System Nauczania Kierowanego w koncepcji A.Peto

Wstęp

Twórcą systemu Nauczania Kierowanego był węgierski lekarz i pedagog Andreas Petö, który zastosował ją po raz pierwszy w 1947 roku w Instytucie Rehabilitacyjnym o charakterze pedagogicznym. Metoda służy usprawnianiu dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Jej cechą charakterystyczną jest połączenie w jedną całość usprawniania psychopedagogicznego, leczniczego oraz społecznego.

1.Dlaczego System Nauczania Kierowanego?

Żadna metoda ani technika rehabilitacyjna nie jest stanie zaspokoić złożonych potrzeb

dziecka wynikających z uszkodzenia mózgu i jego potrzeb rozwojowych, dając jednocześnie wsparcie rodzinie. Odpowiedzią na złożone potrzeby dziecka z niepełnosprawnością i jego rodziny może być tylko rozwiązanie systemowe.

Dysfunkcja motoryczna Dysfunkcja

- programowania ruchu poznawcza

Dysfunkcja uszkodzenie mózgu Dysfunkcja

komunikacji myślenia

Dysfunkcja dysfunkcja

Emocjonalna rodziny

dysfunkcja społeczna

System Nauczania Kierowanego jest oparty na współczesnej wiedzy neurofizjologicznej, neuropsychologicznej, i bazuje na interdyscyplinarnej pracy członków zespołu terapeutycznego. Realizuje pewien model pedagogiczny, który ściśle przystaje do wiedzy o układzie nerwowym, a więc:

1. System Nauczania Kierowanego uwzględnia dane neurofizjologiczne w ich wymiarze czuciowo-ruchowym, poznawczym i emocjonalnym, szkolnym i społecznym.

2. Jest to podejście całościowe, z czynnym udziałem dziecka, z waloryzacją komunikacji i relacji z otoczeniem.

3. Jest realizowany przy pomocy procesów ułatwiających uczenie się funkcji

m.in. poprzez:

• posługiwanie się werbalizacją czynności,

• stosowanie intencji rytmicznej,

• uczenie schematu ciała, organizacji w przestrzeni i czasie,

• uczenie w małych grupach przez 2-3 przewodników - terapeutów, w rytmie szkolnym, z dbałością o motywację i podkreślanie osiągnięć.

System Peto, poprzez działanie w konkretnych środowiskach społecznych i kulturowych, wymaga adaptacji do każdego z nich. Pociąga to za sobą pewną plastyczność pedagogiczną, przy rygorystycznej aplikacji reguł i potrzeb neurofizjologicznych i merytorycznych. Jest to wielka szansa tego systemu i sprawdzian jego wiarygodności. Stworzony na Węgrzech, doskonale funkcjonuje w Japonii i w Izraelu, w Hong-Kongu i Wielkiej Brytanii, w Belgii lub w Polsce. Przy konieczności drobnych adaptacji lokalnych związanych z różnicami mentalności dzieci i rodziców, zasadnicza jest dobra znajomość sensu tego systemu przez tych, którzy go wprowadzają i praktykują.

Oferuje długofalowy i zintegrowany program usprawniania zaburzonych funkcji uwzględniający wszystkie sfery rozwoju dziecka w perspektywie czasowej. Poprzez organizację zajęć terapeutycznych w trybie pobytu dziennego długo oddziałuje w ciągu każdego dnia, dając uszkodzonemu mózgowi dziecka niezbędny czas do nauki funkcji, do powtarzania nowo nabywanych umiejętności i ich utrwalania. Jest zorganizowany w sposób jak najbardziej zbliżony do życia dzieci sprawnych, w przyjaznym i bezpiecznym dla nich rytmie przedszkolno-szkolnym w grupie rówieśniczej.

Respektuje podmiotowość i godność dziecka, jego potrzeby oraz własną aktywność. System ten jest możliwy do zorganizowania w miejscu zamieszkania dziecka, jest tani i nie dezorganizuje życia rodziny, dając realizację złożonych potrzeb dziecka w jednym miejscu i czasie.

