Kultura narodowa a kultura organizacji i biznesu. Analiza porównawcza na przykładzie krajów skandynawskich i Polski.

I Wstęp

- bez odpowiedniej wiedzy o danej kulturze negocjacje mogą skończyć się nawet zerwaniem rozmów, się okazuje, nawet nieodległe od siebie narody mogą reprezentować całkiem inne światy nie tylko w dziedzinie kontaktów biznesowych, ale także komunikacji międzyludzkiej w ogóle.

W niniejszej preentacji zostaną przedstawione cechy kulturowe, różniące Polaków i Szwedów, zwracając uwagę zwłaszcza na rozbieżności w sposobach negocjowania. Punktem wyjścia do tych rozważań będą rezultaty słynnych badań Geerta Hofstede.

II Definicja pojęcia kultura

Warto odwołać się do tego, jak rozumiał pojęcia kultury Geert Hofstede - kolektywne zaprogramowanie umysłu, które wyróżnia jedną grupę społeczną od innych.

Ricky W. Griffin - kultura organizacji jest to zestaw wartości, które pomagają jej członkom zrozumieć, za czym organizacja się opowiada, jak pracuje, co uważa za ważne.

- kultura jest tym aspektem naszego życia, który musimy poznać, aby móc lepiej rozumieć innych.

III Cztery wymiary kultury wg Geerta Hofstede

1991; „Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu”

Dystans władzy (Power Distance Index - PDI) określa stopień akceptacji nierówności społecznych, zwłaszcza przez najsłabsze jednostki i organizacje (jak np. rodzina). Pokazuje także stopień autorytarności władzy (czyli relacje między przełożonymi i podwładnymi) oraz oczekiwany stopień posłuszeństwa wobec „wyższej instancji”, uosabianej przez rodziców, przełożonych czy organy władzy.

kolektywizm i indywidualizm (Individualism - IDV), bada poziom zintegrowania jednostek w grupy. W społeczeństwach o wysokim współczynniku IDV więzy pomiędzy jednostkami są luźne - oczekuje się, że każdy zatroszczy się sam o siebie i najbliższa rodzinę. Na przeciwnym biegunie znajdują się społeczeństwa kolektywne, gdzie jednostka już od narodzin należy do silnej, zwartej grupy (często jest to rodzina wraz z dalszymi krewnymi), która w zamian za opiekę oczekuje bezwarunkowej lojalności.

Męskość (Masculinity - MAS), w opozycji do kobiecości, odnosi się do podziału ról między płciami. Co ciekawe, badania pokazały, że o ile wartości „kobiece” są podobne w większości społeczeństw, o tyle „męskie” różnią się od siebie - a zatem i modelowy zestaw cech uznawanych za typowo „męskie” w różnych krajach może być rożny. Generalnie rzecz ujmując, biegun „męski” charakteryzują cechy takie jak asertywność, ambicja, chęć współzawodniczenia, natomiast „kobiecy” cechuje troska o innych i skromność.

Współczynnik unikania niepewności (Uncertainty Avoiding Index - UAI) informuje o stopniu tolerancji wobec niepewności, niejednoznaczności. Innymi słowy, wskazuje, w jakim stopniu dana kultura „programuje” jej przedstawicieli, aby czuli się pewnie, bądź niepewnie w zaskakujących, niezwykłych warunkach. Kultury o wysokim stopniu unikania niepewności tworzą sztywne zasady i rytuały, pozwalające zminimalizować ryzyko wystąpienia nowych sytuacji, podczas gdy w tych o niskim stopniu unikania niepewności podobne ceremoniały ograniczone są do minimum.

IV Skandynawowie i Polacy w świetle badań Hofstede

*Wartości szacunkowe.

**Brak danych.

=> w zakresie co najmniej trzech wymiarów, Polskę i Skandynawię dzieli spora przepaść kulturowa.

Skandynawowie nie mają oporu przed zakwestionowaniem opinii czy też polecenia przełożonego, jeśli uznają je za niedorzeczne. Tezę tę popierają także wyniki eksperymentu o nazwie „Kwestionariusz Dylematów Trompenaarsa” - jedno z pytań postawionych w ankiecie brzmiało: Jeśli szef wyda ci polecenie, które twoim zdaniem jest niesłuszne, czy zakwestionujesz je, czy też wykonasz bez słowa, żeby uniknąć kłopotów? Niemal 96% Szwedów zadeklarowało zakwestionowanie polecenia szefa. Z kolei hierarchiczne podejście do zarządzania, wciąż dominujące w naszym kraju, w zasadzie nie daje możliwości sprzeciwu wobec rozstrzygnięć płynących z „wyższej instancji”.

