Teza 1. Natchnienie i kanon Ksiąg Biblijnych. (definicja natchnienia, ujęcia natchnienia na przestrzeni historii, współczesne teorie dotyczące natchnienia, definicja kanonu, motywy kanoniczności, kanon w tradycji hebrajskiej i chrześcijańskiej, apokryfy)

Natchnieniem biblijnym nazywamy bezpośredni, pozytywny, nadprzyrodzony i charyzmatyczny wpływ Boga na umysł, wolę, władze wykonawczą piszącego, dzięki czemu powstała pod tym wpływem księga jest dziełem dwóch autorów: Boga i człowieka.

Natchnienie biblijne - jest to szczególny nadprzyrodzony charyzmat, a więc niezasłużony dar Boga, udzielony wspólnocie, obejmujący zarówno ludzi tworzących księgę jak i samą Biblie. Działanie Boga zwane natchnieniem obejmuje wszystkich, którzy w sposób twórczy brali udział w powstaniu, przekazywaniu i spisywaniu ksiąg biblijnych.

Ujęcia natchnienia na przestrzeni historii

Sobór Watykański II o natchnieniu:

„Święta Matka Kościół uważa na podstawie wiary apostolskiej księgi tak Starego i Nowego Testamentu w całości i ze wszystkimi częściami za święte i kanoniczne, dlatego, że spisane pod natchnieniem Ducha Św., Boga mają za Autora i jako takie zostały przekazane Kościołowi” /KO 11/

„Do sporządzenia Ksiąg Św. wybrał Bóg ludzi, którymi posługiwał się jako używającymi własnych zdolności i sił, aby przez jego działanie w nich i przez nich, jako prawdziwi autorzy przekazali na piśmie to wszystko i tylko tyle, co on chciał.” /KO 11/

Pismo Św. podaje prawdę (...) w sposób pewny, wiernie i bez błędu. /KO 11/

Po raz pierwszy w dokumentach Kościoła zostaje opuszczony termin - instrumentum - zastępując je - veri auctores - prawdziwi autorzy.

Tradycyjny zwrot Spirito Sancto dictante, który mógł wskazywać na dyktowanie, zastąpiono

terminami conficere - wykonać, sporządzić i consignere - współnapisać, utrwalić na piśmie;

„Bóg jest Autorem Pisma Św. Prawdy przez Boga objawione, które są zawarte i wyrażone w P. Św., spisane zostały pod natchnieniem Ducha Św.” KKK 105.

Bóg natchnął ludzkich autorów ksiąg świętych. KKK 106.

A) Biblijne podstawy nauki Kościoła o natchnieniu Ksiąg św.

- księgi ST przedstawiają się aż 214 razy jako słowo Boże skierowane do ludzi przez proroków. Prorocy są tu przekazicielami Woli Bożej.

- o nadprzyrodzonym ch-rze ST świadczą m.in. słowa:

,,Duch IHWH (Jahwe) mówi do mnie, toteż słowo Jego jest na języku moim” (2 Sm 23,2), ,,słowo IHWH stało się do mnie mówiąc” (Jr 5,1).

Prorocy często wspominają o sile, która zmuszała ich do przekazywania danego im słowa. Ta siła to w Biblii ”Duch IHWH”. Często używane jest sformułowanie: ,,Wyrocznia Pana”, albo: ,,To mówi Pan”.

- słowo Boże przekazywane przez proroków i mędrców nie ograniczyło się tylko do ustnego nauczania. W ST często występują wzmianki, że Bóg nakazał spisać pewne opowiadania (np. przebieg walki Izraelitów z Amalekitami /Wj 17,14/, czy historię wędrówki przez pustynię, ważniejsze przepisy Księgi Przymierza, Dekalog /Wj 24,7/). Również prorocy otrzymywali czasem wyraźniejszy nakaz spisania słów IHWH (Iz 30,8; Ha 2,1; Jr 35,27n.).

- Chrystus w całym swoim nauczaniu wielokrotnie podkreślał powagę Bożą ksiąg biblijnych. Używa sformułowań: ,,aby się wypełniło Pismo”, ,,co powiedział Bóg”, ,,badajcie Pisma, bo mówią o Mnie..”. Cytując słowa psalmu: ,,wyrocznia IHWH o Panu moim: Siądź po mojej prawicy” niejako potwierdza jego natchniony ch-r. W innym miejscu mówi: ,,ani jedna jota (...) nie przemieni się w prawie, aż się wszystko wypełni” ( Mt 5,16 ).

- mamy w NT dwa wyraźne, formalne świadectwa o natchnieniu ksiąg ST: ,,nie wolą ludzką zostało przyniesione proroctwo, ale przez Ducha Św. unoszeni mówili od Boga święci ludzie” (2  P  1,19-21) oraz: ,,wszelkie pismo od Boga natchnione pożyteczne jest do nauczania, do przekonywania, do poprawiania, do kształcenia i sprawiedliwości” ( 2 Tm 3,15 ).

- o natchnionym ch-rze NT świadczy fakt, że już w czasach apostolskich traktowano niektóre jego księgi na równi ze ST. Apostołowie ponadto są upoważnieni przez Chrystusa do głoszenia Objawienia Bożego całemu światu.

B) Świadectwa Ojców Kościoła

Ze względu na różne błędne zapatrywania, Ojcowie akcentowali bardziej ten lub inny aspekt Boskiego autorytetu Pisma Świętego. Możemy wyróżnić następujące stanowiska:

1. Pismo Św. - Słowem Bożym /Klemens Rzymski, św. Ireneusz, Hipolit ( + 235)/

2. Pisarze natchnieni - narzędziem Ducha Św. /św. Justyn (+ 165), Teofil Antiocheński (+180), Orygenes (+254), św. Jan Chryzostom (407), św.Hieronim (występujący przeciw montanistycznym poglądom, że pisarze natchnieni byli b e z w i e d n y m i narzędziami Ducha Św.).

3. Bóg - autorem Ksiąg Świętych / św. Augustyn ( mówił o Bożym autorstwie zarówno ST jak i NT), św. Ambroży ( pisze o Słowie Bożym, jako o ,,Autorze poznania”), św. Jan Chryzostom, św. Grzegorz, Cyryl Aleks. (Pismo św. - podyktowane przez Ducha Św.)

4. Współpraca Boga z człowiekiem / Orygenes, św. Jan Chryzostom (mówi o oświeceniu umysłu pisarzy biblijnych), św. Augustyn (mówi o ,,wizjach proroczych” - zmysłowej, duchowej oraz wyobrażeniowej i umysłowej; tylko ta ostatnia wg. Augustyna cieszy się bezbłędnością.)/

C) Nauka św. Tomasza

Nie mówi wprost o natchnieniu.

Zajmuje się charyzmatem prorockim (Summa theologica)

Proroctwo - wg. Tomasza - to darmo dana łaska, udoskanalająca rozum. Istotę proroctwa stanowi poznanie, a następnie pouczenie o nim innych.

Bóg użycza prorokowi swego światła w ograniczonej ilości, odnośnie tylko niektórych prawd (prorok ma bezwzględną pewność o ich prawdziwości). Proroctwo nie może być spowodowane samą naturą, ale przez Ducha Św..

Prorok musi zawsze mieć światło potrzebne do osądzenia rzeczy poznanych

(nawet w sposób naturalny).

Na podstawie nauki św. Tomasza można sformułować definicję:

natchnienie - to nadprzyrodzone światło Boże, dzięki któremu pisarz biblijny jako świadome narzędzie w ręku Boga, przekazuje na piśmie w sposób pewny i wolny od błędu prawdy objawione, czy poznane w sposób naturalny.

Współczesne teorie dotyczące natchnienia

D) Poglądy teologów współczesnych

1. Pierra BENOIT OP

Stwierdza, że pismo św. mówi o natchnieniu Ducha do: działania, mówienia, pisania /to ostatnie jest ukoronowaniem natchnienia do działania/. Zwraca uwagę na aspekt społeczny natchnienia. Nie można mówić o natchnieniu grupowym, ale trzeba podkreślić, że jest ono przeznaczone dla wspólnoty.

Biblia jest więc prawdziwie księgą ludu wybranego - Księgą Kościoła.

,,Bezpośrednim dopełnieniem natchnienia jest objawienie. Jest jego celem, odrębną konsekwencją, a zarazem ściśle z nim związaną, aspektem samego charyzmatu”.

2. Karl RAHNER SJ

Mówi o łączności między Bogiem a człowiekiem przy tworzeniu wspólnego dzieła - Pisma Św. Jest dwóch autorów: Bóg i człowiek. Bóg strzeże twórczości człowieka przed błędem, jednocześnie nie warunkując jej kształtu (wchodzi tu w grę psychika autora, jego wykształcenie itp.) Bóg od początku zamierzył Kościół, ze wszystkimi jego elementami konstytuwnymi (Pismo św., sakramenty, prymat Piotra).

Bóg jest więc autorem czynnym i inspiratorem Pisma (nie neguje to indywidualnego natchnienia poszczególnych autorów).

Wiara Kościoła pierwotnego (Ur Kirche) jest źródłem i doskonałą normą dla K-ła późniejszego wszystkich czasów i narodów. Jest to możliwe dzięki utrwalonej na piśmie świadomości K-ła pierwotnego. Pismo jest więc słowną obiektywizacją świadomości wiary Kościoła pierwotnego.

(eklezjologiczne ujęcie natchnienia bibl. i pisma Św.)

Niejasny jest pogląd Rahnera na natchnienie ST.

3. N. LOHFINK SJ

Zwrócił uwagę na organiczną jedność Biblii (można mówić o natchnieniu i bezbłędności całej Biblii jako takiej).

Natchnieni byli wszyscy, którzy przyczynili się do powstania księgi.

Jezus i K-ł apostolski to ,,ostateczni redaktorzy ksiąg świętych”, nadający im ostateczne znaczenie. Tę jedność Biblii na poziomie transcendentalnym realizował Bóg jako główny autor. Bezbłędność przysługuje tylko Biblii, a nie hagiografom, którzy cieszyli się tylko względną nieomylnością. Lohfink podkreśla zależność ksiąg od siebie (następna wyjaśnia poprzednią).

Brak teorii: dewaluuje się nieco znaczenie i sens teologiczny ST oraz zbytnio eksponuje się wkład ostatnich redaktorów.

Kanon - kanon (gr.), ozn. trzcinę, łodygę, drewnianą laskę służącą jako miara, przyrząd do mierzenia. Kanon oznacza miarę, regułę. Ojcowie Kościóła już od końca I wieku zaczeli stosować to określenie do prawd wiary i obyczajów, liturgii, a szczególnie do Biblii.

Motywy kanoniczności:

Aby usunąć wątpliwości co do autentyczności natchnienia pism istniejących w chrześcijaństwie zaczęto sporządzać spis ksiąg, które można by bez zastrzeżeń czytać publicznie. Tak zaistniał katalog ksiąg świętych (kanon).

Od poł. IV w. w terminologii kościelnej powszechnie używa się pojęć: księga kanoniczna, kanon biblijny.

Do kanonu mogą przynależeć tylko księgi natchnione, a więc takie, których pierwszym i głównym Autorem jest Duch Święty, drugorzędnym zaś człowiek. Księgi kanoniczne oznaczają też pisma w których zawiera się nauka boża, objawiona - nauka, która jest dla wiernych regułą życia i normą postępowania.

Przynalężność księgi do kanaonu oznacza, że Kościół Nauczający gwarantuje swoim nieomylnym autorytetem (dzięki Duchowi Św.), że jest ona natchniona i dlatego zawiera nieomylną regułę wiary i obyczajów. To nie Kościół czyni księgę natchnioną. Sprawia to Bóg, który tworzy księge z autorem ludzkim. Kościół autorytatywnie orzeka, że księga napisana jest pod natchnieniem Ducha Św. i dlatego włącza ją do kanonu.

Kanon tradycji hebrajskiej.

W czasach Chrystusa w świadomości Żydów taki kanon istniał, ale nie był to jeden bowiązujący ujednolicony kanon ksiąg świętych.

Faryzeusze uważali za święte tylko księgi starożytne i napisane w języku hebr. lub aram. Sadyceusze przyjmowali tylko Pięcioksiąg. Żydzi z diaspory (egpiskiej, aleksandryjskiej) i qumrańczycy byli otwarci i przyjmowali księgi również nowe sądząc, że słowo Boga trwa i będą powstawać nowe księgi.

Po 70 r., zburzeniu Świątyni - faryzeusze (rozszerza się chrześcijaństwo, powstają apokryfy, sprawują przywództwo duchowe nad narodem) postanowili zrewidować kanon Pisma Św. wykluczono te księgi, które nie były napisane po hebr. lub aram. (jęz. święte); nie powstały w Palestynie (ziemia Bożego objawienia); ich nauka nie była w pełni zgodna z Prawem Mojżeszowym.

Poza kanonem znalazły się księgi:

Tobiasza, Judyty, Barucha, Mądrośći, Mądrośći Syracha, Machabejskie (1 i 2) także gr. teksty z Estery, Daniela i list Jeremiasza. Ks. Te nazwano deuterokanonicznymi. Definitywnie kanon żydowski ustalono ok. 90 r. na synodzie w Jamni. Do dziś barkuje tych Ks. w Biblii Hebrajskiej.

Kanon tradycji chrześcijańskiej.

Chrześcijanie od początku (za Chrystusem i Apostołami) uznawali kanon ksiąg łącznie z deuterokanonicznymi. Nowy Testament cytuje Septuaginte. W VI w. Kanoniczność ks. deuterokanonicznych zostaje przez Kościół uznana.

Na podstawie wypowiedzi Ojców K- ła można wnioskować, że w II w. mimo że nie istniał oficjalny spis ks., nie było też wątpliwości co do natchnienia ks. Pierwsze gminy ch. gromadzą je uznając za święte, zrównując z ks. ST

Pod koniec II w. pojawiają się wątpliwości: brak oficjalnej wypowiedzi Urzedu K- ła, rośnie ilość apokryfów, pojawia się herezja Marcjana (jego kanon)

Pierwszy pełny spis ks. NT pojawia się w Liście Wielkanocnym św. Atanazego z 367 r.

Pierwsze wypowiedzi Urzędu Naucz. pojawiają się na Synodzi w Laodycei ok. 360 i synodach afrykańskich (Hippona 393, Kartagina 397 i 419 r.)

Nieco póżniej pełną listę podaje Sobór Rzymski w 382 r.

Kolejne autorytatywne wypowiedzi Kościoła pojawiają się w postaci dekretów soborowych:

na Soborze Florenckim w 1441 r.

na Soborze Trydencki w 1546 r.

na soborze Watykańskim I w 1870 r.

SW II potwierdza to w Dei Verbum (1965 r.)

Kościół katolicki przyjmuje jako świete 74 ksiegi tj. 47 pism ST i 27 pism NT.

Apokryf - apokryphon (gr.) oznacza rzecz ukrytą, tajemniczą (w tym przypadku księge)

Powstawały w czasach międzytestamentalnych (judaizm czaśów Jezusa) oraz we wczesnym chrześcijąństwie. Pierwszy tej nazwy użył Orygenes na określenie ks. heretyckich. Poźniej nazwa ta przyjęła się na określenie ksiąg, które nie znalazły się w kanonie. Nie wiemy ile ich naprawdę było. Dziś znamy ich ok. 70. Można je podzielić je na:

1) a. Starego Testamentu

- literatura judaistyczna pisana przez wyznawców religii Mojżeszowej: I, II, III ks. Henocha, ks. Jubileuszów

- literatura judaistyczna pisana po grecku (judeo-hellenistyczna): III i IV Ks. Machabejska, ks. sybillyńskie.

2) a. Nowego Testamentu (głównie II - V w.)

ewangelie - E. Nazarejczyków. E. Hebrajczyków, E. Piotra, E. Tomasza i in.

dzieje - Dz. Pawła, Piotra, Tomasza, Jana i in.

listy - List do Laodycejczyków, List Apostołów

apoaklipsy - (II w. przed n.Ch. - do II po n.Ch.) a. Piotra, Drabina Jakuba, a. Abrahama, a. Adama, a. Eliasza i in.

Do apokryfów zaliczano także:

- utwory hagadyczne (opowieściowe) mające inspiracje w ks. biblijnych - a. Ks. Rodzaju, Męczeństwo Izajasza, Życie Adama i Ewy oraz żywoty proroków: Eliasza, Jeremiasza, Ezechielea, Daniela.

- testamenty: t. Mojżesza, t. Hioba, t. Abrahama, t. Salomona i in.

- oraz Psalmy Salomona i Ody Salomona

Teza 2. Powstawanie Ksiąg Biblijnych

(autorstwo, język, Sitz im Leben, etap przekazu ustnego, redakcja, kopiści, krytyka tekstu)

Powstanie, historyczność i rodzaj literacki Ewangelii

Instrukcja Komisji Biblijnej oraz Konst. "Dei Verbum" w sposób dostatecznie zwięzły wskazują na trzy okresy tworzenia się Ewangelii, co ponadto rzutuje na odpowiednie określenie ich historyczności oraz rodzaju literackiego.

A) słowa i czyny Jezusa(okres tradycji)-pomostem pomiędzy nauczaniem Chrystusa, a popaschalnym kerygmatem (wiarą K-ła pierw.) jest wspólnota uczniów zgromadzona wokół Jezusa za Jego ziemskiego życia-łączy ona niejako te dwa okresy przed- i popaschalny. Można także mówić o wierze pierwszych uczniów w Jezusa. Ponieważ przepowiadanie Jezusa (tradycja logiów) dotyczyło zwłaszcza Królestwa Bożego, przepowiadanie popaschalne dotyczyło Chrystusa, wydaje się oczywiste, że właśnie wspólnota pierwszych uczniów Jezusa jest "Sitz im Leben" "LOGIÓW".

Badania Gerhardsona i Riesenfelda wskazały na duże znaczenie tradycji ustnej w czasach Jezusa, zarówno co do prawa pisanego, jak i ustnego.

Rabinistyczne metody stosowane w szkołach zwanych BET HAMMIDRASZ umożliwiały zapamiętywanie słów Mistrza i głównych wydarzeń z jego życia(w ten sposób powstawała interpretacja Biblii-Miszna i Talmud). Uczeń pod kierunkiem mistrza zapamiętywał fragmenty tekstu. Stosowano streszczenia, schematyzowania, i środki mnemotechniczne(noty,refreny, słowa wiązane). Uczono sentencji rabinów oraz faktów i przykładów z życia. Wysiłek uczniów szedł w kierunku wierności przekazu i kontynuacji dzieła mistrza. Między rabbim, a uczniem zachodziła relacja szacunku do mistrza. Jezus w przekazywaniu swej nauki stosował przypowieści, powtórzenia, refreny, a relacja uczniów do niego jest analogiczna jak w szkołach rabinackich. Ponieważ fakt ten jest widoczny w Ewangeliach, stanowi on nowy gwarant historyczności słów i czynów Jezusa, otwierający drogę do Jezusa historycznego.

B) Przepowiadanie Apostołów nie zmieniło Jezusa w postać mityczną; źródło tytułów chrystologicznych(ukazujących godność i posłannictwo Hr.)jest w świadomości Jezusa i Jego samookreśleniu się.

Wiara Apostołów i K-ła pierwotnego w Mesjasza, Syna Bożego, Pana i Zbawiciela ma solidne podstawy w wypowiedziach samego Jezusa. Próbowano bowiem pisać o tym, za kogo On sam siebie uważał i kim rzeczywiście był. W świetle wydarzenia paschalnego to, co było ukryte w ziemskim życiu Jezusa widzieli o wiele jaśniej.

-Pełniejsze zrozumienie nauki i osoby Jezusa- Apostołowie interpretują zreferowane słowa i czyny Jezusa. Lepsze ich zrozumienie ma swoje podwójne źródło:

-chwalebne wydarzenie z życia Jezusa(zmartwychwst)

-światło Ducha Prawdy

Ta głębsza interpretacja w świetle zmartwychwstania Jezusa jest dokonana za pomocą S.T. gdyż Apostołowie powołują się na niego (konieczność śmierci Jezusa, wywyższenie po prawicy Ojca, zbawcze znaczenie śmierci J.)

-Apostołowie(głównie Św. Paweł) uwzględniali w przepowiadaniu potrzeby słuchaczy (np. Grecy, Żydzi) stosując albo kerygmat (wezwanie do nawrócenia) albo didache (katechezę wiernych). Tworzono grupy tematyczne związane z życiem i działalnością Jezusa oraz pierwsze(mniejsze i większe)kolekcje spisane dla celów misyjnych, katechetycznych i liturgicznych. Ich ślady dostrzegamy w dzisiejszych Ewangeliach.

C) praca redakcyjna ewangelistów - nie była to mechaniczna kompilacja materiału ani tworzenie bez źródeł, ani też objawienie dyktowane z góry, lecz świadoma praca redakcyjna, literacka i teologiczna nad materiałem źródeł pisanych i ustnych.

Każdy ewangelista miał swój cel, swoje metody przekazu, ulubione tematy teologiczne, związane z potrzebami gminy, w której pracowali. Uwypuklenie pewnych tematów mówi nam o teologii ewangelistów; uwzględnienie potrzeb wspólnoty, dla której pisali, pozwala zrozumieć historyczność ewangelii i wejść w ich teologiczne bogactwo. Słowa i czyny Jezusa są ukazane różnym porządku i czasem nie dosłownie(lecz, co do sensu). Komentarz związany z faktami zbawczymi wkładają ewangeliści w usta Jezusa. To, co może być dodane słów Jezusa w wyniku pracy redakcyjnej ewangelisty dotyczy elementów drugorzędnych i jest w zgodzie z myślą Jezusa.

