DUALIZM AGRARNY W EUROPIE W XV - XVII w.
W XVI wobec rewolucji cen w handlu zagranicznym Rzeczypospolitej wystąpił korzystny terms of trade (ceny towarów eksp rosną szybciej niż import), zwiekszając eksport surowców i import artykułów gotowych, nabywanych głównie przez szlachtę. Rok 1618 był szczytowym dla koniunktury eksportowej. Od lat 20 -tych XVII w wywóz uległ zmniejszeniu. Uzależnienie powodzenia folwarków od eksportu powodowało, że w razie jego ograniczenia, dochody z folwarków uległy zmniejszeniu. Nastawione na eksport gospodarstwo folwarczne nie uczestniczyło w wymianie na rynku wewn. Wyróżniano dwa sektory w rolnictwie polskim XVI w.: naturalny i towarowo - eksportowy. Model gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej polegał na przenikaniu się naturalnego sektora gosp chłopskiej i towarowego dworskiej. Sektor towarowy był uzależniony od naturalnego w dziedzinie infrastruktury gospodarczej, robocizny, narzędzi i siły pociągowej.
Dwusektorowość polegała na tym, że przejęcie nadwyżki ekonomicznej przez sektor towarowy pozbawiało możliwości inwestycyjnych gosp chłopską. Nadwyżka ekonomiczna folwarku buła w niewielkim stopniu kierowana na inwestycje. Jej podstawowa część była konsumowana przez szlachtę. Dualizm - dwutorowość rozwoju rolnictwa, wyrażająca się rozpowszechnieniem się czynszów i dzierżawy w Europie Zachodniej i gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej.
RZEMIOSŁO I CECHY
W początkowym okresie rozwoju rzemiosła miejskiego w Polsce pewną rolę odegrali przybysze z zachodu (średniowiecze). Z ich pojawieniem związana jest instytucja cechów. Cechy powstawały w celach ekonomicznych tj obrony interesów rzemieślnikow przed konkurencją. Znajdowały się pod ochroną prawa miejskiego. Ich działalność regulowały, wydawane przez rady ustawy tzw wilkerze. Cechy pełniły również cele religijne, towarzyskie i kulturalne. Przymus cechowy - przynależność do cechu była koniecznym warunkiem uprawiania zawodu. Każdy cech miał własny statut, który okr wielkość warsztatu, rodzaj i ilość narzędzi, liczbę czeladników, czas pracy itp. Każdy cech posiadał swojego patrona i sztandar, a takżę własny oddział zbrojny. Cechy miały monopol trojakiego rodzaju: monopol produkcji (na straży stało miasto), sprzedaży (wyroby mogli sprzedawać tylko majstrzy), nauki (kto nie posiadał uprawnień cechowych a coś robił to łamał prawo). Podstawową jednostką był waesztat należący do majstra. Proodukcja cechowa była droga (wysokie koszty robocizny, min mechanizacja). Od XIV obserwujemy spadek liczby majstrów i stwarzanie coraz większych barier dla nowych. Rozpoczął się proces upadku tradycyjnych cechów. Zapoczątkował go cech tkaczy. Tworzenie tego typu zakładów wymagało większego kapitału i dlatego takie przedsiębiorstwa stawały się własnością kupców.
XVI - XVII
Głównymi ośrodkami rzemiosł cechowych były największe miasta: Gdańsk, Toruń, Poznań, Kraków, Lwów. Mimo ograniczających monopol cechowy konstytucji sejmowych (1538, 1552), cechy stanowiły najpoważniejszą instytucję zrzeszającą producentów wyrobów przemysłowych.. Pilnowały równowagi rynkowej, reglamentując wielkość produkcji i sprzedaży, sprzeciwiając się zmianom technologii i powstrzymując postep techniczny. Mimo to np. w przędzalnictwie coraz powszechniejsze było stosowanie kołowrotka o napedzie nożnym. W XVI o XVII w liczba branż cechowych w Poznaniu wzrosła z 11 do 31, we Lwowie z 10 do 30. Na początku XVII w w Krakowie było 12 cechów metalowych. Wąskie specjalności pozwalały na stosowanie nowych technik, niemożliwych do uprawiania w dotychczasowych cechach. Zamykanie się grupy mistrzów cechowych i niedopuszczanie czeladników do egzaminów mistrzowskich powodowało pojawienie się kategorii „wiecznych czeladników”. Domagali się oni podwyższania płac oraz skrócenia czasu pracy - powstanie zrzeszeń czeladniczych sprzeciwiających się majstrom cechowym. XVII - zakładanie nielegalnych warsztatów w jurudykach - partacze. Rzemiosło cechowe rozwijało się również w małych miastach obsługujących rynek lokalny. XVI - XVII - rozwój przemysłu pozacechowego z powodu większych pootrzeb zaopatrzeniowych w surowiec, środki produkcji, transport, przekraczało to możliwości organizacyjne i finansowe cechów.