Zintegrowanie Edukacji, rehabilitacji i wsparcia społecznego jest rozwiązaniem „ponad resortowym”, ekonomicznie uzasadnionym i systemowym, umożliwiającym realizację potrzeb dziecka i jego rodziny na kolejnych etapach rozwoju.

2.Podstawowe cele i założenia Systemu Nauczania Kierowanego.

2.1.Cele systemu.

Andreas Peto założył, że dziecko stanowi nierozłączną całość (fizyczną, intelektualną i emocjonalna), wymaga więc zintegrowanego podejścia, z naciskiem na rozwój mocnego poczucia własnej wartości. Aby rehabilitacja (nauka funkcji) mogła mieć miejsce, konieczny jest pewien proces twórczy, którego początkiem powinno być danie motywacji dziecku i okazji do bycia aktywnym w poszukiwaniu własnych rozwiązań i wykorzystaniu nabywanych umiejętności w nowych sytuacjach.

celem systemu jest przygotowanie osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym do niezależnego funkcjonowania w społeczeństwie poprzez przejście od dysfunkcji do ortofunkcji. ortofunkcja - to nabycie zdolności przystosowania się do codziennego życia. Ortofunkcja oznacza to, co dobre i możliwe dla danej osoby, a nie porównywanie jej osiągnięć z osiągnięciami innych. Celem systemu jest nauczanie biernego dziecka bycia aktywnym.

2.2. Metoda czy system?

Żadna metoda ani technika rehabilitacyjna nie jest w stanie spełnić tych wszystkich warunków koniecznych do prawidłowego rozwoju osobowości dziecka. Odpowiedzią na złożone potrzeby dziecka z niepełnosprawnością i jego rodziny może być tylko rozwiązanie systemowe.

system to spójny i uporządkowany zespół elementów obejmujących:

• dzieci,

• wszystkich członków zespołu terapeutycznego i rodziców,

• treści nauczania i rehabilitacji,

• środowisko rehabilitacyjne (przyjazne - dostępne - bez barier, oferujące alternatywy rozwoju), które oddziałując na siebie wzajemnie, mają za zadanie realizację założonych celów i zadań.

• Bariery: fizyczne, psychologiczne, prawne, etc.

2.3.Założenia systemu.

Nauczanie kierowanie to edukacyjne rozwiązanie problemu medycznego bazującego na:

• plastyczności mózgu (zdolności mózgu do reorganizacji swoich połączeń synaptycznych),

• możliwości kompensacji uszkodzenia,

• naturalnej gotowości dziecka do nauki.

Polega na wielopłaszczyznowym i jedno czasowym oddziaływaniu edukacyjnym na dziecko niepełnosprawne w zakresie polepszania:

• funkcji neuromotorycznej (nauka przemieszczania się, ruchu),

• funkcji samoobsługi (nauka czynności życia codziennego),

• funkcji komunikacji (nauka mowy, systemów komunikacji pozawerbalnej),

• funkcji intelektualnej (nauka przedszkolna i szkolna).

Jest to także proces wychowywania w atmosferze miłości, poszanowania godności, poczucia bezpieczeństwa.

Dziecko z porażeniem mózgowym musi nauczyć się wielu umiejętności, które zdrowe dziecko nabywa nieświadomi i automatycznie poprzez zabawę z matką, poznawanie własnego ciała i otoczenia, kontakty z dorosłymi i ich naśladowanie. Kierowanie procesem uczenia się dziecka stawia je raczej w roli ucznia niż pacjenta.

Nauczanie Kierowanie jest wieloletnim procesem interakcji pomiędzy statycznym uszkodzeniem (nabytkiem tkanki mózgowej) i dynamiką dojrzewającego plastycznego mózgu.

3. Zasady Nauczania Kierowanego.

Zasady dostosowania procesu nauczania do specjalnych potrzeb i możliwości psychofizycznych uczniów z wczesnym uszkodzeniem mózgu (ortodydaktyka) są następujące:

1. Zasada systemowości

2. Zasada systematyczności

3. Zasada wiązania teorii z praktyką

4. Zasada poglądowości

5. Zasada świadomości

6. Zasada celowości

7. Zasada efektywności i nie przeciążania

8. Zasada indywidualizacji

9. Zasada wszechstronności

10. Zasada stopniowania trudności i następstwa rozwojowego dotyczy właściwego doboru kolejności nauczanego materiału i metod dydaktycznych, które powinny być dostosowane do poziomu rozwoju dziecka oraz jego możliwości percepcyjnych.