Ewangeliści czerpiąc ze świadectwa naocznych świadków i własnej pamięci pod natchnieniem Ducha Prawdy zaadaptowali myśl Jezusa do okoliczności

D) We wszystkich trzech etapach formacji ewangelicznej mamy solidne gwarancje wierności historycznej. Ewangelie zawierają słowa i czyny Jezusa, element historyczno-faktograficzny oraz ich interpretacje i adaptacje do potrzeb wspólnoty (redakcja). Chrystus jest centralną postacią dla każdego ewangelisty, choć ujmowaną pod różnymi, aspektami osobowości (Mt -Mesjasz i Nauczyciel, Mk - Syn Boży, Łk - Pan i Zbawiciel).

Istnieje widoczny wpływ ewangelistów na redakcję ich dzieł, dlatego Ewangelie są dziełami teologicznymi. Zainteresowanie Kerygmatem i teologią nie uczyniło ich obojętnymi na prawdę historyczną. Sam kerygmat jest prawdziwy w tej mierze, w jakiej fakty są prawdziwe (zob. 1Kor.15,14). Księgi Ewangelii mają charakter historyczny, ale nie są jedynie dokumentami, stanowią one historię religijną, dobrą nowinę zbawienia wiecznego i uroczyste orędzie zbawienia. Rodzaj literacki Ewangelii jest specyficznym zjawiskiem w historii literatury.

Z racji dużego wkładu osobistego autorów Ewangelie nie są kroniką, lecz zbeletryzowaną interpretacją faktów, podobnie, jak w gatunku literatury faktu (Kudasiewicz).

Jednostki literackie są dziełem pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej (gminy), która tymi utworami dawała wyraz swej wiary w Chrystusa.

Dziś zatem mamy dostęp do Chrystusa ich wiary, a nie do Chrystusa historycznego. Każda jednostka lit. powstała w pewnej sytuacji egzystencjalnej, związanej z daną gminą-jest to tzw.

Sitz im Leben (umiejscowienie jej w życiu-chodzi o kontekst społeczno - ekonomiczno - polityczno - historyczny) - każda jednostka ma jakąś funkcję w gminie. Zgodnie z tymi założeniami postawiono tezę, że wątpliwa jest historyczność Ewangelii, gdyż są one w zasadzie tworem pierwotnej społeczności chrześcijańskiej. Są najwyżej świadectwem wiary pierwotnego Kościoła, dlatego trudno jest dotrzeć do historycznej osoby Chrystusa.

Teza 3. Dokumenty Magisterium Kościoła dotyczące Biblii.

(Dei Verbum i interpretacja Biblii w Kościele; problemy: Biblia w życiu Kościoła, co to jest hermeneutyka?, współczesne metody badawcze i ich ocena)

Hermeneutyka - hermeneuein (gr.) interpretować, wyjaśniać; nauka, która dopomaga w dojściu do właściwego zrozumienia sensu Pisma Św.

H. biblijna dzieli się na trzy działy:

1. noematyka - noema (gr.) sens; nauka o sensie biblijnym

2. heurystyka - heurisken (gr.) znajdować; reguły odnajdywania sensu

3. proforystyka - propherin (gr.) przedkładać, czyli ujmować w różne formy sens biblijny dla nauki lub życia duszp. (sposób wykładu Pisma Św.)

Dokumenty Magisterium Kościoła:

Providentissimus Deus, O studiach Pisma Św. - encyklika Leona XIII z 1893 r. II poł. XIX w. w związku z rozwojem nauk przyrodniczych pojawiły się poglądy (głównie protestanccy racjonaliści) kwestionujące bezbłędność i nadp. charakter Biblii.

Papież wzywa do solidnego studiowania Biblii i dyscyplin pomocniczych (język, archeologia)

Kreśli projekt studiów biblijnych (wstęp ogólny, krytyka tekstu, język, egzegeza). Odrzuca zarzuty stawiane przez racjonalistów.

Spiritus Paraclitus, encyklika Benedykta XV z 1920 r. Papież wyjaśnia nieporozumienia powstałe w związku z wypowiedzią Leona XIII w Providentissimus Deus, na temat stosunku Pisma Św. do historii - broni historyczności Pisma Św. Encyklika sprzeciwia się ograniczeniu nieomylności Biblii do sfery religijnej i rozgraniczeniu prawdy biblijnej na absolutną i względną.

Divino afflante Spiritu , O rozwoju nauk biblijnych. - encyklika Piusa XII z 1943 r. Pius XII zaleca studiowanie jęz. biblijnych , stosowanie krytyki tekstu, właściwe tłumaczenie wyrazowego sensu i poszukiwanie sensu duchowego. Zalecił badanie rodzajów literackich w ST.

Dei Verbum - Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym (SW II 1965 r.)

Konstytucja ma szczególne znaczenie dla hermeneutyki biblijnej. Podkreśla, że komentator (egzegeta) powinien uważnie badać „co hagiografowie w rzeczywistości chcieli wyrazić i co Bogu spodobało się ich słowami ujawnić”. Dla odczytania znaczenia trzeba uwzględnić rodzaje literackie.

Pismo Św. w życiu Kościoła.

21. K-ół „zawsze uważał (...) Pisma zgodnie z tradycją za najwyższe prawidło swej wiary, ponieważ natchnione przez Boga (...) przekazuje niezmiennie słowo (...) a wypowiedziach Proroków i Apostołów pozwalają rozbrzmiewać głosowi Ducha Św.

Trzeba (...), aby całe nauczanie kościelne tak jak sama religia chrześcijańska, żywiło się i kierowało Pismem Św.

Przez księgi pisma Ojciec - Bóg spotyka się ze swoimi dziećmi i prowadzi rozmowę.

Tak wielka tkwi w słowie Bożym moc i potęga, że jest ono dla K-ła podporą i siłą żywotną, a dla synów K-ła utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz źródłem czystym i stałym życia duchowego.

22. Wierni Chrystusa winni mieć szeroki dostęp do Pisma Św..

K-ół usiłuje coraz bardziej rozumieć Pismo Św. Uprawiający teologie powinni starać się, by pod nadzorem Urzędu Nauczycielskiego, badać i wykładać Pisma tak, aby jak najliczniej przekazywać „pokarm” Pism dla oświecenia rozumu, umocnienia woli i rozpalenia serc ludzkich miłością do Boga./23/

Studium Pisma Św. ma być duszą teologii św. Teologia opiera się na słowie Bożym łącznie z tradycją ./24/

Duchowni, zwłaszcza kapłani powinni uważać aby nie stać się „próżnym głosicielem Słowa na zewnątrz, nie będąc wewnątrz jego słuchaczem”.

K-ół /Sobór/ (....) upomina wiernych, (...) aby przez czytanie PŚ „nabywali najwyższą wartość poznania Jezusa Chrystusa” / Flp 3,8/

Należy korzystać z przekładów Pisma, które posiadają dostateczne objaśnienia i przypisy, aby „bezpiecznie obcować z Pismem.( jego właściwym duchem) /25/

Sancta Mater Ecclesia o historycznej prawdzie Ewangelii.

Instrukcja Papieskiej Komisji Biblijnej z 21 kwietnia 1964 r.

- apeluje by niezmienną prawdę Ewangelii ukazywać w pełnym świetle poprzez przestrzeganie zasad racjonalnej i katolickiej hermeneutyki.

- aby przy objaśnianiu Ewangelii korzystać z pomocy krytyki tekstu, krytyki literackiej i znajomości języków.

- zaleca do poszukiwania w NT zwłaszcza w Ew. rodzajów literackich dzieła

- egzegeta powinien stosować wszystkie dostępne mu środki, aby głębiej wniknąć w charakter Ewangelii, w życie pierwotnych gmin ch. i zrozumieć lepiej wartość Tradycji Apost.

- w razie potrzeby wolno egzegecie odwoływać się do „zdrowych elementów” metody rozwoju form historycznych (formgeschichte).

Instrukcja mówi też o trzech okresach kształtowania się Ew.:

1. Czas Jezusa ziemskiego.

Jezus gromadzi wokół siebie uczniów. Oni towarzyszą mu cały czas. Są świadkami tego co mówi i czyni. Dzięki temu mogą wiarygodnie świadczyć o Jego nauce i życiu. Jezus głosi naukę stosownie do mentalności słuchaczy, aby mogła ona być przyjęta i utrwalona w pamięci.

2. Ustne nauczanie Apostołów.

Wiernie przekazują treść życia i nauki Jezusa. Po zmartwychwstaniu Ch., oświeceni Duchem Św. mają pełniejsze poznanie jego nauki.

3. Utrwalenie Ew. na piśmie.

Autorowie natchnieni spisują Ew. na pożytek młodych gmin ch. Nadali taką formę literacką, która odpowiada celowi każdego z nich. Dbali oto by czytelnicy (słuchacze) przekonali się o pewności tego czego ich uczono.

Instrukcja ponadto zawiera wskazówki dla biblistów - naukowców (niech każdy przyczynia się do postępu teologii i niech będzie gotowy do posłuszeństwa względem Urzędu Nauczycielskiego), wykładowców Pisma Św., (niech nauczają z troską, jaką wymaga ważność przedmiotu, uwzględniając głównie stronę teologiczną), kaznodziejów (przypominają o roztropności w pouczeniach i powstrzymywania od głoszenia nowości niepewnych i nieudowodnionych) dla popularyzatorów Pisma Św. (zachęcać do korzystania z bogactw Słowa Bożego, unikać rozpowszechniani niepewnych śmiałych stwierdzeń współczesnych autorów).

Interpretacja Pisma Św. w Kościele. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej 1993 r.

Dokument omawia:

- cztery metody interpretacji Pisma Św.:

metodę historyczno - krytyczną, metodę analizy literackiej, metodę opartą na tradycji, i metodę odwołującą się do nauk humanistycznych

- dwa podejścia do Pisma Św.:

teologii wyzwolenia i podejście feministyczne. Omawia też sens Pisma natchnionego (dosłowny, duchowy, pełniejszy);

- interpretacje Pisma Św. w tradycji biblijnej (relektura, stosunek ST do NT)

- oraz interpretacje Pisma Św. w tradycji K-ła, zadania egzegezy i jej stosunek do innych dyscyplin.

KKK - Pismo Św. w życiu Kościoła. /Katechizm w tym rozdziale przytacza wypowiedzi Konstytucji dogmatycznej o Objawieniu Bożym - Dei Verbum/

131. „Tak wielka tkwi w słowie Bożym moc i potęga, że jest ono dla K-ła podporą i siłą żywotną, a dla synów K-ła utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz źródłem czystym i stałym życia duchowego.

Wierni Chrystusa powinni mieć szeroki dostęp do Pisma Św.. /Dei Verbum 21/

Studium Pisma Św. ma być duszą teologii św.

133. K-ół (....) upomina wiernych, (...) aby przez czytanie P.Św. „nabywali najwyższą wartość poznania Jezusa Chrystusa” / Flp 3,8/

Metody interpretacji Pisma Św.:

1. Metoda historyczno - krytyczna.

Jest to obecnie najpopularniejsza metoda interpretacji P. Św. Usiłuje ona pokazać przede wszystkim historyczny proces powstania tekstu biblijnego. Interesuje się ludzkim autorem, adresatami, przyczynami, etapami i czasem powstania badanego tekstu. Nawiązuje do etapów powstania P. Św., próbując odtworzyć ich przebieg.

Wyróżnialiśmy trzy etapy powstawania P. Św.:

I historia

II przekaz ustnych tradycji i spisanie „małych form”

III ostateczna redakcja

W przypadku Ewangelii te etapy wyglądały tak:

I słowa i czyny Jezusa z Nazaretu

II przepowiadanie Apostołów, ich uczniów i spisanie „małych form”

III praca redakcyjna ewangelistów uwarunkowana celami teologicznymi dzieła oraz

środowiskiem adresatów

Każdy z wymienionych etapów dokonywał się w charakterystycznym dla siebie środowisku życiowym określanym terminem Sitz im Leben.

Przez środowisko życiowe - Sitz im Leben rozumiemy określony zespół warunków społecznych, religijnych, kulturowych i misyjnych, które wpłynęły na powstanie Ewangelii. Np. na dobór odpowiedniej formy literackiej zrozumiałej w danym środowisku.

W obrębie metody historyczno - krytycznej stosuje się jeszcze inne metody, ułatwiające odtworzenie procesu powstawania dzieła i odkrycie jego Sitz im Leben. Są to:

a. Metoda historii form - Formgeschichte

b. Metoda historii tradycji - Traditionsgeschichte

c. Metoda historii redakcji - Redaktionsgeschichte

Żadna z metod naukowego podejścia do Biblii nie jest w stanie zmierzyć się z całym bogactwem tekstów biblijnych. Także metoda historyczno - krytyczna, mimo jej walorów nie daje takich możliwości. Pojawiają się dziś więc coraz to nowe metody i podejścia do Biblii, aby pogłębić ten aspekt, który budzi największe zainteresowanie.

Te metody i podejścia wymienia: Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej z 1993 r.: Interpretacja Pisma Św. w Kościele. Patrz wyżej. ^

Formgeschichte i Redaktionsgeschichte

A) za ojca metody Formgeschichte uważa się Gunkela, który mówił o gatunkach literackich w Biblii. Jego uczniowie używali tego już terminu - formy literackie. Dzieło Dibeliusa "Die Formgeschichte des Evangeliums"(1919) dało nazwę tej metodzie. Innymi przedstawicielami tego kierunku byli: Schmidt, Bultmann, Bertram, Albertz. Usiłowali przezwyciężyć martwy punkt, na którym zatrzymała się krytyka literacka. Badali oni okres przekazu ustnego, kiedy to materiał tradycji rozwijał się w formy literackie, później włączone do ewangelii synoptycznych. Chcieli ukazać oryginalne formy i przekształcenia w tradycji.

B) główne założenia F. - Ewangelia to nie dzieło jednego autora, lecz kolekcja małych jednostek literackich, włączonych przez autora Ewangelii, który prawdopodobnie nie dbał o porządek logiczny. Należy, więc badać pojedyncze jednostki, analizując ich formę literacka, by dojść do autentycznego materiału tradycji.

Jednostki literackie są dziełem pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej (gminy), która tymi utworami dawała wyraz swej wiary w Chrystusa.

Dziś zatem mamy dostęp do Chrystusa ich wiary, a nie do Chrystusa historycznego. Każda jednostka lit. powstała w pewnej sytuacji egzystencjalnej, związanej z daną gminą -jest to tzw. Sitz im Leben (umiejscowienie jej w życiu - chodzi o kontekst społeczno -ekonomiczną -polityczno -historyczny)-każda jednostka ma jakąś funkcję w gminie. Zgodnie z tymi założeniami postawiono tezę, że wątpliwa jest historyczność Ewangelii, gdyż są one w zasadzie tworem pierwotnej społeczności chrześcijańskiej. Są najwyżej świadectwem wiary pierwotnego Kościoła, dlatego trudno jest dotrzeć do historycznej osoby Chrystusa.

C) reakcja protestancka i katolicka - (Kaetzmann, Bockmann, Robinson, Conzelmann) polegała na szerokiej krytyce mistrza metody F. Przyjmują oni, za Bultmannem, że źródła Ewangelii są rzeczywiście o charakterze kerygmatycznym (związ. z wiarą i głoszeniem orędzia o Jezusie), ale nie można się zgodzić na sceptycyzm niemożności dotarcia do historycznego Chrystusa.

JEREMIAS - Ewangelie mówią, że źródłem chrześcijaństwa nie jest kerygmat, ani paschalne przeżycia, lecz wystąpienie Jezusa i Jego orędzie.

CALDMANN -w swym zarysie historii ksiąg nowotestamentalnych wykazuje, że Chrystus

jest tą osobą, co Chrystus wiary w gminie.

DODD - Ch. jest założycielem chrześcijaństwa. Ewangelie są wyrazem wiary K-ła. Ale punktem wyjścia jest osoba Chrystusa i Jego zmartwychwstanie. Uczeni skandynawscy (Gerhardson i Riesenfeld) badali metody i techniki przekazu ustnego w judaizmie, będące gwarantem wiernego przekazu, którym posługiwał się Ch.

W POLSCE możemy mówić o marksistach (Kosidowskim i Poniatowskim) popierających przesłanki Bultmanna oraz o XX Frankowskim i Kudasiewiczu przeciwstawnych tym pierwszym.

D) ocena F. - należy raczej zachować rezerwę co do postulatu socjologicznego; wspólnota bowiem działa pod wpływem wybitnych jednostek - nie tworzy nowych form.

Fakt, że chrześcijaństwo się rozwinęło, tłumaczy się tylko w historycznej osobie Chr. (wszelkie ruchy są pod wpływem wybitnych jednostek). Nie można tu podważać historyczności Ewangelii tylko dlatego, że nie są one biografią, że nie cytują źródeł historycznych i są logicznie nieuporządkowane. Te zarzuty nie mogą podważać prawdziwości Ewangelii.

E) reakcyjnym do metody historii form (morfo - krytyki) kierunkiem badań stała się metoda REDAKTIONSGESCHICHTE. Celem wstępnym badań egzegetycznych jest odkrycie teologii, przez każdego ewangelistę pomyślanej odmiennie.

Ewangeliści gromadzili różne tradycje, relacjonują je, ale posiadają oni własne oblicze o twórczej myśl. Chodzi zwłaszcza o Sitz im Leben ewangelisty, wykrycie teologicznego myślenia Mateusza, Marka, Łukasza i Jana; odkrycie intencji autora i jego punktu widzenia na opisywaną przeszłość (Metoda została zaakceptowana przez Sobór Watykański II).

Teza 4. Zarys historii biblijnej.

1. specyfika rdz 1 - 11

2. czasy patriarchów

3. niewola egipska

4. wyjście

5. czasy sędziów

6. monarchia

7. niewola babilońska

8. restauracja izraela

8. czasy hellenistyczne

9. okupacja rzymska

10. wojna żydowska i zburzenie świątyni jerozolimskiej - (chodzi o ogólna orientację w chronologii i sytuacji społeczno - politycznej)

a. czasy Patriarchów

b. wyjście z Egiptu

c. zdobycie Kanaanu

d. okres Sędziów

e. pierwsi królowie

f. schizma po śmierci Salomona

g. upadek państw: północnego i południowego

h. powrót z niewoli babilońskiej

i. epoka Ezdrasza i Nehemiasza

j. czasy machabejskie

k. sytuacja polityczno - religijna w czasach nowotestamentalnych

Patriarchowie

Patriarchowie żyli w XVIII w. przed Chrystusem. Byli nomadami (pasterzami): żyli w namiotach, hodowali owce i kozy, kopali studnie, zmieniali miejsca postoju ze swymi trzodami (z Mezopotamii do Kanaanu, z Kanaanu do Egiptu...). Zachowywali niepisany kodeks pustyni, utrzymywali czystość krwi (małżeństwa wewnątrz plemienia), znali prawo gościnności i zemsty zbiorowej.

Abraham - czyli „ojciec mnóstwa” pochodzi z Ur casdin (Ur Chaldeorum) w dolnej Mezopotamii. Wezwany przez Boga „Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej, z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę”.[Rdz 12,1] idzie ufając Bogu i jego obietnicom... „Uczynię bowiem z ciebie wielki naród, będę ci błogosławił i twoje imię uczynię sławnym... Przez ciebie ludy całej ziemi będą otrzymywały błogosławieństwo” [Rdz 12,2-3]. Abraham idzie do Kanaanu.

Izaak i Jakub - stają się sukcesywnie dziedzicami obietnic Bożych. Podobnie jak Abraham, prowadzą życie pasterzy, półkoczownicze w Kanaanie aż do dnia, gdy zmuszeni głodem Jakub i jego synowie na zaproszenie Józefa udają się do ziemi egipskiej i tu osiedlają się( w Goszen przy wschodniej granicy Egiptu) za panowania Hyksosów. Jest to XVIII przed Chr.

Pobyt w Egipcie, Pascha, wyjście i pobyt na pustyni

Mojżesz - „wydobyty z wody” jest Hebrajczykiem z pochodzenia, ma imię egipskie, i jest wychowany w Egipcie, jako uchodźca polityczny prowadzi tryb życia nomadyczny przy szczepie Madianitów. Tu słyszy wezwanie Boże: ma wrócić do swoich ludzi w Egipcie, ma ich sprowadzić do Boga Ojców, którego odtąd będą czcić pod imieniem Jahwe, ma ich wyprowadzić z Egipyu, ponieważ Izrael jest uciskany przez przymus robót przy budowie /prawdopodobnie miasta Ramzes/, zabijanie narodzonych chłopców, zwoiększanie wymagań przy robotach publicznych.

Plagi egipskie - być może jest to kompozycja literacka stworzona przez autora dla mocniejszego podkreślsnia uporu faraona i potęgi Jahwe.

Pascha - święto nomadów, albo półnomadów, bo obchodzona jest poza świątynią, bez kapłana i ołtarza, ofiara wybrana ze stada jest pieczona nie gotowana, spożywana z niekwaszonym chlebem beduinów i ziołami pustyni, w ubraniu pasterzy, w najjaśniejszą noc pełni księżyca. Jest to doroczne święto, obchodzone przy wiosennej pełni księżyca w okresie, gdy owce i kozy mają młode i gdy są prowadzone na pastwiska. Ponieważ jest to moment niebezpieczny dla stada (niebezpieczeństwo drogi, niepewność znalezienia pastwiska) a symbolizuje go demon Niszczyciel, przeto namaszcza się domy krwią (pierwotnie namioty). Tej samej nocy, kiedy Bóg pobił pierworodnych Egiptu, Izraelici obchodzą Paschę, która ocala ich od dziesięciu plag i tej samej nocy wychodzą z Egiptu. Jest to rok ok. 1250.

Pobyt na pustyni - [ok. 40 lat],

Mojżesz kładzie podstawy nowej organizacji religijnej i politycznej, która przetrwa cały okres ST. Na Synaju Izrael zawioera z Bogiem Jahwe przymierze, którego pośrednikiem jest Mojżesz, a którego kartą konstytugyjną jest Prawo. Sercem zbioru praw jest dekalog. To przymierze (ze swym kodeksem prawa) czyni z Izraelitów społeczność narodową. Jest ona teokratyczna.

