Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
Układ wydzielania wewnętrznego -znaczenie dla organizmu
Agnieszka Szczych
I rok, II grupa
2.05.2001r
Wałbrzych
SPIS TREŚCI
UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO- ZNACZENIE DLA ORGANIZMU
Grasica
Gruczoł tarczowy
Gruczoły przytarczyczne
Gruczoł nadnerczowy
Ciałka przyzwojowe
Szyszynka
Przysadka
Trzustka
Gruczoły płciowe
Jajniki
Jądra
Układ wewnątrzwydzielniczy (systema endocrinum) obejmuje gruczoły o wydzielaniu wewnętrznym (glandulae endocrinae), zwane także gruczołami dokrewnymi (glandulae sine ductibus).
Gruczoły te nie mają przewodów wyprowadzających, a produkowane przez nie wydzieliny, zwane hormonami, przedostają się z gruczołów bezpośrednio do krwi lub limfy i za pośrednictwem krwiobiegu rozprowadzane są po całym organizmie. Hormony są ciałami chemicznymi, zaliczanymi do biokatalizatorów wytwarzanych przez żywe komórki gruczołów, a swe działania kierują tylko na tkankę żywą. Poszczególne hormony wybiórczo działają na określone komórki ustroju, dla których są przeznaczone. Rola hormonów jest podobna do działania układu nerwowego; kierują one czynnościami wielu narządów, wpływają na przemianę materii oraz mają doniosły wpływ na harmonijne współdziałanie wszystkich narządów.
Hormony są niezbędne dla organizmu, toteż niedobór ich wywołuje upośledzenie funkcji całego ustroju, a całkowity brak prowadzi do śmierci.
Poszczególne gruczoły dokrewne różnią się pochodzeniem, budową, wielkością i kształtem, umiejscowieniem oraz odmiennym działaniem wytwarzanych przez nie hormonów.
GRASICA
Grasica (thymus) leży w dolnym odcinku szyi przed tchawicą oraz w górno- przedniej części jamy klatki piersiowej, tuż za mostkiem i do przodu od tchawicy i wielkich naczyń. Końcem górnym sięga gruczołu tarczowego, u dołu spoczywa na osierdziu. Największy rozwój grasicy obserwuje się u dzieci w wieku około 2-3 lat do 12 lat. Osiąga ona wtedy swój maksymalny ciężar około 40g. Po okresie pokwitania następuje stopniowy zanik grasicy pod wpływem hamującego działania gruczołów płciowych. Elementy gruczołowe zostają stopniowo zamienione na tkankę tłuszczowa, która zaczyna przeważać po 25 roku życia.
Grasica składa się z dwóch niesymetrycznych płatów, lewego i prawego, które są połączone ze sobą cienką warstwą tkanki łącznej. Każdy płat otoczony jest cienką torebką, która wysyła w głąb miąższu gruczołu liczne przegrody, dzielące grasicę na płaciki.
Miąższ grasicy składa się z kory i rdzenia. Kora tworzy ciemniejszą, bogato unaczynioną część obwodową każdego płata; rdzeń ma zabarwienie jaśniejsze i w postaci licznych rozgałęzionych pasm wnika w głąb kory. Zarówno kora, jak i rdzeń są zbudowane z tkanki siateczkowatej. W oczkach siateczki tkwią limfocyty, liczniejsze w korze niż w rdzeniu grasicy.
W części rdzeniowej grasicy znajdują się ponadto tzw. ciałka Hassala utworzone ze współśrodkowo ułożonych komórek siateczki, wewnątrz których występują obumarłe elementy komórkowe. Najwięcej spotyka się ich u noworodka, z wiekiem liczba ich maleje.
Z części korowej i rdzennej grasicy wyizolowano ponad dwadzieścia związków o budowie peptydowej. Sześć z nich ma uczestniczyć w tworzeniu się odporności komórkowej w organizmie. Jako hormony grasicy mają brać udział w procesie dojrzewania limfocytów T w samej grasicy stanowiącej tkankę limfoidalną centralną, jak również po ich wyjściu z grasicy w tkankach limfoidalnych obwodowych. Takie przypuszczenie oparte jest na fakcie występowania hormonów grasicy w niej samej i we krwi obwodowej.
