BUDOWA I FUNKCJA UKŁADU WEWNĘTRZNEGO WYDZIELANIA
Cechy układu hormonalnego:
- układ nerwowy i hormonalny są ściśle ze sobą powiązane (układ neurohormonalny)
- gruczoły dokrewne nie mają specjalnych dróg wyprowadzających hormony
- hormony docierają do wszystkich komórek organizmu (z krwią i płynami ustrojowymi)
- niewielkie dawki tych substancji chemicznych w bardzo małych stężeniach wywierają silne i rozległe efekty
Hormony:
- substancje chemiczne wytwarzane i wydzielane przez wyspecjalizowane komórki i gruczoły, wywierające wpływ na komórki docelowe posiadające receptory swoiste dla danego hormonu
Rodzaje hormonów:
Ze względu na budowę:
- pochodne aminokwasu tyrozyny
- pochodne cholesterolu
- hormony białkowe
Ze względu na działanie:
- autokrynne, na komórki przez które zostały wydzielone
- parakrynne, na sąsiednie komórki
- endokrynne, na odległe komórki
1.PODWZGÓRZE POZIOM I
- ośrodek sterowania produkcją hormonów
- miejsce połączenia układu nerwowego i hormonalnego, informacja o zapotrzebowaniu organizmu na określone hormony przesyłana jest do przysadki mózgowej, która produkuje hormony pobudzające lub hamujące pracę gruczołów dokrewnych
- jedna z najmniejszych i najważniejszych struktur organizmu, posiada jądra, które regulują procesy fizjologiczne
2.PRZYSADKA MÓZGOWA POZIOM II
Zlokalizowana wewnątrz czaszki na siodełku tureckim, waży 0,5g
* Część przednia (gruczołowa, większa) wydziela:
- hormon wzrostu somatotropinę GH – pobudza wzrost
- prolaktykę PRL – kontroluje produkcję i wydzielanie mleka
- hormon adrenokortykotropowy ACTH – warunkuje rozwój i funkcje kory nadnerczy
- hormon tyreotropowy TSH – stymuluje rozwój i funkcje tarczycy
- hormon folikulotropowy FSH – stymuluje wytwarzanie pęcherzyków w jajnikach
- hormon luteinizujący LH – kontroluje funkcje jajników
* Część tylna (nerwowa) wytwarza i magazynuje:
- oksytocynę – stymuluje skurcze ciężarnej macicy oraz wydzielanie mleka podczas karmienia piersią
- wazoprezynę ADH – hormon antydiuretyczny, reguluje reabsorbcję wody w nerkach
3.TARCZYCA POZIOM III
- nieparzysty gruczoł zbudowany z dwóch płatów połączonych węziną waży ok. 30-60g
- wydziela tyroksynę, która pobudza metabolizm i trójjodotyroninę, która która działa z większą intensywnością
- komórki C tarczycy produkują kalcytoninę, która odgrywa ważną rolę w gospodarce wapniowej, reguluje stężenie wapnia
Funkcja hormonów tarczycy:
- zwiększają wielkość przemiany materii
- zwiększają wytwarzanie ciepła
- stymulują syntezę białek
- zwiększają stężenie glukozy we krwi
- obniżają stężenie cholesterolu
- wpływają na częstość, siłę skurczu mięśnia sercowego, ciśnienie krwi
- są niezbędne do prawidłowego rozwoju układu nerwowego (niedorozwój, kretynizm) i jego funkcjonowanie (niedoczynność, nadczynność tarczycy)
- wpływają na wzrost i układ kostny (niedobór powoduje zahamowanie, karłowatość)
- wpływają na wydzielanie innych hormonów
4.PRZYTARCZYCE
- cztery niewielkie gruczoły umieszczone w części tylnej tarczycy, na górnych i dolnych biegunach
- produkują PARATHORMON (PTH), który jest głównym czynnikiem regulującym stężenie wapnia we krwi i uczestniczy w wielu procesach biochemicznych
- działa antagonistycznie do kalcytoniny
- zaburzenie czynności mogą wywołać tężyczkę (atonię mięśniową)
5.GRASICA
- położona w śródpiersiu przednim, za mostkiem
- powiększa się do 2 roku życia, pozostaje duża do okresu dojrzewania, po czym ulega zmniejszeniu (z 25 g do 1g)
- jest najważniejszym narządem limfatycznym (pierwotnym)
- jest niezbędna dla rozwoju odporności organizmu
- produkuje tymozynę, wpływającą na dojrzewabue limfocytów T, tymostymulinę, pobudzającą wytwarzanie interferonu
6.SZYSZYNKA
Gruczoł niewielkich rozmiarów (5-8mm na 3,5 mm), położony w międzymózgowiu, kształtem przypominający szyszynkę. Wytwarza melatoninę hormon snu, wydzielany do krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Produkcja melatoniny powiązana jest z bodźcami świetlnymi (światło hamuje wydzielanie melatoniny).Melatonina wpływa na wydzielanie hormonów gonadotropowych i ogólne dojrzewanie płciowe.