Nie należy pomijać również wskazówek wynikających z:

• Zasady trwałości osiągnięć, umiejętności korzystania z nich i dalszego doskonalenia,

• Zasady powtarzania i utrwalania czynności,

• Zasady optymizmu pedagogicznego

• Zasady przestrzegania zasad ortodydaktyki.

W procesie uczenia się dziecka z porażeniem mózgowym niezwykle istotna jest

plastyczność mózgu, która daje możliwość różnicowania i dostosowywania odpowiedzi nieuszkodzonych obszarów mózgu na bodźce pochodzące ze środowiska (czuciowe, wzrokowe, słuchowe, ruchowe i emocjonalne).

W systemie nauczania kierowanego stosowana jest zasada ułatwień. A oto 8 czynników ułatwiających uczenie się w nauczaniu kierowanym:

1. grupa dzieci - korzyści z prac w małych grupach:

• powtarzanie nowo nabytych umiejętności w sytuacjach życia codziennego w czasie zabaw

• wypracowanie tożsamości i swego ciała oraz konfrontacja

• rozwijanie komunikacji werbalnej i niewerbalnej

• daje okazję do naśladowania, współzawodnictwa, współuczestnictwa

• eliminuje konsekwencje izolacji i uzależnienia

• organizacja życia dziecka w warunkach zbliżonych do normalnych

codzienny program:

• wyznacza rytm dnia

• daje poczucie bezpieczeństwa i stabilizację

• ułatwia powtarzanie czynności; rytmiczność wykonywanych czynności i rytmiczna pamięć mimowolna

• ułatwia proces uczenia się

3. zespół terapeutyczny

• specjaliści w dziedzinie: medycyny, psychologii, pedagogiki, fizjoterapii, logopedii

• planuje pracę i prowadzi zajęcia

• traktuje dziecko jako „całość”

• rozwija aktywność dziecka

• nadaje właściwy kierunek pracy - „dyrygent”

• czuwa nad poprawnym wykonywaniem zadań przez dzieci

• pomaga, asystuje dzieciom

4. serie zadań

• są podstawową jednostką organizacyjną nauczania kierowanego - odpowiednik lekcji

• konstruowanie na zasadzie stopniowania trudności, pod katem celu do osiągnięcia

• wynikają z siebie wzajemnie

5. intencja rytmiczna inaczej: metoda rytmiczności poleceń polega na:

• głośnym i rytmicznym zapowiadaniu i nazywaniu zamierzonych ruchów i czynności

• werbalizacji zamiaru ruchu, rytm nadaje porządek ruchowi

• pomaganiu skoncentrować się na etapach ruchu i przez to rozwinąć pamięć ruchową

6. specjalne meble i sprzęt

• zrobione z drewnianych listew i drążków - ćwiczenie chwytu

• stół -umożliwia fiksację jednej ręki - zbudowany z listew

• drabinka i krzesło

• kijki, kółka, drążki

7. relacje interpersonalne

1. system wieloprofilowanego usprawniania:

• spójny zespół elementów obejmujący:

- dzieci

- zespół terapeutyczny

- rodziców

- treści nauczania

- rehabilitację

- środowisko rehabilitacyjne

• współ oddziałując na siebie mają za zadanie realizację założonych celów i zadań

2. zespół terapeutyczny powinien:

• mieć jasną strukturę

• być wieloprofilowo przygotowanym do pracy z dzieckiem

• współpracować z rodzicami dziecka

• tworzyć odpowiednie środowisko rehabilitacyjne

• włączać dzieci w życie społeczne grupy i środowiska lokalnego

3. rodzice powinni:

