Konspekt na zajęcia szkoleniowe

Przedmiot Ratownictwo medyczne

Temat Zatrucia chemiczne. Drogi wchłaniania i działanie na organizm

ludzki niektórych substancji chemicznych. Udzielanie pierwszej

pomocy poszkodowanym.

Cel szkolenia Zapoznanie strażaków tematem

Czas szkolenia 2 godziny zajęć teoretycznych, 2 godziny zajęć praktycznych

Forma szkolenia Wykład oraz zajęcia praktyczne

Zatrucia

Liczba substancji toksycznych, z którymi może się spotkać osoba zatrudniona w przemyśle, jest bardzo duża. Ich rodzaj zależy od gałęzi przemysłu, stosowanej technologii i substratów. Substancje te różnią się między sobą wieloma właściwościami, w tym, co jest szczególnie istotne, mechanizmami działania na organizm człowieka. Łączne omówienie skutków działania i sposobu postępowania w przypadku zatrucia lub skażenia jest, z wymienionych powodów, niemożliwe.

W ostatnich latach najczęstszą przyczyną zatruć są leki, na drugim miejscu - alkohole (głównie etanol), następnie: pestycydy, gazy (głównie tlenek węgla), środki narkotyczne i halucynogenne, rozpuszczalniki organiczne, substancje żrące, glikole, metale i ich związki oraz grzyby. Zatrucia lekami i środkami narkotycznymi oraz halucynogennymi najczęściej są skutkiem ich nadużycia przypadkowego lub w celach samobójczych, rzadko występują jako skutek narażenia zawodowego.

Trucizny dostają się do organizmu różnym drogami:
1. Przez przewód pokarmowy - leki, różnego rodzaju substancje chemiczne,
trujące grzyby, itp.
2. Przez drogi oddechowe - np. tlenek węgla
3. Przez skórę - ukąszenia węży, owadów
4. Bezpośrednio do krwiobiegu - środki odurzające, narkotyki
5. Wieloma drogami: przez przewód pokarmowy, drogi oddechowe, skórę -
np. środki ochrony roślin

Przyczyną zatrucia może być:
1. Pomyłka
2. Nieświadomość - dzieci
3. Lekkomyślność
4. Nadużycie - np. alkoholu
5. Zamach samobójczy

Mechanizmy działania substancji niebezpiecznych
Osoby narażone na działanie substancji chemicznych, stosowanych w przemyśle lub rolnictwie, należą do dwóch grup. Grupa pierwsza to pracownicy stykający się z tymi środkami w czasie ich produkcji, przygotowania do użycia, magazynowania lub stosowania. Grupa druga to ci, którzy wchodzą w kontakt z tymi środkami przypadkowo, w wyniku ich niewłaściwego przechowywania lub wskutek spożywania skażonych pokarmów. Znajomość podstawowych zagrożeń, związanych z narażeniem na substancje chemiczne stosowane w przemyśle lub rolnictwie, oraz zasad postępowania z tymi substancjami jest podstawą skutecznych działań profilaktycznych podejmowanych w celu zmniejszenia liczby zatruć.
Zatrucia są wynikiem wchłonięcia do organizmu substancji chemicznych, które mogą między innymi zaburzać procesy metaboliczne. Objawy działania toksycznego substancji pojawiają się najszybciej w przypadku dostania się substancji do organizmu przez drogi oddechowe, co jest spowodowane pominięciem wątroby - głównego narządu przemian metabolicznych (biotransformacji). Objawy zatrucia po przyjęciu substancji doustnie występują w różnym czasie: od 30 minut do kilku godzin od połknięcia, a po wchłonięciu przez skórę - po kilku lub kilkunastu godzinach.

Ustalenie, czy poszkodowany jest pod wpływem działania toksycznego substancji chemicznych nie jest łatwe.
Zagrożenie dla życia i zdrowia w ostrych zatruciach zależy od:

• sposobu działania substancji chemicznej

• dawki lub stężenia w powietrzu środowiska pracy

• czasu trwania narażenia

• drogi wchłonięcia substancji do organizmu.

