Współczesne społeczeństwo polskie

28.09.2008

1989 2008

Dynamika 3 czynników

Globalizacja

Doczytać teksty do egzaminu, 6, 7 pytań krótkie odp. gotowe pytania, od strony teoretycznej, czy rozumiemy np. zinterpretuj, dlaczego, skąd, wyciągnij wnioski.

W czyjej służbie, społeczeństwa czy władzy była socjologia przed 1989r.

Do 1989 r system działał i uzyskiwał poparcie. Duże poparcie dla upowszechniania oświaty.

4 okresy - wynikiem zmian dokonujących się w naszym kraju.

1. 1945 - 1949

2. 1949 - 1956 - zlikwidowano socjologię

3. 1956 - lat 80-tych - formowanie się opozycji, najbardziej zróżnicowany

4. 1981 - 1989 - związany z kryzysem socjalizmu

I okres 1945 - 1949

Głównym zadaniem socjologów każdej nauki było zdefiniowanie swojej opozycji w nowej nauce. Zdefiniowanie się w placówce badawczej, która ukierunkowuje doświadczenia. W tym okresie nie stworzono żadnej docelowej koncepcji organizacji nauk, ponieważ przeszkadzały przedstawicielom socjologii inni przedstawiciele nauk. Dominował marksizm. Socjologia miała być zidealizowana. Władza ingerowała w program studiów. Dominowały: ekonomia polityczna socjalizmu, ustrój społeczny i polityczny związku radzieckiego, demografia. Zdefiniować się było bardzo trudno. Trudności wynikały z paradygmatu, socjologia była nieaktywna. Praca u podstaw. Lwów i Wilno - straciliśmy te ośrodki. Wrocław znalazł się w obszarze nowych granic. Spędzano dużo czasu na odbudowie laboratorium. Ruszył Uniwersytet w Łodzi, Toruniu, Wrocławiu, Jagielloński, Poznański. W tym okresie socjologia była oblegana. Socjologia należała do tych kierunków gdzie nie było po niej żadnych uprawnień zawodowych. Kierunek elitarny, nie dający namacalnych korzyści.

II okres 1949 - 1956

Likwidacja instytucjonalna socjologii.

1949 - postulaty dotyczyły tego że Marksiści mogli mieć własne enklawy.

Socjologię uważano za naukę burżuazyjną. Studentów socjologii kierowano na filozofię. Socjologia zaczęła wchodzić w szeroko rozumiany zakres problematyki społecznej. Zerwanie kontaktów z uczelniami zachodnimi. Tajne spotkania, żyła w myśli socjologów ale w ubogim znaczeniu.

III okres - 1956 - lata 80-te

Najdłuższy okres, rekonstrukcja, rozwój socjologii jako nauki. Powolne przywracanie racji bytu kategoriom zamkniętym po 1945r. Socjologia przywrócona po 1956r. była kontynuacją tej która uległa unicestwieniu. Mówi się o zacofaniu na początku. Lata 40, 50 i 60 - intensywny rozwój nauki zachodniej, Polacy musieli nadrobić zaległości, uczyć się języka socjologicznego. Po ok. 60 latach socjologowie polscy mieli możliwość publikowania materiałów za granicą. Wyjeżdżali na stypendia naukowe za granicą. Katedry obejmowali coraz nowi naukowcy. Socjologów było coraz więcej - wśród tych co byli rozczarowani ideą marksizmu. Szukano drogi do samodzielnego myślenia. Władze cały czas zwracali uwagę na sposób nauki. Ingerowali, wpływali na wykładowców. Rozwój nauki. Dominuje postulat upraktyczniania socjologii. Tzw. hospitacje instytucji życia społecznego. Wprowadzono socjologię przemysłu i pracy. Dominowała cenzura, uniemożliwiała jasność wypowiedzi, zmuszała do selekcji pytań. Umowa dotycząca nieprzekraczania poza wytyczone granice ustalone przez władze. Okres lat 80-tych pokazał że wiele rzeczy zaniedbano, nie poruszano.

- konflikt społeczny

- dysfunkcje

- problematyka władzy

Ograniczone narzędzia badawcze. Były tematy które chroniono np. nierówności - alt tylko w pewnym obszarze. Najczęściej pojawiały się tematy:

- hospitacje

- rozwój PGR

- wartości dążeń życiowych

Badania opisowe. Prowadzono sporo badań, były prymitywne narzędzia. Nie wszystko było publikowane. Trudno było stwierdzić jakim byliśmy społeczeństwem.

IV okres - 1981 - 1989

Kryzys realnego socjalizmu. Powraca zadawanie pytań w czyjej służbie - społeczeństwa czy władzy. Społeczeństwo świadome istnienia alternatyw ustrojowych. Przekonanie o dokonywaniu wyborów. Skończył się okres politycznej stabilizacji. Cenzura troszkę się zmniejszyła. Znikały polityczne bariery. Zaczęły być brane pod uwagę pojęcia celowo pomijane np. rewolucja. Pojawiał się pojęcie konfliktu, ognisk danego konfliktu. Pojawiają się nowe rzeczy.

Ok. 1982 r. - zniesiono prawo o cenzurze, uzyskano możliwość swobodnej publikacji do 99 egzemplarzy. Publikowanie ocenzurowanych w naszym kraju tekstów za granicą.