Oaza Kadesz staje się przez pewien czas centrum federacji pokoleń. Stopniowo nabierają one świadomości własnej i oczekują wejścia do Kanaanu, ziemi ich przodków, Ziemi Obiecanej. Jzrael żywiony "manną z nieba" dochodzi poprzez kraj Moabu do Jordanu. Przed jego przekroczeniem umiera Mojżesz.

Osiedlenie w Kanaanie: Sędziowie

Osiedlenie w Kanaanie stało się bądź przez umowę pokojową z mieszkańcami, bądź przez walkę. Grupa przyprowadzona przez Jozuego (na którego Mojżesz przed śmiercią włożył swe ręce) zaczęła się osiedlać prawdopodobnie ok. 1225 r.

Pierwszym centrum konfederacji Izraelskiej w Kanaanie było sanktuarium w Sychem, gdzie umieszczono Arkę Przymierza - symbol obecności Boga (począwszy od Synaju). Odnowienie Przymierza [Joz 30-35] scaliło jaedność pośród potomków patriarchów. Izrael przechodzi do życia osiadłego i rolniczego, przyjmując język i cywilizację kananejską. Jedność wewnętrzna Izraela opiera się jedynie na wspólnym kulcie Jahwe i na prawie Boga, podanym przez Mojższesza, przechowywanym w sanktuariach. Nie ma natomiast władzy centralnej ponad ośrodkami plemion izraelskich. Korzystając z dezorganizacji politycznej Filistyni, Madianici i inni dokonują częstych napadów na ziemie uprawiane przez Izraelitów. W tej sytuacji Izrael znajduje "zaimprowizowanych" wodzów, którzy prowadzą walkę wyzwoleńczą i czasami sprawują władzę nad jakąś pewną grupą plemion. Są to Sędziowie: Samson, Gedeon (który przygotowuje kampanię wojenną [Sdz 6,25-32] ) i inni. Okres, w którym panowali sędziowie to lata 1200-1050.

Monarchia - szczyt potęgi Izraela

Król - głowa wszystkich plemion ma być związany z kultem narodowym i prawem, ma być gwarantem sprawiedliwości w narpdzie i kierować wojną wyzwoleńczą. Pierwszym królem jest Saul - zatrzymuje infiltrację Filistynów do wnętrza kraju. Namaszczony przez Samuela. Prześladuje szefa swojej gwardii Dawida. Gdy na nowo rozpoczyna się wojna z tradycyjnymi przeciwnikami (ci sami co w czasie Sędziów) Saul wraz ze swoim synem Jonatanem ginie w walce, na wzgórzu Gilboa ok. 1015 r.

Dawid - panuje w latach ok. 1010-970, a więc przez okres 40 lat, czyli okres jednego pokolenia. W Hebron zostaje namaszczony na króla. Pragnie utworzyć jedną stolicę kraju. Dotychczas rezydował w Hebronie, ale ponieważ nie chciał aby doszło do walki pokolń północy z południem o miejsce stolicy (czyli na południu czy na północy) wybiera więc Jerozolimę, miasto neutralne, ktOre było jeszcze wówczas kananejskie a nie izraelskie. Tu przenosi z Hebron Arkę Przymierza i umieszcza ją w namiocie. Chce zbudować Świątynię ale prorok Natan mówi, że jego następca to uczyni. Dawid więc ogranicza się tylko do kupna gruntu pod "Dom Jahwe". Za jego panowania Izrael osiągnął największe terytorium - od zatoki Akabe do gór Libanu. Jest Dawid dobrym politykiem i administratorem: zaprowadza aparat urzędniczy, organizuje wojsko, ale po pewnym czasie traci popularność w kraju ponieważ nakłada zbyt wysokie podatki, wprowadza na wzór władców wschodnich harem, a tym samym wielożeństwo. Godzi tym w religię Jahwe. Jest autorem niektórych Psalmów. Głośna za jego czasów jest sprawa Uriasza i jego żony Batszeby, która wydała na świat Salomona, syna Dawida.

Salomon - panuje w latach ok. 970-930. Namaszczony jest jeszcze za czasów Dawida przez arcykapłana Sadoka przy źródle Gihon (Sadok był arcykapłanem za czasów Dawida). Chce zabezpieczyć państwo z zewnątrz i zjednoczyć pokolenia. Znany jest w Bibli ze swej mądrości w sądach. Wyraża to panująca za jego czasów praworządność i sprawiedliwość. Rozszerzył administrację, stworzył organizację podatkową, kraj podzielił na 12 części, na których czele stali prefekci.!(ale nie ks.Warzeszak)! Wprowadził nowy sposób walki za pomocą rydwanów, rozbudował (na nowy sposób) Jerozolimę, założył nowe miasta. Pierwszy zaczyna prowadzić handel zagraniczny z innymi krajami (np. koniec Egiptu, handel dalekomorski). Imię jego jest słynne z wielkiej świątyni, jaką wybudował dla Jahwe i Jego Arki. Plamą jego panowania było to, że pozwolił na przenikanie obcych, pogańskich kultów dzięki handlowi zagranicznemu. Pozwalał też na bałwochwalstwo w swoim haremie (każda księżniczka czciła swego Boga). To zagrażało religii Jahwe. Z tym walczą także prorocy. Od Salomona do epoki judaistycznej Izrael przeżywa swją tragedię narodową: naród opuścił Boga, a także Bóg - jak się wydaje - opuścił swoj naród. Izrael widzi upadek swoich ambicji państwowych, lecz ten fakt pozwala mu odkryć swe autentyczne powołanie, które ma ch-r religijny oraz przyjąć obietnicę zbawczej łaski.

Podział królestwa /ok. 929 r4./

Za czasów Salomona: despotyzm (nie liczenie się z nikim i niczym). Wielkie podatki i przymusowe prace wywoływały niezadowolenie. Za Roboama - syna Salomona - dochodzi do podziału Królestwa Izraela na dwa:

1) Judy - Południowe, 2) Izraelskie - królestwo Samarii - Północne.

Schizma była wynikiem:

a) orientacji, która wolałaby widzieć luźny związek pokoleń zamiast monarchii,

b) tendencji pokoleń północnych kku oderwaniu. Świadczą o tym wystąpienia proroków: Achiasza (1 Krl 11,29-39) i Szemejasza (1 Krl 12,21-24). Schizma ta stanowi koniec potęgi Izraela.

Następstwa schizmy: Betel i Dan, dwa sanktuaria z posągami złotych cielców, odpowiednikami cherubów w Jerozolimie (trzecie sanktuarium). Chociaż złote cielce to w zamierzeniu króla (Jeroboama) to podnóżek dla Jahwe (bowiem przypominają złotego cielce na pustyni, upodabniają Jahwe do Baala, stojącegona posągu byka).

Stolicą Państwa Półn. - jest Sychem, potem Tirsa i wreszcie Samaria. Południowego zaś Jerozolima.

Państwo północne - cechuje wewnętrzna niestabilność np. w ciągu 50-u lat były trzy zamachy stanu!

Państwo południowe - przez cały czas swej historii trwa przy dynastii Dawidowej. W państwie półn. panuje dynastia Omri. Omri (generał) to założyciel pierwszej dynastii w tym państwie. Zbudował on stolicę - Samarię. W tym państwie i za czasów tej dynastii działli prorocy: Eliasz i Elizeusz. Pierwszy działa za czasów Achaba i jego żony Izebel. Od 841 r. panuje dynastia Jehu (on niszczy całą rodzinę królewską Izraela, niszczy świątynię Baala, Izebel wyrzucona z okna). Państwo Północne upada za czasów króla Ozeasza w 721 r. (upadek Samarii). Zdobył to państwo król Asyrii SalmanassarV.

Królestwo Południowe (Judy)

Ezechiasz - (728-699) panował pod koniec VIII w. Współczesny Izajaszowi, prowadził politykę uzależnienia się od Asyrii(!). Przeprowadził reformę religijną - usunął obce praktyki kultu, a także niektóre obiekty kultu związane od dawna z jahwizmem, jak np. miedziany wąż, który niał być dziełem Mojżesza, a którego czczono w świątyni jerozolimskiej. Chciał też zlikwidować sanktuaria izraelickie (oprócz Jerozolimy), ponieważ odbywały się w nich głównie praktyki poganskie. Próbował przekonaćtakże ludność terytorium północy o konieczności powrotu do kultu Jahwe w Jerozolimie. Myślał też o połączeniu całego narodu z dynastią Dawida. Jedność narodu wraz z jedną świątynią w Jerozolimie to jego zdaniem - preludium do niepodległości narodu.

Reforma religijna miała też akcenty społeczne. Próbowała zlikwidować też nadużycia ekonomiczne. Mowy proroka Micheasza, który to pierwszy zatakował, miały duży wpływ na podjęcie reform przez króla. Sprzyjała temu działalność Jzajasza (byl blisko króla, w jego otoczeniu), który także piętnował nadużycia i żądal reformy religijnej. Asyria - śledząc poczynania Ezechiasza - zorganizowała sanktuarium w Betel, jako przeciwwagę Jerozolimy.

Jozjasz - panuje w latach okk. 641-609. Za jego rządów Juda zdobyła faktycznie niepodległość. Jego największą zasługą był reforma religijna. Największe tego rodzaju dzieło w historii Judy (2 Krl 23,1-25). Dla przeprowadzenia reformy duże znaczenie miało znalezienie księgi prawa przy naprawie świątyni. Reforma polegała na usunięciu obcych kultów i ich praktyk, w pierwszym rzędzie asyryjskich (np. zniszczono sanktuarium w Betel). Jozjasz przeprowadził to co zamierzał zrobić Ezechiasz. Przeprowadził centralizację kultu z jedną świątynią - w Jerozolimie. Do tego przyczunili się też prorocy Sofoniasz i Jeremiasz. Reforma jednak polegała w dużym stopniu na zewnętrznych aktach kultu, a nie doszła do wnętrza człowieka i narodu. Postawiła prawo, jako główną zasadę religii, co w rezultacie dooprowadziło do karykaturalnej teologii prawa, jako opieki Boga nabytej przez akt zewnętrzny. + Jozjasz zginął pod Megiddo w 609 r. w walce z wojskami egipsko-asyryjskimi.

W roku 587/6 Nabuchodonozor - król Babilonu - zdobywa Jerozolimę. Jest to za czasów króla Sedecjasza, a prorocy Jeremiasz i Ezechiel są tego świadkami. W tym też roku upada całe Państwo Południowe.

Niewola babilońska

Trwa od 596 - 538 r. W tym czasie działa Ezechiel, wzywający do nawrócenia, gdyż Bóg mści się za niewierności i grzechy. W czasie tego okresu powstają nowe dzieła historyczne i kompilacje prawne.

Okres Persji (538 - 336)

Cyrus - za czasów tego władcy perskiego w roku 538 został wydany dekrey, w którym ów władca zezwala na powrót Izraelitów do Palestyny i odbudowę świątyni. Powodem wydania tego dekretu było: z natchnienia Bożego przeczytał księgę Izajasza; powód polityczny (Cyrus respektował miejscowe zwyczaje, kult i powierzał stanowiska rodzimym księciom). Pierwsza grupa wróciła pod wodzą Szeszbassar ok. 537 r. Druga została przyprowadzona przez Zorobabela (wnuka króla Jojakima i arcykapłana Jozue) ok. 520 r. Zaczęto odbudowę świątyni. Prorocy Aggeusz i Zachariasz przyczyniają się do tego. Odbudowę świątyni ukończono w 515 r.

Epoka Ezdrasza i Nehemiasza

Nehemiasz - wrócił do Jerozolimy w roku 445 z tytułem namiestnika i z zezwoleniem na odbudowę miasta. Pozostał w Jerozolimie 12 lat, przeprowadzając reformy religijno-społeczne, zajmując się zaludnieniem miasta, organizując życie religijne. Występuje energicznie przeciwko małżeństwom mieszanym (zawieranym z kobietami z plemion pogańskich) wydalając nieposłusznych z Jerozolimy.

Ezdrasz - wraca do Jerozolimy ok. 458 r. Ezdrasz (kapłan - pisarz gminy żydowskiej w Babilonii) wraca z większą grupą Izraelitów, by uczyć prawa Jahwe w Jerozolimie. Odczytuje księgę Prawa w czasie Święta Namiotów. Zajmuje się potem wprowadzaniem go w życie, głównie w dziedzinie małżeństw - małżeństwa mieszane są grzechem narodowym. Judejczycy przysięgli odesłać obce niewiasty. Ezdrasz wraz ze specjalną komisją rozpatruje trudniejsze sprawy.

Za jego czasów Samarytanie przyjmują Pięcioksiąg jako swoją świętą księgę. W tym też czasie powstaje judaizm - Izrael istnieje jako naród; chociaż rozproszony, nie posiadający swojego państwa, tworzy jedno, święte zgromadzenie, pozostając na służbie jedynego Boga, jak kiedyś w czasie pobytu na pustyni.

Epoka hellenistyczna (336 r. do Chrystusa)

Aleksander Macedoński (zwany Wielkim), kładzie kres imperium perskiemu. Po jego śmierci Pakestyna przechodzi pod panowanie Lagidów (Egipt), a ok. roku 200-go przechodzi w ręce Seleucydów, królów Syrii.

W roku 175 tron obejmuje Antioch IV Epifanes (Seleucyd). Za jego czasów arcykapłan Jazon (rcykapłan w tym czasie był także przywódcą cywilnym Judei) rozpoczyna dzieło hellenizacji (buduje gimnazjum, wysyła dary do Tyru na ofiarę Heraklesa) pod pretekstem oparcia się na cywilizacji greckiej porzuca się monoteizm i prawo. Następca Jazona - Menelaos - w 169 r. złupił świątynię jerozolimską a generał jego (Apoloniusz) niszczy w trzy lata później mury Jerozolimy. Dekret królewski znosi dotychczasowe uprawnienia Judejczyków, odbiera wszelką moc Prawu Mojżeszowemu na rzecz prawa pogańskiego. Jerozolimska świątynia zostaje poświęcona olimpijskiemu Jowiszowi. Jego ołtarz ustawia się w miejsce ołtarza całopaleń, a król uważa siebie za objawienie Boga narodowego (nazwa - Epifanes). Kult Jowisza i króla zlewa się w jeden. Ta religia państwowa napotyka na opór w Izraelu. Są więc męczennicy, religia Jahwe chroni się na pustyni. Ale są też odstępcy od religii Jahwe

W roku 166 w Modin, kapłan Matatiasz daje znak do zbrojnego powstania , do Świętej Wojny. Zabija królewskiego komisarza oraz żyda odstępcę, burzy ołt6arz i ucieka z innymi w góry. Po jego śmierci, syn jego Juda z przydomkiem Machabeusz (Młot) prowadzi walkę partyzancką i dzięki niej może wkroczyć do Jerozolimy. Tu dokonuje oczyszczenia świątyni i urządza święte poświęcenia śiątyni w 164 r. W roku 162 Juda otrzymuje dekret o wolności religijnej od Antiocha V Eupatora. Po śmierci Judy, brat jego Jonatan uzyskuje autonomię. Zostaje mianowany w 152 r. arcykapłanem i przerywa tym samym linię Sadokitów, która zajmowała ten urząd od Dawida do roku 170. Szymon, brat Jonatana usuwa wojska syryjskie, nawiązuje stosunki dyplomatyczne z Rzymem i w roku 140 zostaje uznany jako arcykapłan, wódz i książę,. dzierżąc w swym ręku władzę religijną, cywilną i wojskową. Od jego czasów datuje się okres niepodległości.

W tym czasie panuje dynastia HASMONEJSKA. Nazwa pochodzi od Hasmodeona, od którego pochodził Matatiasz, lub też od miejscowości, z której pochodził Matatiasz - Haszmona.

Przedstawiciele tej dynastii to: Jan Hirkan I, Aleksander Janneusz (!), Arystobul i inni.

Kres tej dynastii i państwu zadaje w roku 63 (zdobycie Jerozolimy) Pompejusz.

Niezależne dotychczas państwo Hasmonejczyków stało się prowincją rzymską.

Teza 5. Bóg jedyny Starego Testamentu a nowotestamentalne wprowadzenie w tajemnicę Trójcy Świętej.

(monoteizm starotestamentalny, relacja Chrystus-Ojciec, obietnica Ducha Świętego i jej spełnienie) Teksty: Wj 3,1-15; Iz 43,10-12; J 14,6-20; Dz 2,1-4, itd.

Księga Przymierza (Mojżesz) - I przykazania Boże, wyróżniało to, że Bóg Jahwe był Bogiem Jedynym, pośród innych religii Starożytnego Wschodu, gdzie jak wiadomo oddawano cześć licznym Bóstwom.

Mojżesz - założyciel Jahwizmu, był monoteistą.

Jahwe był tylko jedynym Bogiem religii Mojżesza, ale także różnił się istotnie od bóstw pogańskich Bliskiego Wschodu. Potwierdza to Wj 3,1-15 (opis powołania Mojżesza) Iz 43,10-12 „Wy jesteście moimi świadkami - wyrocznia Pana - i moimi sługami, których wybrałem, abyście mogli poznać i uwierzyć Mi, oraz zrozumieć, że tylko Ja istnieję. Boga utworzonego przede Mną nie było ani po Mnie nie będzie. Ja, Pan, tylko Ja istnieję i poza Mną nie ma żadnego zbawcy. To Ja zapowiedziałem, wyzwoliłem i obwieściłem, a nie ktoś obcy wśród was”.

JAHWE = BÓG ISTNIEJĄCY I ZBAWIAJĄCY

Relacja Ojciec - Chrystus - J 14,6-20.

„Rzekł do Niego Filip: «Panie, pokaż nam Ojca, a to nam wystarczy». Odpowiedział mu Jezus: «Filipie, tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś? Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca. Dlaczego więc mówisz: "Pokaż nam Ojca?” J 14,8n

„W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was”. J 14,20

Jezus jest świadomy Swego Synostwa wobec Boga.

Dz 2,1-4 „Kiedy nadszedł wreszcie dzień Pięćdziesiątnicy, znajdowali się wszyscy razem na tym samym miejscu. Nagle dał się słyszeć z nieba szum, jakby uderzenie gwałtownego wiatru, i napełnił cały dom, w którym przebywali. Ukazały się im też języki jakby z ognia, które się rozdzieliły, i na każdym z nich spoczął jeden. I wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym, i zaczęli mówić obcymi językami, tak jak im Duch pozwalał mówić”.

J 14,16 „Ja zaś będę prosił Ojca, a innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze”.

Bóg w Trójcy Objawia się podczas chrztu w Jordanie. Głos Ojca i Ducha Świętego jako gołębica.

Teza 6. Zapowiedzi mesjańskie Starego Testamentu i ich spełnienie w Jezusie Chrystusie.

(Prorocy o Mesjaszu, dynastia Dawida, cierpiący sługa Pański, chrystologia ewangelistów w świetle oczekiwań mesjańskich Izraela; Teksty: Rdz 3, 14-15; Iż 7, 13-17; 9, 1-6; 11, 1-9; Pieśni o Słudze Pańskim (Słudze Jahwe) z Iz; Mt 12, 38 - 42; Dz 2, 29 - 36;)

Mesjasz - masiah (hebr.), przymiotnik; pomazany, namaszczony rzeczownik: pomazaniec

christos (gr.), christus (łac.)

W historii Izrael trzy kategorie osób były namaszczane olejem świetym i otrzymywały tytuł pomazaniec, mesjasz.

1) królowie - Saul /1 Sm 1,10/ ; Dawid /1 Sm 16,13/; Salomon /1 Krl 1,45/

2) kapłani - np. Aaron z synami /Wj 40,13-16; Kpł 8,12/

3) także niektórzy prorocy np. Elizeusz / 1Krl 19,6/

Mesjanizm - jest jedną głównych i stałych idei w Biblii. Idea przejawia się od początku do końca historii biblijnej, z biegiem wieków i wedle strukturalnych przemian Izraela przybiera różne postacie: od ogólnego zwycięstwa i odnowienia ludzkości przez Mesjasza, potomka Abrahama i króla z rodu Dawida do sługi Pańskiego - i Syna Człowieczego.

Mesjanizm biblijny wychodzi zawsze odwydarzeń już dokonanych, przez nadzieje i oczekiwanie zmierza w przyszłość ku przyjściu Mesjasza i Krółestwa Bożego.

Oczekiwania te mają zawsze charakter reeligijny, niezależnie od tego, że z czasem doszły oczekiwania drugorzędne -doczesne i materialne.

A. Geneza mesjanizmu

Ideę mesjanizmu rozwinęła profetyka starotestamentalna. Mesjanizm w Biblii przybiera charakter miłosiernego planu Bożego dla zbawienia ludzkości. "Dzień Pański" ma niekiedy w S.T. znaczenie mesjańskie, jednak Bóg nie karze tylko po to aby karać, lecz aby uzdrawiać. Dlatego od potopu coraz częściej pojawia się "Reszta", która ma być źródłem odnowy. Temat "Reszty" pojawia się u Ezechiela, Micheasza, Izajasza, Jeremiasza. Dla pozostałej "Reszty" Bóg obiecuje nowe życie, potęgę, sprawiedliwość i świętość wewnętrzną, przemianę serca, poznanie Boga i dobra spływające na inne narody. Sprawcą tego wszystkiego będzie zapewne sam Bóg, ale posłuży się swym wysłannikiem lub zastępcą, którym będzie Mesjasz. - namaszczony - grec - kristos.

W S.T. termin ten odnosi się do króla. W pierwszej fazie mesjanizmu każdy namaszczony król uważany był za Zbawcę.