• systematycznie współpracować z zespołem terapeutycznym

• być zaangażowani w procesie nauczania -usprawnienia

• utrwalać zdobyte przez dziecko umiejętności

• posiadać wiedzę na temat problemów swego dziecka

8. transfer - występuje podczas wszystkich serii zadań; jest to ułatwianie lub utrudnianie czynności uczenia się, przez uczenie się poprzednie (przeniesienie). Rozróżniamy:

• transfer pozytywny - przenoszenie nabytych wzorców ruchowych na inne zadania ruchowe

• trensfer negatywny - eliminowanie dysfunkcji zachowań i wzorców patologicznych

W nauczaniu kierowanym ważne są również:

• motywacja,

• uwzględnianie czynników zewnętrznych,

• planowanie i realizowanie zadań zgodnie z metodyką i zasadami ortodydaktyki.

4. Potrzeby w zakresie rozwoju osobowości. Czynniki kształtujące osobowość.

Podstawową rolę w kształtowaniu osobowości dziecka odgrywa harmonijny rozwój różnorodnych funkcji psychomotorycznych. Dezorganizacja globalna lub częściowa może nastąpić z powodu zakłócenia naturalnej kolejności rozwijających się funkcji i czynności, braków możliwości kompensacji i zaspokajania najważniejszych potrzeb psychicznych:

• potrzeby miłości i czułości,

• poczucia bezpieczeństwa,

• potrzeby zabawy,

• potrzeby uznania i aprobaty,

• potrzeby poznania świata, Boga i sensu istnienia.

o s o b a

ciało o

dusza s

mowa o

język b

komunikacja o

zachowanie w

związki społeczne o

doświadczenia ruchowe ś

funkcjonowanie ć

5.Założenia i uzasadnienie neurofizjologiczne i neuropsychologiczne.

Mózgowe porażenie dziecięce jest zespołem różnorodnych objawów, w którym na

plan pierwszy wysuwa się dysfunkcja narządu ruchu (właściwie programowania ruchu) pod różnymi postaciami, ale towarzyszy jej czasem upośledzenie umysłowe, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, zachowania, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia schematu i poczucia własnego ciała, brak orientacji w przestrzeni, zaburzenia koncentracji uwagi, myślenia, itp.

Założenia neurofizjologiczne i neuropsychologiczne stanowią bazę rzeczowej propozycji opieki nad dziećmi z porażeniem mózgowym. Pod uwagę brane są cechy rozwoju:

• fakt, ze jest on długotrwały,

• ze odbywa się równolegle i równocześnie w różnych dziedzinach funkcjonowania mózgu,

• że sprzężenia - między ruchem, mową, stanem emocjonalnym i uczuciowym są bardzo ścisłe, stąd konieczność przyjaznej atmosfery w grupie,

• że nauka szkolna winna być realizowana w tych samych ramach czasowych,

• że nauka szkolna w grupach daje możliwość współżycia z rówieśnikami i formuje zachowania obywatelskie.

Brane są równocześnie pod uwagę dane o wczesnym uszkodzeniu. Właśnie założenia

neurofizjologiczne i neuropsychologiczne są warunkami rzeczowego postępowania wobec dzieci z mózgowym porażeniem.

5.1. Integracja funkcjonalna mózgu.

U dziecka z mózgowym porażeniem uszkodzony jest mózg, którego wszystkie części

są zintegrowane. Żadna ze struktur mózgowych nie funkcjonuje w sposób niezależny. Są powiązane ze sobą w różny sposób na poszczególnych, wzajemnie przenikających się poziomach.

Poziomy integracji:

• integracja anatomiczna (połączenia i szlaki nerwowe),

• integracja histologiczna i metaboliczna (na poziomie sieci dendrytycznych i aksonalnych),

• integracja biochemiczna (neurotransmitery),

• integracja hormonalna (układ krążenia i układ dokrewny).

W przypadku wczesnego uszkodzenia mózgu postępowanie lecznicze wymaga

specyficznego podejścia nie tylko w obszarze ruchowym, ale również w obszarze psychopedagogicznym. Nauka funkcji pojęta jest w sposób całościowy. Należy tu wyraźnie odróżnić działania kompleksowe (tzw. rehabilitacja kompleksowa) od podejścia zintegrowanego wymaganego szczególnie dla dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu.