Unaczynienie pochodzi od tętnicy podobojczykowej i tętnicy piersiowej wewnętrznej. Największe żyły uchodzą do żył ramienno- głowowych, mniejsze zaś do żył piersiowych wewnętrznych. Naczynia chłonne grasicy odprowadzają limfę do węzłów chłonnych przedniej części śródpiersia. Unerwienie grasicy ze strony części przywspółczulnej pochodzi od nerwu błędnego i części współczulnej układu autonomicznego. Oba rodzaje włókien wytwarzają splot nerwowy wewnątrz grasicy.
GRUCZOŁ TARCZOWY
Gruczoł tarczowy (glandula thyroidea) jest nieparzystym gruczołem dokrewnym, położonym w przednio dolnej okolicy szyi. Tarczyca składa się z dwóch płatów, prawego i lewego, połączonych ze sobą pośrodku węziną gruczołu, leżącą na wysokości 2-4 chrząstki tchawiczej. Dość często w płaszczyźnie pośrodkowej ku górze odchodzi płat piramidowy. Kształt tarczycy podobny jest do podkowy, przy czym jej płaty sięgają w górze do chrząstki tarczowatej krtani. Przednią powierzchnię gruczołu pokrywają mięśnie podgnykowe, od tyłu tarczyca przylega do tchawicy, przełyku i tętnicy szyjnej wspólnej.
Wielkość gruczołu jest bardzo zmienna, uzależniona od takich czynników jak: wiek, płeć, wzrost oraz warunki geograficzne. Największy rozwój osiąga tarczyca w wieku 15-20 lat. U kobiet jest ona zazwyczaj większa, aniżeli u mężczyzn. Przyjmuje się, że prawidłowy ciężar gruczołu kształtuje się w granicach 20-30 g.
Cały gruczoł jest otoczony torebką włóknistą, od której biegną pasma łącznotkankowe przymocowujące ją do tchawicy i chrząstki pierścieniowatej krtani. Wewnętrzna warstwa torebki włóknistej wysyła w głąb gruczołu liczne przegródki, które stanowią drogę dla naczyń i nerwów oraz dzielą miąższ na nieregularne płaciki. Wewnątrz płacików znajdują się pęcherzyki, wypełnione substancją koloidową zawierającą jod. Z substancji tej powstaje hormon zwany tyroksyną.
Tyroksyna reguluje przemianę materii w ustroju, u dzieci ponadto wpływa na proces wzrastania. Niedobór tego hormonu powoduje spadek przemiany materii, z czym wiąże się obniżenie ciepłoty ciała, zwolnienie akcji serca, senność, a także tzw. obrzęk śluzowaty. Przy wrodzonym braku lub znacznym niedoborze hormonu tarczycy występuje matołectwo, zahamowanie wzrastania, a także zatrzymanie rozwoju narządów płciowych. Występujący w okolicach podgórskich niedobór jodu uniemożliwia syntezę tego hormonu w wystarczającej ilości dla ustroju. Staje się to przyczyną powiększenia gruczołu tarczowego, zwanego wolem.
W przeciwieństwie do niedoczynności, w przypadkach kiedy tarczyca produkuje zwiększone ilości hormonu, występuje choroba Basedowa, w której charakterystycznymi objawami są: wytrzeszcz gałek ocznych, przyspieszona akcja serca, wzmożona przemiana materii, nadwrażliwość nerwowa oraz bezsenność. Choroba ta częściej występuje u kobiet, przy czym i w tym przypadku tarczyca ulega powiększeniu.
Tarczyca jest bardzo obficie unaczyniona. Krew przepływająca przez gruczoł dochodzi tętnicami tarczowymi górnymi z tętnicy szyjnej zewnętrznej i dolnymi od tętnicy podobojczykowej, a odpływa poprzez liczne sploty do żyły szyjnej wewnętrznej i żyły ramienno- głowowej.
Naczynia chłonne odprowadzają limfę do głębokich węzłów szyi oraz węzłów chłonnych tchawiczych.