Od czasów Izajasza myśl prorcka szła również w innym kierynku. Zbawcza interwencja pochodzi od Boga, który przez narodzenie Emmanuela z wybranej przez siebie niewiasty da Znak niewiernemu przedstawicielowi dynastii dawidowej. Ten Znak (hebr. ot - interwencja Boża ) ma zasadnicze znaczenie dla oczekiwania a nie istnienie dynastii (!!!???). Zapowiedziany Mesjasz narodzi się w Betlejem [Mi 5,1-3] jest to najbardziej konkretne proroctwo mesjańskie. Będzie nazwany Cudownym Doradcą, Ojcem Odwiecznym, Księciem Pokoju [Iz 9,5]. Bardzo często prorocy mówią o Mesjaszu nie używając tego słowa. Jeremiasz pisze o "Odrośli Dawidowej", Ezechiel o "Pasterzu" lub "Księciu". Nadzieje mesjańskie zeszły więc z torów politycznych. Pierwszym tego zwiastunem jest Dt-Iz, który pisze o "Słudze Jahwe". Jest tu zawarta nie tylko udręka i poniżenie naroduu, ale i nadzieja, że przez ofiarę i cierpienie nadejdzie zbawienie. To przyszłe zbawienie wkracza w krąg oczekiwań eschatologicznych. Po niewoli babilońskiej prorocy na nowo wiązali nadzieje z dynastią dawidową (Agg. Zach.)

Na kształtowanie idei mesjańskich miał również wpłew okres perski i hellenistyczny.

W tym czasie rozwija się apokaliptyka. Rozwijają się też różne formy tradycji: Mesjasz Król, Mesjasz Kapłan, tajemnicza postać Syna Człowieczego u Daniela. Ale coraz bardziej ujawnia się charakter uniwersalny.

Istnieje zasadnicza różnica między mesjanizmem chrześcijańskim i żydowskim. Myśl chrześcijańska kładzie nacisk na osobę Jezusa Chrystusa, a judaizm koncentruje się raczej na odbudowie narodu. Niektórzy Żydzi oczekiwali innego Mesjasza, różnego od potomka Dawida, a niektórzy zaprzeczali nawet figurze Mesjasza osobowego.

W dokumentach z Qmran (od połowy III przed Ch. do 75 po Ch.) jest wiele tekstów mesjańskich. Wspólnota z Qmran oczekiwała dwóch Mesjaszy: Mesjasza Aarona i Mesjasza Izraela. Mesjasz Aaron był najwyższym kapłanem, natomiast Mesjasz Izraela był przywódcą politycznym pochodzenia królewskiego, z rodu Dawida.

B. Iz 7,14

"Dlatego Pan sam da wam znak:

Oto Panna pocznie i porodzi Syna,

i nazwie Go imieniem Emmanuel".

Cały tekst Iz. 7,1-25 jest proroctwem o Emmanuelu.

w.14 - dlatego - ___ - wydawać by się mogło, że jest to zapowiedź kary. Jednak chodzi tu o znak jak w w.11, a więc znak potwierdzający prawdę o uwolnieniu z niebezpieczeństwa. W obu wypadkach - __Ŕ - ot - stoi bez rodzajnika, a więc chodzi o znak opieki, zapewnienie pomocy w niebezpieczeństwie. Ten znak da nam Pan, a uroczysta zapowiedź tego znaku wskazuje, iż nie będzie to znak zwyczajny

hebr. - _À ____ ___ _À___ __ __ ___ ___ _____ ___

fonet. - hinne halma hara ³ejoledet ben ³ekarat szma immanuel

grec. (LXX) - _dou _ partJ_noV _n gastr_ ka_ t_xetai u__n ka_ kal_seiV t__ noma a_to_ _Emmanou_l

Wlg: - Ecce virgo concipiet et pariet filium et vocabitur nomen eius Emmanuel.

Tym znakiem jest ____ - alma - młoda kobieta zdolna do małżeństwa.

Septuaginta i wulgata mają "dziewica", inne mają "panna", "młoda mężatka".

W S.T. słowo to występuje 9 razy. W dwóch jest to termin muzyczny, ale w pozostałych siedmiu słowo to określa młodą niewiastę, kobietę, dziewczynę zdolną do małżeństwa. Normalnie suponuje to dziewictwo, choć nie jest to wyraźne. Z budowy gramatycznej wynika, że: brzemienna urodzi syna ( lub poczęła i rodzi) i da mu imię Emmanuel.

Emmanuel - _Ŕ ____ Symboliczne imię "Bóg z nami" oznacza, że Bóg pomaga i wspiera porrzebujących. Wyrażenie to często występuje w S.T. Następne rozdziały u Izajasza (9-11) mówią wyraźnie o osobie, która nosi imię Emmanuela. Dlatego całe proroctwo Iz 7,14 skupia się na słowie "emmanuel", a konkretnie na znaku, który będzie dany przez narodzenie się tego dziecka. Dzięki niemu wspólnota ludu wybranego będzie uwolniona z każdego nieszczęścia. Szczególność tego imienia jest widoczna także w tym, że użyta jest l.mn., a żadna osoba w S.T. tego nie ma. Zatem znak dany przez Iz jest zapowiedzią szczególnych narodzin dziecka (chłopca), Który będzie nosiłimię nadziei i pociechy.

C. Iz 11, 1 - 11

Jest to słynny poemat mesjański, zapowiadający przyjście Mesjasza - Króla Sprawiedliwego

w. 1 - "wyrośnie różdżka z pnia Jessego".

Różdżka - ___ -hoter - gałązka młody pęd, odrośl. ____ - migera - z pnia tzn. z korzenia. ___ - gera - oznacza też pokolenie. Jesse to ojciec Dawida. Owym pniem jest więc Jesse, a młodym pędem jakaś postać królewska. Królewski ród Dawida wskutek kataklizmów dziejowych będzie podobny do ściętego drzewa. Jednakże z pnia wyrośnie "nowy pęd" - wybitny potomek. Paralelnie do "hoter" - nowy pęd - Iz używa też nazwy ___ - necer - latorośl, pączek, nowy pęd.

w. 2-3a - inwestytura duchowa nowego króla przejawia się przez wzięcie w posiadanie ducha Jahwe (ruah JHWH). Wyrażenie ___ - naha (spocznie) - wskazuje, że dar ducha nie jest przejściowy, ale trwały. Przyszły król jest w sposób trwały przyobleczony pełnią siły niebiańskiej. Ona powoduje w nim cudowne efekty. Dary charyzmatyczne są wyliczone w trzech parach:

1. _____ ____ ___ - ruah hokima uwina -"duch mądrości i rozumu"-

stanowią one jakby fundament monarchy. Oba terminy są synonimami. Mądrość wskazuje zdolność działania w/g danych okoliczności i rozróżniania sytuacji. Obydwa dary są konieczne dla króla sprawiedliwego.

2. ______ ___ ___ - ruah eca ugewura - "duch rady i męstwa" - pierwszy polega na czynieniu projektów, drugi na sile aby je realizować. Te przymioty w stopniu najwyższym posiadł Dawid.

3. ____ _Ŕ___ ___ ___ -ruah daat łeirat Jahwe -"duch wiedzy i bojaźni Jahwe". Te przymioty odnoszą się do życia religijnego. W/g Ozeasza poznanie (wiedza) wyraża stanowisko człowieka wobec Boga, przejawiające się w posłuszeństwie i miłości. Bojaźń Boża wskazuje na stanowisko wiary wobec Boga. Przyszły król będzie miał ducha głeboko religijnego, będzie wewnętrznie złączony z Bogiem i będzie mógł spełniać rolę pośrednika religijnego.

W pierwszym stychu w. 3 mamy Bojaźń Bożą, co niektórzy tłumaczyli jako "pobożność". Tłumacząc w ten sposób otrzymujemy 7 darów Ducha Św., a ojcowie greccy w liczbie 7 widzieli pełnię tych darów. Jednak ściśle w biblii hebrajskiej jest mowa o 6 darach.

w. 3b - 5 - Nowy Król dzięki darom Jahwe będzie zdolny do rządów sprawiedliwych i doskonałych. Przede wszystkim odnosi się to do sprawiedliwości w sądzeniu i trosce o ubogich. W w. 5 przepaska i pas są elementami ubrania. Są to dwa przymioty sprawiedliwości i wierności, przypisywane Bogu.

w. 6 - 9 - w tych wierszach jest opisany pokój uniwersalny, jako konsekwencja sprawiedliwych rządów króla. Zwierzęta są symbolami ludzi i narodów. Kryje się tu aluzja do pierwotnej harmonii w raju. Będzie to zatem era Nowego Przymierza.

D. Ez 34, 23n

w. 23 - ustanowienie pasterza jest kulminacyjnym punktem całego rozdziału 34. Obok Jedynego Boga będzie jakiś nowy pasterz, a znakiem charakterystycznym dla niego będzie: "ehad" - jeden. To właśnie ukazuje wyższość nad poprzednimi pasterzami i sędziami. Z problemem jednego pasterza wiąże się jedność trzody.

Pasterz, o którym mówi Ezechiel będzie sługą. W biblii mamy dwa przeciwne znaczenie słowa "ebed":

- rozumna służba człowiekowi lub Bogu

- niewolnictwo czyli podporządkowanie człowieka człowiekowi

W tekście, omawianym sługa jest człowiekiem całkowicie posłusznym Bogu. Należy więc do Boga, ale ma wolność w wypełnianiu swoich powinności. Ścisłą łączność z Bogiem podkreśla występujący sufiks "abdi" - mój. "Sługa" jest tytułem honorowym podkreślającym doskonałą harmonię pomiędzy Bogiem i Jego Sługą. W Biblii osoby najbardziej znaczące nazywano "Sługą Jahwe". Sługa jest tytułem wyjątkowym, bo określa człowieka, który niesie słowo samego Boga i reprezentuje przed Nim cały lud. Wszyscy słudzy byli wybierani i przeznaczani do umacniania ludu w wierności.

Ten pasterz u Izajasza jest nazwany "Dawidem", ale nie chodzi tu o Dawida historycznego, wydaje się, że Jahwe w osobie Dawida okazuje swą wierność dla Izraela, dlatego w tym fragmencie jest o nim mowa. Sątrzy możliwości odpowiedzi o jakim Dawidzie mówi Ez.:

-jest to nawiązanie do tradycji prorockiej nadziei, że przyjdzie książę pokoju z domu Dawida.

-jest to idea zmartwychwstania króla Dawida.

-jest to wyrażenie mesjańskie, które wskazuje Dawida nowego i idealnego

Chociaż wszystkie rozwiązania mają tu swoje podstawy, to jednak najwięcej racji przemawia za ostatnim. Przywódcy Izraela byli co prawda nazywani pasterzami, ale ten tytuł nie jest nigdy użyty wprost na określenie prawdziwych królów Izraela. Wydaje się, że jest on zarezerwowany dla "nowego Dawida" - idealnego króla.

Nowy pasterz jest też nazwany "księciem" - (nasi) . Nie jest on nazwany królem- melek ponieważ ( 8 prób odpowiedzi) :

1. książe jest tytułem starszym i ma w tym czasie charakter uniwersalny

2. tytuł "Król" był w tym czasie skompromitowany

3. Ez rezerwuje ten tytuł dla królów Babilonii

4. tytuł książe jest używany dla przywódców w sensie religijnym

5. "książe" jest w ściślejszej relacji ze słowem "pokolenie" i oznacza "przywódcę

pokolenia"

6. nie ma tu racji teologicznych, ale Ez woli używać tytułu "książę"

7. obydwa tytuły są używane zamiennie

8. upodobnienie obu tytułów jest !kwestią gustu!

Można powiedzieć, że obydwa tytuły oznaczają władcę. Są one synonimami i podkreślają godność osoby. Jednak przywódcy polityczni zniesławili tytuł "król".

E. Mi 5,1-5

w.1 - Micheasz ogłasza, że przyszły Mesjasz narodzi się w Betlejem. Jest to najbardziej konkretna zapowiedź mesjańska. Słowa "pochodzenie Jego od początku, od dni wieczności" świadczyłyby o odwiecznym pochodzeniu Mesjasza, lecz może też znaczyć, że starożytne jest pochodzenie dynastii Dawida, z której miał pochodzić Mesjasz tutaj zapowiadany.

w.2 - prorok wskazuje tu na Matkę Mesjasza - "porodzi mająca porodzić"

w.3-5 - Mesjasz będzie pokojem, ale też paść będzie narody mocą Pańską

F. Dn 7,13-14 i Ps 110,4

W księdze Daniela 7-12 mamy wizje. Dn 7,9-14 to wizja Syna Człowieczego. Aramejski zwrot "ber enasz" oznacza w cudzysłowie syna człowieczego czyli człowieka. W słownictwie apokaliptycznym termin ten odnosi się do narodu izraelskiego bądź też do jednostki, która dokona zbawienia - do Mesjasza. Syn Człowieczy jest zwykłym śmiertelnikiem, o czym świadczy wzmianka o "obłokach nieba". Obłok w biblii był symbolem obecności Boga. Obraz Syna Człowieczego jako Mesjasza wykazują apokryfy przed chrześcijańskie, ale przede wszystkim N.T. U Żydów tytuł ten nigdy nie był rozpowszechniony jako tytuł mesjański. Sam Chrystus chętnie używał tego tytułu, zespalając w nim dwa pojęcia: wielkiego Sędziego świata oraz Sługi Jahwe.

Ps 110,4 - "Pan przysiągł

i żal Mu nie będzie:

Tyś kapłanem na wieki

na wzór Melchizedeka".

Ps 110 jest psalmem królewskim o charakterze mesjańskim. W pierwszych trzech wersach głoszone jest przyjście Mesjasza jako władcy uniwersalnego. Wiersz 4 to starotestamentalna zapowiedź wiecznej godności arcykapłańskiej Mesjasza. Obszerny komentarz do tego tekstu daje autor Listu do Hebrajczyków w rozdz. 5-7 . Melchizedek jest typem Chrystusa, nie ma jednak mowy o ofierze

Teza 7. Chrystologia Nowego Testamentu

(Jezus jako Przedwieczne Słowo Ojca, Jezus jako konkretny Człowiek, tajemnica wcielenia, kenozy, zmartwychwstania, wniebowstąpienia, Jezus po prawicy Ojca) Teksty: J 1,1-18; Flp 1.5-11; Kol 1,15-20; Hbr 2,5-18, itd.

Jezus jest przedwiecznym Słowem Boga Ojca „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. Ono było na początku u Boga. Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało. W Nim było życie, a życie było światłością ludzi, a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła. Pojawił się człowiek posłany przez Boga - Jan mu było na imię. Przyszedł on na świadectwo, aby zaświadczyć o światłości, by wszyscy uwierzyli przez niego. Nie był on światłością, lecz [posłanym], aby zaświadczyć o światłości. Była światłość prawdziwa, która oświeca każdego człowieka, gdy na świat przychodzi. Na świecie było [Słowo], a świat stał się przez Nie, lecz świat Go nie poznał. Przyszło do swojej własności, a swoi Go nie przyjęli. Wszystkim tym jednak, którzy Je przyjęli, dało moc, aby się stali dziećmi Bożymi, tym, którzy wierzą w imię Jego - którzy ani z krwi, ani z żądzy ciała, ani z woli męża, ale z Boga się narodzili. A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas. I oglądaliśmy Jego chwałę, chwałę, jaką Jednorodzony otrzymuje od Ojca, pełen łaski i prawdy.

Jan daje o Nim świadectwo i głośno woła w słowach: «Ten był, o którym powiedziałem: Ten, który po mnie idzie, przewyższył mnie godnością, gdyż był wcześniej ode mnie». Z Jego pełności wszyscyśmy otrzymali - łaskę po łasce Podczas gdy Prawo zostało nadane przez Mojżesza, łaska i prawda przyszły przez Jezusa Chrystusa. Boga nikt nigdy nie widział, Ten Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojca, [o Nim] pouczył”. J 1,1-18 (Prolog Ew. Jana). Ukazane Boskie pochodzenie Słowa Jezusa w Ewangelii Jana: Jezus wielokrotnie ukazany jest jako Syn Boży, równy Ojcu. J 14,10nn („Czy nie wierzysz, że Ja jestem w Ojcu, a Ojciec we Mnie? Słów tych, które wam mówię, nie wypowiadam od siebie. Ojciec, który trwa we Mnie, On sam dokonuje tych dzieł. Wierzcie Mi, że Ja jestem w Ojcu, a Ojciec we Mnie. Jeżeli zaś nie - wierzcie przynajmniej ze względu na same dzieła! Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Kto we Mnie wierzy, będzie także dokonywał tych dzieł, których Ja dokonuję, owszem, i większe od tych uczyni, bo Ja idę do Ojca” ); J 14,20 („W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was”) - Ja i Ojciec Jedno jesteśmy.

Jezus jako Człowiek - szczególnie ukazuje ludzkie pochodzenie Jezusa. Ewangelia Mateusza - Rozdział 1 (Rodowód Jezusa, oraz Ewangelia Łukasza - rozdział 2 (Narodzenie Jezusa z Maryi).

Uniżenie Chrystusa, Jego Pokora (Kenoza), czyli wyniszczenie („postać sługi oznacza nie tylko naturę ludzką ale i cierpienie „Sługi Pańskiego”. Flp 2,5-11 - „On uniżył się jako Sługa” (Chrystus, Bóg-Człowiek, wzorem pokory - „To dążenie niech was ożywia; ono też było w Chrystusie Jezusie. On, istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi, stawszy się podobnym do ludzi. A w zewnętrznym przejawie, uznany za człowieka, uniżył samego siebie, stawszy się posłusznym aż do śmierci - i to śmierci krzyżowej. Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych. I aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest PANEM - ku chwale Boga Ojca”).

Zmartwychwstanie Ⴎ wszyscy Ewangeliści wspominają Mt 28; Mk 16; Łk 24; J 20. Dzieje Apostolskie oraz św. Paweł we wszystkich listach ukazują Chrystusa Zmartwychwstałego.

U Marka np. zmartwychwstanie jest ostatecznym dowodem boskości.

Nauka Pawła o zmartwychwstaniu ciał wypływa z wiary w śmierć i zmartwychwstanie Chr. (1Tes 4,14). Wyjaśnia ją głównie w 1Kor 15. Dzieło odkupienia i głoszenie Ewangelii staje pod znakiem zapytania jeżeli nie ma wiary w zmartwychwstanie Chrystusa. Zmartwychwstanie Chrystusa warunkuje nasze zmartwychwstanie. Apostoł twierdzi, że główną racją naszego zmartwychwstania jest także zjednoczenie z Nim (1Kor 15,21-31; Rz 14,7-9; 1Kor 12,12). O sposobie zmartwychwstania mówi Paweł w 1 Kor 15,36-55. Dusza uwielbiona mocą Ducha Św. przeniknie ciało z siłą zdolną wyrwać je ze stanu cielesności i skażenia i podporządkuje je sobie, przywracając człowiekowi jego pierwotną harmonię. Zmartwychwstanie jest dziełem Ojca /1Tes 6,14; 2Kor4,14; Rz 3,25/, a Duch Św. uzdalnia do niego jako Orędownik działający wraz z Chrystusem /Rz 8,34/. Z tekstów Pawła wynika też i cały świat będzie uczestniczyć w tej "wolności synów Bożych", jednak nie wiadomo jak /Rz 8,19-22; Ef 1,10; Kol 1,19- 20/.

Wniebowstąpienie ukazane jest w Dziejach Apostolskich w rozdziale 1,9 „Po tych słowach uniósł się w ich obecności w górę i obłok zabrał Go im sprzed oczu”.

Teza 8. Starotestamentalne przymierza, a przymierze we Krwi Chrystusa.

(Przymierze z Noem, Abrahamem, na Górze Synaj, prorockie zapowiedzi nowego przymierza, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa jako znak przymierza) Teksty: Rdz 8, 20-9, 17; 17, 1-21; Wj 19, 3-9; Ez 37, 24 - 28; Mt 26, 28; Hbr 8, 6 - 13, itd.

Przymierze - (hebr.) berith, kontrakt, układ między osobami lub grupami. W ST to najczęściej układ między Bogiem, a Jego wybrańcami.

Forma paktu miedzy Jahwe, a ludem wzorowana jest na świeckim modelu przymierza tamtej epoki. Przymierze zawierało następujące elementy:

a) wstęp, w którym podawano imię i tytuł suwerena zawierającego przymierze;

b) wprowadzenie historyczne przypominające dobrodziejstwa, jakie suweren np. król wyświadczył wasalowi

c) warunki, czyli klauzule przymierza, wyrażenie woli suwerena, klauzule te przeważnie nazywały się „słowami” lub „słowami przymierza”

d) inwokacje do bogów, świadków zawartego przymierza i poręczycieli wypełnienia

e) błogosławieństwa i przekleństwa, zależnie od wierności czy niewierności wasala

f) na końcu traktat dopełniony był obrzędem zmieniającym się zależnie od epoki - mogła być to święta uczta symbolizująca wspólnotę lub ofiara

np. w u Abrahama (zwierzęta dzielone na pół, układane naprzeciw siebie).

1) Przymierze z Noem. /Rdz 8,20-9,17/

Noe jest pierwszą postacią w pierwotnej historii zbawienia z którą Bóg zawiera przymierze. Biblia mówi o zepsuciu moralnym ludzkości, niegodziwe były myśli i czyny ludzi.

Noe był człowiekiem prawy, nieskazitelny wśród współczesnych sobie. Otrzymuje od Boga obietnice - wszystko co istnieje wyginie, ale z tobą zawrę przymierze. Bóg zsyła potop, a on i jego rodzina mają zostać ocaleni. Po potopie Bóg mówi do Noego : bądźcie płodni i rozmnażajcie się, daje Wam we władanie wszystkie istoty. Nie wolno jedynie spożywać krwi i przelewać krwi brata. Każde życie należy tylko do Jahwe. Noe zostaje praojcem drugiej ludzkości po potopie. Ma zapoczątkować nowy związek Boga z ludzkością. Bóg zawiera przymierze z nim, jego potomstwem i każdą żywą istotą. Noe jest przedstawicielem całej ludzkości, pośrednikiem. Znakiem zbawienia jest tęcza.

Po Kainie grzech wszedł na świat, przez przymierze z N., Bóg zniża się do ludzi, aby z nimi zamieszkać.