Inną przyczyną takiego stanu rzeczy jest także z pewnością brak rozwiniętej praktyki konsultacji społecznych w Polsce, zakorzenionego w szwedzkiej procedurze legislacyjnej zwyczaju (zwanego remissförfarande): obowiązek publikowania raportów i analiz jeszcze zanim rząd zaproponuje akt ustawodawczy oraz prawo ogółu obywateli do śledzenia prac nad nowym prawem i możliwość wywierania wpływu na kształt przepisów.

związki zawodowe w Szwecji dysponują realnymi możliwościami nacisku na kierownictwa; w Polsce w większości firm zakwestionowanie polecenia przełożonego lub oddolna próba wpływu wiązałyby się niejednokrotnie nawet ze zwolnieniem.

Jeśli chodzi o wskaźnik IDV, to różnice między Polską a Skandynawią są stosunkowo niewielkie. Ta różnica przekłada się na zupełnie inny model wychowawczy, który w przypadku Szwecji oznacza szybkie usamodzielnianie się dzieci. Szwedzi starannie oddzielają oni familjen (szw. rodzina) od släktingar (szw. krewni), przy czym pierwsze z określeń jest dużo węższe niż jego polski odpowiednik i obejmuje jedynie rodziców i dzieci. Mianem „krewnych” określa się natomiast w Szwecji wszystkie pozostałe spokrewnione osoby;

skandynawskie zjawisko „społecznego indywidualizmu” przejawiającego się chociażby w:

- przywiązywaniu wagi do wolności i wyzwań w pracy w stopniu większym, niż do szkolenia,

- autonomii, różnorodności, zadowoleniu z osiągnięć i niezależności materialnej jednostek,

- swobodzie zawierania przyjaźni nie tylko w obrębie określonych grup.

nawet miejsca pracy w szwedzkich przedsiębiorstwach są zaprojektowane, tak, aby sprzyjały indywidualnemu rozwojowi pracownika. np. stanowiska pracy w fabryce samochodów Volvo w Kalmar. Linia produkcyjna podzielona jest na odrębne warsztaty, w których grupy robotników, pracując w sposób elastyczny, montują całe samochody, a uwieńczeniem procesu jest złożenie własnoręcznego podpisu na podwoziu.

Kultury krajów skandynawskich są bardziej „kobiece” - dzięki takim stosunkom społecznym na dobre zakorzenił się tam duch egalitaryzmu: poszanowanie prawa, hołdowanie idei równości pomiędzy płciami (kobiety w Riksdagu - 45% deputowanych), szerokie zaangażowanie w życie publiczne, a odsetek obywateli biorących udział w wyborach powszechnych w tym kraju wynosi około 80% - dla porównania w ostatnich wyborach prezydenckich w Polsce w 2010 roku oddało głos nieco ponad 55% uprawnionych.

Szwedzki styl sprawowania władzy określa się w literaturze jako „miękki”, „kobiecy” i nieformalny, menedżerowie motywują i nagradzają. Większość Szwedów ceni sobie relacje z przełożonymi i współpracownikami niż wysokie zarobki czy zdobycie uznania - zgodne z niepisanym prawem Jante, nakazującym zachowanie maksymalnej skromności i niewywyższanie się. Z tego względu sytuacja, gdy dyrektor naczelny, ignorując hierarchię, rozmawia o danym przedsięwzięciu z menedżerem najniższego szczebla w Skandynawii nie należy wcale do rzadkości.

Skandynawowie nie obawiają się sytuacji nowych, niespodziewanych. Jest to rezultatem oddziaływania tzw. państwa opiekuńczego, którego działania pozwalają obywatelom żyć z dnia na dzień. poziom stresu związanego z pracą jest u nich zdecydowanie niższy.

Dla Polaków szczególnie zaskakujące mogą być wyróżniki takie jak:

- niski przeciętny wiek pracowników na wyższych stanowiskach,

- menedżerowie wybierani na podstawie kryteriów innych niż starszeństwo,

- nadzieja na odniesienie sukcesu przeważająca nad lękiem przed porażką,

- możliwość pełnego delegowania zadań,

- dopuszczalne omijanie struktur hierarchicznych i naruszanie reguł, gdy przemawiają za tym względy pragmatyczne

- preferowanie ogólnych wytycznych bardziej od jasnych wymagań i poleceń.