Unerwienie współczulne pochodzi od trzech zwojów szyjnych pnia współczulnego, natomiast przywspółczulne od nerwu błędnego. Drażnienie włókien współczulnych powoduje wzmożone wydzielanie tyroksyny.
Czynność gruczołu tarczowego jest regulowana przez hormon przedniego płata przysadki mózgowej- tyreotropinę.
GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE
Gruczoły przytarczyczne (glandulae parathyroideae) występują zwykle w liczbie czterech, dwóch górnych i dwóch dolnych. Łączny ich ciężar wynosi około 0,12g. Kształtem i wielkością przypominają ziarno prosa lub pieprzu, mają zabarwienie żółtoczerwone, a konsystencję miękką. Gruczoły przytarczyczne przylegają najczęściej do tylnej powierzchni gruczołu tarczowego w pobliżu górnych i dolnych końców jego płatów bocznych na zewnątrz torebki włóknistej.
Zewnętrzna powierzchnia każdego gruczołu jest zazwyczaj gładka i otacza ją cienka torebka włóknista, która wysyła do wnętrza gruczołu wypustki. W ten sposób wnikająca do miąższu tkanka łączna tworzy niekompletne przegródki, dzieląc go na płaciki różnej wielkości. Dalsze rozgałęzienia tkanki łącznej przegródek dzielą miąższ wewnątrz płacików na pasma komórkowe. Wyróżnia się dwa rodzaje komórek: liczniejsze komórki główne i występujące w mniejszej liczbie komórki kwasochłonne. Liczba tych ostatnich wzrasta z wiekiem osobnika.
Hormon wydzielany przez gruczoły przytarczyczne, zwany parathormonem, przejawia wspólne właściwości z witaminą D. Zadaniem tego hormonu jest regulacja gospodarki wapniowi- fosforowej. Niedobór lub brak hormonu wydzielanego przez gruczoły przytarczyczne powoduje obniżenie poziomu jonów wapnia i podwyższenie poziomu fosforu we krwi. W następstwie tych zaburzeń obserwuje się zwiększenie pobudliwości układu nerwowego i mięśniowego, co doprowadza do tężyczki na skutek silnych i długotrwałych skurczów mięśni szkieletowych. Nadczynność wywołuje ogólne odwapnienie kośćca.
Źródłem unaczynienia jest tętnica tarczowa dolna; krew z gruczołów przytarczycznych kieruje się do żył tarczowych. Liczne naczynia chłonne uchodzą do węzłów przytchawiczych, skąd chłonka jest odprowadzana do węzłów szyjnych głębokich. Włókna współczulne wywodzą się ze zwoju szyjnego środkowego i dolnego, zaś włókna przywspółczulne od nerwu błędnego.
GRUCZOŁ NADNERCZOWY
Gruczoł nadnerczowy (glandula suprarenalis), zwany nadnerczem, jest narządem parzystym, leżącym w jamie brzusznej zaotrzewnowo, na górnym biegunie nerki. Wyróżniamy na nim powierzchnię przednią i nieco mniejszą powierzchnię tylną, które oddzielone są od ciebie brzegiem górnym i przyśrodkowym. Dolna powierzchnia, zwana powierzchnią nerkową jest wklęsła i przylega do końca górnego nerki. Prawe nadnercze jest zbliżone kształtem do trójkąta, lewe natomiast, bardziej zaokrąglone ma kształt półksiężyca. Nadnercza mają zabarwienia żółtawe, a ciężar u osobnika dorosłego wynosi około 10-18g.
Nadnercze jest objęte torebką tłuszczową nerki i leży na wysokości XI-XII kręgu piersiowego. Powierzchnia tylna obu nadnerczy przylega do lędźwiowej części przepony, natomiast stosunki topograficzne powierzchni przedniej są różne w obu nadnerczach. Po stronie prawej nadnercze pokrywa wątroba; nadnercze lewe swą przednią powierzchnią przylega do żołądka i ogona trzustki. Nadnercze jest otoczone torebką włóknistą, a miąższ gruczołu jest zbudowany z dwóch różnego pochodzenia i odmiennej funkcji składników, tj. kory i rdzenia nadnercza.
Kora (cortex) składa się z trzech warstw:
najcieńszej, leżącej bezpośrednio pod torebką, warstwy kłębkowej,
najgrubszej, środkowej warstwy pasmowatej,
najgłębiej położonej warstwy siatkowej.
