W Szwecji organizacją kształcenia zajmuje się państwo. System zarządzania oświatą jest scentralizowany i o większości spraw - programach, dotacjach, siatkach godzin - decyduje rząd i parlament, a nad wykonywaniem ustaw i rozporządzeń czuwa Ministerstwo Edukacji.
Za organizowanie i prowadzenie szkół oraz sprawy kadrowe odpowiadają gminy. Przy każdej radzie gminy i hrabstwa powołano komitety zajmujące się sprawami oświaty. Ich głównym zadaniem jest czuwanie nad tym, by szkoły realizowały centralnie określone wytyczne. Gminy wyznaczają plany pracy szkół.
Państwo nie finansuje szkół bezpośrednio. Jednostki administracji terenowej dysponują środkami na działalność szkolną, przyznając globalnie budżet na potrzeby każdej szkoły. W gestii państwa są "fundusze kompetencyjne", aby wyrównywać różnice między gminami oraz pieniądze na doskonalenie nauczycieli i środki specjalne dla uczniów upośledzonych umysłowo.
Nauka w szkołach państwowych jest bezpłatna. Ani uczniowie, ani ich rodzice nie ponoszą kosztów materiałów dydaktycznych, posiłków w szkole, opieki medycznej, transportu do szkoły itd.
Wszyscy uczniowie w wieku od 16 do 20 lat uczący się w szkole średniej korzystają z państwowego stypendium naukowego.
Szkołami zarządzają dyrektorzy. Wszystkie decyzje ważne dla szkoły konsultują oni z uczniami i rodzicami. Prawa uczniów są zagwarantowane w ustawie o kształceniu.
Szwedzki system szkół państwowych obejmuje szkołę obowiązkową i różne rodzaje nauki nadobowiązkowej.
Obowiązkowa jest nauka w szkole podstawowej, w tym szkole dla Lapończyków z północnej Szwecji i szkole specjalnej (dla dzieci z wadami wzroku, słuchu lub mowy).
Szkoła ponadobowiązkowa obejmuje szkołę średnią i edukację dorosłych organizowaną przez gminę.
Szkoły prywatne stanowią zaledwie ok. 1,5% wszystkich szkół. Na ogół są to placówki wyznaniowe lub realizujące specjalne programy. Gminy pokrywają około 80% kosztów ich działalności.
Obowiązek szkolny obejmuje dzieci w wieku od 7 do 18 lat.
Ustawa o szkolnictwie
Szwedzka ustawa o szkolnictwie gwarantuje dzieciom i młodzieży dostęp do edukacji na równych prawach. Wszyscy uczniowie korzystają z tego prawa, niezależnie od płci, miejsca zamieszkania, warunków ekonomicznych i socjalnych. Ustawa precyzuje, iż edukacja powinna "wyposażyć uczniów w wiedzę i zdolności, odbywać się przy współpracy z rodzinami uczniów, dążyć do harmonijnego rozwoju młodych ludzi, aby stali się odpowiedzialnymi członkami społeczeństwa". Uczniów o specjalnych potrzebach otacza się szczególną troską.
Ustawa o szkolnictwie zapewnia prawo do kształcenia także i dorosłym. Jest ono realizowane poprzez szkoły samorządowe dla dorosłych (komvux) oraz szkoły specjalne dla dorosłych (särvux).
Programy narodowe, cele i strategie szkolnictwa państwowego w Szwecji wyznacza parlament (Riksdag) i rząd. Budżet narodowy zawiera subwencje dla zarządów miast, przeznaczane są one na różne cele.
Poza celami i strategiami przyjętymi przez parlament i rząd, każda gmina może decydować o sposobie prowadzenia szkół. Plan edukacji musi zawierać informacje na temat sposobu finansowania, organizacji i rozwoju nauczania, a także jego oceny. Dyrektor każdej szkoły ma za zadanie sporządzenie planu pracy szkoły w oparciu o cele państwowe, program nauki i plan edukacji. Przy jego tworzeniu dyrektorzy zobowiązani są do współpracy z nauczycielami i innymi pracownikami.
Zadaniem Skolverket jest rozwijanie, ocenianie, sprawdzanie i nadzór nad państwowymi szkołami w Szwecji. Co trzy lata Skolverket musi przedstawić parlamentowi i rządowi całościowy raport o szwedzkim szkolnictwie. Raport ten jest podstawą krajowego planu rozwoju szkolnictwa. Równolegle Skolverket nadzoruje respektowanie praw każdego ucznia i przestrzeganie postanowień ustawy o szkolnictwie.
Rok szkolny w Szwecji zaczyna się zazwyczaj pod koniec sierpnia i kończy na początku czerwca, łącznie trwa około 40 tygodni. Dzieli się na dwa semestry. Dokładne terminy rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego ustalają gminy.
Tydzień nauki jest pięciodniowy.
Najdłuższe ferie podczas roku przypadają na Boże Narodzenie.
Nauka religii prowadzone jest w szkołach.
Szkolnictwo obowiązkowe
Wychowanie przedszkolne
Choć edukacja przedszkolna w Szwecji nie jest obowiązkowa, gminy muszą zapewnić opiekę dla wszystkich dzieci, których rodzice pracują lub uczą się.
Mają one obowiązek zorganizowania zajęć przedszkolnych dla wszystkich dzieci w wieku od sześciu lat do rozpoczęcia szkoły. Realizacja tego uzależniona jest od warunków lokalnych. Placówkami sprawującymi opiekę nad dzieckiem mogą być ośrodki całodzienne (czynne przez cały rok pięć dni w tygodniu od 6.30 do 18.00), grupy zabawowe działające po trzy godziny dziennie, otwarte placówki przedszkolne, ośrodki wypoczynku dla dzieci od 6 do 12 lat (czynne po zakończeniu zajęć lekcyjnych oraz w czasie wakacji). Dziećmi zajmują się także we własnych domach opiekunki rodzinne, zatrudniane przez gminy. W programie placówek przedszkolnych są zajęcia kulturalne, przyrodnicze, przygotowujące do życia w społeczeństwie. Bardzo ściśle współpracują one z rodzicami, którzy często uczestniczą w zajęciach.