Szwedzi nawet, gdy mają do czynienia z osobą niedawno poznaną od razu używają formy du (szw. ty) lub ni (szw. wy). Kultura polska wykształciła całą, rozbudowaną tytulaturę, od Pan/Pani/Państwo począwszy, na złożonych tytułach zawodowych i naukowych skończywszy. Jest to niewątpliwie element strategii radzenia sobie z niepewnością - będąc na etapie zaawansowanych negocjacji biznesowych, częstokroć nie rezygnuje się z tego rytuału, podczas gdy w Skandynawii jest to normą.

W zakresie współczynnika LTO kraje skandynawskie i Polska osiągają średnie, nieodległe od siebie wyniki.

V Krytyka modelu wymiarów kultury Hofstede

- zbytniej generalizacji = uogólnione cechy kulturowe, pomijając ważne rysy indywidualne;

- sposób pozyskiwania danych = na wady ankietowania;

- aktualności

VI Jak kultura wpływa na negocjacje? Praktyczny przewodnik Richarda Gestelanda

- zestaw zmiennych najczęściej sprawiających trudności prowadzącym negocjacje międzynarodowe:

1. protransakcyjne - przedstawiciele koncentrują się na wykonaniu zadania, a negocjatorzy szybko dążą do przejścia do meritum sprawy oraz propartnerskie - skupione na budowaniu relacji międzyludzkich i robienia interesów dopiero na tej bazie.

2. ceremonialne i nieceremonialne. Pierwsze dużą wagę przywiązują do pozycji społecznej, co z kolei skutkuje rozwinięciem rozmaitych rytuałów, obejmujących m. in. strój, sposób wyrażania się, język ciała, sposób witania, itd., które informują o określonym położeniu w hierarchii. Bezceremonialnością odznaczają się natomiast kultury egalitarne, nakazujące traktować wszystkich równo.

3. na podstawie podejścia do czasu. w kulturach monochronicznych wysoce ceni się punktualność, a wszelkie przedsięwzięcia biznesowe odbywają się zgodnie ze ścisłym harmonogramem. Zupełnie przeciwnie jest zaś w kulturach polichronicznych - tam stosunek do czasu jest bardzo swobodny.

4. ekspresyjności przedstawicieli określonej kultury. Kulturowo uwarunkowana powściągliwość, będzie zapewne przejawiać się w oszczędnym sposobie mówienia i wyrażania emocji ciałem, braku kontaktu wzrokowego i dotykowego oraz zachowywaniu dużego dystansu przestrzennego. w kontaktach z przedstawicielami kultur uważanych za ekspresyjne można spodziewać się kwiecistego stylu wyrażania się, żywej gestykulacji czy małego dystansu osobistego.

1. Polska - kultura umiarkowanie propartnerska, ceremonialna, polichroniczna i o niestałej ekspresyjności.

Ceremonialność Polaków widoczna jest w sposobie ubierania się i rytuale powitań.

większość spotkań odbywa się z kilkunastominutowym opóźnieniem i trwa dłużej niż pierwotnie założono. Z początku kontakty cechuje dystans i powściągliwość, jednak z czasem zachowanie Polaków staje się bardziej ekspresyjne.

2. Szwecja - kultura protransakcyjna, umiarkowanie ceremonialna, monochroniczna i powściągliwa.

Szwedzi są otwarci na robienie interesów z obcokrajowcami. Bezpośredni e-mail czy telefon do określonej firmy jest najbardziej odpowiednią nawiązania kontaktu - pośrednicy będą tu zbędni. Zazwyczaj już pierwsza rozmowa dotyczy kwestii merytorycznych, a bywa, że po kilku tygodniach wstępna umowa jest gotowa do podpisania. Szwedzi hołdują zasadzie równości, co skutkuje małą ceremonialnością - ubierają się swobodnie, a ich sposób wyrażania się można określić jako otwarty, często się też zdarza, że szybko pada propozycja mówienia do siebie po imieniu. nie stosują tzw. nakładek konwersacyjnych - przerywanie wypowiedzi traktowane jest jako przejaw impertynencji. o wiele sztywniejsze podejście do czasu. Punktualność jest tu normą, a przerywanie spotkań odbieraniem telefonów itp. uchodzi za niegrzeczne, są ponadto powściągliwi, toteż zarówno ich sposób mówienia, jak i gestykulację można określić jako oszczędną.

VII World Values Survey (WVS)

=ogólnoświatowa sieć naukowców przeprowadzających badania nad wartościami i przekonaniami w różnych kulturach.

dla Polski (2005) i Szwecji (2006).