Szansa uratowania życia i zdrowia osoby poszkodowanej zależy w dużym stopniu od jakości i szybkości udzielenia pierwszej pomocy, a więc od:

• wiedzy o sposobie działania substancji chemicznej

• umiejętności prawidłowego zachowania się poszkodowanego i osób z jego otoczenia w chwili wypadku

• umiejętności udzielenia pierwszej pomocy

• zapewnienia fachowej pomocy lekarskiej

Do oceny skutków ostrego działania toksycznego substancji chemicznej oraz ustalenia zasad postępowania przy udzielaniu pierwszej pomocy najbardziej przydatna jest znajomość mechanizmu działania danej substancji.

Działanie narkotyczne - charakterystyczne są zaburzenia pracy mózgu. Pobudzenie (euforia, niepokój itd.) występuje na ogół po narażeniu na działanie substancji o stężeniu zbliżonym do wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh). Natomiast w przypadku bardzo dużych stężeń, bliskich stężeniom śmiertelnym, może wystąpić zahamowanie czynności mózgu, którego skutkiem jest porażenie ośrodków ważnych dla życia: oddychania (z zaburzeniami i zatrzymaniem oddychania) oraz krążenia (z zaburzeniami akcji serca, spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, zapaścią, zatrzymaniem akcji serca). Oba te mechanizmy prowadzą do zejścia śmiertelnego.

Działanie duszące - odczucie utrudnionego oddychania wynika z braku tlenu, spowodowanego niedrożnością dróg oddechowych, zaburzeniami czynności płuc, zaburzeniami w transporcie tlenu przez hemoglobinę lub zaburzeniami oddychania tkankowego. Niedrożność dróg oddechowych może być następstwem obrzęku krtani lub skurczu oskrzeli wskutek działania substancji silnie drażniących lub uczulających, a także niedrożności oskrzeli, spowodowanej zachłyśnięciem się płynem z jamy ustnej, gardła i żołądka (np. w czasie wymiotów). Zaburzenia czynności tkanki płucnej, tj. oskrzelików i pęcherzyków płucnych, prowadzą do obrzęku płuc.

Działanie żrące - oparzenie chemiczne jest najczęściej wywołane działaniem:

• zasad, powodujących martwicę rozpływną tkanek narażonych na bezpośredni kontakt z tymi związkami, tj. skóry, błon śluzowych jamy nosowo-gardłowej, przełyku, żołądka oraz oczu. Szczególnie niebezpieczna jest głęboka penetracja zasady i uszkodzenie sąsiadujących tkanek i narządów (np. zniszczenie przełyku powoduje penetrację do śródpiersia, przebicie ściany żołądka - penetrację do jamy otrzewnej, a uszkodzenie rogówki prowadzi do zniszczenia całej gałki ocznej)

• kwasów, powodujących martwicę koagulacyjną, tj. oparzenia chemiczne ograniczone do powierzchownych warstw tkanek, narażonych na bezpośredni kontakt z kwasami. Od rozległości oparzenia skóry i stopnia uszkodzenia zależy zagrożenie życia. Lokalizacja zmian bliznowatych, powstałych po wyleczeniu oparzeń, może być przyczyną trwałych uszkodzeń (ograniczenia ruchomości w obrębie kończyn, niedomykalności powiek po oparzeniu skóry twarzy, zwężenia przełyku po zatruciu drogą pokarmową) i powodować konieczność operacji chirurgicznych.

Działanie drażniące - w następstwie bezpośredniej styczności substancji chemicznych z oczami mogą wystąpić skutki zdrowotne o zróżnicowanym nasileniu. Mogą to być skutki o charakterze przejściowego, umiarkowanego, nieprzyjemnego odczucia (szczypanie, łzawienie) do nawet trwałego uszkodzenia oczu. Wielkość i nasilenie uszkodzenia zależy od ilości substancji, na którą zostały narażone oczy, oraz od tego, czy pierwsza pomoc zostanie udzielona natychmiast. Substancje, które działają drażniąco na oczy, to m.in. kwasy, zasady i rozpuszczalniki.

Podczas bezpośredniego kontaktu ze skórą niektóre substancje chemiczne mogą niszczyć jej warstwę ochronną, powodować wysuszenie, chropowatość i owrzodzenie. Stan taki określa się jako wyprysk z podrażnienia lub wyprysk toksyczny. Substancje, które powodują tę postać zmian chorobowych na skórze, na ogół nazywa się substancjami pierwotnie drażniącymi. Najważniejsze substancje pierwotnie drażniące to zasady, kwasy, rozpuszczalniki organiczne, mydła i środki piorące.