Grzech zawsze ściąga (gniew) sąd Boga. Bóg interweniuje, aby oczyścić człowieka. Po potopie życie zaczyna się jakby na nowo, wraca pierwotny porządek. Bóg obiecuje, że już nigdy nie będzie potopu. Nie ma człowieka na ziemi, którego by nie objęło to przymierze.

2) Przymierze z Abrahamem.

Przymierze rozciąga się na niego i całą ludzkość, która powstanie z jego potomków. Abram staje się protoplastą całego narodu. Bóg zmienia mu imię, co etymologia tłumaczy: że będzie ojcem wielu (mnóstwa) narodu, a potomkowie jego zdobędą ziemię Kannan.

Inicjatywa należy do Boga. Jest ona zarazem wezwaniem, będącym wyrzeczeniem: „Wyjdź z twojej ziemi” /Rdz 12,1/, Po przybyciu do Kannanu Bóg mówi do Abrahama: „Twojemu potomstwu oddaję właśnie tę ziemią” /Rdz 12,7/ Znakiem przymierza ma być obrzezanie wszystkich mężczyzn - potomków A. Wylanie kropel krwi jest ofiarą dziękczynną za to, że Bóg dzieli się z człowiekiem mocą dawania życia potomkom.

Obietnica wydaje się być absurdalna, Saraj jest bezpłodna. Abraham przyjmuje, że potomkiem będzie dziecko zrodzone z niewolnicy - Hagar. Bóg daje kolejną obietnicę:

„ ... dam ci z niej ( z Sary ) syna, będę jej dalej błogosławił tak, że stanie się matką ludów”. /Rdz 17,15-16/

Abraham reaguje śmiechem, a obietnica ziszcza się. Spełnia się tez druga obietnica dotyczącą ziemi. Abraham zdobywa na własność ( kupuje od Chetytów ) kawałek ziemi na grób dla żony Sary. Chociaż był to teren mały, fakt nabycia go na własność jest znakiem i tytułem do posiadania ziemi.

Bóg żąda od Abrahama ofiary z syna, przedmiotu obietnicy. Abraham posłusznie czyni wole Boga. Pokłada nadzieje w Bogu , wiedząc że ten nigdy się nie myli. Bóg widząc to ocala chłopca obiecuje: ponieważ okazałeś posłuszeństwo „będę ci błogosławił i dam ci potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie i ziarnka piasku” /Rdz 22,17/

Wiarę i wyrzeczenia wyrównują dobra jakie otrzymuje A. od Jahwe. Pierwszym skutkiem wiary jest usprawiedliwienie. A. Cieszy się zaufaniem Boga - Bóg nie ma przed nim tajemnic. /Rdz18,17/ Jahwe jest gotowy do miłosierdzia, przyjmuje wstawiennictwo A. za sprawiedliwymi

(zniszczenie Sodomy i Gomory)

3) Przymierze na Synaju. /Wj 19,3 - 9/

Jest to znów inicjatywa Jahwe, który wzywa Mojżesza. Przymierze jest łaską, lud nie ma nic do zaoferowania. Jahwe nie narzuca przymierza, przedstawia je i proponuje. Lud jednogłośnie zgadza się. Bóg podaje swoje imię- JAHWE i swój tytuł w stosunku do ludu: Twój Bóg.

Dobrodziejstwem jakie Jahwe wyświadczył ludowi jest - wyprowadzenie z Egiptu, „z domu niewoli”. Jahwe ukazuje się jako Zbawiciel. Związek Jahwe Izraela z ludem jest doświadczalny nie spekulatywny - Izrael widział co Jahwe uczynił. Tylko Jahwe wyprowadził lud - z tego wynika jedyność. ( „ nie będziesz miał bogów cudzych obok mnie) ST przedstawia dwa sposoby zawarcia przymierza. a) Mojżesz i Aaron i starsi ludu spożywają posiłek w obecności Jahwe, oddając się jego kontemplacji. b) ten opis zdaje się odtwarzać pewną tradycję liturgiczną , zw. z sanktuariami Państwa Pół. Mojżesz stawia dwanaście kamieni, na pamiątkę 12 pokoleń i ofiarny ołtarz. Składa ofiary, wylewa część krwi na ołtarz i pokrapia nią lud na znak jedności między Jahwe, a Izraelem. Lud zobowiązuje się uroczyście do przestrzegania przymierza. Różne przedmioty będą podtrzymywały pamięć o nim.

Arka przymierza (przechowują w niej „tablice Świadectwa” czyli Prawa) jest pamiątką p. i znakiem przebywania Jahwe pośród Izraela.

Ośrodkiem i punktem kulminacyjnym historii objawienia ST jest przymierz Boga z ludem wybranym na Synaju. Izrael staje się szczególną własnością Boga. Oddziela go od innych narodów i konsekruje na lud święty. Równocześnie daje wielkie i groźne sankcje: zachowanie prawa na czele z Dekalogiem.

Prorockie zapowiedzi nowego przymierza.

Przez Jeremiasza, Jahwe nie tylko karci, ale i oznajmia narodowi, że nadal będzie kontynuował dzieło zbawienia zawierając nowe przymierze. „Oto nadchodzą dni (...) kiedy zawrę z domem Izraela (...) nowe Przymierze” /31,31-34/. Jeremiasz oznajmia przymierze, które zawrze w imieniu ludzkości Jezus Chrystus. Będzie ono oparte nie na słabej woli człowieka, ale na woli Bożej, na Duchu Św. na nowej serdeczności jaka zaistnieje między bogiem, a społecznością.

Podobnie Ezechiel domaga się od Izraela wewnętrznego odnowienia. /Ez 36,26-27/ Jahwe dokona odnowienia w dziedzinie ducha i serca, a więc w centrum życia intelektualnego i moralnego. Te myśli znajda swe odbicie w Ewangelii Jana /J 14,15-17/ i listach św. Pawła /Rz 8,9; Ef 1,17/.

Izajasz dodaje do przymiotów przymierza nowe określenie: „Zawrę z wami wieczyste przymierze” (55,3; 61,8). Chciał zaznaczyć, że przymierze nowotestamentalne trwać będzie do czasów eschatologicznych.

Jezus pośrednikiem Nowego Przymierza.

Św. Paweł objaśnia wartość przymierza Jezusowego. „Bóg zesłał swego syna, zrodzonego z niewiasty, zrodzonego pod Prawem, aby wykupił tych, którzy podlegali Prawu, abyśmy mogli otrzymać przybrane synostwo. Na dowód tego, że jesteśmy synami, Bóg wysłał do serc naszych Ducha, Syna swego, który woła: Abba Ojcze !” /Ga 4,5-6/

Jezus ustanawia swe przymierze w czasie Ostatniej Wieczerzy, której opisy zostały przekazane nam w Ewangeliach /Mt 26,26-28; Mk 14,22-24; Łk 22,15-20/ i u św. Pawła /1 Kor 11,23-25/użyte we wszystkich tekstach słowo „przymierze” wskazuje, że na Ostatniej Wieczerzy Jezus ustanowił Najświętszy Sakr., ale także Nowe Przymierze. Jak Stare połączone było z ucztą, tak i nowe ustanowione zostało podczas Wieczerzy. Mojżesz kropił krwią 12 pokoleń, tu Jezus podaje własną krew 12 Apostołom, którzy symbolizują nowy lud boży - Kościół. Jezus wypowiadają słowa konsekracji „Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej” /Łk 22,20/ nawiązuje do słów Jeremiasza /31,31-34/

Chrystus nie tylko zawiera przymierze między Bogiem, a ludźmi ale sam jest Przymierzem. Nakaz w formule konsekracyjnej u Św. Pawła : „czyńcie to na moją pamiątkę” /1 Kor 11,24/ odnosi się nie tylko do powtarzania Eucharystii, lecz stałego odnawiania Nowego przymierza. Ostateczny etap rozwoju Przymierza nastąpi z chwilą paruzji Chrystusa.

Teza 9. Biblijne podstawy Mariologii

(Dziewictwo, Boże Macierzyństwo, rola w dziele odkupienia Syna, Maryja a Kościół): Łk 1, 26- 56; J 2, 1- 11; J 19, 25- 27; Ga 4, 4- 5; Ap 12, 1- 6; itd.

Dziewictwo

Z Boskim macierzyństwem Maryi jest ściśle związany przywilej Jej Dziewictwa. Mt i Łk stwierdzają, że Jezus został poczęty przez Maryję w sposób cudowny, bez udziału męża. Jej macierzyństwo jest zatem wyjątkowe pod względem fizycznym. Maryja jest dziewicą nie tylko w sensie fizycznym, ale też duchowym. Nazwanie zaś Jej „ pełną łaski” i zapowiedź, że ogarnie Ją „moc Najwyższego” oznacza, że przywilej dziewiczego macierzyństwa wiąże się w Niej ze zbawczym działaniem Boga, ma więc także wymiar nadprzyrodzony.

ST:

„Protoewangelia”

Proroctwo Izajasza Iż 7, 14- znakiem jest matka Emmanuela. Jej postać jest ukazana jako zapowiedź i znak Bożego zmiłowania.

Nauka Ojców Kościoła (św. Ignacy, Justyn, Ireneusz) “zawsze Dziewica” semper virgo - Piotr bp Aleksandrii (+ 311)

Dziewictwo rozumiano w chrześcijaństwie nie tylko jako powstrzymanie się od życia płciowego, ale przede wszystkim jako zachowanie bez uszczerbku stanu, w jakim człowiek wyszedł z ręki Boga, a zatem jako znak należenia wyłącznie do Boga Stwórcy. Przez swoje dziewicze Macierzyństwo Maryja jest wzorem dla Kościoła, „typem” Kościoła, który jest także dziewicą i matką. Dziewiczość polega tu na zachowaniu wiary a macierzyństwo polega na rodzeniu innych dla Boga przez apostolstwo, dobry przykład, cierpienie, modlitwę.

Nauka o Dziewictwie Maryi została uroczyście określona na synodzie Laterańskim, zwołanym przez papieża Marcina I, w 649r.

Boże Macierzyństwo, rola w dziele Odkupienia

Opis Zwiastowania ułożony jest w ogromnej części z aluzji do prorockich tekstów ST, momentami cytowanych dosłownie.

Proroctwo Sofoniasza- zapowiada radość „Córy Syjonu”; w tłumaczeniu greckim Septuaginty ten tekst zaczyna się od słowa chaire (raduj się), podobnie jak tekst Zwiastowania: So 3, 14n. 17.

Proroctwo Natana- wypowiedziane do króla Dawida 2 Sm 7, 12- 14. 16.

Ogarnięcie cieniem” obiecane Maryi przypomina obłok chwały Bożej ukazujący się nad arką (por. Wj 40, 34n). Także proroctwo Izajasza o pannie poczynającej i rodzącej (por. Iz 7, 14) urzeczywistnia się w pełni w opisywanym wydarzeniu. Pozdrowienie anioła chaire kecharitomene- można by przetłumaczyć dosłownie: „raduj się obdarzona na stałe życzliwością”- czy też „ obdarzona trwałym wdziękiem". W wyrażeniu kecharitomene ukryte jest bowiem słowo charis, które może oznaczać życzliwość lub wdzięk. U św. Pawła oznacza ono dar udzielony przez Boga w Chrystusie; dar, który czyni człowieka nowym stworzeniem, uczestniczącym w godności dziecka Bożego. Stąd tłumaczenie „pełna łaski” nie jest jakąś arbitralnie dobraną interpretacją, ale wydobyciem istotnego sensu tego nieprzetłumaczalnego wyrażenia. Kontekst mówiący o znalezieniu charis u Boga i o zstąpieniu Ducha Świętego uzasadnia to tłumaczenie w pełni.

W opisie Łk Maryja ukazana jest jako świadomie współdziałająca z inicjatywą Boga. Polega ono na świadomym przyjmowaniu Bożej inicjatywy i wyrażaniu zgody, posłuszeństwa oraz wdzięczności Bogu, czyli na uwierzeniu.

Łk 2,34n- cierpienie Maryi jest przez Łukasza nie tylko zapowiedziane ale również konkretnie przedstawione. Wcześniej już ukazane jest upokorzenie materialnego ubóstwa( położyła Go w żłobie 2, 7), później zaś moralna udręka niepewności ( z bólem serca 4, 48n; nie zrozumieli tego 2, 50). Szczególną wskazówką, że chodzi tu o udział Maryi w zbawczym misterium ofiary Chrystusa jest wzmianka o trzech dniach szukania (Łk 2, 46), przypominająca późniejsze oczekiwanie Apostołów do „trzeciego dnia” na Zmartwychwstanie.

Jan pisze o Maryi obecnej na początku i na końcu działalności Jezusa. W opisie pierwszego cudu w Kanie ( J 2, 1- 22), podobnie jak w krótkiej scenie pod krzyżem (J 19 25- 27) Maryja nazwana jest czterokrotnie przez Ewangelistę Matką Jezusa, natomiast przez samego Chrystusa- niewiastą” w ten sposób autor z płaszczyzny doczesnej przechodzi na płaszczyznę historii zbawienia. Boży plan zbawienia obejmuje bowiem także rolę niewiasty, niegdyś pośredniczki grzechu, teraz pośredniczki zbawienia. Jak w tekście protoewangelii jest obietnica dotycząca niewiasty i jej uczestniczenia w nieprzyjaźni z szatanem, matki zwycięskiego potomstwa- tak w Ewangelii Jana owocem współdziałania Maryi jest wiara uczniów( J 2, 11) i podjęcie roli macierzyńskiej wobec przybranego syna (J 19, 26). Nowa niewiasta staje się, jak niegdyś Ewa, „matką żyjących” (Rdz 3, 20). Podobnie jak ona po urodzeniu Seta, może mówić: Dał mi Bóg potomka innego w zamian za Abla, którego zabił Kain (Rdz 4, 25).

Maryja a Kościół

Maryja modli się z Kościołem oczekującym na Dar Ducha Świętego, by się ujawnić światu- tak jak sama otwierała się na przyjęcie tego Ducha, by urodzić dla świata obiecanego Mesjasza. Ta ostatnia historyczna wzmianka o Niej modlącej się wraz z Apostołami w momencie poprzedzającym publiczne ukazanie się Kościoła- pozwala dostrzec w Niej pierwszego i najdoskonalszego członka nowej społeczności, doskonały pierwowzór wszystkich wierzących w Chrystusa.

Wreszcie tekst Ap 12, 1- 6. 13- 17 stanowi trudną do rozwikłania wizję prorocką, gdzie to co dotyczy Kościoła obrazowo łączy się z tym, co dotyczy Maryi. Jest tam ukazana „Niewiasta” tryumfująca w wymiarach kosmicznych i eschatologicznych, rodząca Mesjasza i mająca udział w walce z szatanem, prześladowana i zwycięska. Wzmianka o Jej „bólach rodzenia” (Ap 12, 2), podobnie jak o przebywaniu „na pustyni” ( 12, 14), może się odnosić raczej do prześladowanej społeczności Kościoła. Jeśli chodzi tu o Maryję to mowa jest tu o Jej udziale w cierpieniach Chrystusa i o realizującym się przez to cierpienie duchowym macierzyństwie wobec odkupionych.

Teza 10. Lud Boży Starego i Nowego Testamentu.

(Izrael jako naród wybrany, tajemnica Izraela po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa w ujęciu św. Pawła, Kościół ludem Nowego Przymierza, biblijne metafory Kościoła. Teksty: Pwt 7,1-16; Iz 63,7-18; Rz 9,1-10,4; Dz 2,42-47; 1Kor 12,12-27; Ef 5,21-32)

Izrael jako naród wybrany

Wybranie i powołanie Izraela należy do podstawowych tematów ST. Najpierw Bóg pował Abraham, Izaaka i Jakuba (Wj 3,16) Później objawił się Mojżeszowi i wezwał go zorganizowania narodu Izraelskiego. Na dalszym etapie rozwoju naród ten stanie się Ludem Bożym.

Izrael nie był licznym narodem. „Jahwe wybrał was i znalazł upodobanie w was nie dlatego, że liczebnie przewyższacie wszystkie narody, gdyż ze wszystkich narodów jesteście najmniejszym” ( Pwt 7,7)

O wybraniu nie decyduje też wartość moralna tego ludu. Wybór był wolną decyzją Boga. „Jahwe was umiłował, chce on dochować przysięgi danej waszym przodkom” (Pwt 7,8)

Izrael stał się ludem „nabytym” przez Jahwe. Stał się też własnością Jahwe, a więc kimś na kim Bogu szczególnie zależy, kto jest mu szczególnie drogi. Wybranie narodu prowadziło do zmiany istnienia. Przez ten fakt Izrael został wywyższony. Powołanie jest także wezwaniem. Bóg powołując wyznacza zadania. Wierność Izraela wyraża się zachowanie przykazań. Narodowi wybranemu Bóg powierza zadania, przygotowanie się na przyjęcie Mesjasza, który zbawi i ocali Naród.

Kościół ludem Nowego Przymierza.

Misja narodu wybranego kończy się wraz z chwilą przyjścia Chrystusa. On tworzy Lud Boży - Kościół. Jest ciągle obecny z ludem Nowego przymierza poprzez Eucharystie i posyłanie Ducha Św. nadaje temu ludowi nowe Prawo - przykazanie miłości Boga i bliźniego, ewangeliczne błogosławieństwa. Wyzwala z niewoli grzechu ponosząc śmierć na krzyżu za wszystkich ludzi. Wytycza Ludowi cel, którym jest ostateczne spotkanie w Domu Ojca - zbawienie. Zawiera z każdym człowiekiem wyłączne Przymierze, udzielając mu życia Bożego.

Teza 11. Grzech i przebaczenie w ST i NT.

(grzech pierworodny - Rdz i Rz, wina - kara - ekspiacja w Prawie Mojżesza, mądrościowa nauka o odpłacie, miłosierdzie Ojca w nauczaniu Jezusa, łaska u św. Pawła. Teksty: Rdz 3,1-24; Rz 5,12 -21; Hbr 9,11-15; Ps 37,8-22 . Przypowieści ewangeliczne o Bożym miłosierdziu; Rz 5,6 -11)

Bóg stworzył człowieka jako istotę rozumną i wolną. Dał mu również pewne normy postępowania. Właśnie wtedy „na początku”, nie wiemy jak i kiedy to się stało- człowiek nie posłuchał Boga. Sam chciał decydować o tym co jest dobre, a co złe. Zamiast uznać swą zależność od Boga zapragnął być jego konkurentem. W ten sposób popełnił grzech.

Ten grzech wtargnął w historię ludzi. Człowiek natychmiast odczuł jego skutki - przeraził się zawstydził, ukrył się przed Bogiem, poznał „nagą prawdę” o sobie. W jakiś sposób grzech dotknął wszystkie stworzenia. Pierwszy grzech rodzi następne i w ten sposób człowiek sprowadza na siebie niewolę grzechu.

Bóg jednak nie opuścił człowieka. Jahwe rzekł do węża: „ Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie, a Niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje, a potomstwo jej, ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę.”

Oto pierwsza dobra nowina, najpierwsza zapowiedź, że zło zostanie pokonane.

Rozpoczęła się historia zbawienia, proces wyzwolenia człowieka z niewoli grzechu. Prawie każda karta Biblii pokazuje człowieka, który upada i Boga, który wspaniałomyślnie przebacza i stara się wyprowadzić człowieka z grzechu. Bóg pełen miłości i miłosierdzia.

Odkupił nas z grzechu Jezus Chrystus przez swoje posłuszeństwo Ojcu okazane w swoim życiu, a zwłaszcza w śmierci na krzyżu. W sakramencie chrztu Chrystus uwalnia nas z grzechu pierworodnego.

Grzech pierworodny

Wśród wszystkich opisów ST relacja o upadku człowieka otwiera dzieje całej ludzkości, zawiera mnóstwo bogatych w treści pouczeń. Aby zrozumieć czym jest grzech należy ten opis wziąć za punkt wyjścia, mimo, że nie występuje w nim samo słowo ”grzech”, grzech Adama jest co do swej istoty nieposłuszeństwem, jest aktem świadomego i dobrowolnego przeciwstawienia się człowieka Bogu przez pogwałcenie jednego z przykazań. Oprócz tego zewnętrznego aktu Pismo Św. mówi wyraźnie o pewnym wew. akcie, którego zew. wyrazem było właśnie złamanie przykazania. Adam i Ewa nie usłuchali Boga, ponieważ ulegając sugestiom węża chcieli „być jak Bóg znający dobro i zło” (Rdz 3,5) tzn. chcieli (zgodnie z interpretacją najpowszechniej przyjmowaną) zająć miejsce przysługujące Bogu. Tylko Bóg może decydować o tym co dobre i co złe. Siebie samych przyjmując za miarę, pragną oni być panami swojego przeznaczenia i dysponować swoim losem wg. własnej woli. Nie chcą być poddani temu, który ich stworzył. Zrywają w ten sposób stosunki wiążące człowieka z Bogiem.

Grzech zanim ujawnił się w postaci czynu człowieka zdeprawował jego ducha.

Ponieważ grzech dosięgnął relacji człowieka z Bogiem, którego człowiek jest obrazem, trudno wyobrazić sobie większą przewrotność i trudno dziwić się, że pociągnęła za sobą tak poważne skutki. Od tego momentu wszystko się zmieniło pomiędzy człowiekiem, a Bogiem. Była to wina człowieka to on wzgardził Bogiem i uciekł od Niego pozostała już przed nim tylko śmierć. Przed nią przestrzegał człowieka Pan Bóg, aby się nie decydował na grzech: „śmiercią umrzesz”.

Ekspiacja w Prawie Mojżesza

W tłumaczeniach Biblii ST używa się często terminów „przebłaganie”, „przejednanie” albo „ofiara za grzechy”, przy składaniu, których „kapłan dokonuje obrzędu ekspiacji” (Kpł 4) w związku z dorocznym świętem dnia 10 Tiszwi zwanego „dniem przebałagań”, „wielkim dniem ekspiacji” (opis Kpł 16).

