Koszykówka na wózkach
Gry zespołowe zajmują ważne miejsce w sporcie osób niepełnosprawnych, ponieważ wszechstronnie rozwijają poszczególne cechy motoryczne i poprawę ogólnej sprawności fizycznej. Dają one możliwość współdziałania w grupie a to jest bardzo ważne dla osób niepełnosprawnych. Grupa motywuje do wykonywania zadań ruchowych. Gracze nabierają wiary we własne siły, następuje wzrost zaufania do własnych możliwości, nawiązują nowe znajomości z ludźmi o podobnym schorzeniu. Grupa samorzutnie lub celowo zmusza do określonych działań.
Koszykówka na wózkach posiada przede wszystkim wysokie walory psychoterapeutyczne, wypływające z konieczności wykazania się przez graczy aktywną i samodzielną pracą.
Krótka historia
Na świecie od 1973 odbywają się mistrzostwa świata mężczyzn, a od 1990 kobiet. Od 1997 rozgrywane są mistrzostwa świata juniorów. Koszykówka na wózkach jest też sportem paraolimpijskim.
Rozgrywki międzynarodowe rozgrywane są pod patronatem International Wheelchair Basketball Federation, natomiast w USA, gdzie sport ten jest najbardziej rozwinięty podlega National Wheelchair Basketball Association.
Początki koszykówki na wózkach w Polsce sięgają drugiej połowy lat 70-tych ubiegłego stulecia. Wtedy po raz pierwszy, w roku 1977, reprezentacja Polski wystąpiła w mistrzostwach Europy w Raalte, w Holandii.
W 1998 roku utworzono w Polsce rozgrywki, Polskiej Ligi Koszykarzy na Wózkach , rozgrywanej na wzór koszykówki osób pełnosprawnych.
W ramach tej ligi odbywają się: runda zasadnicza i runda play-off o tytuł Mistrza Polski. Obecnie Polska Liga Koszykarzy grana jest w dwóch grupach A (1 liga) i B (2 liga) po cztery zespoły w każdej. System rozgrywek jest wzorowany na rozgrywkach osób zdrowych. Rozgrywana jest runda zasadnicza w systemie dwumeczy, czyli każdy z każdym. Na podstawie kolejności w rundzie zasadniczej rozgrywana jest runda finałowa w systemie play-off do trzech zwycięstw, która daje końcową klasyfikację w Mistrzostwach Polski.
Grupy i klasy
W tej dyscyplinie zawodnika i wózek traktuje się jako całośc. Koszykówka na wózkach wg przepisów Miedzynarodowej Organizacji Igrzysk Stoke Mandeville jest przeznaczona dla osób z porażeniem mięśni kończyn górnych i dolnych - grupa IV, klasy: 1A, 1B, 1C, 2, 3, 4, 5, 6. W naszym kraju oprócz zawodników z wyżej wymienionej grupy dopuszcza się do zawodów osoby z grupy trzeciej - amputowanych w obrębie kończyn dolnych - klasy: A1, A2, A3, A4. Najistotniejsza różnicą między piłką koszykową dla ludzi pełnosprawnych a koszykówką na wózkach jest punktowanie zawodników w zależności od wysokości uszkodzenia rdzenia kręgowego oraz amputacji kończyn dolnych. Punkty startowe dla grających zawodników liczy się następująco:
1 punkt - otrzymują zawodnicy gr. IV, klasy 1A, 1B, 1C, 2, 3
2 punkty - otrzymują zawodnicy gr. IV, klasy 4 i grupy III, klasy A1
3 punkty - otrzymują zawodnicy grupy IV, klasy 5, 6 i grupy III, klasy A2, A3, A4
Drużyna występująca na boisku powinna być tak dobrana, aby łączna suma uzyskanych punktów za stopień uszkodzenia narządu ruchu nie przekraczała 12 punktów ( 13 pkt. - wg regulaminu Mistrzostw Polski Inwalidów w koszykówce na wózkach na 1985 rok).
Różnice w koszykówce na wózkach a koszykówce osób pełnosprawnych:
1) Wszyscy zawodnicy grają poruszając się na wózkach specjalnie dostosowanych do tej dyscypliny oraz indywidualnych wymagań zawodnika. Przed każdym meczem sprawdzany jest ogólny stan techniczny oraz: wielkość i kąt nachylenia kół, wysokość podnóżka i siedziska oraz rozmiary poduszki, na której siedzi zawodnik.