Czy po tych okresach socjologowie mogli się opowiedzieć po którejś ze stron? Nie było to możliwe.

Należało umieć odróżnić gotowość do pokojowej koegzystencji z władzą w celu realizacji swoich celów od pełnego utożsamiania się z władzami. Umiejętność odnalezienia się. Odróżnianie i nie mieszanie się celu politycznego z naukowymi. Merytoryczna wartość danego okresu. Jaka ilość wiedzy o Polsce pozostała po tych okresach. Decyduje o dorobku danego okresu.

Co przyczyniło się do kryzysu lat 80-tych?

Edmund Wnuk Lipiński „I dekada niepodległości”.

Moc transformacyjna przez co rozumiał zdolność wywoływania takich zmian po których zajściu stary system traci możliwość utrzymywania się w funkcjonalnej równowadze. Owe zakłócenia tej równowagi starego systemu uruchamiają procesy kształtowania i utrwalania alternatywnego procesu systemu społecznego. Reguły nowego systemu wymuszają względnie trwałe zmiany instytucjonalne, strukturalne. Owe zmiany spotykają się jeśli nie z akceptacją to z przyzwoleniem społecznym. Moc dokonywania zmian wiąże się z powolną erozją poprzedniego systemu.

4 płaszczyzny rozpatrywania:

1. Należy zidentyfikować procesy które doprowadziły do przełomu. Jest niezbędna aby móc wyjaśniać.

2. Umieć opisać dynamikę kształtowania się nowego systemu. Ważne jest aby zwrócić uwagę na:

- spontaniczne procesy samo transformacji

- spontaniczne procesy samo przystosowawcze

- spontaniczne procesy obrony status quo

- ogólne formy

3. Konsolidacja nowego systemu

4. Poparcie społeczne dla nowego systemu

Ad.1) Próba zidentyfikowania

Perspektywa polityczna i gospodarcza

Grudzień 1970 - podwyżki żywności o 25%,, strajki, wiece, demonstracje, Gdańsk, Gdynia, Szczecin.

Społeczeństwo zareagowało protestem, uregulowanie systemu prac, odsunięcie od władzy. Władze wydały rozkaz wydania broni palnej. 5 ty. Milicjantów, 1100 rannych, 50 zabitych, 3 tys. zatrzymanych. Zmiany na szczycie władzy Gomułkę zastąpił Gierek. Sytuacja ta doprowadziła do wystąpień czerwiec 1976. Propozycja miała złagodzić bunt Polaków. Przemówienie - informacja o podwyżkach, nie jest informacja wprost, sięgnęły 70%. 97 zakładów strajkowało, wydarzenia radomskie, liczne aresztowania, ścieżka zdrowia, wilcze bilety.

Konsekwencje

Lipiec 1976 - wprowadzono kartki na prawie wszystkie produkty żywnościowe, protesty pracowników.

Lipiec 1980 - władze ogłaszają podwyżki na mięsa i wędliny co spowodowało wydarzenia sierpnia 1980 - Gdańsk, okres przełomowy, nieformalna transformacja systemu, czas w którym rozpoczęła się zmiana systemu.

21 postulatów skierowanych do władzy, wolne związki zawodowe.

1981 - odpowiedź na rok 1980

Powód ogłoszenia stanu wojennego: wzrastająca opozycja, lęk że może przejąć władzę.

- wybuch stanu wojennego

- objawy reżimu

- walki stronnic nie mogących dojść do porozumienia

- trudność precyzji jednolitej wizji co do społeczeństwa

1982

- podwyżki żywności średnio 240%, opał 170%

- spadek dochodów ludności o 30 %

- rozszerzający się system reglamentacji - kartki na wszystko

1982 - 1984

- wydłużenie czasu pracy

- zmiany w strukturze importu

- wzmacnianie niewydolności nomenklatury

Jak badano owe wydarzenia

1. Zespół prof. Adamskiego

Polacy '80, `81

Badania, próba - 3 tys. osób, mieszkańcy wsi i miasteczek, reprezentatywna próba.

W 1980 - grudzień

1981 - w przededniu wybuchu stanu wojennego

- nowium badawcze - pytano o alternatywy wobec istniejącego ustroju

- pytano o aprobatę kierownictwa

- pytano o poparcie dla strajków i demonstracji

- o gotowość do uczestniczenia w tych akcjach

Rozpoznanie ognisk konfliktowości. Relacja władza - społeczeństwo. Zróżnicowania owych badań. Pytano o zmiany w hierarchii i potrzeb.

1980 1981

- mieszkanie i jego wyposażenie było istotne - 32,6 %

dla 43,7 %

- zaopatrzenie sklepów była ważna dla - 26,2 %

6,3 %

- życie osobiste i rodzinne - 9,7 %

19,2 %

- sytuacja materialna - 22,5 %

9,1 %

- stabilizacja i spokój - 25,7 %

Odzwierciedlały potrzeby społeczeństwa.