W NT sam termin jest rzadki (Rz 3, 25; Hbr 2, 17; 1 J 2, 2; 4, 10) lecz idea, którą on wyraża występuje dość często, nie tylko w Hbr lecz także kiedy jest mowa o tym, że Chrystus „umiera za nasze grzechy” (np. 1 Kor 15, 3) albo, że „wylewa swoją krew na odpuszczenie naszych grzechów” (np. Mt 26, 28).

Ekspiacja zakłada istnienie grzechu a jej skutkiem jest zniszczenie grzechu.

Grzech nie jest pojmowany na sposób materialnego trudu lecz oznacza bunt człowieka przeciw Bogu. Ekspiacja usuwa grzech jednocząc człowieka na nowo z Bogiem i poświęcając go Jemu zgodnie ze znaczeniem obrzędu pokropienia krwią. Ponieważ grzech wywołuje Boży gniew, zatem każdy akt ekspiacji kładzie kres tego gniewu „sprawiają, że Bóg jest przebłagany”. Biblia funkcje te przypisuje zazwyczaj modlitwie. Ofiary przebłagalne mają na celu raczej „złożenie hołdu, który jest miły Bogu”.

Przebłaganie i wstawiennictwo.

W tych nielicznych przypadkach, kiedy te dwa terminy: „ekspiacja” i „gniew” znajdują się obok siebie zazwyczaj chodzi o modlitwę. Tak się ma rzecz w związku z ekspiacją, której dokonywał Mojżesz (Wj 32, 30; 32, 11nn) albo Aaron (Lb 17, 11 nn) przynajmniej w interpretacji Księgi Mądrości 18, 21-25. Podobnie należy pojmować ekspiacje Pinchasa /kapłan, wnuk Aarona/ (Ps 106, 30), a jeszcze bardziej dzieło „sługi Jahwe”, którego wstawiennictwo jest wspominane aż cztery razy.

Nic dziwnego, że Hbr opisuje Chrystusa wstępującego do nieba by tam spełnić funkcje istotne dla swego kapłaństwa, posługuje się również rzeczownikiem „wstawiennictwo” (Hbr 5, 7). Chrystus jest przy tym porównywany do najwyższego kapłana, który wchodzi do „Świętego Świętych”, aby tam dokonać obrzędu ofiarniczego w całym tego słowa znaczeniu, tj. pokropienia krwią tzw. „przebłagalni” czyli górnej części Arki. W ten sposób sama śmierć Jezusa została przedstawiona jako najwyższe „wstawiennictwo” (Hbr 5,7).

Ekspiacja będzie pozbawiona jakiejkolwiek wartości jeśli nie będzie mieć związków z zewnętrznymi dyspozycjami tego, który składa ofiarę. Ekspiacja jest przede wszystkim aktem duchowym. Czyny zew, są wyrazem tych aktów lecz nie są w stanie ich zastąpić właściwie pojęta ekspiacja wyklucza również wszelkie usiłowania by wzmóc na Bogu Jego łaskawość względem człowieka. Opisując wstawiennictwo Aarona Ks. Mdr podkreśla, że modlitwa Aarona polegała na „przypominaniu Bogu Jego obietnic i przyrzeczeń” (18, 22). Ostatecznie modlitwa wstawiennicza sprowadza się do wyznawania wiary w wierność Boga. Tak rozumiana ekspiacja wcale nie zmierza do tego (chyba, że jedynie w oczach ludzi by zmienić nastawienie Boga) lecz ma na względzie przysposobienie człowieka na przyjęcie daru Bożego.

Tak więc dzień ekspiacji był w świadomości religijnej Żydów bardziej dniem przebaczenia. Przez Chrystusa i w Chrystusie Bóg Ojciec urzeczywistnia plan swojej odwiecznej miłości (1J 4, 8), okazując się łaskawym tzn. przebaczając ludziom. Przebaczenie to jest skuteczne i rzeczywiści niweczy grzech, a Bóg oczyszczają człowieka, przekazuje mu swoje własne życie (1 J 4, 9).

Miłosierdzie Ojca w nauczaniu Jezusa.

Potocznie miłosierdzie utożsamia się ze współczuciem. Taka identyfikacja stwarza niebezpieczeństwo zasłonięcia konkretnego bogactwa. Miłosierdzie jest tam, gdzie zbiegają się ze sobą współczucie i wierność.

Od początku do końca Bóg objawia swoją wrażliwość na ludzką nędzę; człowiek zaś, naśladując swego Stwórcę, powinien okazywać miłosierdzie swoim bliźnim. Kiedy człowiek uświadamia sobie to, że jest nieszczęśliwym lub grzesznikiem, wtedy ukazuje mu się mniej lub bardziej wyraźnie, oblicze nieskończonego miłosierdzia.

Wołanie psalmisty nie przestaje rozbrzmiewać: „zmiłuj się nade mną Pani” (Ps 4, 2; 6, 3; 9, 14; 25, 16), „sławcie Pana bo dobry, bo na wieki Jego miłosierdzie” (Ps 107, 1). Jest to miłosierdzie, którego nie przestaje On okazywać zarówno tym, co w ucisku wołają do Niego, jak i wszystkim „synom Adama”, kimkolwiek by byli. Występuje On bowiem jako Obrońca ubogiego, sieroty, wdowy.

Termin miłosierdzie nie pojawia się w opisie wydarzeń ale samo wyprowadzenie ludu Izraela z Egiptu jest przedstawiane jako akt miłosierdzia. „Napatrzyłem się na udrękę ludu mojego w Egipcie i nasłuchałem się narzekań na jego ciemięzcę. Zstąpiłem aby go wyrwać z jarzma egipskiego” (Wj 3, 7).

Zbawienie grzesznika.

Miłosierdzie Boże obejmuje nawet człowieka, jeśli nie wpadnie dobrowolnie w wew. zatwardziałość. Na Synaju Bóg objawia się Mojżeszowi. Naród wybrany dopiero co popadł w grzech. Lecz Bóg oświadcza, że jest absolutnie wolny i całkowicie bezinteresownie może okazywać miłosierdzi, komu chce (Wj 33, 19), oznajmia, że miłosierdzie będzie w stanie zapanować nad grzechem bez narażania na szwank swojej świętości.

Okazuje się ciągle w historii świętej, że gdy Bóg ma ukarać swój lud za grzech, to właśnie wtedy ulega uczuciom miłosierdzia, o ile tylko grzesznik z głębi swojej nędzy zacznie wołać do niego o pomoc. Bóg „pragnie” gestu grzesznika w jego stronę miłosierdzi Boże nie zna innych granic prócz zatwardziałości grzesznika. „Zmiłuj się nade mną Boże w miłosierdziu Swoim, w ogromie Swej litości zgładź moją nieprawość” (Ps 51, 3).

Jezus jako „miłosierny Arcykapłan” (Hbr 2, 17) „upodobnił się we wszystkim do swych braci” i urzeczywistnił odwieczne plany Bożego Miłosierdzia. Doskonałości, której domaga się Jezus - wg. Mt 5, 48- od swoich uczniów, polega na tym aby być miłosiernym jak miłosierny jest Ojciec niebieski (Łk 6, 36) „błogosławieni miłosierni albowiem oni miłosierdzi dostąpią” (Mt 5, 7).

Przypowieść o Synu Marnotrawnym Łk 15, 11-32

Łaska.

Słowo charis - łaska istniej już w ST ale NT ustalił sen tego słowa i nadał mu właściwy zakres przy określeniu nowej ekonomii zbawienia ustanowionej przez J.Ch.

Łaska to dar Boży, który zawiera w sobie wszystkie inne dobrodziejstwa - te które prowadzą do Syna Bożego (Rz 8, 32). W ST zapowiadana jako obietnica i nadzieja. W Liście Św. Pawła do Galatów chrześcijański sposób odczytywania ST, polega na odnalezieniu już w starej ekonomii czynów charakterystycznych dla Boga, łaski.

Łaska w Bogu.

Sam Bóg podkreślił siebie: „Jahwe Bóg miłosierny i litościwy, cierpliwy, bogaty w życzliwość i wierność” (Wj 34, 6).

Przejawy Łaski Bożej.

Dobroć Boga rozlewa się na wszelkie ciało (Syr 1, 10). Jest to inicjatywa darmowa ze strony Boga. Łaska Boża domaga się wymiany, wspólnoty - pragnie partnerów (Pwp 6, 5; 12n; 10, 12n; 11, 1).łaska Boża objawiła się w J.Ch. przyjście na świat Jezusa ukazuje jak daleko może się posunąć Bóg w swej dobroci - aż do oddania nam swego własnego Syna (Rz 8, 92). Źródłem tego niezwykłego gestu są: dobroć, wierność, miłosierdzie.

Łaska Boża - jest darem i tajemnicą bardzo konkretną. Każdy chrześcijanin i każda społeczność chrześcijańska otrzymują ją i nią żyją (Rz 12, 6; Ef 6, 7).

Płodność Łaski. Łaska Bożą „nie jest bezpłodna” (1 Kor 15, 10). Ona sprawia, że wiara rodzi uczynki, że spełnia swoje zadanie (1 Tes 1, 3; 2 Tes 1, 11), że jest czynna poprzez miłość (Gal 5, 6) i że wydaje owoce (Kol 1, 10).

Grzech, zerwanie stosunków z Bogiem, jest również skłóceniem ludzi między sobą już w raju w stosunkach pierwszej pary ludzi, Adam nie chce mieć nic wspólnego z niewiastą; oskarża przed Bogiem tę, którą Bóg dał mu do pomocy. Kara zesłana na pierwszych ludzi sankcjonuje ten rozłam spowodowany grzechem. Skłócenie spowodowane grzechem przejdzie na synów Adama i Ewy. Misterium grzechu wykracza poza świat ludzi. Pomiędzy Bogiem a człowiekiem pojawia się trzecia postać. ST z początku nic o niej nie mówi, być może dlatego by nie czynić z niej przypadkiem drugiego boga. Jednak Mdr (2, 25) utożsamia tę postać z diabłem lub szatanem, który ukaże się w pełni w NT.

Wina.

Utożsamia się z grzechem, gdy z powodu jakiegoś czynu lub zaniedbania ponosi ktoś pełną odpowiedzialność. Człowiek, który zaciągną winę w stosunku do Boga przez grzech, trwa w stanie winy, aż do chwili przebłagania Boga przez żal i oczyszczenie duszy, przez spowiedź sakramentalną. To prawda, że niewola na którą człowiek skazał się sam dobrowolnie sądząc, że będzie przez to niezależny, jest sama przez się definitywna; grzech przyszedłszy raz na świat, będzie się rozprzestrzeniał co raz bardziej a w miarę jego wzrostu życie będzie się zmniejszało aż do tego stopnia, że w chwili potopu zaniknie całkowicie (Rdz 6, 13nn). Inicjatywa zerwania przyszła od człowieka. Inicjatywa pojednania może wyjść jedynie od Boga. Na podstawie tego pierwszego opowiadania (Rdz 3, 15) Bóg pozwala się domyśleć, że podejmie kiedyś taką inicjatywę. Dobroć Boga odrzucana przez człowieka bierze górę: „pokona zło przez dobro” (Rz 12, 21).

Mdr powie, że Adam „został wyprowadzony z jego upadku” (10). Rdz już ukazuje nam działanie owej dobroci; ona ratuje Noego i jego rodzinę od powszechnej zagłady i kary (Rdz 6, 5-8) po to by stworzyć razem z nim „nowy wszechświat” (8, 17-21n). Zwłaszcza wtedy „gdy przyszło pomieszanie narodów dla przewrotnej ich zmowy” (Mdr 10, 5), dobroć owa wybrała Abrahama wyprowadziła go z grzesznego świata (Rdz 12, 1), ażeby „przez niego otrzymały błogosławieństwo wszystkie narody całej ziemi” (Rdz 12, 2n).

Teza 12. Dekalog a Kazanie na Górze.

(ujecie wymagań moralnych w Starym i Nowym Testamencie. Posłuszeństwo Prawu, a wolność i miłość w Chrystusie. Teksty: Wj 20,1-17; Mt 5-7)

Dekalog jest podsumowaniem i punktem kulminacyjnym przymierza zawartego przez Boga z Jego ludem. Jest fundamentem norm etycznych dla ludzi każdej epoki (w istocie są to pouczenia Stwórcy) Wstęp i pierwsze cztery przykazania dotyczą relacji człowieka z Bogiem, pozostałe sześć natomiast wzajemnych związków między ludźmi. Przykazania świadczą, że Bóg troszczy się o każdy aspekt życia człowieka. Ustanawia przepisy regulujące związki rodzinne, nakazujące szacunek dla ludzkiego życia, porządkujące życie seksualne, chroniące własność, dotyczące mowy i myśli. Bóg nas stworzył, tylko on może nas pouczać, jak postępować. Te 10 przykazań, stanowiących dekalog, wyrytych na kamiennych tablicach, przechowywanych w Arce Przymierza stanowi fundament <....>

Prawo żydowskie.

„Księga Przymierza” jest najstarszym przekazem Prawa żydowskiego. Składa się z wyroków (precedensów, kazusów tzn. z rozstrzygnięć w konkretnych przypadkach) i z norm czyli kategorycznych przykazań. Kodeks życiowy chociaż podobny do innych kodeksów, ma wiele cech odrębnych.

- cały kodeks oparty jest na autorytecie Boga, a nie króla

- nie ma rozróżnienia na prawo świecki i religijne, w Biblii prawo cywilne, karne, moralne stanowią nierozdzielną całość, z czego wynika, że Bóg zajmuje się życiem ludzkim jako całością.

- Prawo jest jedno dla wszystkich. Przepisy dotyczące słabych i bezbronnych są szczególnie surowe.

- kary świadczą o wielkim szacunku z jakim odnoszono się do ludzkiego życia. (określa karę za zabójstwo, pobicie ojca, matki, bliźniego, niewolnika, kobiety brzemiennej, zabicie człowieka przez wołu (Wj 21,12-33)

- zawiera prawo rzeczowe dotyczące postępowania ze złodziejami, zniszczenia pola lub winnicy, zagubienia zwierzęcia powierzonego czyjeś pieczy (Wj 21,33- 22,14)

- zawiera prawo ołtarza, a więc ogólne przepisy dotyczące kultu

- zawiera prawo moralne, które broni cudzoziemców, sierot, wdów, ubogich, rzeczy pożyczonych

- prawo rodzinne, dotyczące obcowania z dziewicą przed zaślubieniem (Wj 22,15)

- prawo roku szabatowego, nakazujące, aby pole, winnica, ogród w siódmym roku leżały odłogiem (Wj 23,10-13)

- nakaz świętowani w roku trzech świąt: Święta Przaśników, Święta Źniw, Święta Zbiorów (Wj 23,14-19)

- zobowiązania Jahwe wobec Izraela: jeżeli Izrael zachowa te przepisy, nie będzie czcił obcych Bogów, Jahwe zapewni kobietom płodność, pokona wszystkich nieprzyjaciół Izraela, odda w posiadanie kraj obiecany.

Tekst 20,1 - 17

Kazanie na Górze

Obejmuje przemówienia Jezusa, które podaje św. Mateusz w rozdziale 5 - 7 swej Ewangelii. Kazanie na Górze jest zbiorem powiedzeń i aforyzmów ukazujących naukę Chrystusa. Można powiedzieć, że jest to przemówienie programowe Jezusa skomponowane przez Mateusza posługującego się różnymi źródłami. Na używanie źródeł wskazuje Ew. Łukasza.

Tekst Mt 5,1-12

Jezus mówi słuchaczom jak powinni żyć, nie tylko zachowywać nakazy przepisy, ale powinni zmienić swoje postawy i mentalności. W ośmiu błogosławieństwach Jezus odwraca ludzki zwykły ideał ludzkiego szczęścia. W przeciwieństwie do powszechnej opinii prawdziwymi „ludźmi sukcesu” nie są ludzie ambitni, twardzi, despotyczni. Naprawdę szczęśliwi są ci, którzy uznają duchowe ubóstwo i uczą się polegać wyłącznie na Bogu. Ludzie pokorni, przebaczający, miłujący sprawiedliwość i wprowadzający pokój oni wszyscy mogą być pewni swojej przyszłości. Właśnie oni w swoich czynach, słowach, reakcjach są odbiciem Boga.

Kazanie na górze uchodzi za kodeks moralności chrześcijańskiej. Zasadniczym orędziem kazania jest wezwanie do praktykowani miłości. Błogosławieństwa przyrzekają zbawienie ubogim. W centrum stoi Ewangelia o miłosiernych czynach Ojca. Zawiera nakazy: oddaj bliźniemu to co otrzymałeś od Ojca, postępuj wobec brata tak, jak postępuje z tobą Ojciec, gdy przyrzeka Ci Królestwo Boże wraz z jego darami; kochaj nieprzyjaciół jak Ojciec ciebie. Prawdziwą odpowiedzią na obietnicę Królestwa Bożego mogą być tylko konkretne czyny miłości.

Jezus, a Prawo.

Choć prawo Jezusa było nowe to stanowiło ścisły związek ze Starym Testamentem i Judaizmem. Jezus odnosi się pozytywnie do Prawa, rozumianego w sensie Dekalogu. Prawo ST jest wyrazem woli Boga i nic z niego nie będzie pominięte dopóki istnieje świat.

„Nie sadźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić.” (Mt 5,17)

Jezus nie znosi Starego Prawa, lecz je udoskonala.

Jezus nie potępia praktyki składania ofiar, ale wskazuje na ich właściwe miejsce. Ofiary nie mogą zastąpić uczciwego życia. Jezus nie znosi szabatu, ale wyjaśnia, że szabat jest dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu. Chrystus ma prawo decydować w jaki sposób najlepiej wypełnia się prawo szabatu, bo on jest Panem szabatu. Jezus nie znosi Prawa, ale je wypełnia. Nie oznacza to dodawania nowych przepisów, lecz to iż Jezus wypełnił dziełem swej miłości starą sferę Prawa i wypełnił najdoskonalej Stare Prawo swoim życiem i śmiercią.

V przykazanie

Zakaz „nie zabijaj” występuje często w ST. Dotyczył on zewnętrznie widocznego zabójstwa. Tymczasem Chrystus zabrania nawet gniewać się na brata. Bratem dla Izraelity był tylko Izraelita. Chrystus rozszerza to określenie na wszystkich ludzi.

Teza 13. Miłość jako doskonałe wypełnienie Prawa i nowe przykazanie Jezusa.

(miłość bliźniego w ST , nowość Jezusowego przykazania, Teksty : Pwt 6,4-9; Mk 12,28-33; 1Kor 13,1-13; 1J 4,7-18.)

4 Słuchaj Izraelu Pan jest naszym Bogiem jedynym.

5 Będziesz miłował Pana Boga Twojego z całego serca twego, z całej duszy swojej, ze wszystkich sił twoich

6 Niech pozostaną w twoim sercu te Słowa, które ja ci dziś nakazuję

7 Wpoisz je swoim synom, będziesz o nich mówił przebywając w domu, w czasie podróży, kładąc się spać i wstając ze snu

9 Wypisz je na drzwiach swojego domu i nas twoich bramach.

Pwt 12

28 Pilnie słuchaj i strzeż tego wszystkiego co ja ci dziś nakazuje, aby dobre było tobie i twemu potomstwu na wieki, za to, że będziesz czynił to co dobre i prawe w oczach Pana Boga twego

Biblia wskazuje, że Bóg zainicjował dialog miłości z ludźmi. W imię tej miłości nakłada On na ludzi obowiązek miłości i uczy wzajemnego miłowania.

Wszelkie miłość pochodzi od Boga ( 1J 4,7) natomiast całe dzieło zbawienia dokonane przez Syna bożego w rozumieniu św. Jana, jest wielkim objawieniem się miłości Ojca. (1J 4,9-10)

Miłość jest gwarantem wypełnienia Prawa. Oto przykłady:

Wzywając Abrahama, wziętego spośród pogan, żeby stał się jego przyjacielem, Bóg wyraża swoją miłość, w formie przyjaźni. Abraham staje się powiernikiem jego sekretów. Jeżeli tak się stało to, dlatego że Abraham odpowiedział na wymagania miłości Bożej. Opuścił swoją ojczyznę. Dał też drugi przykład miłowania Boga, kiedy otrzymał polecenie złożenia w ofierze swego jedynego syna Izaaka. Bóg widząc wielką miłość Abrahama do Niego oszczędza syna.

Mojżesz także musi opowiedzieć się za Bogiem, którego jest wysłannikiem lub za ludem którego jest przewodniczącym (< ?) Mojżesz wytrwał w wierności Bogu. A Bóg objawił mu niezwykłą czułość i miłość, która nie tracąc ze swej świętości jest miłosierdziem. Miłość między Bogiem, a ludźmi w ST objawia się przez cały szereg faktów. Liczne inicjatywy Boga i opozycje ze strony człowieka, bolesne dźwiganie się ku górze by znaleźć się na poziomie miłości.

W NT miłość Boża objawia się w jedynym fakcie. Jezus przychodzi po to by przeżyć jako Bóg i jako człowiek dramat dialogu miłości pomiędzy bogiem i człowiekiem. Bóg pomny na swoje miłosierdzie objawia swoją miłość nie tylko w osobie oczekiwanego Mesjasza. - Zbawiciela, ale także w osobie własnego Syna. (Mk 1,11; 9,7)

Miłość Ojca wyraża się więc w sposób ponad który nie ma już nic wznioślejszego, urzeczywistnia się nowe przymierze, dochodzi do trwałych zaślubin „Oblubieńca z całą ludzkością”.

Dar miłości, którą Bóg obdarzył człowieka, jest bowiem absolutnie darmo dany. (Rz 5,6)

Miłość bliźniego. Stary Testament.