INTERWENCJONIZM
Zwolennik Poniatowski, który popierał tworzenie tzw racjonalnych gospodarstw chłopskich w nowych koloniach rolniczych. Zabudowa wsi, wyposażenie w wodę i energi e miały być dostosowane do potrzeb nowoczesnego rolnictwa. W okresie interwencjonalizmu rząd za pomocą polityki rolnej próbował oddziaływać na zmianę struktury produkcji. Decyzją Kwiatkowskiego w 1937 został zakazany eksport zbóz - cel to skłonienie rolników do przestawiania się na produkcję hodowlaną. Rząd wprowadził kontrolę cen..Wzrosły możliwości eksportu mięsa. Te zmiany wydawały się korzystne z uwagi na nadmiar taniej robocizny.
KONIUNKTURA
Wahania koniunktury zaczęły występować od czasów rewolucji przemysłowej. Są 2 rodzaje cykli: długofalowe - Kondratiew koniec lat 20 -tych i średniookresowa - Juglara. Cykle Kondratiewa oparte były na ruchu cen surowców - w okr wzrostu cen surowców - korzystna koniunktura. I faza to wzrost cen, II spadek. W cyklach Juglara koniunkturę określa się przez dynamikę produkcji przemysłowej, ceny hurtowe, płace nominalne, zatrudnienie w przemyśle i kursy akcji. Koniunkturę w rolnictwie można okr za pomocą cen produktów rolnych, cen ziemi. Dla całej gospodarki wskaźnikiem k są obroty handlu zagranicznego, nakłady inwestycyjne, przewozy transportowe, obroty kredytowe. 1922 - ożywienie, 23 - recesja, 24-26 - depresja, 27-29 - ożywienie. II cykl lata 30 - te 30 - recesja, 31-35 - depresja, 36 - ożywienie. Oba cykle były odmienne: w I depresja ujawnia się w przemyśle, w II cała gospodarka - rolnictwo; większość 20 - lecia cechowała raczej niepomyślna koniunktura, jako lata dobre można wyróznić 21-22, 27-28 i 36-38.
COP - 1934 na rzekach karpackich „powódź stulecia”, to skłoniło rząd do ponownych działań, 1936 - powstała koncepcja budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, która rozszerzała program „trójkąta bezpieczenstwa”. Główne inwestycje rozpoczęto w 1935 - 37. W 1938 system potrącania z podatk sum zainwestowanych w COP. Wchodziły doń 44 powiaty. Walorem COPU były złożą mineralne Wyżyny Małopolskiej i Karpat, a zwłaszcza ropy naftowej i gazu ziemnego. Rzeki karpackie jako źródło energii. Wg planu COP podzielono na 3 części: A - funkcje surowcowe, B - zadania aprowizacyjne, C - obszar inwestycji przemysłowych. Największa inwestycja to budowa huty w Stalowej Woli. Nowe zakłady były duże i nowoczesne, np. w Mielcu fabryka samolotów, zaklady przemysłu chemicznego w Dębicy, Niedomice - fabryka celulozy, produkcja broni w Radomiu. W inwestycje zaangażowane były przedsiębiorstwa zagraniczne np. Francuzi budowałi hutę w Stalowej Woli.
EUGENIUSZ KWIATKOWSKI I JEGO PROGRAM GOSPODARCZY
1936 - wprowadził reglamentację dewizową. Dekret zapowiadał reglamentację obrotu zagranicznego walutami i złotem, licencjonowanie importu towarów, prawo wywozu za granicę waluty jedynie w turystyce. Obrotów mogły dokonywać tylko uprawnione banki. Powołano Komisję Obrotu Towarowego, która udzielała licencji na import towarów. 1937 - powołano Polski Instytut Rozrachunkowy - dok rozliczeń transakcji za granicą. Obsługa pożyczek znajdujących się za granicą powodowała odpływ dewiz, dlatego wynegocjowano korzystniejsze warunki spłat. 1936 - Kwiatkowski ogłosił 4 - letni program rozbudowy przemysłu, obejmując przedsiębiorstwa wytwarzał ok. 30% produktu krajowego brutto. Przedsiębiorstwa państwowe przynosiły niewielki zysk. Komercjalizacja przedsiębiorstw zlikwidowała dotacje skarbu państwa, ale nie wzrostu dochodów budżetowych z tego źródła.
