Historia i zasady gry koszykówki na wózkach Sport uprawiany przez osoby niepełnosprawne wzorowany jest na sporcie ludzi pełnosprawnych, dostosowany do możliwości funkcjonalnych rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Klasyfikacja do sportu osób niepełnosprawnych polega na podziale zawodników, ma na celu stworzenie grup i klas osób o identycznym lub zbliżonym stopniu dysfunkcji ruchowej, co stwarza uczestnikom w miarę równe szansę we współzawodnictwie sportowym. 28 lipca 1948 roku, w dniu otwarcia Igrzysk Olimpijskich w Londynie, Sir Ludwik Gutmann zorganizował zawody łucznicze na terenie szpitala w Stoke Mandeville. Źródła historyczne przyjmują tę datę za początek zorganizowanego, światowego uprawiania sportu przez osoby niepełnosprawne, mimo że wcześniej przeprowadzane były już zawody oraz treningi niepełnosprawnych. Pierwszymi pacjentami - sportowcami byli głównie kombatanci drugiej Wojny Światowej. W tym czasie rozwinęła się także koszykówka na wózkach, która uprawiana była wyłącznie przez osoby po urazie kręgosłupa. Obecnie jednak tę dyscyplinę sportu mogą uprawiać wszyscy, którzy zostaną zakwalifikowani jako niepełnosprawni. Choć sama gra znana była od co najmniej 1946 roku, to po raz pierwszy mecze paraolimpijskie rozegrano w Rzymie w 1960 roku. W Polsce także zaczęto ją uprawiać w latach 60. Obecnie w koszykówkę na wózkach w wersji paraolimpijskiej gra się już w 80 krajach świata.

Celem każdej z drużyn jest zdobywanie punktów za celne rzuty do kosza przeciwnika. Boisko ma wymiary 26 lub 28 na 14 lub 16 metrów. Czas gry wynosi 4 razy 10 minut, obwód i wysokość koszy jest taka sama. Zawodnicy na wózkach muszą przemieszczając się kozłować piłką czyli, mogą tylko dwukrotnie poruszyć kołami wózka - potem muszą odbić piłkę od ziemi. Dopuszczalna jest ciągła jazda pod warunkiem, że drugą ręką zawodnik będzie kozłować (odbijać piłkę od podłogi). Zespoły składają się z pięciu zawodników.
Rozgrywki międzynarodowe rozgrywane są pod patronatem International Wheelchair Basketball Federation, natomiast w USA, gdzie sport ten jest najbardziej rozwinięty podlega National Wheelchair Basketball Association. W Polsce rozgrywki Polskiej Ligi Koszykówki na Wózkach prowadzone są na zlecenie Polskiego Związku Sportu Niepełnosprawnych „START”.

Od 1973 odbywają się mistrzostwa świata mężczyzn, a od 1990 kobiet. Od 1997 rozgrywane są mistrzostwa świata juniorów. Koszykówka na wózkach jest też sportem paraolimpijskim.

W kilku krajach (Anglia, Kanada, Australia) osoby sprawne mogą grać w zawodach koszykówki na wózkach w zespołach mieszanych. Gracze w koszykówce na wózkach są podzieleni na klasy w zależności od sprawności funkcjonalnej i rodzaju schorzenia. Jest pięć klas zawodników - klasa 1, 2, 3, 4 i 4.5. oraz 3 grupy pośrednie - 1.5, 2.5 i 3.5. Zawodnicy najmniej sprawni są klasyfikowani do niższych klas i dostają tyle samo punktów (np klasa 1 - 1pkt, klasa 2 - pkt. itp.)np. paraplegia na skutek urazu w okolicy górnego odcinka piersiowego kręgosłupa. Im lepsze możliwości funkcjonalne zawodnika tym jest od zakwalifikowany do wyższej klasy np. paraplegia na skutek urazu w okolicy lędźwiowej kręgosłupa, amputacje, niedowłady kończyn dolnych itp.. Suma punktów zawodników na boisku nie może przekroczyć 14 w zawodach międzynarodowych (IP, MŚ, ME). W rozgrywkach ligowych (w tym w Polsce) dopuszcza się 14,5 pkt. Limit punktowy dla drużyny stosuje się aby gracze z większym uszkodzeniem narządu ruchu mogli grać razem z tymi najsprawniejszymi. W koszykówce integracyjnej zawodnicy sprawni dostają 5 punktów.
Koszykówka na wózkach jest jedną z najchętniej oglądanych przez kibiców dyscyplin paraolimpijskich. Jej popularność w niektórych krajach pozwoliła na stworzenie profesjonalnych lig.Najlepsze na świecie drużyny w koszykówce na wózkach to: Kanada, USA, Australia, Holandia, Wielka Brytania, Japonia i Włochy.