Już w ST przykazanie miłości Boga zostało uzupełnione drugim przykazaniem „Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego” (Kpł 19,18)

Słowo „bliźni” posiada sens dość zacieśniony. Już w najstarszych tekstach za obrazę wyrządzoną uważa się postawę obojętną lub wrogą wobec bliźniego (bliźnich). Już więc Izraelita był wzywany do zatroszczenia się o bliźniego. Prawo z wymaganiami, które dotyczy stosunków z Bogiem łączy nakazy odnoszące się do stosunków międzyludzkich. Tak się ma rzecz w Dekalogu lub „Kodeksie Przymierza”, który obfituje w nakazy otoczenia troską ubogich i poniżonych (Wj. 22,20-28). Nie można się podobać Bogu nie szanując innych ludzi, zwłaszcza tych najbardziej opuszczonych.

Przykazanie miłości względem cudzoziemca opiera się na obowiązku postępowania w taki sposób jak postępował Jahwe podczas wyjścia z Egiptu.

„On (...) miłuje cudzoziemca udzielając mu chleba i odzienia, wy także miłujcie cudzoziemca boście sami byli cudzoziemcami w ziemi egipskiej” (Pwt 10, 18n).

Motywem tego nakazu jest coraz bliższe zbawienie. Na krótko przed przyjściem Chrystusa judaizm pogłębił naturę miłości braterskiej. Miłością bliźniego obejmowało się przeciwnika - Żyda, a nawet nieprzyjaciela - poganina. Miłość staje się coraz bardziej powszechna.

„Kochaj pokój”, „kochaj stworzenia, prowadź je do Prawa”. Dochodzi się też do odkrycia, że kochać to znaczy przedłużać działanie Boże.

Podobnie jak święty - nich będzie za to błogosławiony - przyodziewa tych, którzy są nadzy, pociesza uciśnionych, grzebie zmarłych tak też i ty czyń - przyodziewaj nagich, nawiedzaj chorych itd. Prawo miłości nakazuje powiązać ze sobą dwa przykazania: miłości Boga i bliźniego.

Nowy Testament.

Dwa przykazania miłości.

W całym NT miłość bliźniego ukazuje się nierozłącznie z miłością Boga. Obydwa te przykazania stanowią klucz do całego Prawa (Mk 12, 28-33).

Miłość bliźniego jest wypełnieniem wszystkich wymagań moralnych. „Kto nie miłuje brata swego, którego widzi nie może miłować Boga, którego nie widzi” (1 J 4, 20; 5,2).

Miłość bliźniego jest więc z samej swej istoty religijna i nie można jej uważać za zwykłą filantropie. Jest religijna ze względu na swój pierwowzór - miłość samego Boga i wreszcie jest to dzieło Boga w nas. Miłując naszych bliźnich kochamy samego Pana (Mt 25,40) bo przecież wszyscy razem tworzymy jedno Ciało Chrystusa. Miłość Chrystusa wyraża się w czynach jego uczniów. Przykazanie to aczkolwiek stare bo sięgające samych źródeł objawienia (1 J 2, 7n) jest jednak nowe.

Jezus bowiem zapoczątkował przez swą ofiarę nową erę. Założył nową społeczność zapowiadaną przez proroków i udzielał każdemu Ducha Św., który stwarza nowe serce.

Jeżeli więc dwa przykazania są ze sobą powiązane to dlatego, że miłość Chrystusa wyraża się nadal poprzez miłość, którą uczniowie okazują sobie nawzajem.

Miłość jest darem, miłości nie można mierzyć. Jej zewnętrzne przejawy sprowadzają się do przebaczania bez końca (Mt 18, 21n; 6, 12), do cierpliwości, do dobra, którym się odpłaca za zło (Rz 12, 14-21). W swym hymnie na cześć miłości (1Kor 13) Paweł ukazuje naturę i wielkość miłości. Stwierdza, że bez miłości wszystko jest bezwartościowe, a ona sama zaś jest pożyteczna we wszystkim. Dzięki Miłości został założony Kościół. Dzięki niej człowiek staje się doskonały. Miłość to zjednoczenie. Chrześcijanin ma kochać swych braci miłością konkretną i wymagającą (1J 3, 11-18) opartą na prawie wyrzeczenia się i śmierci bez , której nie ma prawdziwego owocowania.

Ostatnia modlitwa Jezusa.

„Aby miłość, którą Ty mnie umiłowałeś w nich była i Ja w nich” (J 17, 26). „Po tym wszyscy poznają żeście uczniami moimi jeśli, będziecie się wzajemnie miłowali” (J 13, 35).

Teza 14. Modlitwa w Starym i Nowym Testamencie.

(Jak modliły się postacie biblijne ? Jakiej modlitwy uczy Biblia ? Przykłady; Teksty: wybrane psalmy, Mt 6,5-18; Rdz 8,26-27; itd.)

Najbardziej stałą cechą modlitw starotestamentalnych jest niewątpliwie ich związek ze zbawczym planem Bożym. Wiele momentów o niezwykłej doniosłości w dziejach Izraela zostało naznaczonych modlitwą pośredników (między Bogiem a ludźmi) i całego ludu.

Mojżesz dominuje nad wszystkimi ludźmi. Jego modlitwa to typowy przykład modlitwy wstawienniczej, zapowiada modlitwę Jezusa. To ze względu na Mojżesza Bóg ocala cały lud (Wj 33, 17). Modlitwa jest pełna dramatycznego napięcia (32, 32). Występujące w niej argumenty układają się w schemat modlitwy błagalnej i odwołuje się do miłości Bożej - „ten lud jest Twoim ludem” (Wj 33, 13 por. 32,11) zawiera apel do sprawiedliwości i wierności Boga - Jeśli chcesz aby cię uznano, pomnij na twoje dawne dzieła, cóż powiedzą nam jeśli nas opuścisz (Wj 32, 11-14).

Z modlitwy kontemplacyjnej przemieniającej Mojżesza dla dobra bliźnich (Wj 34, 29-35) rodzi się całe dzieło Mojżesza ustawodawcy. W kręgu tradycji Mojżesza przechowało się wspomnienie - zarazem typ pewnej perswazji, „kuszenie Boga”. Tak jak po Meribą i na pustyni kiedy Jahwe zesłał mannę i przepiórki Izraelitom (Wj 16, 7; Ps 78; Ps 106, 32) prowadziło to ostatecznie do wyznania: uwierzymy ci jeśli będziesz pełnił naszą wolę.

Królowie i Prorocy.

Zapowiedź mesjańska proroka Natana skłania Dawida do modlitwy, której treść sprowadza się do słów: „uczyń tak jak powiedziałeś” (2 Sm 7, 25). Podobnie Salomon otwierając świątynię zamkną w swej modlitwie wszystkie przyszłe pokolenia (oficjum brewiarzowe z uroczystości) w modlitwie tej dominuje element skruchy (1 Krl 8, 47). Element skruchy spotykamy także w modlitwach po zburzeniu Świątyni (Bar 2, 1-3,8). Modlitwa za lud należała do urzędowych funkcji króla.

Prorocy: Eliasz, Samuel, Amos, Jeremiasz byli to mężowie modlitwy wstawienniczej. Tradycja uważa Jeremiasza za tego, który modli się wiele za lud. Modlitwa Jeremiasza jest tak bogata w treści, że przypomina modlitwy Mojżesza. Prosi o ocalenie ludu, którego cierpienie bierze na siebie (Jr 4, 19; 8, 19-23; 14, 17n), uskarża się na lud i domaga się głośnym krzykiem zemsty Bożej (Jr 15, 15; 17, 18), kiedy indziej ubolewa nad swoim własnym losem (Jr 20, 7-18).

Ezdrasz i Nehemiasz modlą się za siebie samych i za innych. Modlono się słowami psalmów. Psalmy wyrażają całą skalę ludzkich uczuć i doświadczeń, od głębokiej depresji po wybuchy radości. Są psalmy, których autor wielbi Boga, psalmy które proszą o przebaczenie albo o zniszczenie wrogów, modlitwy za króla albo za naród, psalmy mądrościowe i psalmy, które rozważają różne problemy życia, psalmy które chwalą wielkość Prawa Bożego (np. 119), psalmy które wielbią wielkość Pana (np. 148). Wszystkie psalmy stanowią część religijnego życia Izraela.

Przykładem i wzorem modlitwy jest modlitwa Pańska. Zawiera ona tytuł „Ojcze Nasz, który jesteś w niebiosach” oraz sześć krótkich próśb. Tytuł wskazuje na godność modlących się jako dzieci Boże. Są to uczniowie i wyznawcy Chrystusa. Wyrażenie „który jesteś w niebiosach” wskazuje na Boga jako transcendentnego wobec świata i wobec człowieka - jest przecież w niebie. Pierwsze trzy prośby mają za przedmiot sprawy związane bezpośrednio z Bogiem a dalsze trzy prośby mają na uwadze dobro człowieka dodajmy, że jest to podział sztuczny. Jeśli Bóg jest Ojcem człowieka i jeśli istnieje wspólnota między nim a człowiekiem to wspólnota ta sprawia tożsamość spraw i interesów. Boże dobro staje się dobrem człowieka.

Jezus daje pouczenia.(Mt 6, 5-15)

5 Gdy się modlicie nie bądźcie jak obłudnicy. Oni lubią w synagogach i na rogach ulic wystawać i modlić się, aby ich ludzie chwalili.

6 Ty zaś gdy chcesz się modlić, wejdź do swej izdebki, zamknij drzwi i módl się do Ojca twego, który jest w ukryciu. A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie.

7 Na modlitwie nie bądźcie gadatliwi jak poganie. Oni myślą, że przez wzgląd na swe wielobóstwo będą wysłuchani. Nie bądźcie podobni do nich ! Albowiem wie Ojciec wasz, czego wam potrzeba, wpierw zanim Go poprosicie.

8 (...) Wy zatem tak się módlcie:

9 Ojcze nasz, który jesteś w niebie, niech się święci imię Twoje !

10 Niech przyjdzie królestwo Twoje; niech twoja wola spełni się na ziemi, tak jak i w niebie.

11 Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj

12 i przebacz nam nasze winy, jak i my przebaczamy tym, którzy przeciw nam zawinili;

13 i nie dopuść abyśmy ulegli pokusie ale nas zachowaj od złego !

14 Jeśli bowiem przebaczycie ludziom ich przewinienia, i wam przebaczy Ojciec wasz niebieski.

15 Lecz jeśli nie przebaczycie ludziom, i Ojciec nie przebaczy wam waszych przewinień.

Teza 15. Uczta Paschalna a Ostatnia wieczerza.

(Kontekst wyjścia z Egiptu, symbolika wyzwolenia, interpretacja Paschy w świetle śmierci i zmartwychwstania Jezusa, biblijne elementy liturgii mszalnej. Teksty: Wj 12,1-28; 1Kor 11,23-32; opisy ustanowienia Eucharystii w Ewangeliach.)

Pascha stała się pamiątką wyjścia Izraelitów z Egiptu, tego tak ważnego wydarzania w historii Izraela. Pascha jest przypomnieniem jak Bóg ukarał Egipt, a oszczędził swoich wiernych.

Pascha - jedno z trzech, obok Święta Tygodni i Namiotów świąt pielgrzymich. Pascha połączona z wyjściem z Egiptu , stąd symbolika i rytuał spożywania baranka oraz święto Przaśników ściśle związane z Paschą.

Paschę obchodzono w miesiącu zwanym Nisan ( u nas przełom marca / kwietnia). W dniu 14 Nisan należało usunąć kwas , tzn. wszystkie potrawy które go zawierały, a więc szczególnie chleb oraz potrawy mączne i zbożowe i ocet, a nawet piwo egpiskie. Należało już około południa przerwać pracę. Od południa obowiązywał ścisły post , aż do rozpoczęcia wieczerzy. Mogli do niej zasiąść tylko Izraelici i to tylko „czyści i poświęceni”, a więc bez zmazy rytualnej. Po południu ojciec rodziny zanosił rocznego baranka, który nie maił żadnej skazy rytualnej do świątyni i tam na dziedzińcu kapłańskim dokonywał zabicia baranka. Było to około godz. 14.30 . Potem na tym samym dziedzińcu zdejmował skórę z baranka, wkładał do niej mięso i przynosił do domu. Pieczenie odbywało się w ten sposób, że baranka nabijano na kij z drzewa granatu. Czasem przebijano jeszcze w poprzek drugim kijem i tak pieczono. Służyły do tego piece do wypiekania chleba, które stały przy domach. Pieczono przez około pół do jednej godziny. Nie wolno było łamać kości baranka. Co zaś zostało po uczcie było wrzucane do ognia. Nakaz by baranka pieczono w całości był symbolem męki krzyżowej, którą miał Chrystus wycierpieć. Baranka przy pieczeniu rozciągało się na kształt krzyża. Jeden prosty rożen przechodzi przez niego od dolnych członków do głowy, drugi przez grzbiet i do niego przywiązywało się rogi.

Do potraw zaliczanych w skład wieczerzy paschalnej poza barankiem zaliczano chleb przaśny, wino, gorzkie zioła i charoset.

Wino było nieodzownym napojem tak, że jeśli rodzina była biedna gmina musiała dostarczyć odpowiednią ilość.

Gorzkie zioła - to różne sałaty, np. dzika sałata, cykoria, rzeżucha, gorzka kapusta. Każdy uczestnik musiał spożyć porcję tych ziół. Zioła te miały przypominać gorycz pobytu w Egipcie.

Charoset - to mieszanina: fig, daktyli, migdałów i innych owoców o kolorze czerwonym dzięki domieszce cynamonu.

Wieczerz powinna odbywać się po zachodzie słońca, ale przyjął się zwyczaj późnego popołudnia. Trwała zazwyczaj do północy i dłużej. Jej uczestnicy byli przebrani w odświętne szaty.

Przebieg Paschy.

O oznaczonej porze zbierała się grupa ucztujących przy zastawionym stole. Paschę spożywano według ściśle określonego porządku. Najstarszy godnością siedząc i trzymając kielich w prawej ręce odmawiał dwie modlitwy:

- pierwsza była dziękczynieniem za dar wina,

- druga za dar święta.

Po pierwszym kielichu spożywano baranka oraz inne potrawy. Spożywanie rozpoczynano od gorzkich ziół. Brano je przy pomocy chleba i moczono w charoset.

Czynność tę zaczynał przewodniczący odmawiając modlitwę: „Bądź pochwalony Panie nasz Boże Królu świata, który uświęciłeś nas przez swoje przykazania i nakazałeś nam spożywać te gorzkie zioła” Wszyscy odpowiadali : „Amen”

Podczas przygotowania drugiego kielicha najstarszy syn pytał czterokrotnie o znaczenie samej uczty, baranka, przaśnego chleba i gorzkich ziół. (jeśli syn nie potrafił zapytać, pytała żona lub sam gospodarz stawiał pytania). Wówczas ojciec rodziny wygłaszał haggate paschalną, czyli opowiadanie tłumacząc symbolikę święta Paschy. Wyjaśniał, że spożywane pokarmy symbolizują to iż Bóg przeszedł przez ponad domami Ojców w Egipcie, wyzwolił ich stamtąd, a Egipcjanie goryczą zaprawiali ich życie. Opowiadanie kończono śpiewem pierwszej części Hallelu (Ps 113) sławiący triumf uwolnionych. Wypijano drugi kielich wina i rozpoczynał się właściwa wieczerza. Obmywano ręce po raz drugi (pierwszy raz przed wieczerzą). Spożywano przaśny chleb i baranka. Przewodniczący łamał chleb i dawał współbiesiadnikom.

Potem spożywano trzeci kielich wina zwany „kielichem błogosławieństw”, który był wspólny dla wszystkich biesiadników. Ojciec rodziny podnosił kielich prawą ręką i odmawiał dziękczynienie za posiłek, a następnie wszyscy z niego pili. (Po wypiciu kielicha śpiewano drugą część Hallelu ) i przygotowywano czwarty kielich kończący wieczerze. Koniec uczty był pełen spokoju, skupienia i powagi.

Ostatnia wieczerza

Miała charakter wieczerzy paschalnej, a jednocześnie była pełnym przeżycia pożegnaniem Jezusa z uczniami. Była też nową Paschą, spożywaniem Baranka, którym był sam Chrystus dający swe ciało i krew jako pokarm i napój duchowy.

Opisy ewangeliczne relacjonują to wydarzenie jako wieczerze Pańską Nowego Przymierza. W porze wieczornej zaczęła się wieczerza, którą poprzedziła zapowiedź zdrady. Istotna część wieczerzy to ustanowienie Eucharystii.

Opis Eucharystii wg. Mk 14,12 - 31 Chociaż sama scena ustanowienia Eucharystii nie zawiera motywów paschalnych, to jednak umieszczony wcześniej opis przygotowań /Mk 14,12-16/ wskazuje ,, że Marek rozumie ją jako ucztę paschalną. Dlatego też chcą zrozumieć sens << ...... >> traktować go jako wieczerzę paschalną.

Jezus „chleb wziął, odmówił błogosławieństwo, połamał go i dał im.” Jezus dołączył coś zupełnie nowego choć nie było takiego zwyczaju. Jezu skieruje do uczniów żądanie : „Bierzcie” oraz wyjaśnia przy rozdzielaniu chleba „to jest Ciało moje”. Żądanie umieszczone przed wyjaśniającymi słowami, pozwala przy[puszczać, że sam Jezus nie spożywał tego chleba. Słowa wypowiedziane nad chlebem czynią z wieczerzy ucztę mesjańską. W słowach odnoszących się do kielicha Jezus będzie mówił o śmierci Mesjasza. Jezus podał uczniom kielich do picia, sam nie pijąc z niego.

„(...) dał im i pili z niego wszyscy” /Mk 14,23/ i dodał słowa wyjaśniające: „To jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana”/wers 24/. W tych słowach Jezus mówi o swojej śmierci. Miał ją ponieść za innych. Do słów wypowiedzianych nad kielichem Jezus dołączył proroctwo o swojej śmierci. „Zaprawdę powiadam wam: Odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu aż do owego dnia, kiedy , kiedy pić go będę nowy w królestwie Bożym” /wers 25/

Jezus był świadomy swej śmierci, ale także zmartwychwstania. Jezus jako Mesjasz i Syn Człowieczy będzie tym, który razem z wybranymi zasiądzie do stołu w swoim królestwie /por. Łk 22,30/

Reasumując dociekania nad tekstem.

Zauważamy, że uczta paschalna Jezusa nabrała nowego znaczenia dzięki rytom i słowom jakie Jezus dodał do Starego obrzędu. W słowach konsekracji Jezus utożsamiał Chleb ze swoim ciałem ,a wino ze swoją krew.

W słowach nad kielichem Jezus zapowiada swoją śmierć Mesjasza poniesioną za wszystkich ludzi, którzy dzięki niej zostaną pojednani z Bogiem. Jej skutkiem było zawarcie nowego przymierza z nowym ludem bożym.

Mateusz

Opis Eucharystii u Mateusza jest bardzo zbliżony do Marka. Słowa o wylaniu krwi przymierza zos6tały uzupełnione wyrażeniem: „na odpuszczenie grzechów” (26,28)

Jezus traktował więc przelanie swojej krwi jako ofiarę ekspiacyjną za grzechy ludzi. Najważniejszą rzeczą w ofiarach ekspiacyjnych ST było przelanie krwi.

Łukasz

Łukasz przedstawia ustanowienie eucharystii na kanwie uczty paschalnej. Wyraźnie mówi o pragnieniu Jezusa by spożyć Paschę i wspomina pierwszy kielich, który wypijano podczas uczty paschalnej. Porę w której Jezus zasiadł z uczniami do stołu nazywa uczeń „godziną” (wers 14). W Ewangeliach „godzina” często oznacza mękę Jezusa. Była to godzina wyznaczona przez Boga, w której miał się rozpocząć wielki moment w życiu Jezusa, męka kończąca się śmiercią.

Łukasz nawiązuje wyraźnie do obrzędu wieczerzy paschalnej wspominając pierwszy kielich z winem nad którym odmawiano modlitwę. Łukasz zmienia słowa „za wielu” na „za was” - za tych wszystkich również, którzy obecnie uczestniczą w chrześcijańskiej liturgii eucharystycznej, oni przebierz stanowią lud Przymierza.

Teza 16. Sprawiedliwość społeczna w nauczaniu proroków i w Nowym Testamencie.

(tło i problemy społeczne czasów monarchii przedwygnaniowej, orędzie społeczne poszczególnych proroków, czy Jezus był rewolucjonistą?, chrześcijanin w społeczeństwie w ujęciu św. Pawła)

Teksty: (Kpł 19,32-37) Sprawiedliwość społeczna

32 Przed siwizną wstaniesz, będziesz szanował oblicze starca, w ten sposób okażesz bojaźń Bożą. Ja jestem Pan! 33 Jeżeli w waszym kraju osiedli się przybysz, nie będziecie go uciskać. 34 Przybysza, który się osiedlił wśród was, będziecie uważać za obywatela. Będziesz go miłował jak siebie samego, bo i wy byliście przybyszami w ziemi egipskiej. Ja jestem Pan, Bóg wasz! 35 Nie będziecie popełniać niesprawiedliwości w wyrokach, w miarach, w wagach, w objętości. 36 Będziecie mieć wagi sprawiedliwe, odważniki sprawiedliwe, sprawiedliwą efę, sprawiedliwy hin. Ja jestem Pan, Bóg wasz, który wyprowadził was z ziemi egipskiej! 37 Będziecie strzec wszystkich ustaw moich i wszystkich wyroków moich. Będziecie je wykonywać. Ja jestem Pan!

(Am 5,10-13) Groźby

10 W bramie nienawidzą dowodzącego słuszności, nie cierpią tego, który mówi prawdę.

11 Ponieważ deptaliście biednego i daniny w zbożu braliście od niego, możecie zbudować sobie domy z kamienia ciosanego, lecz nie będziecie w nich mieszkali; możecie piękne winnice zasadzić, lecz nie będziecie pili z nich wina.

12 Albowiem poznałem mnogie wasze złości i grzechy wasze liczne, o wy, ciemięzcy sprawiedliwego, biorący okup i uciskający w bramie ubogich!