PLAN 6 - LETNI MODERNIZACJI ARMII 1936-42
1934 - pakt Piłsudskiego o nieagresji z Niemcami (10 lat), przedłłużył z ZSRR. W planie przewidywano: wyposażenie dywizji piechoty w broń przeciwpancerną i lotniczą, rozwinięcie produkcji samolotów, czołgów, dział itp. Program w porównaniu z Niemcami był skromny, wydatki na wijsko były 10 - krotnie mniejsze. Barierę stanowiły środki finansowe.
HANDEL, KREDYT, KOMUNIKACJA W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ.
HANDEL WEWNĘTRZNY:
Ośrodkami handlu były miasta - jarmarki 1 - 3 razy w roku. Ceny wyrobów były kontrolowane przez urzędników sądów. Powszechny był także handel obnośny - Szkoci. Odbiorcą towarów była szlachta. Dużą rolę w handlu odgrywali Żydzi.
HANDEL ZAGRANICZNY:
Rozwój techniki w transporcie oraz budownictwie - powodem powstania rynku europejskiego, ponieważ obniżył koszty transportu i tym samym wpłynął na obniżenie cen towarów. Chłonność rynków zach. - Niderlandy - eksport towarów stawał się korzystniejszy niż drogie inwestycje oraz prosta produkcja rolna. Rodził się europejski podział pracy: partnerzy - Niderlandy (wyroby przemysłowe i kolonialne) i strefa bałtycka (zboże, mięso, produkty lesne).
Polityka handlowa: uprzywilejowanie interesów gospodarczych szlachty, faworyzowanie interesów krajowego konsumenta - cła wwozowe były niższe niż wywozowe. Najwieksze korzyści z handlu zagranicznego czerpał Gdańsk, który monopolizował obroty morskie RP.
Przez hz do Polski dotarła „rewolucja cen” terms of trade - zwiększył się eksport zbóż i bydła oraz import artykułów rzemieślniczych.
KREDYT:
1 poł. XVI w. - weksel ciągniony (Gdańsk - Niderlandy)
Pożyczki długoterminowe - pod zastaw nieruchomości, zobowiązania dłużne wpisywano do ksiąg sądowych - dowód; jeżeli zastawem był majątek ziemski - dochody z niego do rąk wierzyciela.
Pożyczki krótkoterminowe - udzielane bądź na słowo, bądź z wpisem transakcji w księgach ławniczych. Niekiedy pojawiało się zdanie: w przypadku nie uiszczenia należności dłużnik zgadza się na uwięzienie (wysoka stopa procentowa). Istotne znaczenie miał kredyt obsługiwany przez Żydów. 1423 - statut warcki Jagiełły - odebranie prawa Żydom do udzielania kredytów lombardowych pod zastaw nieruchomości. Istniała solidarna odpowiedzialność gmin żydowskich (kahały) za zobowiązywania swoich członków tzw. kasy oszczędnościowe. Pod koniec XVI w kahały starały się uregulować kredyt handlowy - weksle handlowe; płacono nimi za towary na jarmarkach. Ubogiej ludności kredytu udzielały banki pobożne.
KOMUNIKACJA:
Drogi nie miały utwardzonej nawierzchni ani rowów odwadniających. Przewóz towarów miał charakter sezonowy. W XVI w weszły w użycie 4-kołowe fury zaprzężone w 4 konie. Ciężkich i masowych towarów nie opłacało się przewozić transportem konnym na odległości większe niż 50 km. Rejony górskie - transport juczny.
Transport większy - rzeki, największe znaczenie - Wisła i jej dopływy: San, Wieprz, Pilica, Narew i Bzura. Żegluga rozpoczynała się w połowie marca a kończyła w połowie listopada. Oprócz statków używano tratew (drewno). Ruch statków płynących w dół Wisły rejestrowany był przez komorę celną we Włocławku (cła wewnętrzne).
Sieć rzeczną uzupełniały w Europie kanały. 1495 r. - I kanał w Polsce, łączący Elbląg z Nogatem. Na mniejszych rzekach żeglugę utrudniały młyny i groble: 1578 - zakaz budowy tego typu urządzeń (Sejm). Największą rolę w handlu drogą morską pełnił Gdańsk (ok. 200 statków - 11 karaweli - duża ładowność, 5 holków - budowane w stoczniach Gdańska i Elbląga.
W pierwszej połowie XVII w. flota Gdańska traciła na znaczeniu, by rozwinąć się ponownie w drugiej połowie stulecia. W czasie kryzysu żeglugi gdańskiej transport przejęli Holendrzy, (niższe koszty przewozu, większa szybkość i pojemność statków hol.