Kora nadnerczy rozwija się z mezodermy w przeciwieństwie do rdzenia nadnerczy,
którego zawiązek ma wspólne pochodzenie z pniem współczulnym, wywodząc się z ektodermy. Czynność kory nadnerczy jest niezbędna dla życia osobnika, całkowity brak hormonów kory prowadzi do śmierci.
Do najważniejszych hormonów kory należą: kortzol, kortykosteron, aldosteron, 11-deoksykortykosteron i dehydroepiandrosteron, oraz estradiol i progesteron (w ilościach śladowych). Hormony kory nadnerczy odgrywają bardzo ważną rolę w procesach przemiany tłuszczów, w przemianie węglowodanów oraz białek i w tworzeniu barwnika zwanego melaniną. Wpływa także na przemianę mineralną, na tkankę limfatyczną i ma udział w uodpornieniu organizmu.
Kora nadnerczy wykazuje ścisły związek z gruczołami płciowymi. Nadmierne wydzielanie hormonów kory w okresie dziecięcym jest przyczyną przedwczesnego dojrzewania płciowego.
Rdzeń (medulla) jest otoczony korą nadnercza i składa się z komórek chromochłonnych wytwarzających hormon adrenalinę. Adrenalina pobudzając układ współczulny zwęża naczynia krwionośne, podnosi ciśnienie krwi, zwiększa zawartość cukru we krwi, hamuje czynność żołądka i jelit, a wzmaga czynność serca, przyczyniając się dzięki temu do lepszego ukrwienia mózgowia, serca i płuc. Drugim hormonem wydzielanym przez rdzeń nadnerczy jest noradrenalina.
Nadnercza są bogato unaczynione, krew pochodzi z trzech źródeł: t. przeponowej dolnej, t. nerkowej i aorty brzusznej. Prawa żyła nadnercza uchodzi bezpośrednio do ż. głównej dolnej, natomiast lewa do ż. nerkowej lewej.
Liczne naczynia limfatyczne odprowadzają chłonkę do węzłów chłonnych lędźwiowych. Włókna współczulne, biorące udział w wytwarzaniu splotu nadnerczowego, pochodzą ze zwoju trzewnego; włókna przywspółczulne z n. błędnego.
CIAŁKA PRZYZWOJOWE
Ciałka przyzwojowe (paraganglia) pochodzą z zawiązka układu nerwowego autonomicznego i w związku z tym dzielimy je na dwie grupy. Jedną grupę stanowią te spośród ciałek przyzwojowych, które wykazują łączność z częścią współczulną układu nerwowego, druga grupa pozostaje we współzależności z częścią przywspółczulną.
Do pierwszych, tzw. ciał przyzwojowych sympatogennych, należą ciałka przyaortowe, które występują w liczbie dwóch po obu stronach aorty brzusznej, na wysokości odejścia t. krezowej dolnej. Mają one wydłużony kształt, a budowę identyczną z budową rdzenia nadnerczy. Wytwarzają adrenalinę i noradrenalinę. Ciałka przyaortowe ulegają z wiekiem stopniowemu zanikowi.
Drugą grupę stanowią ciałka przyzwojowe parasympatogenne, które budową upodobniają się do zespoleń tętniczo -żylnych. Należą do nich: kłębek szyjny i ciałko przyzwojowe nadsercowe.
Kłębek szyjny (glomus caroticum) o wielkości ziarna ryżu znajduje się w miejscu podziału t. szyjnej wspólnej. Zbudowany jest z komórek nabłonkowych, między którymi przebiega bardzo gęsta sieć naczyń włosowatych. zadanie kłębka polega na regulowaniu ciśnienia krwi.
Ciałko przyzwojowe nadsercowe (paraganglion supracardiale) leży między łukiem aorty a t. płucną prawą w tkance łącznej. Zarówno budową, jak i właściwościami funkcjonalnymi, ciałko nadsercowe przypomina kłębek szyjny.
