Homer, Iliada, przeł. K. Jeżewska, oprac. J. Łanowski, Warszawa 1999 lub tenże, Iliada, przeł. I Wieniewski - dowolne wyd. (wstęp + Księgi I-IV),
oprac. Katarzyna Bandarzewska
1. WSTĘP
- III w. p.n.e. - epoka aleksandryjska, filologowie greccy po raz pierwszy zakwestionowali przekonanie, że Homer był autorem obu epopei, wystąpili z tezą, że Odyseję stworzył inny poeta niż Iliadę (cała ta spawa wynikła z braku wiadomości o czasie i miejscu powstania obu poematów, o życiu i twórczości Homera). Dzisiaj przeważa w nauce stanowisko unitarystyczne (tj. przekonanie o jedności autora każdej z epopei, niezależnie od kwestii, czy ten sam poeta napisał jedną i drugą). Ale badacze Homera dzielili się też na pluralistów, analityków lub ewolucjonistów (o wiele silniej zróżnicowanych w poglądach, w każdym jednak razie zaprzeczającym poematom jedności, jednego autora).
- Troja - miejsce akcji Iliady, leżała w północno-zachodniej Azji Mniejszej, zamieszkałej przez szczep eolski.
- Ogniskami kultury były dwory królów i książąt jońskich, na których zawodowi śpiewacy-recytatorzy, podobni do późniejszych minstrelów czy trubadurów, deklamują poematy
o bohaterach. Recytując, trącają struny liry, formingi czy cytry (kithary). Nazywają się „aojdowie”, a ich poematy („ojmaj”) opiewają „klea andron”, sławne czyny herosów.
- Homer (z gr. homeros `zakładnik, towarzysz, składacz') - poeta joński, żyjący prawdopodobnie w IX w. p.n.e., czerpał elementy treściowe ze starych legend i pieśni aojdów.
- Jedność kompozycyjna Iliady i Odysei postuluje jedność autora każdego poematu.
- Po Homerze homerydzi rozpowszechniali ustnie jego epopeje. W świecie greckim następcami dworskich aojdów byli wędrowni rapsodowie (mieli jako znamię nie lirę,
a kostur, „rabdos”).
- Epoka i kultura homerowa (istnieje tylko w świecie poetyckim i nierzeczywistym) - lata 1400 - 1200 p.n.e., kres zaznaczony był upadkiem Troi i bezpośrednio po nim następującymi wydarzeniami, losami powracających bohaterów.
- Budowa Iliady: 15537 wersów (heksametr daktyliczny), 24 księgi/pieśni, 200 porównań homeryckich, tyle samo scen walk i pokoju (symetryczność). Dialogiem Homerowym rządzi swoiste prawo „dwu osób na scenie”, nie ma mowy o wieloosobowym gwarze nawet wśród gwaru bitwy.
2. BOHATEROWIE:
GRECY są przedstawieni w Iliadzie jako zdyscyplinowani, honorowi żołnierze:
Agamemnon, syn Atreusa (zwany dlatego Atrydą), król Myken, dowódca wojsk greckich. Mężny, bohater, często jednak zapatrzony w siebie i sprzyjający tylko własnym, partykularnym interesom.
Menelaos - brat Agamemnona, syn Atreusa (zwany dlatego Atrydą), król Sparty, mąż Heleny. Człowiek silny, mężny i honorowy, wspaniały wojownik. Swoje możliwości pokazuje w wygranym pojedynku z Parysem.
Patrokles - ukochany przyjaciel Achillesa, ginie z rąk Hektora.
Odyseusz - heros silny, ale niespecjalnie piękny, jego głównymi atutami są spryt
i przebiegłość. Główny bohater drugiego eposu Homera, Odysei.
Nestor - starszy wiekiem Grek, służący innym swoją mądrością i radą.
Poza tym w Iliadzie występują także: Ajaks, Teukr, Diomedes, Idomeneus.
TROJAŃCZYCY są chełpliwi, bardziej niż Grecy hałaśliwi, a w bitwie mniej zdyscyplinowani. Sami prowokują potyczki i pojedynki. Trojańczycy są ukazani głównie
z perspektywy Parysa (ukazanego w utworze bardzo negatywnie), nie brak u nich jednak mężnych wojowników jak Hektor, czy postaci tragicznych, jak Hekabe, Andromacha czy Priam.
Priam, król Troi - stateczny, mądry.
Parys (Aleksander) - syn Priama i Hekabe. Odznacza się wyjątkową urodą, jest jednak nieodpowiedzialny i dziecinny. Uwiódł Helenę, cała wojna toczy się z powodu jego namiętnej miłości do kobiety. Parys w ogóle nie umie walczyć, jest tchórzliwy, egoistyczny, nieuczciwy i ściąga klęskę na swój lud.
Poza herosami w Iliadzie występują trzy postaci kobiet z obozu Trojańczyków:
Helena - żona Menelaosa, króla Sparty. To z jej przyczyny rozgrywa się wojna. Jest postacią niejednoznaczną. Z jednej strony żałuje swojego związku z Parysem, z drugiej - nie potrafi się z niego wyplątać. Osoba próżna, przekonana o swojej wyjątkowej urodzie i dumna z roli, którą odegrała w historii.