Następstwem działania drażniącego gazów, pyłów lub par substancji chemicznych są zmiany zapalne w drogach oddechowych. Odczyny te obejmują różne odcinki dróg oddechowych i mogą występować z różną intensywnością. Gazy i pary takich substancji, jak fluorowodór, chlorowodór, amoniak, formaldehyd, kwas octowy wywołują przede wszystkim zmiany w górnych drogach oddechowych - w nosie, jamie nosowo-gardzielowej i krtani. Takie substancje, jak chlor, ditlenek siarki, trichlorek arsenu, trichlorek fosforu wywołują zmiany w górnych drogach oddechowych i oskrzelach. Pod wpływem działania drażniącego substancji chemicznych dochodzi do kaszlu i kichania. Przy dużych stężeniach substancji może dojść do odruchowego skurczu nagłośni i oskrzeli. Fosgen czy tlenki azotu wywołują zmiany bezpośrednio w tkance płucnej, mogące być przyczyną obrzęku płuc i pojawienia się wysięku w pęcherzykach płucnych. Wysięk może się pojawić bezpośrednio po narażeniu lub po upływie kilku godzin, tj. po okresie utajenia. Objawy kliniczne zatrucia to kaszel, sinica (objaw niedotlenienia) oraz odkrztuszanie dużych ilości śluzu.

Substancje działające drażniąco na układ oddechowy uszkadzają również mechanizmy obronne tego układu, co prowadzi do obniżenia odporności i zwiększa podatność na infekcje, astmę i rozedmę płuc.

Skutki działania substancji drażniących układ oddechowy zależą od wielu czynników, m.in. stężenia substancji, czasu trwania ekspozycji, wrażliwości osobniczej. Ważnym czynnikiem jest również sposób oddychania: przez usta lub przez nos. U osób narażonych przez dłuższy czas na substancje drażniące można zaobserwować pojawienie się tolerancji na ich działanie. Jest to istotny problem w sytuacji, gdy zmysłem węchu nie stwierdza się obecności substancji drażniących na stanowisku pracy.
Skutkiem działania toksycznego substancji mogą być także zmiany w narządach i układach: w wątrobie, nerkach, układzie nerwowym, płucach, układzie krwiotwórczym. Zmiany te mogą ujawnić się z opóźnieniem w stosunku do działania narkotycznego, duszącego czy żrącego. Objawy występują po kilku lub kilkunastu godzinach, a niekiedy po kilku lub kilkunastu dniach.


Zasady postępowania z substancjami niebezpiecznymi
Przechowywanie substancji i preparatów niebezpiecznych

• Środki niebezpieczne dla zdrowia muszą być przechowywane w dobrze opisanych pojemnikach, zaopatrzonych w bezpieczne zamknięcia, najlepiej pod kluczem.

• Substancje niebezpieczne nie mogą być przechowywane w pobliżu artykułów spożywczych czy pasz. Znaki ostrzegawcze na tego rodzaju preparatach muszą być zrozumiałe nawet dla osób nieumiejących czytać.

• Puste opakowania należy usuwać jako odpady niebezpieczne; zużyte opakowania przyjmują autoryzowane firmy utylizacji odpadów.

• Używanie opakowań po artykułach żywnościowych, np. butelek po napojach, do przechowywania środków toksycznych jest szczególnie niebezpieczne

Ogólne zasady postępowania:
Zabezpieczyć miejsce zdarzenia.
Odizolować poszkodowanego od trucizny (pamiętajmy o swoim bezpieczeństwie).
Sprawdzić czynności życiowe.
Zebrać niezbędne informacje: co? ile? kiedy?
Wezwać pogotowie; w meldunku powinny znaleźć się następujące informacje:
ilość zatrutych,
przybliżony wiek poszkodowanych, rodzaj i stężenie trucizny,
czas jaki upłynął od chwili wniknięcia substancji szkodliwej,
objawy zatrucia i stan poszkodowanego.
Wdrożyć postępowanie przeciwwstrząsowe (podanie odtrutek, ew. spowodowanie wymiotów, odpowiednie ułożenie, okrycie, wsparcie psychiczne).
Zabezpieczenie resztek pokarmu, opakowań po tekach, wymiocin.
Odtrutki:
Ogólne:
powietrze,
woda,
zawiesina węgla aktywowanego (2 tabletki na szklankę wody).
Osłaniające:

odtłuszczone mleko - w przypadku zatrucia kwasami, zasadami oraz szczawianami,
białko jaja kurzego (4 białka na 2 szklanki wody) w przypadku zatrucia metalami ciężkimi, fenolem oraz substancjami żrącymi,
zawiesina mąki - w przypadku zatrucia jodem (podajemy zawiesinę i wywołujemy wymioty dopóki będą miały niebieskawe zabarwienie), dodatkowo skrobia chroni błonę śluzową żołądka przed żrącym działaniem kwasów,
mocna herbata - w - przypadku zatrucia alkaloidami (np. wilcza jagoda).