Opieką przedszkolną objętych jest ponad 95% sześciolatków.
Szkoła obowiązkowa (do 16 roku życia)
Od roku 1995/96 szkolnictwo obowiązkowe przechodzi gruntowną reformę programową. Jej realizacja zaplanowana jest na 9 lat.
Szkoła jest obowiązkowa dla dzieci pomiędzy siódmym a szesnastym rokiem życia. Obejmuje dziewięcioletnią szkołę podstawową, szkołę dla Lapończyków z północnej Szwecji, szkołę specjalną (dla dzieci z wadami wzroku, słuchu lub mowy) i szkołę dla dzieci upośledzonych umysłowo. Na życzenie rodziców dzieci mogą zacząć naukę w wieku sześciu lat.
Lapońskie dzieci mają prawo do edukacji podkreślającej ich pochodzenie. Obejmuje ona pierwszych sześć lat szkoły podstawowej.
Szkoła specjalna przygotowuje dzieci z wadami wzroku i słuchu oraz dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym. Obowiązkowa szkoła dla upośledzonych umysłowo składa się ze szkoły podstawowej i szkoły przygotowującej do życia.
Określono minimalną liczbę godzin, jaka powinna być przeznaczona na nauczanie poszczególnych przedmiotów. Władze gminy mogą przyjąć minimalną lub rozszerzoną wersję programu. Uczniowie mają zajęcia m.in. z wychowania artystycznego, gospodarstwa domowego, języka angielskiego, drugiego języka obcego (gmina moze właczyć także trzeci język obcy), higieny i wychowania dziecka, odbywają staże w zakładach pracy oraz mają przedmioty wybierane przez gminę.
Ewaluacja opiera się na wyznaczeniu katalogu umiejętności, jakie musi posiadać uczeń na określoną ocenę. Stopnie końcowe, respektowane w całym kraju, są wystawiane w ósmym roku nauki. Porównywalność ocen mają zapewnić krajowe testy osiągnięć. Wszystkie szkoły przeprowadzają testy czytania, pisania i rachowania pod koniec drugiej klasy; testy z języka szwedzkiego, angielskiego i matematyki pod koniec piątej i dziewiątej klasy. Po dziewięciu latach nauki uczniowie otrzymują świadectwo ukończenia szkoły, na którym podane są wyniki ze wszystkich przedmiotów oraz wyniki testów państwowych. Na tym etapie edukacji skala ocen jest trzystopniowa: zaliczony (G), zaliczony z wyróżnieniew (VG) lub zaliczony ze specjalnym wyróżnieniem (MVG).
Każdy absolwent szkoły podstawowej ma prawo kontunuowania nauki w wybranej przez siebie szkole średniej (gymnasienskolan).
Szkolnictwo nadobowiązkowe
Szkoła średnia
Podobnie jak szkolnictwo obowiązkowe, także szkoły średnie (gymnasienskolan) przechodzą gruntowną reformę programową.
Zapisuje się nich ponad 95% absolwentów szkół podstawowych. Świadectwo ukończenia szkoły obowiązkowej umożliwia kontynuację nauki, ale od 1998 roku z języka szwedzkiego, angielskiego i matematyki trzeba mieć oceny co najmniej zaliczające z wyróżnieniem (VG).
Nauka trwa zasadniczo trzy lata. Szkoły oferują szesnaście profili, z czego 14 jest związanych z przygotowaniem do zawodu, dwa przygotowują do studiów uniwersyteckich. Gminy mogą tworzyć własne specjalności, odpowiadające potrzebom lokalnym. Profile ogólnokrajowe to m.in. handel i zarządzanie, budownictwo, inżynieria elektryczna, żywienie, rzemiosło, opieka zdrowotna.
Wszystkie programy zawierają osiem przedmiotów ogólnokształcących obowiązkowych dla wszystkich profili. Są to: język szwedzki, język angielski, nauki społeczne, studia religijne, wychowanie fizyczne i ochrona zdrowia, sztuka, matematyka i nauki przyrodnicze, elementy orientacji zawodowej. Szkoły mają dużą autonomię w opracowaniu programów pracy i siatki godzin lekcyjnych. Dzięki daleko idącej indywidualizacji na tym szczeblu edukacji, uczniowie, którzy chcą zdobyć wykształcenie nie ujęte w ogólnokrajowym spisie profili, mogą podjąć naukę według specjalnego programu opracowanego wraz ze szkołą. Ich czas nauki także nie musi trwać trzy lata - może zostać skrócony lub przedłużony - w zależności od pracowitości, zdolności, przyjętego programu.
W programach o orientacji zawodowej 15% czasu nauki przeznacza się na szkolenia praktyczne w przedsiębiorstwie.
Każdy uczeń musi w ciągu trzech lat nauki uczestniczyć w określonej liczbie godzin lekcyjnych i zdobyć określoną liczbę punktów, zaliczając zajęcia obowiązkowe, profilowe oraz zajęcia wybrane indywidualnie, wśród których mogą być zajęcia z innych profili. Każdy cykl zajęć kończy się zaliczeniem, którego wynik podany jest na świadectwie. Te oceny nie są wystawiane dla każdego przedmiotu lub za każdy semestr, lecz na końcu cyklu. Do trzystopniowej skali ocen ze szkoły podstawowej (zaliczony, zaliczony z wyróżnieniem, zaliczony ze szczególnym wyróżnieniem) dochodzi ocena IG - niezaliczony. Kryteria przyznawania ocen i testy opracowane są centralnie. Uczeń, który nie zaliczył jakiegoś kursu, może go powtórzyć lub zdać egzamin kończący. Świadectwo ukończenia nauki zawiera oceny ze wszystkich cykli kształcenia. Warunkiem jego otrzymania jest zadanie testów z języka szwedzkiego, angielskiego i matematyki.
Szkołę średnią kończy około 73% szwedzkiej młodzieży.
Edukacja dorosłych
Młodzi ludzie mają prawo uczęszczać do szkoły średniej do ukończenia dwudziestego roku życia. Potem mogą wybierać pomiędzy różnymi formami szkolnictwa dla dorosłych zapewnianego przez gminy (komvux). Program ten łączy edukację nawiązującą do szkoły podstawowej z edukacją nadobowiązkową, opierającą się na kursach prowadzonych przez szkoły średnie.