Parametry wózka (zgodnie z aktualnymi przepisami IWBF):
a) odległość siedzenia od podłoża nie może być większa niż 53 cm,
b) zezwala się na wyłożenie siedzenia wózka gąbką, której wysokość nie może przekroczyć 10 cm; wyjątek: dla zawodników z punktami 3,5; 4,0; 4,5; grubość nie może przekroczyć 5 cm,
c) podnóżki w wózkach muszą znajdować się w swoim najwyższym punkcie 11 cm nad podłożem,
d) maksymalna średnica kół - 69 cm,
e) dopuszcza się taśmę zabezpieczającą przed spadaniem nóg z podnóżka do tyłu.
f) obowiązuje zabezpieczenie ostrych części wózka oraz numery na koszulkach.
2) Jak już wspomniałyśmy, drużyna musi spełniać wymagania, co do odpowiedniej klasyfikacji schorzeń zawodników. W zależność od stopnia niepełnosprawności przyznawane są punkty medyczne od 1 do (4,5) na zasadzie im większy stopień niepełnosprawności tym mniejsza ilość punktów. W czasie meczu na boisku suma punków pięciu zawodników nie może przekraczać 14,5.
3) Każdy zawodnik w lidze musi posiadać kartę klasyfikacyjną zawodnika. Zawiera ona opis schorzenia i odpowiadającą liczbę punktów medycznych oraz adnotacje, co do szczególnych ustawień wózka.
4) Kozłowania piłki, istnieją dwie możliwości kozłowania piłki: zawodnik napędza wózek jedną ręką, a drugą równocześnie kozłuje lub trzyma piłkę na kolanach, wykonuje dwa ruchy napędzające wózek, a następnie kozłuje. Każde następne dotknięcie ciągu, bez kozła kończy się "błędem kroków" i stratą piłki na rzecz przeciwnika.
5) Zawodnik nie może w czasie trwania meczu podnieś się z wózka w celu np. załapania za wysokiej piłki lub zbiórki tzw. uniesienie (oderwanie obydwóch pośladków od siedziska wózka). Kończy się to odgwizdaniem przez sędziego przewinienia technicznego (dla drużyny przeciwnej 2 rzuty osobiste oraz piłka z autu).
W grze obowiązują następujące przepisy:
- Piłka może być podawana, rzucana lub kozłowana rękami.
- Uderzenie piłki pięścią lub nogą jest przekroczeniem przepisów.
W grze obowiązują następujące ograniczenia w czasie:
- w ciągu 5 s od gwizdka sędziego należy wprowadzić piłkę do gry (wyrzut z autu),
- jeżeli zawodnik trzymający piłkę przez 5 s nie podaje, nie rzuca i nie kozłuje piłki, uważa się ją za przetrzymaną,
- w ciągu 5 s należy wykonać rzut wolny podyktowany przez sędziego,
- każda drużyna ma 24 sekundy na przeprowadzenie akcji, oraz 8 sekund na wyjście z własnej połowy,
- nie wolno zawodnikowi pozostawać ponad 3 s w "polu 3 sekund" przeciwnika, kiedy piłka znajduje się w posiadaniu drużyny zawodnika.
Karą za przekroczenie wyżej wymienionych przepisów "o czasie" jest utrata piłki i przyznanie jej drużynie przeciwnej.
W kontaktach z przeciwnikiem nie wolno: popychać, trzymać, uderzać, utrudniać mu poruszania się, spychać i "taranować". W przypadkach nieprawidłowego zetknięcia się z przeciwnikiem następują tzw. przewinienia osobiste. Są one karane rzutami wolnymi (osobistymi). Mogą zaistnieć przypadki, że sędzia określa przewinienie jako obustronne. Wtedy piłkę do gry wprowadza się rzutem sędziowskim. W każdej kwarcie po czwartym faulu zespołu kolejny karany będzie dwoma rzutami wolnymi. Przewinienie techniczne karane jest dwoma rzutami wolnymi. Piłkę po rzucie wyprowadzać będzie drużyna zawodnika, który wykonywał rzuty wolne. Inne przekroczenia, jak np. niesportowe zachowanie się zawodników, określa się jako przewinienie techniczne. Karą za tego rodzaju przewinienie są dwa rzuty wolne wykonane przez zawodnika drużyny przeciwnej (techniczny). Dalszą konsekwencją w szczególnie drastycznych przypadkach przekroczeń tego typu jest dyskwalifikacja i wykluczenie z gry. Zawodnik, który popełnił 5 przewinień osobistych albo technicznych, musi opuścić boisko.