Andromacha - żona Hektora, kochająca męża. Hektor ma z nią synka. Wzruszająca jest scena, w której żegna Hektora, udającego się na pojedynek z Achillesem. Małżeństwo Hektora i Andromachy zostało przedstawione jako wzór prawdziwej miłości, gotowej do poświęceń, i skontrastowane w utworze z parą Heleny i Parysa - kochanków-egoistów, których nie łączy głębsze uczucie.
Hekabe - żona Priama, matka Parysa.
3. TREŚĆ:
Pieśń I - Zaraza. Gniew
Gniew Achillesa jest właściwym tematem Iliady, stąd wymienia go poeta od razu
w pierwszym wierszu i pierwszych słowach poematu: Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa/ Zgubę niosący i klęski nieprzeliczone Achajom. Boginią jest Muza, która poddaje pieśń śpiewakom (w Grecji późniejszej za Muzę poezji epickiej uważano Kalliope). Achajowie - w poemacie ogólne określenie Greków walczących pod Troją (podobnie Argiwowie - Argejczycy i Danajowie). Przyczyny gniewu Achillesa: odebranie przez Agamemnona branki Bryzeidy, później śmierć przyjaciela, Patroklesa.
Do kłótni herosów podburzył Apollo, który zagniewany na Agamemnona zesłał zarazę na wojsko greckie. Bóg mścił się za swojego kapłana Chryzesa, któremu Agamemnon odebrał córkę i wziął ją sobie jako brankę. Stary kapłan prosił dowódcę greckiego o zwrócenie mu ukochanego dziecka, Agamemnon jednak nie chciał się zgodzić. Wtedy właśnie Chryzes zwrócił się z prośbą do Apolla o pomoc. Apollo ulitował się nad swym sługą i zaczął wybijać najpierw bydło greckie, a potem greckich żołnierzy. Zaraza ta trwała dziewięć dni, dnia dziesiątego Achilles (za radą Hery, przejętej widokiem umierających Greków) zebrał żołnierzy na naradę. Podczas narady doszło do kłótni między Agamemnonem i Achillesem. Achilles optował za oddaniem Chryzesowi jego córki Chryzejdy, aby ocalić Greków przed zarazą. Agamemnon nie chciał rezygnować ze swojej branki. Ostatecznie się zgodził, postanowił jednak wynagrodzić sobie stratę i odebrał Achillesowi jego brankę, Bryzeidę. Znieważony Achilles postanowił wycofać się z walki przeciw Trojańczykom (w czym uparcie trwał) i poprosił swoją matkę, boginię Tetydę, o wstawiennictwo u Zeusa. Tetyda udała się na Olimp i wpłynęła na Zeusa, aby pomógł Trojańczykom.
Pieśń II - Sen. Próba. Katalog okrętów
Pieśń druga stanowi początek spełnienia tej obietnicy. Dzeus zsyła na Agamemnona zwodniczy sen, który ma go skłonić do podjęcia szturmu na Ilion. Wódz zmierza do tego celu nie wprost, udaje, że chce zakończyć wyprawę i zarządzić powrót do domów,
a wtajemniczeni w podstęp wodzowie greccy mają skłonić Greków do sprzeciwu wobec tej decyzji, co też czynią, nie bez trudności, bo wojsko daje wiarę słowom Agamemnona,
a bardziej jeszcze potwarcy królów, zuchwałego demagoga Tersytesa. Resztę pieśni zajmują „katalogi”, wyliczenia sił greckich i trojańskich.
Pieśń III - Przysięgi. Widok z muru. Pojedynek Aleksandra z Menelaosem
Doszło do bitwy między Achajami i Trojańczykami. W pewnym momencie bitwa została przerwana. Ogłoszono zawieszenie broni celem stoczenia pojedynku między Menelaosem
i Parysem - głównymi sprawcami wojny. Pojedynek miał rozstrzygnąć o losie wojny - kto wygra, dostanie za żonę Helenę i łupy, a wojna się zakończy. Pojedynek zakończyłby się zwycięstwem Menelaosa, ale w rozstrzygającym momencie Afrodyta pomogła Parysowi
i uniosła go do komnat Heleny. Grecy poczuli się oszukani interwencją bogini, stwierdzili, że pojedynek został wygrany przez Menelaosa i zażądali wydania Heleny, co oczywiście nie nastąpiło. Trojańczycy postępują więc niehonorowo.
Pieśń IV - Złamanie przysiąg. Agamemnona przegląd wojsk
Pieśń rozpoczyna się naradą bogów na Olimpie. Hera i Atena, które popierają w wojnie Greków, wchodzą w konflikt z Zeusem. Atena zstępuje z Olimpu i namawia Trojańczyka Pandara do wypuszczenia strzały w stronę Menelaosa. Strzała rani Greka, ale nie zabija go. Zawieszenie broni zostaje zerwane, a Grecy czują się oszukani. Dalsza część pieśni opisuje przegląd wojsk greckich.