Pytanie/Stwierdzenie	Odpowiedź	Polska	Szwecja
Mężczyźni powinni mieć większe prawo do pracy niż kobiety.	Zgadzam się	30,8%	2,1%
		Nie zgadzam się	50,0%	94,1%
		Nie wiem	18,2%	3,8%

	Odpowiedź	Polska	Szwecja
Pracodawca powinien faworyzować swojego rodaka.	Zgadzam się	81,6%	11,8%
		Nie zgadzam się	8,4%	79,9%
		Nie wiem	10,0%	8,3%

= głębokie zakorzenienie egalitaryzmu w społeczeństwie szwedzkim.

Pytanie/Stwierdzenie	Odpowiedź	Polska	Szwecja
Jaką wartością kierowałbyś się głównie, szukając pracy?	Dobre zarobki	41,9%	11,3%
		Bezpieczna praca bez ryzyka	32,2%	11,9%
		Praca z ludźmi, których lubię	7,4%	27,7%
		Wykonywanie ważnej pracy	18,5%	49,1%

Pytanie/Stwierdzenie	Odpowiedź	Polska	Szwecja
Do rozwijania własnych talentów potrzebne jest posiadanie pracy.	Zdecydowanie się zgadzam	42,8%	9,0%
		Zgadzam się	45,5%	31,8%
		Nie wiem	8,3%	26,0%
		Nie zgadzam się	3,1%	27,9%
		Zdecydowanie się nie zgadzam	0,3%	5,3%

VIII Kultury wysokiego i niskiego kontekstu - Edward Hall

W kulturach niskokontekstowych akcentuje się własne ja, przekaz jest wyrazisty, a mowa prosta, zmierzająca najkrótsza drogą do pragmatycznego celu, jakim jest załatwienie sprawy. Z drugiej strony, przedstawiciele kultur wysokiego kontekstu unikają nazywania rzeczy wprost, używają przysłów, aluzji, ozdobników i innych zabiegów, które w odczuciu odbiorcy nieobeznanego z kontekstem mogą czynić komunikat całkowicie niezrozumiałym. Co ważne, dla kultur wysokokontekstowych integralnym elementem komunikowania się jest relacja interpersonalna, stąd wiele kultur kolektywistycznych zalicza się do tej grupy.

Jest to kolejny parametr wyraźnie różnicujący kulturę polską od kultur skandynawskich. Obcokrajowiec, który chce się odnaleźć w polskiej, wysokokontekstowej kulturze musi zapoznać się z wartościami, jakie w niej obowiązują, bowiem nadawca komunikatu będzie najprawdopodobniej oczekiwał, „że interlokutor wie, co on ma na myśli (…). Polacy obok faktów i statystyki w nie mniejszym stopniu polegają na zaufaniu i intuicji. Trudno im też zdecydowanie wyrażać sprzeciw, negację czy złość - stąd „tak” nie zawsze znaczy „tak” i ważną rolę odgrywa „czytanie miedzy wierszami”. Ponadto, w odczuciu wielu Polaków zajmujących się biznesem, umowy zawierane są z ludźmi, a problemy przedstawia się często w porządku losowym co w oczach niektórych przybyszów zza granicy uchodzić może za „owijanie w bawełnę”.

Skandynawowie natomiast, jako przedstawiciele „niskiego kontekstu” bardziej wierzą liczbom niż intuicji - co jest z pewnością ważną informacja dla osób przygotowujących się do negocjacji biznesowych w tym regionie - prezentacje bogate w tabele, wykresy, cytaty ekspertów z branży mogą pomóc w doprowadzeniu do sukcesu w rozmowach. Myślenie linearne z kolei przejawiać się będzie w sposobie komunikowania - jednoznaczne słowa i gesty oraz bezpośredni przekaz. Jak już wcześniej wspomniano, Szwedzi zawierają umowy z firmami, a nie z ludźmi. Przestrzega się ściśle zasad zapisanych w umowie, która z reguły obejmuje wiele niuansów, ustne precyzowanie szczegółów zupełnie nie wchodzi w tym przypadku w grę.

IX Zakończenie

Według niektórych specjalistów istnieje aż 121 instrumentów badających kulturę i 26 najbardziej popularnych jej wymiarów.

Podobnie jak w przypadku walki ze stereotypami, tak i tutaj najlepszym sposobem na porozumienie wydaje się być strategia personalizacji kontaktu - im więcej bowiem okazji do osobistych spotkań i doświadczeń - tym więcej sprawdzonych i wiarygodnych informacji na temat innej kultury.

	Polska	Szwecja
PDI	68	31
IDV	60	71
MAS	64	5
UAI	93	29

---