Parametry boiska do gry:
Boisko winno mieć szerokość 13-15 m, długość 24-28 m. Nawierzchnia boiska drewniana (parkiet) - często jest "guma". W środku boiska wyznacza się koło o promieniu 1,80 m. Na liniach końcowych, pod kątem prostym do podłoża, zamocowane są tablice o wymiarach 120 X 180 cm.
Tablice powinny być z twardego drewna lub przezroczystego tworzywa. Powierzchnie ich powinny być gładkie i jeżeli nie są wykonane z przezroczystego materiału, pomalowane na biało. Dolne krawędzie tablic powinny znajdować się na wysokości 2,75 m od podłoża, a urządzenia podtrzymujące tablice, co najmniej 40 cm od linii końcowej w głąb, środek tablicy zaś w odległości 120 cm od linii końcowej (nad boiskiem). Na środku tablicy, na wysokości 3,05 m od podłoża, zamocowane są obręcze (o średnicy wewnętrznej 45 cm), które po zawieszeniu siatek stanowią kosze. Po obu stronach boiska oznacza się tzw. "pola 3 sekund" (5,80 m od linii końcowej) oraz pola rzutów wolnych. Piłka do gry powinna być kulista,o obwodzie 75-78 cm i ciężarze 600-650g.
Podstawowe zasady gry:
Czas gry wynosi 4 x 10 min. Pomiędzy pierwszą i drugą oraz trzecią i czwartą kwartą przerwa trwa 2 minuty, natomiast pomiędzy druga, a trzecią kwartą 10 minut.
Celem gry jest wrzucenie piłki do kosza przeciwnika. Kosz uzyskany rzutem z gry ma wartość 2 p., kosz z rzutu wolnego - l p., a sprzed linii 6,25 m - 3 p. Wygrywa ta drużyna, która w przepisowym czasie gry zdobędzie większą liczbę punktów. Jeśli po upływie czasu gry wynik jest remisowy, sędzia zarządza 5-minutową dogrywkę. Jeśli w czasie pierwszej dogrywki nie nastąpiło rozstrzygnięcie zarządza drugą.
Przerwy w grze spowodowane wypadkami:
Sędziowie mogą zarządzić przerwę w grze w razie kontuzji zawodnika, wypadnięcia z wózka lub innego ważnego powodu. Jeżeli w chwili zaistnienia wypadku toczy się gra, sędziowie powinni wstrzymać ja po zakończeniu trwającej akcji. Jeżeli jest to konieczne, ze względów na bezpieczeństwo kontuzjowanego zawodnika, sędziowie mogą przerwać grę natychmiast. Trener ma prawo pomóc zawodnikowi, który wypadł z wózka, ponownie usiąść na wózku. Zawodnik, który w wyniku odniesionej kontuzji, nie może podjąć dalszej gry w ciągu jednej minuty, powinien być zastąpiony rezerwowym, który ma prawo wykonać rzuty osobiste, przyznane kontuzjowanemu zawodnikowi.
Sędziowanie zawodów w koszykówce stanowią:
- sędzia główny,
- sędzia pomocniczy,
- sekretarz,
- sędzia mierzący czas.
Sędzia prowadzący zawody ma obowiązek dokładnej znajomości przepisów. Przed spotkaniem sprawdza wyposażenie i stan boiska oraz uprawnienia zawodników do gry. Sekretarz wypełnia protokół, sumuje zdobyte punkty, wpisuje przewinienia oraz sygnalizuje sędziemu zmiany zawodników i przerwy w grze. Sędzia mierzący czas odlicza przerwy w grze, sygnalizuje o upływie określonego czasu. W zawodach szkolnych komisja sędziowska może się składać z sędziego prowadzącego zawody oraz sekretarza, który równocześnie mierzy czas.
(są to przepisy z koszykówki pełnosprawnych - pokrywają się).