7.NADNERCZA
Parzyste gruczoły położone na szczycie nerek. Składają się z kory i rdzenia, które posiadają odmienną budowę, pochodzenie i funkcje.
Kora nadnerczy wydziela:
- MINERALOKORTYKOSTEROIDY – wpływają na gospodarkę wodno-mineralną (aldosteron)
- GLIKOKORTYKOSTEROIDY (kortyzol, hydrokortykosteron) – działa na wszystkie tkanki, głównie wpływa na metabolizm organizmu, komórki krwi, hamuje reakcje immunologiczne, zapalne
- syntetyzuje hormony płciowe, które wpływają na wzrastanie organizmu w dzieciństwie (DHEA)
Rdzeń nadnerczy zbudowany jest z tkanki pochodzenia nerwowego, wydziela adrenalinę (80%) i noradrenalinę (20%).
8.TRZUSTKA
Duży gruczoł położony w jamie brzusznej, połączony z dwunastnicą.
Wydziela soki trawienne i hormony. Część węwnątrzwydzielnicza to tzw. wyspy Langerhansa, 1-2% masy gruczołu (1-2 min. wysp)
Hormony wydzielane przez trzustkę:
- insulina, wytwarzana przez komórki B (60-75% komórek)
- glukagon, wytwarzany przez komórki A (20% komórek)
- somatostatyna
- polipeptyd trzustkowy
Hormony trzustki działają na zasadzie przeciwstawnych efektów:
- insulina pływa na metabolizm węglowodanów, lipidów i białek, najważniejsze działanie – obniża poziom glukozy we krwi
- glukagon – antagonista – uwalniany jest automatycznie przy niskim stężeniu glukozy, powodując rozkładanie glikogenu w wątrobie i uwalnianiu go do krwi
HORMONY TKANKOWE:
- SEROTONINA – podnosi ciśnienie, kurczy oskrzela i niektóre mięśnie gładkie, reguluje funkcje przewodu pokarmowego
- HISTAMINA – rozszerza naczynia krwionośne skóry, powoduje skurcz mięśni gładkich macicy, jelit, oskrzeli
- ERYTROPOETYNA – wytwarzana w nerkach, powoduje wzrost aktywności krwiotwórczej szpiku kostnego
- PROSTAGANDYNY – działają antagonistycznie do adrenaliny i noradrenaliny, wpływają na motorykę przewodu pokarmowego
- LEPTYNA – wytwarzana przez tkankę tłuszczową, jej stężenie wzrasta wraz ze wzrostem masy ciała, wpływa na regulację łaknienia
UKŁAD HORMONALNY A UKŁAD NERWOWY:
- nadrzędność kory mózgowej
- układ nerwowy kontroluje nie tylko środowisko wewnętrzne
- hormony nie posiadają swoistości gatunkowej (występ. także u zwierząt)
- ENDOKRYNOLOGIA – nauka badająca gruczoły wewnętrznego wydzielania, ich strukturę, funkcję oraz wpływ na procesy życiowe i rozwój organizmu.