Polacy 1981

Odczuwali sytuacje, deprywacja potrzeb, pogorszenie samopoczucia, nowy wymiar kryzysu pomiędzy miastem a wsią. Wieś bardziej wydolna niż miasto. Nasila się świadomość społeczeństwa zatomizowanego (federacja grup pierwotnych). Podmiotem były większe grupy - rodzina. Otaczanie się w kręgach najbliższych. Podkreślali związki rodzinno - przyjacielskie. Więzi narodowe, duża rola kościoła przy pomijaniu więzi organizacyjnych i zawodowych co prowadziło do dychotomii MY-ONI. Naród jako twór. Syndrom stabilizacyjny związany z realizacją własnych interesów w obrębie systemu funkcjonalnego. Liczyło się własne zdrowie. Etatyzacja poczucia odpowiedzialności, zrzeczenie się odpowiedzialności za warunki życiowe własne i rodziny na rzecz państwa.

- wysoki poziom frustracji

- wzrost samobójstw

- wzrost potrzeby bezpieczeństwa

- wzrost religijności

- spadła ranga wartości kreatywnych

25.10.2008r

6 tekstów do przeczytania do egzaminu.

Badania Adamskiego ważne. Zmiana w hierarchii potrzeb Polaków 1981. Konflikt wieś - miasto. Wieś lepsza niż miasto.

Stosunek Polaków do porozumień rządów

Lata 80-te

- entuzjastycznie nastawieni do porozumienia rządu z komitetami strajkowymi.

Pytanie jaki model ładu społecznego byłby najbardziej pożądany. Polacy są przeciwni umocnieniu partii PZPR. Natomiast jednocześnie akceptują zwiększenie kontroli władzy nad społeczeństwem. 10 miesięcy po tym znikł wszechobecny entuzjazm w stosunku do Solidarności. Najważniejsze sprawy dla Polaków to:

- stabilizacja polityczna

- szukanie pokojowych rozwiązań

- spokój

- ład

- porządek

- zmalało poparcie dla Solidarności

Wizje ustroju według Polaków. Większość była przeciwna aby z Solidarności wyodrębniła się dominująca partia polityczna. Opowiadanie się za takim modelem ustrojowym gdzie nie istniałaby kierownicza rola PZPR-u, zapewniony byłby udział innych sił w rządzeniu. Jakakolwiek inna partia niż PZPR i Solidarność.

Kolejne badanie

Obalenie mitu o anarchizujących typach społeczeństwa, kilka pytań porównawczych. Pytano Polaków o gotowość do poparcia wybranych form protestu społecznego. Największym poparciem wśród Polaków cieszyło się zbieranie podpisów pod petycjami - opowiadało się za tym 63% Polaków.

- rozlepianie plakatów - 52 % badanych

- na trzecim miejscu strajki 43 % ale też duży sprzeciw

Najmniejsze poparcie

- blokowanie ulic

- stawianie oporu

Większa skłonność Polaków do demonstracji, strajków, okupowania budynków. Stosunek do represji - byli przeciwni stosowaniu surowych wyroków, oddziałów policji. Popierali wydanie dekretu zakazu strajków.

Syndrom zawiedzionych oczekiwań - związany z gwałtownym skokiem pogorszenia się sytuacji materialnej po '80 i '81 r.

Bunt ubezwłasnowolnionych - związany z poczuciem alienacji.

Konflikt wartości

My - oni społeczeństwo - władza (niechciana, nie ma być to dominująca władza PZPR)

Zespół pod kierownictwem Ziółkowskiego, tak charakteryzował lata `80 i `81

- okres świadomości rewolucyjnej, istotnie zastąpiono ową opozycję my - oni na społeczeństwo - władza - obca, niechciana, narzucana, wszechobecna, niezbędna, odpowiedzialna za podstawowe minimum socjalne. Wyuczona bezradność, kultura polityczna poddanych z pewnymi aspiracjami demokratycznymi.

Lata 70-80 - mimo zrywów dominowały działania codzienno - przystosowawcze związane z zaspokajaniem pragmatycznych interesów. Korzystanie z zabezpieczeń socjalnych i przywilejów. Działania nazwane syndromem stabilizacyjno - demokratycznym. Forma realizacji własnych indywidualnych systemów w obrębie funkcjonującego systemu.

Etatyzacja poczucia odpowiedzialności - wiąże się ze zrzeczeniem się znacznej części odpowiedzialności za warunki własne, własnej rodziny na rzecz państwa.

Sytuacja przejściowa społeczeństwa. Przejście od społeczeństw mas do społeczeństw publiczności czyli do społeczeństw bardziej świadomego własnej sytuacji i konieczności podejmowania działań. Wzrosło w 80 latach znaczenie godności, podmiotowości, sprawiedliwości.

Czynniki, elementy mentalności które miały społeczne odzwierciedlenie w latach '80-tych

1. Kontekst globalny - ogólnoświatowe tendencje

2. Kontekst regionalny

3. Kontekst lokalny

Ad. 1) teoria globalna - teoria modernizacji - kontr teoria rozwoju zależnego, dependencji

1. Teoria modernizacji - modernizacje można zdefiniować jako zbliżanie się społeczeństw w sposób zamierzony i celowy do uznanego modelu nowoczesności, najczęściej do wzorca jakiegoś uznanego, istniejącego społeczeństwa uznawanego za nowoczesne.

3 kwestie:

- rozwój ewolucyjny

- rozwój jednoliniowy

- rozwój konwergentny - wszystkie państwa będą dążyły do uzyskania jednego systemu społeczeństwa.

