ETOLOGIA (08.10.2007)
Od lat 30-tych XX w
Nauka o zachowaniach zwierząt
Zachowanie musi być badane w kontekście środowiska naturalnego
Zrozumienie zachowania wymaga wiedzy na temat przyczyn i rozwoju ewolucji
Obserwacja - podstawowa metoda badań
Opis zachowania musi poprzedzać analizę
Ekologia behawioralna (prekursor: N. Tinbergen - etologia behawioralna)
Początki ekologii behawioralnej: Krebs & Davies: „Wprowadzenie do ekologii behawioralnej”
Ekologia behawioralna zajmuje się znaczeniem zachowania dla przeżycia i odniesienia sukcesu reprodukcyjnego (konkurencja wewnątrzgatunkowa, użytkowanie zasobów, unikanie drapieżników)
Program życia społecznego (niektóre rodzaje pokarmów, którymi odżywiają się zwierzęta, zmuszają je do życia indywidualnego lub grupowego)
Z życia w grupie wynikają różne korzyści, np. łatwiejsze unikanie drapieżników: im większa grupa tym większe bezpieczeństwo jej członków (presja drapieżników tworzenie się grupy)
Ekologia behawioralna zalicza się do koncepcji mechanistycznych.
SOCJOBIOLOGIA
1975- E. Wilson, amerykański badacz, entomolog (zajmujący się owadami, a zwłaszcza mrówkami), napisał „Socjobiologię”
Socjobiologia zajmuje się biologiczną funkcją zachowań społecznych (pełnią funkcję adaptacyjną na drodze ewolucji). Zakłada, że nasze zachowania są uwarunkowane genetycznie: nawet najbardziej złożone, są determinowane przez geny, np. jesteśmy altruistami, bo tak nas ukształtowała ewolucja, takie zachowanie pozwalało odnosić korzyści.
Agresja międzygrupowa. Wg Wiliama Durham człowiek ma pewne predyspozycje do tej formy agresji (teoria kontrowersyjna wśród humanistów, jednak jej prawidłowości dowodzi historia człowieka)
Kryteria wyboru partnera seksualnego, wg Socjobiologii:
Kobiety: zdaniem socjobiologów kobiety wybierają partnera za pomocą strategii sprawdzonych w toku ewolucji. Ponieważ nowonarodzone dziecko jest mało zaradne kobieta musi wybierać partnera, który będzie dla niej oparciem i pomocą, a więc poddaje ocenie jego skuteczność zdobywania zasobów, wysoką pozycję społeczną itp.
Przykłady:
1. Monika Richardson wyznała w wywiadzie, że poślubiła Szkota, ponieważ są oni bardziej romantyczni, później dodała, że przyjechał on piętrowym autobusem, aby jej się oświadczyć.
(Wybrała mężczyznę, który jest przedsiębiorczy i zaradny)
2. Tzw. „blachary”, wybierają mężczyznę wg marki jego samochodu (im lepszy, tym lepszy i bardziej atrakcyjny jest partner, to także wiąże się z zaradnością i pozycją społeczną mężczyzny)
2. W zamkniętej grupie osób kobieta wybierze mężczyznę, który jest jej przewodnikiem, ma najwyższy status w grupie (samiec alfa)
3. Wielu nauczycieli akademickich wzięło ślub ze swoją studentką (profesor ma w społeczeństwie dobrą opinię i wysoki status)
Mężczyźni
1. Wybierają kobietę najbardziej płodną (maksymalizacja procesu rozrodczego), a więc kierują się wiekiem, wyglądem fizycznym (kondycja skóry, proporcja talia-biodra, itp.), ponieważ świadczy to o zdrowiu i zdolności wydawania na świat zdrowego potomstwa.
2. Mężczyźni żonaci mający zdrowe dzieci często szukają nowych partnerek, ponieważ natura każe im płodzić nowe potomstwo
W interesie osobnika jest inwestowanie w potomstwo, dlatego kobiety często gorzej traktują dzieci z poprzedniego związku męża niż własne (ziarno prawdy w baśniach o złych macochach). W świetle socjobiologii „obce” potomstwo może stanowić konkurencję dla własnego.