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z ćwiczeniem poszczególnych czynności kory mózgowej każdej oddzielnie (w różnym miejscu, czasie i przez różnych niezależnych specjalistów: fizjoterapeutę, logopedę, psychologa, etc.).

W podejściu zintegrowanym ma miejsce równoczesna nauka tych czynności poprzez realizowanie sprzężeń:

• ruchu z mową,

• mowy z emocjami,

• wzroku z ruchem,

• ruchu z emocjami, etc.

Procesy integracyjne stwarzają mnogość możliwości różnorodnego, indywidualnego rozwiązania danego problemu przez mózg dziecka.

5.2. Mowa.

Możliwość porozumiewania się za pomocą mowy (słów i znaków) jest wyłączną

cechą człowieka. Struktury anatomiczne odpowiedzialne za mowę są zlokalizowane na różnych poziomach ośrodkowego układu nerwowego. Są to jądra nerwów czaszkowych: VII, IX, X, XII (unerwienie aparatu artykulacji), móżdżek, wzgórze, jądra podstawy, układ limbiczny i kora mózgowa.

Słowa mogą być wypowiadane, usłyszane, zobaczone (pismo), pomyślane (mowa wewnętrzna). Wszystkie te zadania realizowane są w różnych obszarach mózgu (lewej półkuli), wzajemnie zintegrowanych: obszarze Brocka, ośrodku wokalizacji w korze mózgowej, polu Wernickie`go, zakręcie kątowym, zakręcie nadbrzeżnym, płacie ciemieniowym, korze wzrokowej kojarzeniowej i pierwszorzędowej.

Mowa jest ciągle przystosowywana do sytuacji i zmienia się pod wpływem informacji słuchowych (gdy słuchamy własnego głosu lub innych osób), informacji wzrokowych (gdy widzimy reakcje innych na nasze informacje) oraz czuciowych. Jest to efekt interakcji funkcjonalnej między strukturami odpowiedzialnymi za mowę (pętla przyczynowo-skutkowa). Mowa jest sposobem porozumiewania się, instrumentem myśli i regulacji zachowań (reakcja na polecenia słowne). Mowa wzmacnia i reguluje odpowiedzi ruchowe. Dzięki jednoczesnemu powtarzaniu polecenia słownego łącznie z sygnałem ruchowym, dziecko zyskuje świadomość możliwości werbalnej regulacji czynności ruchowych.

Komentarz słowny może inicjować (zapowiadać) ruch lub występować po czynności ruchowej jako modyfikująca, regulująca werbalizacja tej czynności. Podstawowym mechanizmem, który pozwala słowu wpływać efektywnie na jakość funkcji jest rytm. Rytm jest podstawą każdego ruchu zorganizowanego w czasie i nadaje mu uporządkowany charakter.

Wykorzystywanie mowy, werbalizacji każdej czynności oraz intencja rytmiczna są podstawową techniką ułatwiającą w Systemie Nauczania Kierowanego.

5.3. Biologiczne podstawy uczenia się.

Uczenie się jest funkcją neuropsychologiczną (bazującą na plastyczności mózgu),

poznawczą, świadomą, wynikającą z motywacji. Polega na nabywaniu nowych informacji przez ośrodkowy układ nerwowy, tworzeniu w nim wewnętrznych reprezentacji doznań lub przekształceniu tych reprezentacji pod wpływem doświadczenia.

Proces uczenia odbywa się w mózgu na kilku poziomach:

1. molekularnym i synaptycznym

• zmiany strukturalne w istniejących obwodach neuronalnych,

• pojawianie się nowych synaps,

• przebudowa istniejących połączeń: sieci neuronalnej,

struktur anatomicznych

• korowych (składowanie wspomnień)

• podkorowych (emocjonalne zabarwienie wspomnień)

3. integracyjnym (pamięć długotrwała),

4. psychologicznym (motywacja).