Immanuel Wallestein - świat podzielony na peryferie. Koncepcja systemu światowego - opozycja do modernizmu.

Światowy system gospodarczy jest obszarem nierówności i wyzysku. Rozdział bogactwa, władzy, zasobów jest na świecie nierównomierny co pozwala krajom bogatszym wyzyskiwać kraje mniej rozwinięte. Miejsce reprodukcji asymetrycznej zależności - na poziomie ekonomicznym

Asymetria na poziomie

- ekonomicznym

- politycznym i militarnym

- kulturowym - wiąże się z przekazywaniem obcych systemów wartości po przez naśladownictwo i imitacje

Rozwój jest:

- ewolucyjny

- wieloliniowy

- dywergentny - rozbieżny, każde państwo idzie w innym kierunku

Podstawowe cechy socjalistycznej modernizacji

1. Upaństwowienie gospodarki

2. Narzucona industrializacja

3. Degradacja wyższych i awans niższych segmentów struktury społeczeństwa

4. Eliminacja nierówności produkowanych przez gospodarkę rynkową

Efekty

System gospodarczy wyeliminował działanie praw własności, klasa posiadaczy zniknęła w 100% oraz zminimalizowanie osób wyżej wykształconych

Według Wesołowskiego. Dekompozycja czynników statusu polegająca na tym iż w strukturze społeczeństwa doszło do rozerwania związku pomiędzy pracą, dochodami a poziomem życia. Władza, prestiż społeczny nie szły w parze. Inteligencja zarabiała mniej niż robotnicy. Wspierano wielkoprzemysłową klasę. System wykorzenił bezinteresowną aktywność społeczną tzw. działalność według własnego pomyślunku.

Instytucje państwowe lat 50- tych, 60- tych, 70- tych były istotnym czynnikiem społecznej dezintegracji. Jawiły się jako wrogie, nieprzyjazne, zagrażające, wytwarzały dystans, instytucje to świat który trzeba ułaskawiać łapówkami

Stosunek do wykształcenia miał charakter instrumentalny, w dużej mierze chodziło o zdobycie samego dyplomu. Z drugiej strony urodzenie , przynależność do elity czy łapówka decydowały o awansie

Był to czas kiedy narastało wśród społeczeństw poczucie bezsensu. Było spowodowane dużą frustracją, sprzyjała objawom patologii społecznej, różnorodne formy ucieczki z systemu

Przed grudniem 80 roku uciekło 100 tys. ludzi.

Od 1983- 1987r wyemigrowało 50 tys. młodych ludzi

7 tys. ludzi z dużym wykształceniem

Dla wszystkich grup i pokoleń rodzina była najważniejsza.

Obok rodziny był naród (charakter autoteliczny) - wspierany przez patriotyzm, kościół. Naród kojarzony z religią. Państwo kojarzone z ustrojem, charakter instrumentalny.

Próżnia socjologiczna - Polacy najbardziej identyfikowali się z rodziną. Po tym długo nic, później naród - kojarzony z papieżem, Popiełuszką. W środku była pustka, państwo źle kojarzone

W latach 70- tych w Polsce mówi się o istnieniu tzw. drugiego społeczeństwa, związanego z formą ucieczki na teren inicjatywy prywatnej (wzrosła liczba fuch dodatkowych). Funkcja pozytywna jednak stabilizacja systemu.

Fazy przemian, transformacja ustrojowa:

1. Faza początkowa transformacji - uruchomione zostają procesy społeczne charakteryzujące tzw. moc transformacyjną - zdolność przekształcania z ustroju socjalistycznego w nowy system. Kulminacją są wybory z czerwca 1989r, wyniki wyborów są najsilniejszym empirycznym dowodem na majową manifestację antysystemową. Upowszechnianie się myślenia w kategorii alternatywy wobec starego systemu. Owa alternatywa jest Polakom bardzo bliska, dominowało myślenie - wszystko tylko nie to co jest (PZPR). Największe poparcie dla demokracji 70%. Według Ziółkowskiego był to specyficzny okres tzw. okres nadzwyczajnej transformacji, miodowy miesiąc transformacji. Najbardziej pozytywne reakcje na zmiany.

Miodowy miesiąc transformacji:

1. Trudności traktowali jako konsekwencje poprzedniego ustroju

2. Większe znaczenie miała nadzieja niż realia

3. Istniała gotowość do poświęcenia się dobrej sprawie

2. Faza międzysystemowa - rozwojowo nieco dalej niż pierwsza faza. Stary system już nie funkcjonował. Nowy dopiero zaczyna się wyłania. Okres kiedy rząd wprowadza pakiety reform. Nadal przeważają nadzieje. Istnieje wysokie poparcie dla demokracji 50- 60%. Zaczynają pojawiać się i ukonkretniać rozwiązania ustrojowe. Myślenie w kategoriach tego co słuszne, ustępuje myślenie tego co korzystne dla mnie. Nowy system nie ma problemów z legitymizacją

3. Faza zaawansowana która powoduje definitywne przejście starego systemu do historii. Często mówi się że kluczowym momentem są wydarzenia z 1993r objęcie władzy wykonawczej przez postkomunistyczne siły. Mozolna codzienność transformacji - Ziółkowski. Dwa rodzaje funkcjonowania demokracji:

- jako ustroju - nadal ma poparcie, tendencja trwała od 1989r do obecnych czasów.