Wózki, na których poruszają się gracze, są w zasadzie pozbawione elementów potencjalnie niebezpiecznych. Dla większej stabilności mają pochylone koła i są dodatkowo wsparte małymi kółkami. Zawodnicy mogą przypinać się do wózków, by jeszcze bardziej zwiększyć dynamikę i skuteczność swojej gry.

Maksymalna wysokość od podłogi do szczytu poduszki na siedzisku, kiedy jest używana lub szczytu siedziska, kiedy poduszka nie jest używana nie może przekraczać:

• 63 cm dla zawodników z punktacją 1.0 – 3.0;

• 58 cm dla zawodników z punktacją 3.5 – 4.5.

 

Zezwala się na wyłożenie siedzenia wózka gąbką, której wysokość nie może przekroczyć 10 cm; jednak dla zawodników z punktacją 3,5; 4,0; 4,5; grubość nie może przekroczyć 5 cm,

• podnóżki w wózkach muszą znajdować się w swoim najwyższym punkcie 11 cm nad podłożem,

• maksymalna średnica kół - 69 cm,

• dopuszcza się taśmę zabezpieczającą przed spadaniem nóg z podnóżka do tyłu.

•  obowiązuje zabezpieczenie ostrych części wózka oraz numery na koszulkach

Zmiany w wyposażeniu wózka niezgodne z regułami po tym jak zostały one już sprawdzone i zatwierdzone jest zwykle niesportowym zachowaniem i może być ukarane faulem dyskwalifikującym.
Zawodnik nie może w czasie trwania meczu podnieś się z wózka w celu np. załapania za wysokiej piłki lub zbiórki tzw. uniesienie (ma miejsce kiedy zawodnik unosi pośladki, tak że oba pośladki nie są w kontakcie z siedziskiem wózka lub używaną poduszką, w celu osiągnięcia przewagi w zasięgu). Sędzia w tym momencie powinien odgwizdać przewinienie techniczne (dla drużyny przeciwnej 2 rzuty osobiste oraz piłka z autu).

Sytuacja, kiedy gracz unosi z podłogi tylne koła trzymając jedną bądź dwie ręce na ciągach tylnych kół jest legalna. Faul osobisty zawodnika powinien zostać orzeczony w sytuacji gdy w wyniku kontaktu z przeciwnikiem unosi tylne koła, a obie jego ręce są w powietrzu i w ocenie sędziego spowodowany kontakt przynosi przeciwnikowi widoczną niekorzyść.
Błąd zawodnika powinien być orzeczony w momencie, kiedy sięga po piłkę z podłogi lub próbuje ją podnieść w wyniku czego unosi tylne koła, jego ręce są w powietrzu.

„Tilting” – wychylanie („Stanie na kole”): jest sytuacją kiedy zawodnik z jedną lub obiema rękoma w powietrzu unosi jedno tylne koło i przednie małe kółko z podłogi w trakcie rzutu, obrony, przechwytu, próby przechwytu, zbiórki lub w trakcie podrzutu sędziowskiego. Zagranie to jest legalne.
.

Faul techniczny orzekany jest w sytuacjach:

• nadmierne wymachiwanie łokciami;

• opuszczanie boiska bez uzasadnionego powodu;

• wywracanie wózka, wypadanie z wózka w celu udawania faulu;

• unoszenie się z wózka w celu osiągnięcia niezasłużonej korzyści.

• unoszenie obu tylnych kół z podłogi w celu osiągnięcia niezasłużonej korzyści.

• wyjmowanie stopy (stóp) z podstawki na stopy w celu osiągnięcia niezasłużonej korzyści.

• używanie jakiejkolwiek części kikuta w celu osiągnięcia niezasłużonej korzyści lub aby sterować wózkiem.

W trakcie gry zdarza, się że wózek zepsuje się lub podczas dalszego użytkowania może być dla innych zawodników. W takim przypadku sędzia zatrzymuje czas i pozwala drużynie dokonać naprawy wózka. Naprawa musi zostać ukończona w ciągu 50 sekund od czasu kiedy gra została zatrzymana w przeciwnym razie zawodnik musi być zmieniony. Zdarza się , że zawodnik wywraca się lub wypada z wózka, wtedy gra jest kontynuowana. Sędzia powinien zwracać uwagę, aby zawodnik nie starał się w ten sposób zatrzymywać gry w celu uzyskania niezasłużonej korzyści np. powstrzymania szybkiego ataku przeciwnika