Państwowe szkoły dla dorosłych (SSV) uzupełniają wykształcenie dorosłych, którzy nie mogą pobierać nauki w miejscu zamieszkania. Część nauki przebiega w formie zaocznej, korespondencyjnej. Dodatkowo, w regularnych odstępach czasu, uczniowie dojeżdżają do SSV na konsultacje. Państwowe szkoły dla dorosłych znajdują się w Norrköping i Härnosand.
Szwedzki dla imigrantów (sfi) ma na celu naukę języka i zapoznanie ze szwedzkim społeczeństwem. Władza lokalna musi obowiązkowo zaoferować sfi wszystkim nowo przybyłym dorosłym imigrantom. To nauczanie może przybierać różne formy w zależności od gminy.
Szkoły wyższe
Ponad 30% wszystkich uczniów podejmuje dalszą edukację w ciągu trzech lat po ukończeniu szkoły średniej. Na uniwersytetach i w college'ach mogą oni wybrać kursy indywidualne lub określony program studiów. W Szwecji działa 6 uniwersytetów, 15 szkół wyższych, liczne jednowydziałowe instytuty, 7 szkół artystycznych. Podstawowym warunkiem podjęcia studiów jest przedstawienie świadectwa ukończenia szkoły średniej oraz bardzo dobra znajomość języka angielskiego. Przy selekcji na kierunki uniwersyteckie bierze się pod uwagę osiągnięcia szkolne, wyniki ogólnokrajowego testu przydatności uniwersyteckiej (wspólnego dla wszystkich kandydatów; jego wyniki są ważne przez pięć lat) i wyniki testu specjalistycznego organizowanego przez daną uczelnię.
Szkolnictwo wyższe jest bezpłatne. Kończąc je można otrzymać jeden z dwóch rodzajów dyplomów - ogólny lub zawodowy na jednym z trzech poziomów, w zależności od czasu trwania studiów, które są dwu-, trzy- lub czteroletnie.
W Szwecji organizacją kształcenia zajmuje się państwo. System zarządzania oświatą jest scentralizowany i o większości spraw - programach, dotacjach, siatkach godzin - decyduje rząd i parlament, a nad wykonywaniem ustaw i rozporządzeń czuwa Ministerstwo Edukacji. Za organizowanie i prowadzenie szkół oraz sprawy kadrowe odpowiadają gminy. Przy każdej radzie gminy i hrabstwa powołano komitety zajmujące się sprawami oświaty. Ich głównym zadaniem jest czuwanie nad tym, by szkoły realizowały centralnie określone wytyczne. Gminy wyznaczają plany pracy szkół.
Państwo nie finansuje szkół bezpośrednio. Jednostki administracji terenowej dysponują środkami na działalność szkolną, przyznając globalnie budżet na potrzeby każdej szkoły. W gestii państwa są "fundusze kompetencyjne", aby wyrównywać różnice między gminami oraz pieniądze na doskonalenie nauczycieli i środki specjalne dla uczniów upośledzonych umysłowo.
Nauka w szkołach państwowych jest bezpłatna. Ani uczniowie, ani ich rodzice nie ponoszą kosztów materiałów dydaktycznych, posiłków w szkole, opieki medycznej, transportu do szkoły itd. Wszyscy uczniowie w wieku od 16 do 20 lat uczący się w szkole średniej korzystają z państwowego stypendium naukowego.
Szkołami zarządzają dyrektorzy. Wszystkie decyzje ważne dla szkoły konsultują oni z uczniami i rodzicami. Prawa uczniów są zagwarantowane w ustawie o kształceniu.
Szwedzki system szkół państwowych obejmuje szkołę obowiązkową i różne rodzaje nauki nadobowiązkowej. Obowiązkowa jest nauka w szkole podstawowej, w tym szkole dla Lapończyków z północnej Szwecji i szkole specjalnej (dla dzieci z wadami wzroku, słuchu lub mowy). Szkoła ponadobowiązkowa obejmuje szkołę średnią i edukację dorosłych organizowaną przez gminę.
Szkoły prywatne stanowią zaledwie ok. 1,5% wszystkich szkół. Na ogół są to placówki wyznaniowe lub realizujące specjalne programy. Gminy pokrywają około 80% kosztów ich działalności.
Obowiązek szkolny obejmuje dzieci w wieku od 7 do 18 lat.
Ustawa o szkolnictwie
Szwedzka ustawa o szkolnictwie gwarantuje dzieciom i młodzieży dostęp do edukacji na równych prawach. Wszyscy uczniowie korzystają z tego prawa, niezależnie od płci, miejsca zamieszkania, warunków ekonomicznych i socjalnych. Ustawa precyzuje, iż edukacja powinna "wyposażyć uczniów w wiedzę i zdolności, odbywać się przy współpracy z rodzinami uczniów, dążyć do harmonijnego rozwoju młodych ludzi, aby stali się odpowiedzialnymi członkami społeczeństwa". Uczniów o specjalnych potrzebach otacza się szczególną troską.
Ustawa o szkolnictwie zapewnia prawo do kształcenia także i dorosłym. Jest ono realizowane poprzez szkoły samorządowe dla dorosłych (komvux) oraz szkoły specjalne dla dorosłych (särvux).
Programy narodowe, cele i strategie szkolnictwa państwowego w Szwecji wyznacza parlament (Riksdag) i rząd. Budżet narodowy zawiera subwencje dla zarządów miast, przeznaczane są one na różne cele.
Poza celami i strategiami przyjętymi przez parlament i rząd, każda gmina może decydować o sposobie prowadzenia szkół. Plan edukacji musi zawierać informacje na temat sposobu finansowania, organizacji i rozwoju nauczania, a także jego oceny. Dyrektor każdej szkoły ma za zadanie sporządzenie planu pracy szkoły w oparciu o cele państwowe, program nauki i plan edukacji. Przy jego tworzeniu dyrektorzy zobowiązani są do współpracy z nauczycielami i innymi pracownikami.