- realnie - w praktyce

Wzrost liczby niezadowolonych z demokracji ponad 50%. Bardzo silnie krystalizują się procesy grupowe, oddolny rozwój handlu, szarej strefy gospodarczej, wzrost przestępczości.

4. Faza post rewolucyjna - nakłada się z fazy zaawansowanej. Charakteryzuje się zupełnym wygaśnięciem rewolucjonistycznej euforii i wejściem nowego systemu w obszar codziennych społecznych doświadczeń. Kontynuacja fazy zaawansowanej, dążenie do stabilizacji.

- 1991r - 30% poparcia dla zmian

- 1994r - 15% poparcia dla zmian

Pogłębiany przez okresy nerwicy transformacyjnej, samonakręcająca krytyka gabinetów rządowych. Nieprzygotowanie polaków. Syndrom zawiedzionych nadziei, lęk, niepewność polityczna - wiązała się z niepewnością ekonomiczną w skali społecznej i osobistej. Wiązało się z upadkiem wielkich zakładów przemysłowych, rolnictwa, uzależnienie się od rynków zewnętrznych, utrata świadczeń socjalnych. Spadek zarobków, utrata pracy, niepewność awansu.

5. Faza konsolidacji 1995r i powyżej. System stabilizuje się i staje się jedynym w życiu publicznym. Władza przeszła od rządu do opozycji i z powrotem. System artykulacji wartości jest względnie stabilny, jest społecznie lektywizowany- nie istnieją alternatywy systemowe, reguły gry nie są kontestowane przez żadną społeczną siłę polityczną. Ustrój przeszedł wszystkie etapy opozycji politycznych.

16.11.2008r

Na czym polegało przejście transformacji.

Moment transformacji 1989r. aby zrozumieć transformację należy wziąć pod uwagę:

- mega tendencje globalizacyjne

- tendencje regionalne

- kontekst lokalny

Istotne zmiany aby zrozumieć, charakteryzować zmiany.

1. Najszybciej objęła wszystkie sfery do 1995r - przebiegły zmiany na gruncie politycznym, instytucjonalny - skala makro.

2. Najpóźniej średnio od 5 do 7 lat zmiany mentalnościowe - jedno pokolenie. Zmiany świadomościowe, strategie adaptacyjne - mikro.

3. Transformacja - wiąże ze sobą 2 kwestie, które rozpoczęły się w 1989r do dzisiaj.

- transformacja jako przeobrażenia

- transformacja jako przejście - z jednego systemu do drugiego i na tym kończymy

Transformacja - przeobrażenie, przemiana, przejście, proces budowania systemu kapitalistycznego typu zachodniego w krajach komunistycznych, zasadniczym celem jest wkroczenie na ścieżkę nowoczesności, budowy demokratycznego państwa, otwartej gospodarki rynkowej oraz zaawansowanej technologii i społeczeństwa dobrobytu.

Obejmuje wszystkie sfery życia i ma charakter długotrwały.

Obejmuje:

- sferę publiczną

• Sfera zinstytucjonalizowaną, ekonomia, gospodarka, kultura

- sferę prywatną

• Mentalność, świadomość przejawiająca się w opinii prywatnej

Sfery wzajemnie się przenikają i zazębiają.

Ziółkowski, Wnuk - Lipiński

„Pierwsza dekada „

Mówi o tym że transformację należy rozwiązywać na dwóch płaszczyznach:

1. Tranzytologiczny - przejście od systemu niedemokratycznego do systemu demokratycznego, może mieć różny charakter, stopniowa liberalizacja reguł.

2. Rozpatrywanie zmian 1989 w kontekście wchodzenia Polski w kapitalistyczny światowy system.

Do mega tendencji wchodzą:

- rozwój nauki i techniki

- powstanie wolnego rynku

- urbanizacja

- industrializacja

- rozwój mediów

- rozwój środków masowego komunikowania się

- globalizacja

Tendencje regionalne 1939 - 1980 w krajach środkowo wschodnich węższy kontekst.

Kontekst lokalny związany z dorobkiem społeczno-kulturalnym - uzyskanie przez Polskę niepodległości, skutki II wojny światowe, okres socjalizmu.

Dlaczego byli nieprzygotowani do zmiany w roku 1989

- nauki społeczne nie dysponowały żadną teorią makrospołecznej zmiany która nadawałaby się do przewidywania okresów. Brak udokumentowania teorii.

- badacze stwierdzili iż nie przeprowadzali głębokich analiz odbywających się procesów, wyobrażenie stanów które mają się pojawić. Zabrakło różnego rodzaju dylematów. Badacze byli przekonani że społeczeństwo w 100% poprze nowy ustrój.

- nie poprzedziły żadne studia nad historycznym trwaniem. Brak rzetelnych badań z poprzednich okresów. Studiów nie oparto na żadnym dorobku.

- zapomniano, pominięto imponderabilia - wszytki miękkie zmienne dotyczące mentalności, nastrojów, kondycją psychologiczną, apatią, entuzjazmem.