Poza Gdańskiem dużą rolę odgrywały: Elbląg i Braniewo (zboże i len)
Zygmunt August i Władysław IV próbowali utworzyć flotę wojenną. Po zakończeniu wojen z Moskwą i Szwecją nie były kontynuowane.
Od 1558 r. rozpoczęła działalność poczta królewska, czyli „konie rozstawne”, założona przez Zygmunta Augusta. Była przedsiębiorstwem królewskim. W 1647 r zarząd poczty przeniesiono z Krakowa do Warszawy. Przewóz przesyłek odbywał się na zasadzie sztafety między stałymi stacjami pocztowymi. Początkowo kursy odbywały się raz w tygodniu. Rozwinęły się trasy: Kraków - Warszawa, Gdańsk, Wilno, Toruń, Poznań. Rozwój poczty wewnątrz kraju nastąpił za panowania Jana II Sobieskiego. Powstały wówczas 3 dyrekcje pocztowe: polska, litewska, pruska. W końcu XVII w . działały stałe trasy pocztowe. Od 1583 r. stosowano jednolitą czterogroszową teryfę za listy bez względu na długość trasy. W następnych latach opłata była podnoszina.
MONOPOL - wylaczny producent, wylaczny sprzedawca.
WARUNKI POWSTANIA MONOPOLU :
opanowanie zasobow i zrodel podstawowego czynnika niezbednego do produkcji danego wyrobu (zloza naturalne, gleba),
oplacalna skala produkcji wynikajaca z istniejacej technologii przy ograniczonym popycie, zaspokaja go produkcja jednej firmy (wysokie koszty produkcji np. samoloty),
eliminacja konkurentow poprzez obnizanie ceny co jest możliwe w przypadku silnych przedsiebiorstw,
wysokie zapotrzebowanie na poczatkowy kapital potrzebny do uruchomienia produkcji,
patenty i prawa rozpowszechniania, licencje, koncesje na podjecie produkcji,
opanowanie dystrybucji, co uniemozliwia doprowadzenie konkurencyjnego dobra do odbiorcy,
czas niezbedny na wejscie nowego towaru na rynek (np. dlugopisy),
monopol prowadzony przez panstwo; panstwo dla siebie w ustawach wprowadza wylaczne dzialy produkcji (PKP, monopol spirytusowy, gry loteryjne)
FORMY PRZEDSIEBIORSTWA MONOPOLOWEGO:
kartel - luzne porozumienie miedzy samodzielnymi przesiebiorstwami dotyczace wielkosci produkcji dostarczanej przez nie oraz ceny sprzedazy (forma umowy),
syndykat - oznacza istnienie wspolnego biura sprzedazy,
trust - przedsiebiorstwa lacza się w tzw poziome, tzn produkujace 1 okreslony produkt finalny np. stalownie. W truscie przesiebiorstwa traca swa niezaleznosc ekonomiczna i prawna i pojawia się wspolna dyrekcja dla polaczonych firm i jest to tzw rada trust,
koncern - porozumienie firm dotyczace produkcji koncowej i jej poszczegolnych etapow - porozumienie w pionie, czyli poszczegolne etapy produkcji finalnej sa opanowane przez monopol,
konglomerat - oznacza polaczenie ze soba roznych firm nie zwiazanych technologicznie może być produkcja samochodow, pralek; korzysci: nizsze koszty postepu technicznego, mozliwosc roznego zastosowania.
FUZJE FIRM - 2 firmy mogą polaczyc się ze soba:
droga przejecia - oferta kierowana do akcjonariuszy z propozycja wykupienia ich udzialow,
droga fuzji - dobrowolne polaczenie 2 spolek majacych nadzieje poprawic swa sytuacje ekonomiczna.
fuzja pionowa - koncern,
fuzja pozioma - trust,
konglomerat.
MINIMALNA EFEKTYWNOSC PRODUKCJI - oznacza te wielkosc produkcji przy ktorej dlugookresowe koszty zaczynaja rosnac.
W monopolu krzywa popytu jest nachylona ujemnie i również krzywa utargu krancowego ma (-) nachylenie.
Cena powyzej kosztow przecietnych calkowitych
Cena miedzy KPC a KPZ (firma musi minimalizowac straty); utarg jest mniejszy od calkowitego kosztu bo czesciowo pokrywa swoje koszty stale; ma produkowac dalej.