Zadaniem Skolverket jest rozwijanie, ocenianie, sprawdzanie i nadzór nad państwowymi szkołami w Szwecji. Co trzy lata Skolverket musi przedstawić parlamentowi i rządowi całościowy raport o szwedzkim szkolnictwie. Raport ten jest podstawą krajowego planu rozwoju szkolnictwa. Równolegle Skolverket nadzoruje respektowanie praw każdego ucznia i przestrzeganie postanowień ustawy o szkolnictwie.
Rok szkolny w Szwecji zaczyna się zazwyczaj pod koniec sierpnia i kończy na początku czerwca, łącznie trwa około 40 tygodni. Dzieli się na dwa semestry. Dokładne terminy rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego ustalają gminy.
Tydzień nauki jest pięciodniowy.
Najdłuższe ferie podczas roku przypadają na Boże Narodzenie. Nauka religii prowadzona jest w szkołach.
Elkhan Ismailov Poparcie dla idei socjaldemokratycznych w niektórych krajach zachodnich spowodowało, że wiele rozwiązań wprowadzonych w tamtejszych systemach oświatowych było realizacją utopijnych założeń prominentnych pedagogów z czasów rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego. Szwecja jest niekiedy uznawana za skrajny przykład realizacji takich idei. Warto więc przyjrzeć się szwedzkiemu systemowi organizacji oświaty; służył on niejednokrotnie jako zbiór "łatwych recept" dla krajów dokonujących reform edukacji - recept, które nie zawsze się przyjęły. Analizą szwedzkiego systemu zajmuje się od kilku lat dr hab. Elkhan Ismailov, pracownik naukowy Instytutu Pedagogiki Kaliningradzkiej Akademii Morskiej. Badał on ów system na przykładzie szkół szczebla średniego, będących odpowiednikiem polskiego gimnazjum. Przedstawiamy pierwszą część publikacji. Program dostosowany do wychowanka Szkoły w Szwecji można podzielić na państwowe, samorządowe i alternatywne. Około 98 proc. uczących się korzysta z systemu szkół samorządowych, który przewiduje dziewięcioletni cykl kształcenia. Szwedzi czują niechęć do szkolnictwa alternatywnego, na ogół prywatnego. Zdecydowana większość Szwedów uważa, że kształcenie ich dzieci jest sprawą władz rządowych i samorządowych. Od 1 lipca 1995 roku obowiązuje podział na klasy młodsze, średnie i starsze. W nowym programie nauczania podano wymogi dotyczące wiadomości i umiejętności uczniów pod koniec piątego i dziewiątego roku nauki. Zunifikowało to w skali całego kraju kryteria oceny wiadomości i umiejętności uczących się. Wielkość szkół szwedzkich jest zróżnicowana. W większych miastach mogą liczyć do 2 tys. uczniów; dla mniejszych miejscowości charakterystyczne są mniejsze placówki. W przypadku szkół lapońskich, na dalekiej północy, funkcjonują nawet szkoły liczące 15 uczniów, gdzie w jednej izbie lekcyjnej kształci się dzieci z kilku roczników, do szóstej klasy. Na pracę w systemie zintegrowanym przechodzi obecnie wiele szkół (zwłaszcza w małych miejscowościach). Każda szkoła przy udziale gminy samodzielnie rozwiązuje problemy strukturalne, liczebności i organizacji oraz związane z formami nauczania w poszczególnych klasach. Większość uczniów przechodzi cały dziewięcioletni cykl kształcenia w tej samej szkole. Zdarzają się jednak zmiany szkoły po szóstym roku nauczania. Od pierwszej do szóstej klasy wszystkie zajęcia prowadzi jeden nauczyciel, z wyjątkiem takich przedmiotów, jak: prowadzenie domu, wychowanie fizyczne, rysunek i wychowanie muzyczne. Przy przejściu do czwartej klasy następuje zazwyczaj zmiana nauczyciela-wychowawcy. Począwszy od klasy siódmej dzieci naucza już kilkoro nauczycieli, z których każdy specjalizuje się zazwyczaj w kilku przedmiotach. Promocja z klasy do klasy najczęściej następuje automatycznie. Dyrektor szkoły może jednak (w porozumieniu z rodzicami, nauczycielami i uczniem) nie zgodzić się na promocję ucznia do następnej klasy. Może też w trakcie trwania roku szkolnego przesunąć zdolnego ucznia do klasy wyższej biorąc pod uwagę rekomendację nauczyciela i za zgodą rodziców. Częściej jednak się zdarza, co może wydać się paradoksalne, że uczniowie szwedzcy sami chcą zostać na drugi rok, zwłaszcza w klasie dziewiątej. Dzieje się tak dlatego, że rezultaty testów po dziewiątej klasie mają wpływ na dobór planu nauczania w gimnazjum [odpowiednik polskiego liceum - przyp. red.]. Na kilkanaście paneli edukacyjnych tylko dwa umożliwiają bowiem dostanie się na studia, a fakt drugoroczności nie ma obecnie w Szwecji znaczenia pejoratywnego. Szkoły obowiązkowe nie zawsze mogą zapewnić realizację programu odpowiadającego wymaganiom i możliwościom wszystkich uczniów. Koncepcja indywidualnego podejścia do wychowanka jest właściwa całemu szwedzkiemu systemowi oświatowemu. Dla uczniów, dla których program szkoły powszechnej jest zbyt obszerny, szkoły organizują skrócone programy nauczania. Mogą one zawierać uproszczone scenariusze lekcji zastępujące niektóre przedmioty o charakterze teoretycznym oraz przedmioty specjalistyczne. Absolwentom szkół, którzy realizowali uproszczony program, wydaje się niepełne świadectwo ukończenia szkoły, nie mniej jednak mają oni możliwość kontynuowania nauki w gimnazjum. Przeszło 95 proc. absolwentów szkół dziewięcioletnich kontynuuje naukę w gimnazjach realizujących przygotowanie zawodowe i teoretyczne (ogólne). Czas nauki, czas wypoczynku Rok szkolny obejmuje 40 tygodni z liczbą dni