Po 1989 roku wykorzystując owe tło przed 1989 r.

Pierwsze większe badania nad mentalnością prowadzone przez Ziółkowskiego, badania porównawcze przeprowadzone w dwóch odcinkach 1988 i 1998. Obydwa miały charakter ogólnopolski.

1989 - „Mentalność Polaków”

1998 - „ Interesy i wartości społeczeństwa polskiego”

Jak rozumiano mentalność.

Mentalność danej zbiorowości była rozumiana jako zestaw pewnych orientacji czy też cech występujących statystycznie, częściej czy też w większym natężeniu w danej zbiorowości niż w innych. Mentalność odnosi się do pewnej typowości grupowej, do tego co łączy członków danej grupy i co jednocześnie przeciwstawia ich członkom grup innych.

Składa się ona z cech które są :

1. Wspólne członkom danej zbiorowości,

2. Które są przez nich uświadamiane jako wspólne, zakładane.

3. Towarzyszą bądź uruchamiają pewne praktyczne działania.

Co brano pod uwagę w badaniach.

Kilka skal

1. Indywidualizm - kolektywizm

Czy stali się większymi indywidualistami

2. Stosunek do pracy - jak zmienił się w różnych grupach przez 10 lat

3. Orientacja produktywna przeciw roszczeniowej

4. Stosunek do władzy - ile się zmienił po 10 latach

5. Poczucie podmiotowości - na ile się zmieniło

6. Zaufanie do ludzi - jak uległo zmianie

7. Roszczeniowości, kwestia - nie podległa porównaniu

1. Kwestia indywidualizmu

1988 1998

43% 43% - 0,1

2. Podmiotowość makrospołeczna

79 % 79 % 0

3. Podmiotowość lokalna

68 % 58 % - 10

4. Podmiotowość w rodzinie

59 % 61 % + 0,2

5. Kult ciężkiej pracy

55 % 61 % + 0,6

6. Zaufanie do ludzi

52 % 48% -0,4

7. Wartości rodzicielskie - rozumiane w 2 aspektach

1. Jako minimalizm (przekazywanie, najlepiej w życiu spasować, brać maksimum dawać minimum)

66 % 77% +11

2. Wartości jako minimalizm indywidualna ekspansywność

47% 56 % +0,9

8. Poszukiwanie ułatwień i spokoju

55% 70% +15

9. Aktywna przedsiębiorczość

82% 85% +0,3

10. Prospołeczność

85% 87% +0,2

11. Roszczeniowości

79% Nie możemy mówić czy + czy - 43%

Analiza

Podstawowa zmiana to dążenie Polaków do zapewnienia sobie przyzwoitego standardu wszystkimi możliwymi wzajemnie przeciwstawionymi względami. Dominująca aktywna przedsiębiorczość 10 lat temu. Polacy poszukują ułatwień i spokoju. Istotna zmiana.

Częściej pojawiało się 7a +11.

Zmieniła się potrzeba realizowania swoich celów, bardzo egoistycznymi, zdecydowanymi sposobami. 7b +0,9

Należy osiągać swoje cele bezwzględnymi sposobami 5 +0,6

Dla Polaków najważniejszy jest sukces w pracy. Osiągnięcie standardu życiowego, gwarancja sukcesu.

Po 10 latach transformacji

Wzrosła chęć poszukiwania 8 - ułatwień i spokoju - najbardziej widoczne u inteligencji, wykształcenie wyższe.

Akceptacja strategii przystosowawczych - przez ludzi z wyższym wykształceniem.

Wzrost konformizmu inteligencji w nowej sytuacji systemowej.

Oddalają się dotychczasowi adresaci roszczeń. ludzie pozbawieni ułatwień, zdobyczy skazani są na siebie.

Zlikwidowano wszelkiego rodzaju zabezpieczenia.

Skale dotyczące podmiotowości

1. Makrospołeczna 2

Podmiotowość makropolityczna wzrosła wśród osób z wykształceniem wyższym ale zmalała wśród osób o wykształceniu zasadniczym. Złamane obietnice demokracji, rozczarowanie demokracją ( demokracja jest pożyteczna kiedy przynosi korzyści)

2. Podmiotowość lokalna - spadła

Sfera podmiotowości lokalnej. Respondenci byli bardziej skłonni oddawać decyzje w wielu sprawach w ręce wybranych przez siebie władz lokalnych. Wzrost zaufania do władz lokalnych - istotny spadek podmiotowości lokalnej.

3. Podmiotowość w rodzinie

Polskie społeczeństwo łatwiej zaakceptowało demokratyzację. Znacznie trudniej dopuścić demokrację polityczną w stosunkach międzyludzkich.

1. Indywidualizm 1 - nieco zmalał

Nie zmienił się ale istotnie zmalał u ludzi z wykształceniem wyższym. Uległ zróżnicowaniu. 2 typu rozumienia indywidualizmu:

1. Oparty na autonomii, kompetencji, optymizmie, własnej aktywności, otwartości poznawczej, przedsiębiorczości - dominujący ekspansywnie

2. Wiązał się z charakterystyczną nieufnością, koniecznością walki o swoje dobro wobec zagrażającej rzeczywistości - dominuje w wykształceniu średnim i podstawowym. Niski poziom zaufania do instytucji publicznej - organy władzy centralnej.