Uczenie się jest czynnością metaboliczną i wymaga czasu. Polega na percepcji bodźców,

ich integracji z zasobem posiadanych informacji i ich porównywaniu oraz odpowiedzi i zapamiętaniu. Jest przeciwieństwem czynności odruchowej, gdyż zawiera pojęcie wyboru i zachodzi w stanie świadomości. Uczenie się jest związane z pamięcią, która polega na przechowywaniu „nauczonych” wewnętrznych reprezentacji w czasie. Klimat emocjonalny, w jakim odbywa się uczenie jest elementem decydującym o jego efektywności. Motywacja do nauki jest związana z przyjemnością tworzenia i działania. Powtarzanie (ułatwienie synaptyczne) pomaga w zapamiętywaniu. Proces uczenia się odbywa się jedynie w mózgu osoby uczącej się i wymaga osobistej woli tej osoby. Nauczanie kogoś nie jest równoznaczne z jego uczeniem się. Nauka obowiązuje wszystkie dzieci, w tym oczywiście dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu, które muszą się uczyć co najmniej tak samo intensywnie jak ich zdrowi rówieśnicy. Mają bowiem więcej umiejętności do opanowania i potrzebują na to zdecydowanie więcej czasu.

5.4. Zachowanie i emocje.

Obszar limbiczny w mózgu odgrywa zasadniczą rolę w powstawaniu i ekspresji

emocji. Uszkodzenie struktur tego obszaru (hipokamp, jadra podstawy) prowadzą do nadwrażliwości, nadpobudliwości, lękliwości, zaburzeń koncentracji uwagi, pamięci i zachowania.

Stany lęku, agresji, bólu, dyskomfortu bezpośrednio warunkują kształtowanie się

funkcji ruchowej przez oddziaływanie na motywacje i napięcie mięśniowe. Rehabilitacji powinien towarzyszyć przyjazny klimat emocjonalny. Prawidłowe wychowanie z wykształceniem poczucia granic umożliwia stopniową kontrolę zachowań. Brak wyraźnych granic, niekonsekwencją w egzekwowaniu określonych norm zachowania powoduje u dziecka utratę autorytetu rodzica, opiekuna, terapeuty i poczucie lęku, co może wyzwalać zachowania agresywne lub zamykanie się dziecka we własnym świecie.

5.5. Kontrola ruchu.

Do wykonania świadomego, celowego ruchu potrzebna jest chęć (motywacja, intencja ruchu), plan neurologiczny jego wykonania (programowanie ruchu w mózgu, zintegrowana informacja czuciowa, wzrokowa, słuchowa, emocjonalna, uczuciowa płynąca z mózgu korygowana przez feedback rdzeniowy) oraz narząd ruchu. W kontroli czynności ruchowej uczestniczą: kora mózgu czuciowa i ruchowa, jądra prążkowia, wzgórze, układ limbiczny, twór siatkowaty, móżdżek, szlaki nerwowe, rdzeń. Struktury wyższe układu nerwowego działają pod wpływem bodźców czuciowych, zmysłowych i emocjonalnych. Potrafią analizować sytuację, przewidywać skutki swych decyzji na podstawie wcześniejszych doświadczeń. Kontekst sytuacyjny zmienia odpowiedź ruchową. Szczególną rolę odgrywa tu kora ciemieniowa (filtruje bodźce)i wzgórze (integracja i koordynacja bodźców). Jest to niezwykle skomplikowany, autoregulujący się system, który przetwarza otrzymane informacje w adekwatne funkcje ruchowe.

Świadome działanie, które stanowi główną sferę czynności dziecka, pozostaje poza jej zasięgiem. Rola czynności umysłowej, intencjonalnej i emocjonalnej w zaburzeniach ruchu jest bardzo ważna. Funkcja ruchowa jest procesem integracji ruchów z szeregiem innych czynników, jak mowa, motywacja, somatognozja, orientacja w przestrzeni, wzrok, słuch, zjawiska emocjonalne i afektywne.

U zdrowego dziecka miedzy pojedynczym ruchem (zgięcie łokcia) i funkcją ruchową (mycie się, jedzenie, etc.) dochodzi do prostego, spontanicznego transferu:

• każdy ruch prawie automatycznie może być użyty przy nauce nowej, złożonej czynności ruchowej.

U dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu ten transfer jest zaburzony:

• muszą się one uczyć zastosowania pojedynczego ruchu w poszczególnych czynnościach ruchowych.

6.Rehabilitacja czy nauka funkcji?

Rehabilitacja ma na celu odzyskanie utraconej sprawności. Dziecko z wczesnym uszkodzeniem mózgu nie odzyskuje sprawności, której nigdy nie posiadało (np. niemowlę) i wobec tego nie mogło jej utracić. Z tytułu swojej niedojrzałości, dziecko może tylko nauczyć się nowych osiągnięć klinicznych, które są możliwe dzięki informacjom z otoczenia i dzięki potencjałowi genetycznemu. Uczenie każdej umiejętności: ruchowej, mowy, regulacji zachowań, podlega ogólnym mechanizmom biologicznym, według ich specyficznych reguł. Pedagogia jest praktyką posługującą się (często nieświadomie) tymi regułami. Pedagogia funkcji odpowiada czynności korowej, świadomej, czynnej i całościowej. Schematycznie, jest przeciwieństwem rehabilitacji ruchowej analitycznej poszczególnych grup mięśniowych, co jest techniką usprawiedliwioną i prawidłową.

Stosując rehabilitację, potrzebna jest znajomość sensu tego systemu przez tych, którzy go wprowadzają i praktykują. W tym przypadku jest konieczność drobnych adaptacji lokalnych związanych z różnicami mentalności dzieci i rodziców. W tym miejscu pora jest na zdefiniowanie pojęcia rehabilitacji w odniesieniu do dziecka z uszkodzeniem mózgu:

1. wczesna, udokumentowana diagnoza, dotycząca etiologii, lokalizacji, uszkodzenia, rodzaju dysfunkcji,

2. informacja rodziców i ich implikacje w proces opieki,

3. pojęcie rehabilitacji ruchowej jest zastąpione pojęciem nauki funkcji ruchowej,

4. nauka funkcji ruchowej dokładnie zintegrowana ze wszystkimi innymi obszarami rozwoju (mowy, somatognozji, emocji, motywacji) odbywa się w logice i metodologii pedagogii,

5. pedagogia funkcji odpowiada czynności korowej, świadomej, aktywnej i całościowej,

6. każde dziecko uczy się według odpowiedniego dla jego wieku i uzdolnień programu szkolnego, a życie rodzinne może więc płynąć swoim naturalnym trybem; dziecko idzie do szkoły, gdzie pedagogia dotyczy wszystkich funkcji ruchowych i poznawczych, które są zintegrowane, zrozumiałe dla dziecka, angażujące jego zainteresowanie i motywujące do wysiłku. Założenia te muszą być dostosowywane do poszczególnych grup wiekowych:

- wczesna interwencja: od 6 miesięcy do 3 r. ż. Jest tam realizowana pedagogia ruchu, mowy i obcowania w atmosferze przyjaznej, bezlękowej, zabawowej, przy dokładnym respektowaniu reguł rehabilitacji ruchowej,

- następnie grupy przedszkolne

- wreszcie szkoła.

7. realizacja takiego projektu wymaga odpowiednich specjalistów, nazwanymi „przewodnikami”. Ich wykształcenie, na poziomie uniwersyteckim, obejmuje wszystkie aspekty „kierowanego uczenia” w poszczególnych okresach wieku, kładąc specjalny nacisk na prawidłowe podejście pedagogiczne.

Dla neuropediatry tego rodzaju długofalowa propozycja opieki nad dzieckiem wczesnym uszkodzeniem mózgu, jest spójna i logiczna. Daje ona możliwość dostosowania rozwiązań rehabilitacyjno-pedagogicznych dla dzieci prezentujących bardzo różne stopnie niepełnosprawności, zapewniając im opiekę indywidualną w normalnym środowisku społecznym.

System Nauczania Kierowanego, u którego podstaw leży nauka funkcji, wykorzystuje interakcje miedzy dynamiką dojrzewającego mózgu dziecka i statycznym jego uszkodzeniem.