nauki od 178 do 190 i podzielony jest na dwa półrocza, które w Szwecji przyjęto nazywać jesiennym i wiosennym. W szczególnych wypadkach, na przykład w dni świąt religijnych, uczniowie mogą być zwolnieni z zajęć obowiązkowych. Uzupełnienie powstałych zaległości musi być uwzględnione w planie zajęć i dostosowane do potrzeb uczniów. Taki proces nauczania nazywany jest adaptacyjnym. Pierwsze półrocze zaczyna się w końcu sierpnia i kończy 20 grudnia. Drugie półrocze trwa od początku stycznia do początku czerwca. Konkretne terminy są ustalane w poszczególnych gminach. W trakcie nauki są trzy przerwy: w końcu półrocza "jesiennego", od 21 grudnia do 7 stycznia młodzież jest zwolniona z zajęć w związku ze świętami Bożego Narodzenia; w drugim półroczu, między styczniem a marcem, są dwa wolne tygodnie ferii zimowych; wolny tydzień uczniowie mają też w okresie świąt wielkanocnych. Tydzień nauki obejmuje pięć dni. Zajęcia są rozdzielone możliwie równomiernie. Szkoły mogą samodzielnie podjąć decyzję o czasie trwania nauki. Nie powinien on jednak przekraczać ośmiu godzin dziennie dla klas starszych i sześciu godzin dla dzieci w pierwszych dwóch, trzech klasach. W klasach starszych w ciągu dnia odbywają się zazwyczaj cztery lekcje. Jedna trwa od 40 do 80 minut. Zajęcia odbywają się w czasie całego dnia z przerwą na obiad. W pierwszej połowie dnia realizowany jest program obowiązkowy, zaś w drugiej zajęcia fakultatywne zgodne z programami indywidualnymi uczniów stworzonymi na podstawie wybranych przez nich przedmiotów. Opiekun i dzienniczek Co najmniej raz w ciągu semestru nauczyciel (w młodszych klasach) i opiekun (w starszych) spotyka się z uczniem i jego rodzicami w celu omówienia postępów w nauce oraz udziału ucznia w życiu szkoły. Bardzo istotny jest udział ucznia w takim spotkaniu, przy czym wszelkie postanowienia zmierzające do okazania mu pomocy są podejmowane z jego udziałem. W starszych klasach jeden wychowawca przypada na 10-12 uczniów. Wypełnia on tę samą rolę, co wychowawca w szkole rosyjskiej czy polskiej. W wielu szkołach zazwyczaj dwa razy dziennie, przed i po lekcjach, każda klasa spotyka się ze swoim opiekunem. W czasie tych 15-, 20-minutowych spotkań omawiane są postępy uczniów i rozwiązywane bieżące problemy pojawiające się w szkole. Dość efektywnym środkiem kontroli postępów ucznia jest szkolna książeczka ucznia (dzienniczek ucznia) oraz indywidualny plan nauki. Od najmłodszych klas do ukończenia szkoły uczniowie codziennie dokonują w dzienniczku zapisów (odpowiednio do swoich kompetencji i możliwości) dotyczących konkretnych lekcji, stawianych zadań oraz form i metod realizacji prac klasowych i domowych. Opisują także problemy pojawiające się w trakcie wypełniania zadań, sposób ich pokonywania i przebieg współpracy z rówieśnikami w realizacji zadań, materiały pomocnicze i środki techniczne pomocne w realizacji zadań w szkole i w domu, oceniają swoje postępy i tłumaczą niepowodzenia a także opisują źródła sukcesów. Indywidualny plan nauczania Indywidualny plan nauczania to po prostu przegląd możliwości każdego ucznia prowadzony systematycznie przez nauczyciela-wychowawcę. Ma on formę zeszytu i uwzględnia następujące elementy:
Do obowiązków nauczyciela należy omówienie z uczniem i jego rodzicami wszystkich poczynionych w zeszycie komentarzy i uwag związanych z pracą ucznia. Zeszyt jest zwyczajowo podpisywany przez nauczyciela, któregoś z rodziców i przez samego ucznia (kopia indywidualnego planu nauki jest dołączana do akt). Często rozróżnia się indywidualny plan nauczania będący planem nauczyciela w stosunku do ucznia oraz indywidualny plan nauki przygotowany z pozycji ucznia. Elkhan Ismailov Artykuł powstał na podstawie materiałów Tornstromska gymnasiet - szwedzkiego gimnazjum w Karlskronie |
Szkolnictwo w Szwecji |
|
Szwedzki system edukacji należy do jednych z lepiej funkcjonujących w Europie. Potwierdzeniem tego są dane statystyczne. Ponad 25 proc. Szwedów -w przedziale wiekowym od 25-64 - legitymuje się jakąś formą studiów wyższych. |
Szkoły wyższe |
Państwo określa ogólne cele i ramy ekonomiczne,
a decyzje o tym, czego i jak nauczać są podejmowane lokalnie.
Nina Kowalewska
Historia szwedzkich uniwersytetów sięga ponad pięciu stuleci wstecz. Pierwszy uniwersytet powstał w 1477 w Uppsali. W okresie ekspansji szwedzkiej w XVII wieku stworzono uniwersytet w Dorpacie (Tartu), w dzisiejszej Estonii i w Abo (Turku), w Finlandii. Celem powstania tych uniwersytetów było wprowadzenie szwedzkiej kultury i administracji na nowo przyłączonych terenach. W tym samym celu powstał uniwersytet w Lund, w 1668 roku, po przyłączeniu Skanii (południowej Szwecji), która przedtem należała do Danii. W XIX wieku powstały szkoły wyższe w dwóch największych miastach - Sztokholmie i Göteborgu. W latach 50. uzyskały one status uniwersytetów. Umea, na północy kraju, otrzymała swój uniwersytet w 1965 roku, Linköping w 1975 a uniwersytet rolniczy powstał w wyniku połączenia kilku samodzielnych wyższych uczelni w tym samym roku. Nowe uczelnie powstają nadal. Do najnowszych należy zalążek drugiego uniwersytetu w Sztokholmie, wyższa szkoła w Södertörn, która zaczęła działalność rok temu i wyższa uczelnia w Malmö, którą otwarto jesienią 1997 roku.