2. Roszczeniowość 11

Zadawano 4 pytania - w 1988 r :

- kto jest odpowiedzialny za zapewnienie mieszkania

- kto jest odpowiedzialny za znalezienie pracy

- kto jest odpowiedzialny za pomoc w trudnych sytuacjach

- kto jest odpowiedzialny za zdobywanie kwalifikacji

Odpowiedzi:

- najwięcej powinno załatwiać sobie samemu, różnymi sposobami - władza lokalna

- państwo zróżnicowana sytuacja - do obowiązku państwa należał obowiązek zapewnienia nauki, mieszkania, potrzeb już nie.

- rodzina jako czynnik ułatwiający radzenie sobie z sytuacjami losowymi.

Polacy przestali być bezpieczni, potrzeba zabezpieczenia bytu kosztem wartości postmaterialnych.

Anita Miszalska

Brak komplementarności przemian w sferze mentalnej.

Silne tendencje materialistyczne Polaków.

Relacje między relacjami postmaterialistycznymi i materialistycznymi.

Badania w 3 okresach w Polsce

	1980	1990	2000
Materializm i postmaterializm
W Polsce	M-22% P-16%	M-31 P-10	M-37 P-8
Sytuacja w innych krajach Węgry	M-52 P-3	M-45 P-4	----------------------
Litwa	--------------------	M-27 P-13	M-31 P-6
Rumunia	--------------------	M-44 P-7	M-45 P-7
Holandia	M-25 P-20	M-10 P-36	M-12 P-22
Francja	M-32 P-20	M-21 P-25	M-27 P-18
Hiszpania	M-49 P-10	M-30 P-21	M-27 P-15
USA	---------------------	M-16 P-32	M-10 P-26

Materializm - związany z zaspakajaniem potrzeb podstawowych. Mieszkania, wymiar materialistyczny, mniejszy udział w sprawowaniu władzy. Mniejsza otwartość na inne kraje.

Postmaterializm - najwięcej u osób z wyższym wykształceniem. Wyobraźnia, aktywność, zaangażowanie w sprawy kraju. Ruchy proekologiczne. Poza wartości materialne.

2 strategie przystosowawcze Polaków:

1. O charakterze roszczeniowym - antyindywidualistyczna, zorientowana na ochronę, utrzymanie dotychczasowej pozycji ekonomicznej dla robotników i chłopów.

2. O charakterze ofensywnym dla osób z wyższym wykształceniem. Z rysem postmaterialistycznym, strategia rynkowa- indywidualistyczna odpowiedzialność za własny los. Uczestniczenie w wolnej konkurencji. Osoby mobilne, biznesmeni.

Pragmatyzacja - nie oznacza tylko orientacji na wartości materialne, ale wśród pewnych grup

- są to osoby które osiągnęły sukces materialny i odczuwają potrzebę potwierdzenia sukcesu, prestiżu. Potrzeba prestiżu, nasyceni możliwościami konsumowania.

- pragmatyzm mający rys utylitarystyczny - zaczyna wiązać się z inwestowaniem w kapitał kulturalny - kwalifikacje, kompetencje.

- oczekiwanie aby była jak najbardziej użytkowa. Kwestia poszerzenia wiedzy. Wydłużanie perspektywy temporalnej.

- coraz więcej inwestycji w kapitał kulturowy.

- wzrost zainteresowania funduszami emerytalnymi, ratalnymi

- szybki wzrost studiującej młodzieży.

Społeczeństwo polskie przestaje być społeczeństwem wyczekującym staje się społeczeństwem kalkulującym, planującym - kwestia kredytów, długofalowych inwestycji, nauka.

14.12.2008

Przejście od pionowego rozumienia czym jest stratyfikacja po horyzontalny. Zmiany w kierunku horyzontalnym - coraz bardziej wolny wybór, mniej urodzenie, tradycja a dochody, przynależność klasowa. Zróżnicowanie w tym zakresie.

Kontekst zróżnicowania poszczególnych regionów. Marzenia konsumpcji były jednym z psychospołecznych i kulturowych czynników. Otwarcie granic wiązało się z poszerzaniem wolnych wyborów a słabnięcia wszelkich determinizmów związanych z usytuowaniem w strukturze społeczeństwa. Rozpoczął się proces implantowania wzorców zachowań kulturowych które przyjmowały się wyjątkowo szybko.

I etap czynnikowej rewolucji

Społeczeństwo z chronicznego niedoboru przekształca się w społeczeństwo zaspokojone. Wolność - możliwość wyboru-wybór dowolnego produktu. Konsumpcja w Polsce miała charakter przyspieszony. Syndrom spuszczonych ze smyczy. Pozory egalitaryzmu konsumpcyjnego - rynek jako główny egalitator rynkowych nierówności. Mniejszy kapitał stworzony przez kredyty, raty, obniżki cen które nie oznaczają likwidacji nierówności społeczeństwa jest to sztuczne kreowanie równości społeczeństwa. Konsumpcja w społeczeństwie z niedostatkiem kapitału. Rozwarstwienie społeczeństwa i przewaga finansowa uprzywilejowanych grup wymaga kreowania nowych przywilejów zaproszenia na ekskluzywne zamknięte imprezy. Płynność symboli statusu społecznego - symbolizm charakterystyczny dla elit szybko dewaluują się, tracą zwoje znaczenie, zużywają się niejako napędza gospodarkę, pozwala zwiększać produkcję odbiorców próbując podziału sztucznych na grupy pozwala uzyskać poczucie przynależności do danej grupy.