ELEMENTY ZACHOWANIA:
Składniki: wrodzone/nabyte, o różnym stopniu złożoności, nie pełnią samodzielnej funkcji biologicznej, np. podniesienie ręki
Elementarne rodzaje zachowania (funkcja adaptacyjna)
Toniczne reakcje przystosowawcze:
Wywoływane przez bodźce proprioceptywne (narządy ruchu)
Mają często charakter odruchów tonicznych, tj. długotrwały skurcz mięśni
Np. odruch homostroficzny u wija, ułożenie kończyn u ptaka w czasie lotu, utrzymanie głowy w odpowiedniej pozycji (pies, który nie chce, aby człowiek go odwrócił skręca jedną część tułowia w lewo, a drugą w prawo - odruchy posturalne)
Znieruchomienie
Funkcja ochronna
Występuje u kręgowców i bezkręgowców
Szczególna forma: TANATOZA (udawanie martwego), głównie u bezkręgowców
(Dzięki odruchowi znieruchomienia można sprawdzić jak bardzo lękliwy jest szczur laboratoryjny)
REAKCJE ORIENTACYJNE I STARTOWE:
Po zadziałaniu nowego bodźca występuje przerwanie dotychczasowej działalności
Pojawia się odruch celowniczy: zwrócenie głowy(telereceptorów) w stronę nowego bodźca
Gdy bodziec jest b. silny może pojawić się reakcja STARTOWA (wzdrygnięcie), mająca na celu przygotowanie organizm do ucieczki
ODRUCHY OCHRONNE:
Cofania (refrakcyjny) i odruchy czyszczące (repulsyjne), polegają na szybkich skurczach mięśni nie powodujących ruchu osobnika
RETRAKCYJNE: wywoływane przez ból i wstręt
REPULSYJNE: wywoływane przez słabe bodźce działające na skórę lub błony śluzowe (kichanie, wypluwanie, kaszel, wymioty, drapanie się, otrząsanie się, wicie, trzepotanie)
Drapanie się i otrząsanie wywołują tzw. rekrutację- wraz z przedłużaniem czasu trwania bodźca angażowana jest coraz większa liczba receptorów, np. jeśli w czasie snu psa będziemy drażnić jego ucho, to z czasem zwierze zacznie nim poruszać coraz bardziej, aż ostatecznie otrząśnie głowę.
Autonomia - odrzucanie części ciała, np. jaszczurka „gubi” swój ogon
ELEMENTARNE RODZAJE ZACHOWANIA SIĘ NIEUKIERUNKOWANEGO:
Reakcja na bodźce zewnętrzne, ale nie ukierunkowanie się do nich.
NASTIE- skurcz całego ciała, brak ruchu, głownie u organizmów o promienistej symetrii ciała, np. pierwotniaki, jamochłony (ukwiał), a także łuskowiec i jeż.
KINEZY- reakcje lokomocyjne, osiągnięcie preferendum etologicznego (preferencyjne środowisko), ich intensywność zależy od bodźca.
Kinezy dzielą się ze względu na:
CHARAKTER RUCHU :
ortokinezy- szybsze poruszanie się w złym środowisku, wolne w dobrym;
klinokinezy: w złym środowisku poruszanie się na wprost, w dobrym częsta zmiana kierunków
RODZAJ BODŹCA:
Chemokinezy
Fotokinezy
Higrokinezy
Np. skorupiak prosionek, obserwowany w warunkach laboratoryjnych, porusza się szybciej w suchym środowisku, aby szybko je opuścić.
ELEMENTARNE RODZAJE ZACHOWANIA SIĘ UKIERUNKOWANEGO:
TROPIZMY: zmiany w roślinach (rzadziej w zwierzętach)
Najczęściej u organizmów osiadłych, wydłużonych i giętkich - wygięcie liścia w stronę światła (bodźca)
Klasyfikacja opiera się na rodzaju bodźca i kierunku względem niego:
ARAUMOTROPIZM: wygięcie ciała w kierunku do rany
Higrotropizm: np. dżdżownica wygina się w kierunku wilgoci
Chemotropizm: np. dżdżownica wygina się w kierunku materii organicznej
TAKSJE
Mechanizm reakcji prowadzących do przyjęcia i utrzymania właściwej pozycji ciała (kierunku ruchu)
Taksje dzielą się na:
Bazotaksje - prostopadle lub równolegle
Diataksje prostopadle względem siły ciążenia
Trpopotaksje- równolegle do bodźca
2. menotaksje- reakcja kompasowa, np. mrówki spo wyjściu z mrowiska oceniają pod jakim kątem pada słońce, wracając odwracają się w drugą stronę i kierują się tym właśnie kątem, jest to metoda zawodna, ponieważ po dłuższym pobycie mrówki poza mrowiskiem słońce zmieni kąt padania.
3. astrotaksje- zegar biologiczny, np. pszczoły
4. telataksje- podążanie