W Szwecji istnieją trzy typy uczelni, podlegające temu samemu prawu i przepisom o szkolnictwie wyższym: uniwersytety, wyższe uczelnie specjalistyczne o wąskim profilu i szkoły wyższe. Uczelnie, którym państwo gwarantuje długoplanowe dotacje na badania naukowe, posiadają tzw. fakultety. Fakultet obejmuje szeroko pojętą dziedzinę wiedzy, np. nauki społeczne, humanistyczne itp. Doktoraty mogą być nadawane tylko przez fakultety. Uczelnie mogą się starać o przyznanie nazwy uniwersytetu, która jest nadawana przez rząd po szczegółowej ocenie poziomu akademickiego. W Szwecji istnieje 10 uniwersytetów. Pod koniec 1996 roku szkoła wyższa w Lulea zmieniła oficjalnie nazwę na uniwersytet techniczny, który ma fakultet nauk filozoficznych i technicznych. Największy jest uniwersytet w Lund, który ma 8 fakultetów, włączając w to fakultet techniczny (czyli odpowiednik politechniki), medyczny, teologiczny i 27 500 studentów. W Sztokholmie uniwersytet obejmuje cztery fakultety: matematyczno-przyrodniczy, humanistyczny, społeczny i prawa. Fakultet techniczny tworzy samodzielna Królewska Wyższa Szkoła Techniczna w Sztokholmie, a Karolinska Insitutet ma fakultet medyczny. Obie uczelnie otrzymały w 1997 roku status uniwersytetu, ale wolały zatrzymać swoje stare, tradycyjne nazwy. Trzy uczelnie niepaństwowe, prestiżowa Wyższa Szkoła Handlowa w Sztokholmie, Wyższa Szkoła Techniczna Chalmers w Göteborgu i Wyższa Szkoła w Jönköping też mogą nadawać doktoraty. Cztery uczelnie są sklasyfikowane jako specjalistyczne. Oprócz tego istnieje w Szwecji ponad 50 innych szkół wyższych. W 1997 przyznano wielu z nich długofalowe dotacje na badania naukowe. Fakultety uniwersyteckie mają obowiązek współpracy z okolicznymi szkołami wyższymi. Można robić w nich doktorat, potem oficjalnie nadany przez uniwersytet. Uczelni niepaństwowych jest kilka, poza trzema wyżej wymienionymi są też trzy uczelnie teologiczne oraz kilka innych instytucji, które mają prawo nadawania pojedynczych dyplomów.
PRZEMIANY W SZKOLNICTWIE WYŻSZYM
Szkolnictwo wyższe przeszło dwie radykalne reformy. W 1977 roku zebrano całe kształcenie policealne pod jednym pojęciem szkolnictwa wyższego, w którym obowiązują jednakowe prawa i przepisy. Nie ma więc w Szwecji podziału na wyższe szkoły zawodowe i uczelnie o charakterze akademickim. Między 1977 a 1993 rokiem działalność szkół wyższych była szczegółowo regulowana przez rząd i parlament. Państwo decydowało, jakie kierunki studiów mogą istnieć w każdej z uczelni, ilu studentów ma być corocznie przyjmowanych. Centralnie ustalano też programy studiów i jakość dyplomów nadawanych absolwentom każdego kierunku. Charakterystyczne dla systemu było ukierunkowanie na przygotowanie do konkretnego zawodu, zgodnie z potrzebami rynku pracy. Reforma z 1993 roku nadaje szkołom wyższym bardzo daleko posuniętą niezależność. Państwo określa ogólne cele i ramy ekonomiczne, a decyzje o tym, czego i jak nauczać są podejmowane lokalnie. Uczelnie same też decydują o utworzeniu nowych etatów nauczycielskich, z pewnymi ograniczeniami dotyczącymi nowych profesur w uczelniach bez fakultetów. W ramach reformy wprowadzono też ustawę dotyczącą dyplomów ukończenia studiów. Uczelnie otrzymują prawa nadawania dyplomów, ale drogę do ich uzyskania wybierają same. Studenci uzyskali też duże możliwości wyboru kursów.
STEROWANIE SZKOLNICTWEM WYŻSZYM
Rząd i parlament mają ogólną pieczę nad szkolnictwem wyższym. Typowy dla szwedzkiego systemu administracji państwowej jest fakt podziału odpowiedzialności między niewielkimi ministerstwami i centralnymi urzędami. Uczelnie są samodzielnymi jednostkami podlegającymi bezpośrednio rządowi. Prócz tego istnieje szereg instytucji, które są związane ze sprawami szkolnictwa wyższego, jak: Centralny Urząd ds. Szkół Wyższych (National Agency for Higher Education), którego zadaniem jest m.in. nadzór nad uczelniami i wspieranie rozwoju szkolnictwa wyższego. Ocena jakości i sprawozdania o stanie kształcenia i badań naukowych, rozwój pedagogiczny, współpraca i wymiana międzynarodowa, przydzielanie prawa nadawania dyplomów (rodzaj akredytacji) są środkami do tego używanymi; Centralny Urząd ds. Usług dla Szkolnictwa Wyższego, finansowany przez uczelnie, administruje przyjęciami na studia; Centralny Urząd Pomocy Studentom jest odpowiedzialny za sprawy socjalne i wypłaca stypendia i pożyczki.
ORGANIZACJA UCZELNI
Według prawa o szkolnictwie wyższym, każda uczelnia państwowa ma mieć radę nadzorczą, składającą się z 14 osób, z których większość jest mianowana przez rząd. Kadra nauczycielska i studenci sami wyznaczają swoich reprezentantów. Rada nadzorcza proponuje kandydata na rektora, który jest mianowany przez rząd na okres sześciu lat. Rektor jest przewodniczącym rady, aczkolwiek proponuje się, aby to zmienić. Uniwersytety i uczelnie posiadające fakultet muszą też mieć radę fakultetu. Pozostałe sprawy organizacyjne nie są prawnie regulowane i mogą być rozstrzygane przez same uczelnie.