Zróżnicowanie w ramach struktury społecznej

Wykres:

Specyfikacja czym jest wykształcenie, mało elit edukacyjno-kwalifikacyjnych. Nie związana kwestia wsi i rolnictwa. Niska efektywność rolnictwa, mierne zacofanie infrastrukturalne. Zniszczenie autonomicznych organizacji społecznych. Oddzielenie świata prywatnego od publicznego: dymorfizm i próżnia socjologiczna. Duży odsetek rolników 26% społeczeństwa. 27% robotników wykwalifikowanych, 5% specjalistów w danych dziedzinach z czego 2% to kadra kierownicza. Pracownicy średniego szczebla ok. 17-20%. Zmiana w strukturze społeczeństwa nie jest radykalna. Grupy które pojawiły się po 1989r nie dokonały rewolucji w strukturze grup społecznych, na drabinie stratyfikacyjnej ci którzy wygrali lub przegrali ale 80% się dostosowało do zmian. Po 1989r większość respondentów wymieniała, potwierdzała tezę iż zróżnicowania materialne były jedynym zasadniczym dostrzegalnym instrumentem zmiany umieszczania się na drabinie stratyfikacyjnej, kryteria posiadania: 34% - definiowanie się poprzez wykonywany zawód a nie ilość zarabianych pieniędzy. 7% ze względu na posiadaną władzę i stanowisko. 18-20% kryteria kulturowo-osobowościowe, ok. 17% wartości ekonomiczne. Coraz mniej klasyfikacji dychotomicznej a coraz więcej kryteriów kwalifikacyjnych. Marody wyróżniła „3 Polski”

1. Polska sprywatyzowana, państwowa na zasiłku. Sektor instytucji prywatnych, podstawą uzyskiwania dochodu są indywidualne lokowanie kapitały wycen zgodnie z zasadami rynkowymi. Podstawowymi są indywidualne osiągnięcia. Podstawowym kosztem ponoszonym przez jednostki jest ryzyko.

2. Polska państwowa, podstawą są etaty sektor instytucji publicznej, podstawą uzyskania dochodu jest etat. Zasoby indywidualne to są kryteria które leżą u podstaw siatki płac. Wykształcenie, środowisko, preferencje polityczne społeczeństwa. Podstawą dochodu jest pozycja w strukturze danej instytucji. Te nazwiska trzeba znać: Tarkowska, Edmund Wnuk-Lipiński, Anna Giza-Poleszczuk, Aleksandra Jasińska-Kania, Andrzej Rychard, Domański, Sztompka, Ziółkowski. Naczelna zasada maksymalnego bezpieczeństwa. Niższe dochody a Polsce na etat.

3. Polska na zasiłku. Zasiłek jest podstawą funkcjonowania społecznego. Deficyty społeczeństwa - niezdolność do pracy, starszy wiek, deficyty psychologiczne. Naczelna zasada zapewniająca przetrwanie. Podstawowy typ kosztów, niski prestiż społeczeństwa.

Wskaźnik postawy wobec transformacji systemu i poszczególnej postawy. (PS prywatnej)

Czy zmiana po '89 przyniosła korzystne zmiany? (Pe Polska na etacie, Pz Polska na zasiłku)

49% Polska sprywatyzowana 39% Polska na etacie 20% Polska na zasiłku.

Czy prywatyzacja jest korzystna?

62% PS; 32% Pe; 18% Pz

Obawa przed obniżaniem poziomu życia

39%PS; 47% Pe; 80%Pz

Obawa utraty pracy

35% PS; 46%Pe; 65%Pz

Sposoby poprawy własnej sytuacji:

- dodatkowa praca

31% PS, 42% Pe, 20% Pz

- więcej i intensywniej pracuje

78% PS; 54% Pe; 35% Pz

- korzystam z pomocy rodziny

18*% PS; 26% Pe; 52% Pz

- jak wygląda przyszłość, inwestowanie w dodatkowe zajęcia dla dzieci

55% PS; 62% Pe; 20% Pz

- zarobki na dodatkową składkę

70% PS; 60% Pe; 45% Pz

Hybrydalność instytucjonalna-próba wszczepienia instytucji rynkowej w już zetatyzowane środowiska instytucjonalne. Nowe instytucje funkcjonalne zostały wszczepione w środowisko funkcjonowania.

Prywatna działalność - Polska zinstytucjonowana

Różnica pomiędzy 1987 a 2005 rokiem

Inteligencja 5,7 %; 11%

Pracownicy umysłowi i usługowi 29 %; 31%

Właściciele firm 3,2 %; 602%

Robotnicy wykwalifikowani 28%; 25%

Robotnicy niewykwalifikowani 14%; 10%

Rolnicy 19,8 %; 12%

Wędrówki pozycyjne - proces przemieszczania się respondentów pomiędzy poszczególnymi przejściami strukturalnymi. Właściciele firm i robotnicy niewykwalifikowani najczęściej.

18

---