Specyficzne:mogą być stosowane tylko przez lekarza.

Usuwanie trucizn:

Trucizny kontaktowe spłukać z ciała, jeżeli trucizna nie powoduje oparzeń zdjąć przesiąkniętą nią odzież (patrz oparzenia chemiczne);

W przypadku zatrucia gazami należy przytomnego poszkodowanego wyprowadzić na świeże powietrze, rozluźnić odzież, zastosować pozycję półsiedzącą lub przeciwwstrząsową (w zależności od stanu);

W przypadku zatrucia drogą pokarmową - spowodować wymioty przez podanie lekko osolonej wody ( 1-2 łyżeczki soli na szklankę) lub podrażniając palcem podniebienie miękkie poszkodowanego;

Uwaga: Wymiotów nie wywołujemy u osób nieprzytomnych, przy zatruciach substancjami żrącymi, przy zatruciach detergentami (w przypadku ich połknięcia).
Zatrucia doustne

Kwasami i zasadami:
Pierwsza pomoc:
-nie zobojętniać,
-nie powodować wymiotów ze względu na możliwość powtórnego uszkodzenia ścian przełyku,
-podać odtrutki osłaniające: mleko odtłuszczone, białko jaja kurzego, zawiesinę węgla aktywowanego,
-wezwać pogotowie.

Alkoholem etylowym:
Stężenie 0,004 % etanolu we krwi powoduje śmierć.
Objawy:
obniżenie wrażliwości na ból i zimno,
zaburzenia w odbiorze wrażeń zmysłowych,
utrudniona artykulacja, niezborność ruchów,
zaburzenia w oddychaniu,
śpiączka.
Pierwsza pomoc:

u poszkodowanego przytomnego wywołać wymioty, podać zawiesinę węgla,
poszkodowanego nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

Alkoholem metylowym:
Stężenie 0,0002 % metanolu we krwi powoduje śmierć.
Objawy:
sina i zimna skóra,
suchy kaszel,
drgawki,
zaburzenia widzenia,
duszność,
utrata przytomności.
Pierwsza pomoc:

u przytomnego wywołać wymioty, podać zawiesinę węgla aktywowanego,
u nieprzytomnego ułożyć w pozycji bezpiecznej,
założyć opatrunek osłaniający na oczy,
wezwać lekarza.
Detergentami:

Objawy:
nudności,
ból brzucha,
podrażnienie i zaczerwienienie błon śluzowych.
Pierwsza pomoc:

nie powodować wymiotów,
nie podawać nic do picia.
Lekami nasennymi:

Objawy:
senność,
zaburzenia świadomości (odurzenie, utrata przytomności),
obniżenie temperatury ciała,
zaburzenia oddechu i krążenia.
Pierwsza pomoc:

wywołać wymioty,
podać zawiesinę węgla aktywowanego,
okresowo kontrolować czynności życiowe,
wezwać pogotowie.

Tlenkiem węgla:
Objawy:
ból i zawroty głowy,
zaburzenia widzenia,
szum w uszach,
utrata przytomności,
duszność, bezdech.
Pierwsza pomoc:

pamiętać o własnym bezpieczeństwie,
wynieść poszkodowanego na świeże powietrze,
sprawdzić czynności życiowe,
ułatwić oddychanie (rozcięcie koszuli, paska, pozycja półsiedząca),
wezwać pogotowie.

Gazami drażniącymi:

Najczęściej spotykanymi zatruciami są zatrucia: chlorem, oparami lakierów, gazami nitrozowymi.
Objawy :
duszność, kaszel,
ból oczu, łzawienie,
ból głowy.
Pierwsza pomoc:
wyniesienie poszkodowanego na świeże powietrze,
zdjąć ubranie, spłukać skórę, przemyć oczy (w przypadku kontaktu),
zapewnić spokój,
wezwać pogotowie.

1

---