Według ustawy o szkolnictwie wyższym, w uczelni mogą być stworzone następujące etaty akademickie: profesor, wykładowca, adiunkt - etaty stałe oraz forskarassistent (tłumaczony jako assistent professor), który jest wyznaczany maksymalnie na sześć lat. Aby zostać forskarassistent lub wykładowcą trzeba mieć doktorat. Na profesurę „wystarczy” mieć odpowiednie kwalifikacje, doktorat nie jest konieczny. Etaty są obsadzane po ogłoszeniu konkursu, często w prasie szwedzkiej i zagranicznej. Konkurs rozstrzyga się m.in. po uzyskaniu opinii niezależnych ekspertów, w przypadku profesur - najczęściej też zagranicznych. Rada nadzorcza uczelni stwarza i obsadza etaty profesora. Rząd też może stwarzać i dotować nowe etaty. W Szwecji jest blisko 2 tys. profesorów.
FINANSOWANIE STUDIÓW WYŻSZYCH
Po reformie 1993 roku dotacje na studia podstawowe są przydzielane w zależności od liczby przyjętych studentów, jak i od wyników w nauce. Celem jest zachęcanie uczelni do stwarzania kierunków, na które istnieje zapotrzebowanie. Stwarza to też konkurencję o dobrych studentów. Uczelnie zawierają z państwem trzyletnie umowy określające maksymalną liczbę miejsc na studiach. Te same zasady finansowania dotyczą szkół państwowych, jak i uznanych przez państwo szkół niepaństwowych.
Sumy przydzielane na każde miejsce zależą od dziedziny wiedzy i w roku 1997 wahały się (w przybliżeniu, w przeliczeniu na złote) od 11 tys. na studenta, który zaliczył rok na studiach humanistycznych, do ponad 40 tys. na medycynie.
ORGANIZACJA PROGRAMÓW STUDIÓW
Wszystkie studia podstawowe ułożone są z modułów - kursów. Uczelnie mogą studentom proponować pewne zestawy kursów prowadzących do dyplomu, zostawiając zawsze mniejszą lub większą możliwość wyboru. Student może też sam dobierać sobie kursy. Już na początku lat 70. wprowadzono punkty kredytowe. Jeden punkt odpowiada tygodniowi nauki w pełnym wymiarze godzin, włączając pracę własną. Jeden rok akademicki obejmuje 40 punktów. Tak więc szwedzki punkt kredytowy odpowiada 1,5 punktu ECTS. Każdy kurs daje określoną liczbę punktów.
Centralny Urząd ds. Szkół Wyższych ma rolę akredytującą i decyduje, które uczelnie mogą nadawać poszczególne dyplomy. Rząd postanowił, że w Szwecji mogą być nadawane następujące ogólne dyplomy ukończenia studiów wyższych: dyplom ukończenia studiów (Högskoleexamen), który można uzyskać po zaliczeniu 80 punktów kredytowych. Wszystkie szkoły wyższe mają prawo go nadawać; dyplom kandydata (Kandidatexamen) można otrzymać po zaliczeniu 120 punktów kredytowych, z czego co najmniej 60 punktów (wliczając 10-punktową samodzielną pracę końcową) z jednego i tego samego przedmiotu. Dyplom kandydata daje prawo ubiegania się o studia doktoranckie; dyplom magistra (Magisterexamen) wymaga uzyskania 160 punktów, z czego co najmniej 80 punktów i praca w wymiarze 20 punktów (lub 10 + 10) z głównego przedmiotu. Studenci, którzy decydują się na dyplom magisterski nie muszą po drodze uzyskać stopnia kandydata.
Poza dyplomami ogólnymi istnieje też około 50 dyplomów, które dają przygotowanie do konkretnego zawodu a wymagają zaliczenia 40-220 punktów. Dla każdego z tych dyplomów rząd ustalił szczegółowe wymagania, które muszą być spełnione. Przykładami są np.: dyplom pielęgniarki i lekarza, inżynierów (dwa poziomy), nauczyciela, prawnika, kapitana statku.
Studiuje się w Szwecji na dwa różne sposoby - albo po kilka przedmiotów równolegle (głównie wydziały techniczne), albo każdy przedmiot po kolei (na wydziałach humanistycznych, społecznych i nauk ścisłych), np. przez cały semestr tylko historię lub matematykę.
KTO MOŻE STUDIOWAĆ I ZA CO?
Aby studiować w Szwecji, trzeba spełnić zarówno ogólne, jak i specyficzne wymagania przyjęcia na studia. Wymogi ogólne obowiązują w całym szkolnictwie wyższym i spełnia je każdy, kto ukończył szwedzkie nowe gimnazjum (po 1996 roku), porównywalne stare gimnazjum lub szkołę średnią za granicą. Obowiązuje też znajomość języka szwedzkiego i angielskiego, odpowiadająca 8 latom nauki.
Poza tym, starający się o przyjęcie na studia musi spełnić wymogi specyficzne, w zależności od przedmiotu, który chce studiować. W przypadku studiów technicznych wymagane jest np. ukończenie kierunku nauk ścisłych z gimnazjum, włączając najbardziej zaawansowany kurs z matematyki. Rusycystyka wymaga natomiast trzech lat rosyjskiego i zaawansowanego kursu szwedzkiego z gimnazjum. Ci, którzy wybrali nieodpowiedni kierunek lub język w gimnazjum, mogą uzupełnić braki w szkołach dla dorosłych.
Gdy liczba starających się jest wyższa od liczby miejsc, wybór jest dokonywany na zasadzie konkursu stopni ze szkoły średniej albo też wyników uzyskanych w ogólnopaństwowym teście, badającym ogólne uzdolnienia. Test ten jest dobrowolny i wspólny dla wszystkich kierunków studiów. Staje do niego corocznie ponad 140 tys. osób. Test bada logiczne myślenie, zrozumienie tekstu po szwedzku i angielsku oraz zasób szwedzkich słów. Na każdym kierunku co najmniej 1/3 miejsc musi być obsadzona na zasadzie konkursu stopni i również co najmniej 1/3 według wyników testu. Poza kierunkami artystycznymi w Szwecji nie ma egzaminów wstępnych.
Do najpopularniejszych aktualnie kierunków należą: dziennikarstwo, psychologia, medycyna, studia w Wyższej Szkole Handlowej, prawo i niektóre studia techniczne.