Cena nizej KPZ - firma likwiduje dzialalnosc, bo nie pokrywa KPZ
FILARY UCZCIWEJ KONKURENCJI:
1890 - ustawa Shermana:
uznala za nielegalne dzialania zmierzjace do ogranicznia konkurencji handlu miedzy stanami a innymi panstwami oraz uznala za nielegalne dzialania zmierzajace do uzyskania pozycji monopolisty
1914 - ustawa Claytona - sprecyzowala ustalenia Co to jest dzialalnosc przeciw konkurencji?
zabronione sa fuzje firm w efekcie których mialaby być ograniczona konkurencja,
tzw wspolne dyrekcje (zabron.) prezes lub czlonek zarzadu okreslonej firmy nie może być czlonkiem zarzadu w firmie konkurencyjnej,
niedozwolone jest roznicowanie cen dla roznej kategorii odbiorcow.
1914 - ustawa o Federalnej Komisji Handlu
niedozwolona jest dzialalnosc na szkode konsumenta (reklama oszukancza oraz wprowadzajaca konsumenta w blad).
REFORMA ROLNA
Zapowiedziano ją w manifeście PKWN. Państwo miało zobowiązać się do zaopatrzenia byłych właścicieli w środki produkcji. Gospodarstwa niemieckie miały podlegać konfiskacie. Ziemia miała być rozdzielana za min opłatą i stawać się własnością indywidualną. Te zasady zostały ujęte w dekrecie. Przewidywał także tworzenie koło miast gosp ogrodniczych. Na czele resortu rolnictwa PKWN stał Andrzej Witos, który uważał, że reforma powinna dokonywać się zgodnie z prawem, z zachowaniem all formalności. Działalność parcelacyjna rozwijała się powoli. Odwołano z urzędu Witosa by to przyspieszyć - Osóbka - Morawski. W pierwszej połowie 1945 roku parcelacji dokonywano na kolejno wyzwalanych terenach - sprawnie w Polsce centralnej. W innych miejscach robotnicy nie chcieli przyjmować nadań. Zdarzało się również, że wcześniej otrzymaną ziemię zwracano - nie otrzymywanie zabudowań gospodarczych i inwentarza oraz niskie nadziały. Duże majątki niemieckie nie były parcelowane. Podstawowa ich część została przejęta przez Państwowe Nieruchomości Ziemskie. Na skutek reformy dokonał się proces ześredniaczenia wsi - największy areał w połowie lat 40 - tych zajmowały gospodarstwa srednie i ich produkcja decydowała o zaspokajaniu potrzeb żywnościowych kraju.
NACJONALIZACJA 1944 - 1956
W II połowie 1945 w PPR i PPS rozpoczęto prace nad ustawą o nacjonalizacji. PPS - upaństwowienie zakładów znaczących, PPS - all. We wrześniu doszło do kompromisu. 3 stycznia 1946 - uchwalona przez KRN ustawa o przejęciu podstawowych gałęzi gospodarki nar. Całkowicie n podlegało 17 gałęzi przemysłu, w pozostałych zakłady powyżej 50 pracowników.
Ustawa o nacjonalizacji zawierała sformułowania o przejęciu własności należącej do Rzeszy Niemieckiej i Gdańska. Przejęciu przez państwo podlegaly all zakłady górnicze i produkcyjne. Znacjonalizowano all zakłady transportowe i telekomunikacyjne, pozostawiono budowlane. W Polsce ustawa stwarzała prawne gwarancje dla własności komunalnej i spółdzielczej. Rozwijał się konflikt PPR_PPS, która widziała przyszłość średnich zakładów w postaci spółdzielni kierowanych przez samorząd pracowniczy. Ministerstwem Przemysłu zajmował się Hilary Minc. W celu wykonania ustawy powołano Główną Komisję do Spraw Upaństwowienia Przedsiębiorstw - char. Sądowy. Główna formą odszkodowania dla obywateli miały być papiery wartościowe. W połowie 1948 na skutek zmiany polityki gosp część zakladów oddana została pod przymusowy zarząd państwowy - na własność organizacji spółdzielczych. Pretekst - zaległości podatkowe.
