścia „Skarg ...” jest m e s j a n i z m: niebezpieczeństwo przyjęcia zła i cierpienia za stan siłami ludzkimi niezmienialny; oczekiwanie na stan łaski w bierności i bezruchu
- „Melodie biblijne”: odejście od mesjanizmu → poezja ma burzyć niemą spokojność ludu
- zamykał Ujejski w swych utworach przede wszystkim historie niedawną
- „historia mała”: widziana oczyma zwykłych ludzi
treść:
„Ojcowski psalm (po urodzeniu się Kordianka)
- utwór napisany z okazji narodzin pierworodnego syna Ujejskiego- Kordiana, dający upust ojcowskiej radości, porównywanej w tekście ze świętem wesela, z okazji którego dom wypełnia się gośćmi; przyjście syna określa „błogosławieństwem”, dom, w poetyckiej wizji, nawiedzony przez anioła jawi się świątynią uświęcającą automatycznie wszystko, co w sobie mieści- ludzi i przedmioty; wszędzie zdaje się słychać przyjemną muzykę, a całość natury weseli się ojcem :)
„Zawiana chata”
- poetyckie porównanie chłopskiej chaty do mogiły; trud „nieszalcheckiego” żywota, którego nie osładza „złota przeszłość”
„Chorał:
- dramatyczna wypowiedź, której adresatem jest Bóg; płacz nad cierpieniem narodu; oczekiwanie „znaku miłosierdzia”- bluźnierstwa gdy ich brak; „rękę karaj, nie ślepy miecz!”- nie bojkotujący krakowskie powstanie chłopi są winni narodowej klęski, lecz manipulujący nimi zaborca; prośba o łaskę zrozumienia własnego losu; bo jeśli ten los to męczeństwo z Bożej woli to walczyć będzie naród z „szatanem”, głosząc: „Bóg był i jest”
„Słowo Jeremiego:
- patrz: Jeremiasz i Jeremi