Według prawa o szkolnictwie wyższym, wszystkie studia wyższe są bezpłatne, zarówno w uczelniach państwowych, jak i niepaństwowych. Zasada ta jest bardzo ściśle przestrzegana i pilnowana przez silne organizacje studenckie. Jedyną opłatą jest składka na rzecz organizacji studenckiej, do której przynależność jest obowiązkowa.
Aby się utrzymać w okresie studiów, student ma prawo do pomocy państwowej, która składa się z dwóch części: około 1/3 stanowi stypendium przysługujące wszystkim studentom, resztę - pożyczka na dogodnych warunkach. Suma ta wystarcza na utrzymanie się poza domem rodzinnym. Wysokość pomocy nie jest zależna od dochodów rodziców, ale jest zmniejszana w zależności od dochodów samego studenta. Jest też uwarunkowana wynikami w nauce.
LICZBY I TENDENCJE
W roku akademickim 1995/96 rozpoczęło studia na I roku 66 300 studentów, 31 570 uzyskało dyplomy ukończenia studiów, 1600 tytuły doktora. 285 000 studentów było wpisanych na studia. Liczba miejsc ma poważnie wzrosnąć przez najbliższe lata - o około 60 000 między rokiem 1997 a 2000. Obecne wysokie bezrobocie ma wpływ na tę decyzję. Liczba doktoratów wzrasta, w roku 1990 uzyskano ich 1000, w 1995 już 1500. Koszty szkolnictwa wyższego wyniosły 34,7 mld koron (około 14 mld zł). Szwecja szczyci się tym, że 25 proc. siły roboczej ma za sobą studia wyższe.
Napływ studentów na studia ścisłe i techniczne jest dosyć słaby. Powodem jest m.in. fakt, że niewielu uczniów decyduje się na wybór kierunku matematyczno-przyrodniczego w gimnazjum. W ostatnich latach stworzono rok przygotowawczy na studia ścisłe i techniczne, a dla starszych kandydatów są nawet możliwości uzyskania specjalnych, nieodpłatnych stypendiów na uzupełnienie przedmiotów ścisłych.
Nina Kowalewska jest pracownikiem działu międzynarodowego w Högskoleverket (National Agency for Higher Education) w Sztokholmie, gdzie odpowiada m.in. za uznawanie polskich dyplomów studiów wyższych.
Szwecja
Bartoszewicz Kamila : Studiować w Szwecji // Europa. - 1998, nr 6, s. 61-62
Czerkies Małgorzata : Edukacja przedszkona w Szwecji //W: Edukacja w świecie współczesnym / pod red. Romana Lepperta. - Kraków, 2000. - S. 219-235
Drążkowska Agata : Szwedzki model wychowania seksualnego - zarys problematyki // W: Edukacja w świecie współczesnym / pod red. Romana Lepperta. - Kraków, 2000. - S. 253-265
Dziewulak Dobromir : System oświatowy Szwecji // Nowa Szkoła 1996, nr 10, s. 40-43
Dziewulak Dobromir : Szwecja // W: Systemy szkolne Unii Europejskiej / Dobromir Dziewulak. - Wyd. 3 popr. i uzup. - Warszawa : Żak, 1997. - S. 102-109
Guz Sabina : Organizacja wychowania przedszkolnego w wybranych krajach //W: Edukacja przedszkolna w okresie przemian / Sabina Guz. - Warszawa, 1996. - S. 30-32
Kordziński Jarosław : Czego się można nauczyć od Szwedów? // Dyrektor Szkoły 1996, nr 7, s. 56-57
Kordziński Jarosław : Szwedzki model zarządzania oświatą // Dyrektor Szkoły 1999, nr 10, s. 30-31
Kordziński Jarosław : Szwedzkie metody zmieniania oświaty // Nowa Szkoła 1996, nr 1, s. 34-36
Kowalewska Nina : Szkolnictwo wyższe w Szwecji //Forum Akademickie 1998, nr 2, s. 30-31
Mąka Jadwiga : Wyznaczniki poprawy jakości edukacji szwedzkiej w kontekście międzynarodowym - wyzwanie XXI wieku // Edukacja 1996, nr 4, s.109-113
Michałkowski Tadeusz : System edukacji w Szwecji : wizyta studyjna w ramach programu Unii Europejskiej Arion // Dyrektor Szkoły 1998, nr 7/8, s. 43-45
Parzęcki Ryszard : [Edukacja zawodowa] // W: Edukacja i poradnictwo zawodowe w wybranych krajach europejskich / Ryszard Parzęcki. - Słupsk, 1996. - S. 76-90
Półturzycki Józef : Edukacja dorosłych w Szwecji. - Torun, 1999. - S. 82-113
R. F. : Placówki kształcenia zawodowego w Finlandii i Szwecji // Szkoła Zawodowa. -2000, nr 3, s. 60-62
[Szwecja - schemat systemu edukacji] //W: Edukacja w Europie / Grażyna Tadeusiewicz. - Warszawa, 1997. - S. 39
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
System nauczania w Szwecji
System nauczania w Polsce i w Japonii, wypracowania
bazodanowe aspekty systemow nauczania niestacjonarnego VO3J75COSVPPOOUN5TKHLCXK6ZMWUTQXKUXZF4I
EDUKACJA W SYSTEMIE MARII MONTESSORI, wypracowania
SYSTEM EDUKACYJNY AUSTRALII, wypracowania
systemy polityczne państw, SYSTEM POLITYCZNY SZWECJI
SYSTEM EDUKACJI W SZWECJI, Pedagogika, pedagogika porównawcza
Bourdie - Elementy teorii systemu nauczania, Opracowania z netu
SYSTEM EDUKACYJNY NIEMIEC, wypracowania
System edukacji niemiec, wypracowania
System nauczania w Wielkiej Brytanii
SYSTEM POLITYCZNY SZWECJI, Politologia, Systemy polityczne
system nauczania kierowanego, pedagogika
Porównanie systemów myśli pedagogicznej, wypracowania
System oświaty w Niemczech, wypracowania
System Partyjny Szwecji
więcej podobnych podstron