„BITWA O HANDEL”
W latach 1944-45 oprócz stałych sklepów dużą rolę odgrywały targi i bazary - brak lokali, uniknięcie kontroli urzędów skarbowych. Sytuacja zaczęła się stabilizować w 1946 - sieć hurtowa i detaliczna, obowiązek wykupu świadectw przemysłowych. Domeną handlu państwowego były artykuły monopolowe. Dostawy tych dóbr były jednak niewystarczające, wysokie ceny przekraczały dochody. Powszechne były sklepy komisowe. Struktura handlu uległa zmianom w wyniku tzw bitwy o handel. Najważniejsze jej akty to: uchwała KERM - powołanie komisarza do spraw org gospodarki mięsnej, u Rady Ministrów o stabilizacji cen, o zwalczaniu drożyzny, o zezwoleniach na prowadzenie przedsiębiorstw handlowych i zawodowych. Kontrola zakladow to wprowadzenie cen max, ustalane przez komisje cennikowe. Bitwa toczyła się na płaszczyźnie policyjno - administracyjnej, przez dzialania represyjne - wykup koncesji na prowadzenia zakładów, polityka podatkowa. Toczyla się w warunkach zalamania rownowagi rynkowej, kiedy wysoka stopa inflacji przyniosła ograniczenie masy towarowej na rynku. Jedynym środkiem rynkowym, jaki zastosowano w „bitwie o handel” była uchwała Rady Ministrów 1947 w sprawie powołania powszechnych domów towarowych - konkurencja dla handlu prywatnego.
TRÓJSEKTOROWOŚĆ:
Sektor prywatny - 90% własności ziemi, handel, drobny przemysł i rzemiosło oraz różne usługi,
Sektor państwowy - przemysł wielki i średni, banki, przedsiębiorstwa, komunikacja, żegluga, leśnictwo i ok. 10% rolnictwa,
Sektor spółdzielczy - spółdzielnie rolniczo - handlowe działające na przedwojennych zasadach, spożywców, mieszkaniowe, transportowe itp.
Zmiany w stosunku do okresu przedwojennego polegały na tym, że gospodarka wielosektorowa utraciła charakter wolnorynkowy, sposób zarządzania nakazowo - rozdzielczy, nie funkcjonował rynek kapitałowy, a ceny towarów określało Ministerstwo Przemysłu na podstawie kosztów. W rolnictwie, gdy zniesiono dostawy obowiązkowe produktów rolnych - można mówić o ograniczonym działaniu rynku i występowaniu cen rynkowych, bo w przemyśle nie.
PLAN 3 - LETNI 1947 - 1949
Dodatkowo miał obejmować rok 1946 jako plan przygotowawczy. Kontrowersja - proporcje kwot na odbudowę, przemysł ciężki i pozostałe gałęzie gospodarki. Ostateczne uchwala Sejmowa 1947 2 lipca. Głównym celem była szybka odbudowa zniszczeń wojennych w przemyśle - uprzemysłowienie kraju; przywrócenie przedwojennego poziomu konsumpcji; odbudowa dziedzin tj energetyki i transportu; integracja ziem odzyskanych; odbudowa gospodarki morskiej. Na kwotę przeznaczoną na inwestycje polowa miała pochodzić z kredytu bankowego, zagranicznego, ze środków skarbowych. Wydatki miały być kierowane wyłącznie na wzrost konsumpcji. Polska na skutek planu Marshalla utraciła możliwość korzystania z kredytów zachodnich. W 1948 zwiększono nakłady na nowe inwestycje w przemyśle ciężkim - podniosło stopę inwestycji.
PLAN 6 - LETNI 1950 - 1955
przyjmował wzrost produkcji przemysłowej o 85 - 90%, przewidywał wzrost produkcji globalnej rolnictwa, wzrost dochodu narodowego. 1950 - załamanie równowagi rynkowej, działaniem antypopytowym władz była przeprowadzona wymiana pieniędzy. Na plenum KC PZPR Minc ocenił realizację planu - został on we all dziedzinach wykonany. Zmniejszył się dystans dzielący Polskę i Francję. Wprowadzono kartki.
KOLEKTYWIZACJA ROLNICTWA
1948 - II posiedzenie Kominformu, decyzja o kolektywizacji w krajach demokracji ludowej. Rozpoczął się proces socjalizacji rolnictwa. Opracowano w Polsce 3 statuty spółdzielni produkcyjnych. Mogła powstać gdy chęć jej założenia wyrażało 5 osób - szybciej wzrastała liczba spółdzielni niż członków. Zagwarantowano im różne przywileje: ulgi podatkowe, ubezpieczenia, opiekę lek. Spółdzielcy mieli prawo do uprawiania działki przyzagrodowej i malej hodowli. Kolektywizacja miała objąć gospodarstwa średnie (5-20 ha). Chłopi byli negatywnie nastawieni z powodu przywiązania do ziemi i znajomości radzieckich kołchozów. Opór chłopów zmusił partii e do zmiany form nacisku z policyjno - administracyjnego na ekonomiczny. Rząd przywrócił obowiązkowe dostawy zbóż, trzody, mleka i ziemniaków - które stały się narzędziem kolektywizacji wsi. Ceny art. z dostaw były niższe od kosztów produkcji. Polityka ta prowadziła do upadku gospodarstw rolnych. Stosowano także akcję propagandową - wyjazdy studentów na wieś, film „Jasne łany”, przemówienie Bieruta. Ilość spółdzielni znacznie wzrosła. Polityka poparcia dla gospodarki kolektywnej nie przyniosła spodziewanych rezultatów. W sektorze prywatnym plony zbóż były niższe, w spółdzielniach też. Biorąc pod uwagę wysokość nakładów na spółdzielczość produkcyjną, jej wyniki były niskie, wzrost produkcji rolniczej (plan 6-letni) nie mógł zostać osiągnięty za pomocą kolektywizacji.