SZYSZYNKA
Szyszynka (corpus pineale) jest bardzo małym gruczołem, którego długość nie przekracza 12mm, a szerokość 8mm. Kształtem przypomina szyszkę, czemu zawdzięcza swą nazwę. Szyszynka powstaje z elementów sklepienia komory trzeciej międzymózgowia. Od strony przedniej przymocowana jest do spoidła uzdeczek i spoczywa w zagłębieniu pomiędzy wzgórkami górnymi śródmózgowia. Przestrzeń komory trzeciej wpukla się w głąb szyszynki, wytwarzając zachyłek szyszynkowy komory trzeciej. Błona włóknista otaczająca gruczoł szyszynkowy wysyła do jego wnętrza liczne wypustki, dzielące narząd na nieregularne płaciki.
W miąższu wyróżnia się prócz właściwych komórek szyszynkowych liczne komórki glejowe i nerwowe, a także włókna nerwowe. Poza tymi elementami w szyszynce dorosłego osobnika występują maleńkie żółtawe ciałka, zawierające fosforany i węglany wapnia zwane piaskiem mózgu.
Czynność szyszynki nie jest dotychczas dostatecznie poznana. Przypuszcza się, że wytwarza ona hormon, melatoninę, który działa hamująco na hormony gonadotropowe przysadki mózgowej i gruczoły płciowe. Zadanie jej ma polegać na opóźnieniu dojrzewania płciowego.
PRZYSADKA
Przysadka (hypophysis) ma kształt eliptyczny o długiej osi poprzecznej, sięgającej 12-15mm. ciężar przysadki dorosłego osobnika wynosi ok. 0,55g. Przysadka leży na podstawie mózgu, między skrzyżowaniem wzrokowym a ciałkami suteczkowatymi, zwisając na końcu lejka guza popielatego międzymózgowia. W odniesieniu do jamy mózgoczaszki przysadka mózgowa wypełnia dół przysadki siodła tureckiego.
Cała przysadka objęta jest pochewką włóknistą utworzoną z opony twardej. W górnej ścianie tej pochewki, zwanej przeponą siodła, znajduje się otwór dla przejścia szypuły przysadki, będącej zakończeniem lejka, do którego jest przymocowana. Przysadka rozwija się z dwóch zawiązków pochodzenia ektodermalnego. Część przednia, czyli płat przedni zwany także częścią gruczołową powstaje z ektodermy stropu pierwotnej jamy ustnej, natomiast płat tylny zwany częścią nerwową jest wytworem dna komory trzeciej.
Przysadka mózgowa otoczona jest torebką przysadki, której włókna wraz z naczyniami krwionośnymi przenikają w głąb gruczołu na granicy między przednim i tylnym płatem.
Płat przedni (lobus anterior), czyli przysadka gruczołowa składa się z części głównej, pośredniej i guzowej. W płacie przednim komórki nabłonkowe układają się w krzyżujące się ze sobą pasma, pomiędzy którymi znajduje się tkanka łączna, otaczająca liczne naczynia włosowate. Wśród komórek wyróżnia się mniejsze komórki główne, czyli barwnikoodporne oraz drugie większe, zwane barwnikochłonnymi. Te ostatnie dzielą się na komórki kwasochłonne (eozynofilne) i zasadochłonne (bazofilne).
Przedni płat wytwarza ok. 10 hormonów, które powstają wyłącznie w komórkach barwnikochłonnych. Hormony te pełnią rolę stymulującą w układzie gruczołów dokrewnych. Do hormonów wytwarzanych przez przedni płat przysadki należą:
hormon wzrostowy zwany hormonem somatotropowym- somatotropina (STH), pobudza wzrastanie chrząstek nasadowych,
hormon tyreotropowy, czyli tyreotropina (TSH), pobudza rozwój i czynność tarczycy,
hormon adrenokortykotropowy- kortykotropina (ACTH), pobudza czynność kory nadnerczy,
hormony gonadotropowe: A i B i folikulostymulina (FSH) i hormon luteinizujący (LH), działają na czynność gruczołów płciowych,
prolaktyna, czyli hormon laktotropowy (LTH)- mlekotwórczy.