Można w nim odnaleźć zasady tzw. Polskiego modelu rehabilitacji (uznanego w 1970 r. przez WHO), a mianowicie:

• powszechność - poprzez zintegrowanie z powszechnym systemem edukacji,

• wczesne wdrożenie - poprzez objęcie terapią dzieci z diagnoza uszkodzenia mózgu w grupie „matka z dzieckiem” od 1 roku życia,

• kompleksowość - poprzez wieloprofilowe działania obejmujące wszystkie obszary rozwoju dziecka i potrzeby rodziny,

• ciągłość - poprzez ofertę kolejnych działań na poszczególnych etapach rozwoju dziecka, sprzężoną z ofertą edukacyjną.

Poprzez wieloprofilowe, zaplanowane w czasie oddziaływania na różne obszary

rozwojowe dziecka i wsparcie rodziny w celu uzyskania autonomii dorosłego człowieka oraz zintegrowanie z systemem Edukacji w pełni realizuje w definicji rehabilitacji:

„rehabilitacja - to przemyślany, skoordynowany proces usprawniania, nauczania, zatrudniania i przystosowania do społecznego współdziałania osób niepełnosprawnych”.

„rehabilitacja - to zespół działań organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych, społecznych, zmierzający do osiągnięcia możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania osób niepełnosprawnych, ich jakości życia i integracji społecznej”.

Zakończenie

W opracowaniu swojej metody Peto wykorzystał hipotezy sformułowane przez Hipokratesa, który uważał, że wszystkie funkcje organizmu są ze sobą zintegrowane (równowaga wewnętrzna), a w przypadku jakichkolwiek zaburzeń równowagi automatycznie są uruchamiane mechanizmy kompensacyjne. Autor tej metody uznał za bardzo ważne aktywność słaną ucznia, pracę w grupie która daje zawsze lepsze efekty oraz ocenę rozwoju psychoruchowego bazującą na tzw. podstawowym wzorcu postawy. Wzorzec ten cechuje skoordynowane napięcie antagonistycznych grup mięśniowych (głównie m.in. zginaczy i prostowników). Dodatkowo ocenia się poziom przystosowania dziecka do środowiska za pomocą testów. Bada się m.in. możliwość samodzielnej pionizacji i lokomocji, czynność chwytną kończyn górnych, przyjmowanie pokarmów oraz zachowania społeczne. W metodzie Peto wyniki usprawniania nie są uznawane za bezpośredni cel terapii. Traktowane są jako jeden ze środków mających umożliwić aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.

Tak się zdarzyło, że dr Peto jako neuropsychiatra i pedagog, stworzył już dawno (1935) system Nauczania Kierowanego, który doskonale przystaje do nowoczesnych danych na temat tej populacji naszych pacjentów, którą stanowią dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Jest on na tyle oryginalny i nowatorski, że wprowadza do wiedzy czysto medycznej, lekarskiej, która wcześnie uszkodzone dziecko postrzega jako pacjenta, obszar neuropsychologiczny i jego wymiar pedagogiczny, gdzie dziecko jest postrzegane jako podmiot nauki funkcji.

Literatura:

1. Król M., System Nauczania Kierowanego. Zintegrowanie działań rehabilitacyjno-społecznych wobec dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu i ich rodzin. Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym KROK ZA KROKIEM Zamość 2004.

2. Jagoda-Kordulska M., Król M., Otrębski W. (red.) „System Nauczania Kierowanego w poslich placówkach edukacyjno-rehabilitacyjnych”, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym w Zamościu, Zamość 2003.

3. Kułakowska Z., „Wczesne uszkodzenie dojrzewającego mózgu”, Folium., Lublin 2003

4. Film instruktażowy, „Grupa Matka z dzieckiem” - pierwszy krok w systemie Nauczania Kierowanego”, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym, Zamość 2005

5. Film instruktażowy, „Standardy zintegrowanej rehabilitacj i -nauka i doskonalenie funkcji samoobsługi”, Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym, Zamość 2006

15

---