POWSTANIE I ROZWÓJ MANUFAKTUR
XVIII Manufaktury - zakłady rękodzielnicze. Charakteryzowała je wyższa wydajność pracy osiągana dzięki zastosowaniu technologicznego podziału pracy. Pierwsze manuf. zaczęto tworzyć we włókiennictwie, z czasem w innych dziedzinach przemysłu.
Z punktu widzenia własności manufaktury dzielimy na:
Magnackie - zakładano w latyfundiach, na gruncie istniejącego przemysłu dworskiego. W pracach pomocniczych korzystano z pańszczyzn chłopskich. Celem manufaktury magnackiej nie był kapitalistyczny zysk, ale pokrywanie swą pracą wydatki skarbu książęcego. Magnatowi opłacało się zakładać manufaktury, ponieważ nie musiał kupować różnych wyrobów i nie wydawac pieniędzy.
Mieszczańskie - produkowały art. włókiennicze, powozy, świece itp. (najsłynniejsza to wytwórnia powozów Tomasza Dangla w Warszawie). Manufaktury te zatrudniały także robotników przymusowych tj żebraków, aresztowanych itp. Właściciel musiał ich odziać, dać dach nad głową i wyżywienie. Przez pierwsze trzy lata robotnik nie otrzymywał wynagrodzenia, dopiero po przyuczeniu do zawodu - kwotę kwartalnie (13 godzin dziennie). Często wykwalifikowanych fachowców sprowadzano z zagranicy. Celem tej manufaktury był zysk. Właściciel obliczał wysokość nakładów na inwestycje, koszt kredytu, czas amortyzacji urządzeń, a otrzymany wynik zestawiał z ceną produktu.
Królewskie - założone w ekonomiach królewskich przez podskarbiego Antoniego Tyzenhauza. 1767 - 1780 zorganizował 47 manufaktur róznych branż. Inne: S. August w Warszawie.
W pierwszej połowie XVIII rozwinęły się huty szkła i manufaktury szklane. Do najsłynniejszych należały: królewska na Bielanach koło Warszawy, Adama Sieniawskiego pod Lubaczowem.
Rozwój papiernictwa przypadł na drugą połowę XVIII (1760 Jeziorna koło Warszawy).
W Wielkopolsce i na zachodnim Mazowszu występowało chałupnictwo wiejskie (Michał Poniatowski). Szczególny charakter miały manufaktury skarbowe tj wyrobów tytoniowych (Warszawa, Radom i Korc). Przemysł żelazny (Zagłębie Staropolskie). Broń wytwarzały manufaktury w Końskich, Pomykowie, Przesusze. Największy zakład zbrojeniowy: 1786 - Kozienice. Wydobycie i produkcja soli w Wieliczce utrzymywały się na poziomie 30-40 ton rocznie. W 1772 żupy krakowskie i ruskie znalazły się w Austrii. Poszukiwano nowych i znaleziono w Busku, Ciechocinku. W celu uporządkowania handlu solą w 1778 powołano skarbowy monopol solny, który wykorzystywał infrastrukture.
W ostatnim 30 - leciu XVIII zaczęło powstawać górnictwo węgla kamiennego. W czasach stanisławowskich przemysł Polski w porównaniu z Europą Zachodnią był słabo rozwinięty, ale w stosunku do pierwszej połowy stulecia dokonał się duży postęp.