Płat tylny (lobus posterior), czyli przysadka nerwowa, jest zbudowany głównie z
tkanki glejowej, której komórki nazywa się pituicytami. W płacie tylnym nie spotyka się komórek nerwowych, jednak wnikają do niego liczne włókna nerwowe z dna komory trzeciej. Hormony płata tylnego przysadki powstają w komórkach nerwowych podwzgórza, w jądrach nadwzrokowych i przykomorowych. Hormony te przedostają się częściowo do komory trzeciej, część drogą włókien nerwowych przenika do tylnego płata przysadki, skąd dostaje się do krwi. Do hormonów tych należą: wazopresyna, adiuretyna i oksytocyna.
Działanie wazopresyny przejawia się podwyższeniem ciśnienia krwi, gdyż wywołuje ona skurcz mięśniówki tętnic.
Adiuretyna jest hormonem o podobnym działaniu do wazopresyny, działa na tętniczki doprowadzające krew do kłębków nerwowych, przez co hamuje wydzielanie wody z ustroju.
Oksytocyna powoduje skurcze mięśniówki macicy.
Naczynia przysadki pochodzą z t. szyjnej wewnętrznej. Żyły uchodzą do zatoki jamistej. Nerwy pochodzą z części współczulnej układu autonomicznego oraz z podwzgórza.
TRZUSTKA
Trzustka (pancreas) jest drugim co do wielkości gruczołem trawiennym. Sok trzustkowy, wydzielany w ilości ok. 1 litra w ciągu doby, działa na wszystkie zasadnicze składniki pokarmowe, tj. na tłuszcze, węglowodany i białka. Oprócz funkcji gruczołu trawiennego, trzustka jest gruczołem o wydzielaniu wewnętrznym.
Trzustka leży poprzecznie w górnej części jamy brzucha. Od przodu pokrywa ją żołądek. Po stronie lewej sąsiaduje ze śledzioną, zaś od strony prawej obejmuje ją wklęsłość dwunastnicy. W odniesieniu do kręgosłupa trzustka znajduje się na wysokości I-II kręgu lędźwiowego, przy czym ok. 1/3 leży na prawo od płaszczyzny pośrodkowej, a 2/3 -po stronie lewej. Trzustka ma kolor szaroróżowy, budowę zrazikową, kształt nieregularny, wydłużony w kierunku poprzecznym w formie litery „S”.
W trzustce wyróżnia się dwojakiego rodzaju gruczoły. Przeważającą część miąższu stanowi gruczoł wydzielania zewnętrznego, produkujący sok trzustkowy. Znacznie mniejszą ilość tworzy gruczoł dokrewny, złożony z tzw. wysp trzustki. Wyspy trzustkowe (Langerhansa) stanowią ok. 1% masy całej trzustki. W wyspach trzustkowych występują komórki A wydzielające glukagon, komórki B wydzielające insulinę i amylinę, komórki D wydzielające somatostatynę (SRIF) i komórki F- trzustkowy polipeptyd.
Glukagon zwiększa stężenie glukozy we krwi, aktywując fosforylazę w komórkach wątrobowych i przyspiesza glikogenolizę.
Insulina działa na większość komórek w organizmie, ale szczególnie silny jej wpływ zaznacza się na komórki wątrobowe, mięśniowe i tkankę tłuszczową. Pod wpływem insuliny wątroba zmniejsza uwalnianie i zwiększa wchłanianie glukozy, zmniejsza wytwarzanie mocznika, zmniejsza stężenie cyklicznego AMP i zwiększa wychwytywanie fosforanów i potasu z krwi. Komórki mięśni pod wpływem insuliny zwiększają aktywny transport przez błonę komórkową do wewnątrz: glukozy, aminokwasów, jonów potasowych i fosforanowych. Na tkankę tłuszczową insulina działa w ten sposób, że zwiększa syntezę kwasów tłuszczowych i triacylogliceroli oraz hamuje uwalnianie z tkanki tłuszczowej wolnych kwasów tłuszczowych.
Insulina i glukagon są podstawowymi regulatorami przemiany węglowodanowej w organizmie, wpływają na aktywny transport przez błonę komórkową i syntezę białek i tłuszczów w komórkach.
Amylina działa antagonistycznie w stosunku do insuliny, zwiększa uwalnianie glukozy z wątroby do krwi i hamuje syntezę glikogenu w mm poprzecznie prążkowanych szkieletowych.