PROTEKCJONIZM, ETATYZM, LIBERALIZM GOSPODARCZY, FIZJOKRATYZM
Polityka protekcyjna to działania zmierzające do rozwoju krajowego przemysłu, uzyskania dodatniego bilansu w handlu zagr. Przyczyny: dążenie do rozwoju gospodarczego (wzrost znaczenia gospodarczego wobec innych państw, uważano, że mniejszy eksport niż import obniża zasoby kruszcowe państwa, dążono do stworzenia rynku zbytu dla produkcji folwarcznej - włókiennistwo). 1816 - przywileje dla „cudzoziemskich przemysłowców”, to początki polityki protekcyjnej. Sprawami przemysłu i rzemiosła zajmował się Departament przemysłu i Kunsztów kierowany przez Staszica. Zakłady prywatne oraz państwowe powstawały pod ochroną protekcyjną. Umocniła się ona gdy przemysł i rzemiosło zostało przeniesione do kierowanej przez Lubomieckiego Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Rząd pomagał prywatnemu przemysłowi, lecz także budował własne zakłady. (górnictwo, hutnictwo - Staszic przygotował program rozbudowy kompleksu górniczo-hutniczego).
ETATYZM - tworzenie sektora państwowego w przemyśle.
POLITYKA CELNA: początkowo w K. stosowano LIBERALNĄ POLITYKĘ w handlu zagranicznym. Bilans handlowy 1820-21 był ujemny.19 lipca 1821 - dekret, na mocy którego powołano księcia Ksawerego Druckiego-Lbeckiego na stanowisko ministra skarbu. 1822 - ogłosił protekcyjną taryfę celną, nie dotyczyła stosunków polsko-rosyjskich. Nałożono cła na towary od 50-100% wartości. Wyroby nie wytwarzane w kraju a bardzo potrzebne niższym - cłem 1-6%. Taryfa wywołała wojnę celną polsko - pruską: wzajemne podwyższanie ceł, która zakończyła się podpisaniem 11 marca 1825 konwencji. Prusy utrudniały tranzyt zboża polskiego do Gdańska, więc podjęto budowę Kanału Augustowskiego.
POLITYKA PODATKOWA I KREDYTOWA: system był wzorowany na systemie pruskim. Duże znaczenie miało wprowadzenie monopoli: solnego, tytoniowego i spirytusowego, które dostarczały dochodów budżetowych. Budżety miały charakter administracyjny - nie były uchwalane przez Sejm tylko przez rząd. Kłopotliwa była sprawa tzw sum bajońskich - wierzytelności pruskich towarzystw kredytowych. Wydawało się, że upadek Prus 1807 przekreślił te długi, ale niestety nie, bo przejął je Napoleon. Lubecki ściągał zaległe zobowiązania od dłużników, niekiedy przy użyciu tzw egzekucji wojskowej - kierowanie wojsk do posiadłości dłużników. 1825 - powstało Towarzystwo Kredytowe Ziemskie - miało ułatwić oddłużanie dóbr szlacheckich przez udzielanie dogodnych kredytów. Powołano Bank Polski który stal się także źródłem kredytu i inwestycyjnego, z którego korzystały instytucje rządowe.
C.D. LIBERALIZMU GOSPODARCZEGO
Na okres liberalizmu gospodarczego przypadła rewolucja gospodarcza. Ośrodkiem liberalnej myśli była Anglia. Przeciwnikami byli kupcy, dzierżący monopol handlu z koloniami oraz właściciele ziemscy i farmerzy. Toczyła się walka o zniesienie ceł, ograniczeń w transporcie morskim. W 1814 został zniesiony monopol handlu z Indiami, 1833 - z Chinami. Polityka liberalna zwyciężyła w pełni w 1849, zniesiono ostatecznie cła na zboża i surowce, zakaz wywozu maszyn.
W tym samym czasie zniesiono w Europie wewnętrzne granice celne (Niemcy, Rosja, Austria). Rzecznikami wolności handlu byli kupcy i właściciele ziemscy, przemysłowcy opowiadali się za polityką protekcyjną i wysokimi cłami wwozowymi. Ostatecznie w latach 1860-73 większość krajów europejskich przeszła do polityki liberalnej. Zwolennicy prócz walki o zniesienie ceł, starali się sprowadzić do minimum rolę państwa i rządu w gospodarce. Twierdzili, że system kapitalistyczny jest doskonały, że swobodna konkurencja reguluje automatycznie produkcję i podział dóbr. Wszelkie zmowy pracowników powinny być zakazane. Podatki - jak najmniejsze. Od rządu żądali tylko dobrej policji i wojska. Wydatki rządowe miały być kontrolowane, prywatne księgi handlowe - niedostępne dla władz.. Zwolennicy wolności gospodarczej nie mieli w pelni racji sądząc, że wolny rynek sam będzie usuwać trudności. Już w 1825 w Anglii wystąpił pierwszy kryzys nadprodukcji, kolejne w 1836, 47, 57, 66 i 73 - najdotkliwszy, który zmusił do krytycznego spojrzenia na doktrynę liberalizmu ekonomicznego. Powstały S.A. ponieważ inwestycje wymagały dużych nakładów kapitału.