GRUCZOŁY PŁCIOWE
A). JAJNIK
Jajnik (ovarium) jest żeńskim gruczołem płciowym, produkującym komórki płciowe, zwane jajami. Jajnik ma kształt spłaszczonej śliwki o długości ok. 3-4 cm. Kształt i wielkość w dużej mierze zależne są od wieku. Przeciętny ciężar waha się w granicach od 6 do 8g. Barwa jajnika jest czerwonoszara, a konsystencja twarda. Jajnik leży wewnątrzotrzewnowo, nie jest jednak pokryty błoną surowiczą, gdyż pokrywająca go otrzewna przekształca się w tzw. nabłonek płciowy.
Hormony płciowe żeńskie wytwarzane są przez komórki, znajdujące się w ścianie pęcherzyka jajnikowego i w ciałku żółtym. Podczas dojrzewania pęcherzyka jajnikowego, co dokonuje się w pierwszej połowie cyklu, komórki osłonki pęcherzyka wydzielają hormon zwany folikuliną. Hormon ten wpływa na kształtowanie żeńskich cech płciowych, a w głównej mierze oddziałuje na drogi rodne.
Pod wpływem hormonu pęcherzyka folikuliny, przedni płat przysadki wydziela hormon lutenizujący. Powoduje on ukończenie dojrzewania pęcherzyka, a pod naporem płynu pęcherzyk pęka uwalniając komórkę jajową.
Ciałko żółte wydziela hormon progesteron, który przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej.
B). JĄDRO
Jądro (testis) jest parzystym gruczołem płciowym męskim, który rozwija się w jamie brzusznej w okolicy lędźwiowej. W ostatnich miesiącach życia płodowego następuje proces zstępowania jąder, które wydostają się z jamy brzusznej do moszny przez kanał pachwinowy. Jądro ma kształt elipsoidalny i jest nieco spłaszczone z boków. Jądro ma zabarwienie białosinawe, długość ok. 4-5 cm, a masa jądra wraz z najądrzem wynosi ok. 20-30 g.
Jądro, podobnie jak trzustka, ma charakter gruczołu o podwójnym wydzielaniu. Jako gruczoł wydzielania zewnętrznego produkuje plemniki, natomiast jako gruczoł dokrewny, czyli wewnątrzwydzielniczy wytwarza w komórkach śródmiąższowych hormon płciowy męski testosteron. Komórki śródmiąższowe stanowią 28% całej masy gruczołu. Testosteron ma zasadniczy wpływ na rozwój i kształtowanie cech płciowych, prawidłową funkcję gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych.
Współdziałanie jądra jako gruczołu dokrewnego z innymi gruczołami o wewnętrznym wydzielaniu jest bardzo ścisłe. Istnieje duża współzależność między gruczołem płciowym a przysadką mózgową i nadnerczem. Hormon jądra wywiera regulujący wpływ na wytwarzanie hormonu gonadotropowego przedniego płata przysadki mózgowej. Usunięcie jąder we wczesnym okresie życia osobnika (kastracja) wywołuje nadmierne wzrastanie kończyn dolnych, zahamowanie wzrostu krtani, słabo rozwinięte lub brak owłosienia brody, pach itp.
Hormony działają w naszym organizmie od chwili poczęcia aż do śmierci. Wywierają wpływ na wzrost, rozwój płciowy, tempo i przebieg procesów metabolicznych, instynktowne zachowanie się oraz dobowy cykl aktywności -sen i czuwanie. Regulują i koordynują wszystkie procesy chemiczne zachodzące w tkankach i komórkach. Dzięki nim organizm dostosowuje się również do zmieniających się warunków w środowisku zewnętrznym.
LITERATURA
Bochenek A., Reicher M. (1990) Anatomia człowieka, PZWL, Warszawa.
Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A. (1998) Anatomia człowieka, WAWF, Wrocław.
Marciniak T. (1991) Anatomia prawidłowa człowieka, RU ZSP AM, Wrocław.
Traczyk W. (2000) Fizjologia człowieka w zarysie, WL PZWL, Warszawa.
1
11