13 Dlatego w tym czasie milczy człowiek roztropny, bo jest to czas niedoli.

(Iz 5,20-25) Pieśń o winnicy

20 Biada tym, którzy zło nazywają dobrem, a dobro złem, którzy zamieniają ciemności na światło, a światło na ciemności, którzy przemieniają gorycz na słodycz, a słodycz na gorycz!

21 Biada tym, którzy się uważają za mądrych i są sprytnymi we własnym mniemaniu!

22 Biada tym, którzy są bohaterami w piciu wina i dzielni w mieszaniu sycery.

23 Tym, którzy za podarek uniewinniają winnego, a sprawiedliwego odsądzają od prawa.

24 Przeto jak słomę pożera język ognisty, a siano znika w płomieniu, tak korzeń ich będzie zgnilizną, a kiełek ich jak pył porwany się wzniesie, bo odrzucili Prawo Pana Zastępów i wzgardzili tym, co mówił Święty Izraela.

25 Dlatego się rozpalił gniew Pana przeciw swojemu ludowi, wyciągnął na niego rękę, by wymierzyć cios, aż góry zadrżały. Ich trupy jak gnój zaległy środek ulic. Mimo wszystko gniew Jego się nie uśmierzył, i ręka Jego jest dalej wyciągnięta.

(Jr 20,1-5)

1 To mówi Pan: Zejdź do domu króla judzkiego i powiedz tam te słowa! 2 Powiesz: Słuchaj słowa Bożego, królu judzki, który zasiadasz na tronie Dawida, ty, twoi słudzy i twój lud, który wchodzi przez te bramy. 3 To mówi Pan: Wypełniajcie prawo i sprawiedliwość, uwalniajcie uciśnionego z rąk ciemięzcy, obcego zaś, sieroty i wdowy nie uciskajcie ani nie czyńcie im gwałtu; krwi niewinnej nie rozlewajcie w tym miejscu! 4 Albowiem jeżeli wiernie wykonacie to polecenie, będą wchodzić bramami tego domu królowie zasiadający na tronie Dawida, wjeżdżając na wozach i koniach, oni, ich słudzy i ludzie. 5 Jeżeli zaś nie usłuchacie tych słów, przysięgam na siebie samego - wyrocznia Pana - dom ten zostanie obrócony w gruzy.

(Mt 5,43-48) KAZANIE  NA  GÓRZE - Miłość nieprzyjaciół

43 Słyszeliście, że powiedziano: Będziesz miłował swego bliźniego, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził. 44 A Ja wam powiadam: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują; 45 tak będziecie synami Ojca waszego, który jest w niebie; ponieważ On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi, i On zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych. 46 Jeśli bowiem miłujecie tych, którzy was miłują, cóż za nagrodę mieć będziecie? Czyż i celnicy tego nie czynią? 47 I jeśli pozdrawiacie tylko swych braci, cóż szczególnego czynicie? Czyż i poganie tego nie czynią? 48 Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski.

(Rz 13,1-7) Posłuszeństwo wobec władzy świeckiej

1 Każdy niech będzie poddany władzom, sprawującym rządy nad innymi. Nie ma bowiem władzy, która by nie pochodziła od Boga, a te, które są, zostały ustanowione przez Boga. 2 Kto więc przeciwstawia się władzy - przeciwstawia się porządkowi Bożemu. Ci zaś, którzy się przeciwstawili, ściągną na siebie wyrok potępienia.

3 Albowiem rządzący nie są postrachem dla uczynku dobrego, ale dla złego. A chcesz nie bać się władzy? Czyń dobrze, a otrzymasz od niej pochwałę. 4 Jest ona bowiem dla ciebie narzędziem Boga, [prowadzącym] ku dobremu. Jeżeli jednak czynisz źle, lękaj się, bo nie na próżno nosi miecz. Jest bowiem narzędziem Boga do wymierzenia sprawiedliwej kary temu, który czyni źle. 5 Należy więc jej się poddać nie tylko ze względu na karę, ale ze względu na sumienie.

6 Z tego samego też powodu płacicie podatki. Bo ci, którzy się tym zajmują, z woli Boga pełnią swój urząd. 7 Oddajcie każdemu to, mu się należy: komu podatek - podatek, komu cło - cło, komu uległość - uległość, komu cześć - cześć.

W Księdze kapłańskiej są wskazania dotyczące sprawiedliwości i miłości społecznej. Synowie Izraela powinni zachować normy sprawiedliwości społecznej i miłości wzajemnej "Nie będziesz uciskał bliźniego, nie będziesz go wyzyskiwał" (Kpł 19,13). Będą postępować sprawiedliwie. "Nie będziecie popełniać niesprawiedliwości w wyrokach, w miarach, w wagach, w objętości" (19,35). Sprawiedliwie będziesz sądził bliźniego.

Prawodawstwo domaga się respektu dla rodziców, oraz szacunku dla starszych. "Każdy będzie szanował ojca i matkę swoją, będziesz szanował oblicze starca". Prawo Izraela chroni chorych, słabych i biednych t.j. najbardziej opuszczonych. Nawet obcych i przybyszów Izraelici powinni kochać, jak siebie samych, bo i wy byliście przybyszami w ziemi egipskiej.

Sprawiedliwość polega na tym, że oddaje się każdemu to, co mu się należy. Już stare ustawodawstwo izraelskie domagało się od sędziów uczciwości w wykonywaniu ich funkcji. Uczciwy sędzia ten, który zawsze powinien usprawiedliwić niewinnego, to znaczy uwolnić go od winy lub przywracać mu należne prawo.

Prorocy z czasów przed niewolą potępiają często i bardzo zdecydowanie niesprawiedliwość sędziów, chciwość królów, ucisk ubogich. Karą za te nadużycia będą nieszczęścia zapowiadane przez proroków (Am 5,7; 6,12; Iz 5,23; Jr 22,13.15). Ukazują oni wymiary moralne i religijne niesprawiedliwości, to co uważano za zwykłe przekroczenie przepisów prawa lub jakichś obyczajów, jest w rzeczywistości wykroczeniem przeciwko Bogu. I dlatego każda niesprawiedliwość pociąga za sobą sankcje karne i jest przyczyną kar katastrofalnych przygotowanych przez samego Boga.

Zgodnie z zarzutami jakie czynili prorocy, sprawiedliwy to ten, któremu przysługują pewne prawa. Prorocy dołączali jeszcze napomnienie "Wypełniajcie prawo i sprawiedliwość". Nade wszystko oczekiwali mającego przyjść Mesjasza, władcy prawdziwego czyniącego sprawiedliwość w sposób doskonały.

Już prze niewolą sprawiedliwość oznaczała dokładne przestrzeganie nakazów Bożych, postępowanie zgodnie, z Prawem. Takie ujęcie sprawiedliwości występuje w wielu przysłowiach. (Prz 11,4nn.19; 12,28). "Ten kto szuka prawości, dobroci, znajdzie szacunek i życie" (prz 21,21).

Oczekiwany Mesjasz, przyjdzie jako ten, który zatryumfuje nad przemocą, sam poddając się jej dobrowolnie, nie opiera sˇ złoczyńcy (Iz 50,5n), nie dopuszcza się żadnego kłamstwa i nikomu nie wyrządza krzywdy (Iz 53,9). Jezus zadziwia niezwykłością swego postępowania współczesnych sobie i wszystkich ludzi. Na istniejący w ówczesnym świecie nieład, który stanowił przeszkodę dla Królestwa Bożego, w tym sensie, że nie jest Ono przyjmowane. Jezus odpowiada w ślad za prorokiem protestem w postaci czynów i słów. Wypędza kupujących ze świątyni (Mt 21,12n; paralelne do J 2,13-22).

Burzy zwyczaje językowe, religijne w imię wyższych wartości Królestwa Bożego. W oczach tych, którzy nie chcą się otworzyć na królestwo Boże Jezus jest, jak ongiś Eliasz (1 Krl 19,17n), gwałtownym wichrzycielem, rewolucjonistą, sprowadzającym lud z drogi wyznaczonej przez stróżów społecznego ładu (Łk 23,2). W oczach Boga Jezus przywraca do istnienia w sposób dynamiczny wartości, które zostały zdławione przez urzędowe instytucje. Obraz, który sam Jezus po sobie zostawia to władca cichy o pokornym sercu. "Starajcie się naprzód o Królestwo <Boga> i o Jego sprawiedliwość" (Mt 6,33).

Wobec przemocy, która rządzi światem Jezus okazuje się bardziej radykalny niż Stary Testament. Występuje przeciw Prawu odwetu, a domaga się przebaczenia (Mt 6,12.14n; Mk 11,25) aż po 77 razy. Bezwzględnie wszystkim nakazuje "Miłujcie nieprzyjaciół waszych, módlcie się za tych, którzy was prześladują" (Mt 5,44; Łk 6,27). Uczniom mówi: "nie buntujcie się przeciwko temu, który wam źle czyni; przeciwnie, jeśli ktoś uderzy cię w prawy policzek, nadstaw mu jeszcze i drugi" (Mt 5,39). Jezus nie zajmuje stanowiska wobec aktów przemocy społecznej (policzkowanie, zabieranie ubrania, zagrabienie mienia). Jezus stoi po stronie osoby skrzywdzonej i oświadcza, że trzeba umieć niekiedy stać się ofiarą gwałtu. To Pan Jezus pierwszy był tą ofiarą, dlatego nie chciał wprowadzać Królestwa Bożego na ziemi za pomocą gwałtu. Nie chce by Jego rządy nad światem dokonywały się przy użyciu siły, nie chce być politykiem rewolucyjnym "Wówczas Jezus poznawszy, że mieli przyjść i porwać Go, by następnie obwołać Go królem, sam jeden odszedł znów na górę" (J6,15).

Jezus nie przelewał krwi innych ludzi, przelał swoją własną krew. Przedmiotem pouczeń Jezusa nie jest przemoc, ale duch miłości i ofiary którym chrześcijanin powinien się zawsze kierować. Królestwo Boże nie ustanawia przy użyciu brutalnej siły "wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza giną" (Mt 26,52). "Wiecie, że władcy narodów uciskają je, a wielcy dają im odczuć swą władzę. Nie tak będzie u was. Lecz kto by między wami chciał stać się wielkim, niech będzie waszym sługą" (Mt 20,25n). Kiedy nakazuje swoim uczniom nadstawić drugi policzek, wtedy Jezus przewyższa wszystkie ideały Starego Testamentu.

Chrześcijanin w społeczeństwie w ujęciu św. Pawła.

Jezus cierpiąc prześladowania, nie tylko zaufał Ojcu, który jest w niebie, lecz modlił się za swoich prześladowców: "Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą co czynią" (Łk 23,34). Zostawił swoim uczniom najwspanialszy przykład miłości, która potrafi wytrzymać wszelkie prześladowania (1kor 13,7 - Hymn o miłości). Prześladowani apostołowie i pierwsi chrześcijanie podobnie jak ich Mistrz proszą Boga o przebaczenie dla swych oprawców (Dz 7,60). Chrześcijanie podobnie jak ich Mistrz maksimum okazują cierpliwości w znoszeniu prześladowań. Jezus poucza, aby znosili prześladowania z całą odwagą. Choć z jednej strony nie powinni narażać się zbyt lekkomyślnie - uchodzą w czas z miasta im nieprzyjaznego, to jednak z drugiej muszą być gotowi na wyzwanie - nawet na śmierć (Mt 10,16-39; J 16,1-4). Duch Boży będzie przy nich gdy znajdą się przed trybunałem. Paweł nawiązuje do wskazań Jezusa. "Któż nas może odłączyć od miłości Chrystusowej? Utrapienie, ucisk czy prześladowanie, głód czy nagość, niebezpieczeństwo czy miecz?" (Rz 8,35).

Krótko mówiąc wyznawca Chrystusa znosi doświadczenia z nadzieją, która czyni go wiernym, wytrwałym radosnym. "Błogosławieni jesteście, gdy [ludzie] wam urągają i prześladują was, i gdy z mego powodu mówią kłamliwie na was źle. Cieszcie się i radujcie, albowiem wasza nagroda wielka jest w Niebie" (Mt 5,11n).

Ta obietnica urzeczywistnia się w chrześcijaninie, który "chlubi się także z ucisków" wiedząc, że ucisk wyrabia wytrwałość , a wytrwałość - wypróbowaną cnotę, ta zaś nadzieją. "Nadzieja zawieść nie może".

Teza 17. Kapłaństwo w ST i NT

(lewici, Świątynia Jerozolimska, kapłaństwo Chrystusa, prezbiterzy i biskupi w listach pasterskich) Teksty: Pwt 18,1-8, 1Krl 9,1-3, Hbr 4,14-5,10, 1Tm 3,1-13 itd.

Historyczne korzenie wczesnoizraelskiego kapłaństwa tkwią prawdopodobnie w kulturowych systemach Kananejczyków i innych PN-Zach ludów semickich. Izraelskie osady w Palestynie miały swoje sanktuaria poświęcone Jahwe, aż do czasu zniszczenie ich za panowania Jozjasza (z wyjątkiem Świątyni w Jerozolimie). Pierwotne kapłaństwo w Izraelu pochodzi od Aarona, który na polecenie Boga zostaje ustanowiony przez Mojżesza arcykapłanem. Wg Kpł tylko arcykapłan mógł wejść do Świętego Świętych, aby sprawować tam obrzędy przewidziane w Dniu Przebłagania. Od Jozjasza kapłan musiał być z pokolenia Lewiego. (Etymologia słowa Lewiპ poświęcony Panu) Wg Ez 40-48 tylko członkowie tradycyjnie kapłańskich rodzin jerozolimskich („synowie Sadoka”) mogli być dopuszczeni do posługi ołtarza; wszyscy pozostali lewici zostali zdegradowani do niższego stanu, choć Pwt 18,1-8 zapewniała równość wszystkim synom Lewiego. Zdarzają się jednak fragmenty w ST gdzie jest mowa, że po wygnaniu niektórzy lewici byli również dopuszczani do posług wraz z „synami Sadoka”. Wg Kpł w podziale obowiązków pomiędzy kapłanami a lewitami, tym pierwszym przypadły wszystkie czynności związane z ołtarzem i darami świętymi. W okresie perskim, hellenistycznym i rzymskim każdy kapłan pełnił służbę w świątyni w jednym z 24 oddziałów (1 Krn 24), a każdy oddział pełnił swoją służbę dwa razy w roku przez tydzień. Pod koniec kiedy faryzeusze przejęli pozycję społeczną po kapłanach, ci drudzy dla wiązania końca z końcem musieli zająć się pracami świeckimi. Walka o równość Lewitów i Sadokitów trwała do 70 r. po Chr. Obowiązki i zadania kapłanów w ciągu wieków ulegały pewnym modyfikacją. Naczelną była jednak idea kapłana przeznaczonego do służby Bogu w świątyni. Pierwotna koncepcja kapłana, jako osoby przeznaczonej do służby Bogu w świątyni, była analogiczna do koncepcji królewskiego urzędnika w pałacu (składanie chleba na ołtarzu przed Bogiem პ usługiwanie do stołu króla; posługując się urim i tumim noszonym w efodzie uzyskiwali odpowiedź na pytanie stawiane Bogu, udzielali błogosławieństwa Bożego gdy Ten pozostawał w miejscu najświętszymპ urzędnik pośredniczył pomiędzy królem a ludem).

We wczesnych tekstach każdy miał prawo złożyć Bogu ofiarę na ołtarzu, nie należącym do sanktuarium. Kiedy była składana w sanktuarium, wymagała ona pośrednictwa kapłana (1 Sm 2,12-17). Kapłanów kojarzyło się początkowo z urim i tumim, a ich głównym zadaniem była troska o przestrzeganie nakazów Boga i Jego Praw (TORA). (Pod koniec okresu królestwa kapłani byli kompetentni do podejmowania dysput i rozstrzygających kwestii z zakresu Tory. Po wygnaniu wiązano już ich bardziej z ofiarą. Ich związek z Torą wzmocnił się ponownie w II w. przed Ch. ) Wg Pwt 33,10 składanie całopalnych ofiar przed Bogiem i palenie kadzidła było charakterystyczną czynnością kapłańską. Wraz z rozszerzeniem najwyższego stopnia świętości właściwego dla wnętrza świątyni na ołtarz (na dziedzińcu przyświątynnym) kapłanów charakteryzuje się przy użyciu terminów określających czynności ofiarnicze (nastąpiło to po wygnaniu).

Św. Paweł okazjonalnie mówi o śmierci Chrystusa jako ofierze. List do Hebrajczyków zawiera obszerne i szczegółowe porównanie między arcykapłanami i składanymi przez nich ofiarami a Chrystusem i Jego ofiarą; Chrystus przedstawiony jest jako kapłan na wzór Melchizedeka (który był królem i kapłanem zarazem). W Hbr 5, 1-10 zawiera się argumentacja za tym, że Jezus ma prawo do tytułu arcykapłana, choć nie pochodzi z rodu lewitów, a w następnych rozdziałach ukazane jest wyższość ofiary Jezusowej nad składaną przez arcykapłana. Chrystus w odróżnieniu do arcykapłanów jest bez grzechu i ma kapłaństwo wieczne. Ofiary dawnych kapłanów powtarzane w nieskończoności, ponieważ nie mogły wyjednać zbawienia, są zastąpione jedną doskonałą ofiarą złożoną przez Chrystusa z samego siebie raz na zawsze. Najwyższą rangę i doskonałość kapłaństwu Chrystusa nadaje SYNOSTWO BOŻE - (Hbr 5, 5) Synem moim jesteś, jam ciebie dziś zrodził, oraz z drugiej strony jego silne powiązanie z ludźmi (udział w ich cierpieniach). Jezus jest jedynym i wiecznym kapłanem.

W ST słownictwo używane dla oznaczenia kapłanów, w NT-cie nigdy nie stosuje do sług Nowego Przymierza, z wyjątkiem Rz 15,15 , gdzie jest mowa o posłudze Ewangelii. (Tylko Jezus Chrystus jest Najwyższym Kapłanem ale, to w bardzo szczególnym i nowym sensie; wypełniając obietnice dawnego przymierza, dokonuje on równocześnie zmiany tego, co kultyczne w pojęciu kapłaństwa, na to co ma charakter osobisty. Ofiary kultyczne będą miały do tego czasu będą miały swoją wartość tylko dzięki osobistej ofierze Jezusa ; kiedy Jezus „uświęca” siebie, wtedy Kościół się „uświęca” (J 17,19) i czuje się zobowiązany do składania ofiar duchowych. ( Wj 19,6; Ap 1,6; 5,10; 20,6)]

Świątynia Jerozolimska była wielką budowlą. Odbudował ją Herod Wielki, a została zniszczona ok. 70 r. Całość świątyni składała się z dwóch części: obszerny dziedziniec dostępny dla każdego i sanktuarium w dosłownym znaczeniu niedostępne dla nie - Żydów. Świątynia była sercem religijnego życia Izraela. Każdego dnia składano w niej ofiary całopalenia i ofiary kadzenia, modlono się też każdego dnia o ustalonej godzinie, trzy razy w roku albo przynajmniej raz na święto Paschy, wszyscy wierni powinni odbyć pielgrzymkę. Jezus aprobuje świątynne praktyki kultyczne i sam uczestniczy w nich, ale zdecydowanie potępia formalizm. Jezus domaga się, by otaczano świątynie należytym szacunkiem, ale zapowiada mające już wkrótce nastąpić jej zniszczenie. W momencie śmierci Chrystusa zasłona (rozdzielająca miejsce najświętsze od reszty świątyni, gdzie arcykapłan wchodził raz do roku) rozdarła się i całe sanktuarium straciło swój charakter sakralny. Prawdziwe sanktuarium widzą teraz wierni w osobie Jezusa Chrystusa.; sanktuarium jest ciało Chrystusa, które zostanie zbudowane ponownie w chwili zmartwychwstania.

Pierwsi chrześcijanie przez pewien czas uczęszczali do świątyni, lecz rychło zrodziła się wśród nich świadomość, że prawdziwym sanktuarium Bożym jest Kościół., jego fundamentem jest Chrystus. Do tak pojmowanego Kościoła wszyscy mają mieć dostęp, zarówno poganie jak i Żydzi. Poza tym każdy chrześcijanin jest również świątynią Boga, przybytkiem Ducha Świętego, żywym kamieniem w owym sanktuarium uczynionym nie ręką ludzką, którym już marzyli prorocy starotestamentalni. Dla autora listu do Hebrajczyków modelem sanktuarium ziemskiego jest przybytek niebieski, do którego wszedł Jezus - jedyny Najwyższy Kapłan - po to, by nam umożliwić dostęp do Boga. Apokalipsa opisując ten przybytek daje ostatecznie do zrozumienia, że ów przybytek - to nic innego tylko sam Bóg Ojciec i Baranek.

Listy Pasterskie - Oba Listy do Tymoteusza i List do Tytusa, które są bliskie sobie pod względem treści i formy oraz zawierają rady dotyczące sprawowania urzędu pasterza, którego obowiązkiem jest troska o wspólnotę i kierowanie nią.

1 Tm - Apostoł poucza o sposobie sprawowani kultu, o przymiotach jakie powinni posiadać wybierani biskupi i diakoni.

2 Tm - napomnienia: jak stać się pasterzem czuwającym, uważać na herezje, unikać sporów.

Tt - zawiera pouczenia na temat organizacji Kościołów; Apostoł wymaga, aby we wszystkich miastach zostali ustanowieni przełożeni - prezbiterzy i biskupi (1,5-16); zawiera także zasady życia wierzących, Tytus powinien dawać przykład (1,2,1 - 3,11)

Struktura hierarchiczna Kościoła powstawała i ustalała się stopniowo. Na skutek powiększenia się liczby wiernych, apostołowie uznali za konieczne już w pierwszych latach swej działalności przekazać troskę o sprawy materialne gminy diakonom aby móc w pełni poświęcić się służbie liturgicznej i głoszeniu słowa (por. Dz 6, 1-7). W miarę wzrostu i liczby kościołów zaszła potrzeba powierzania i innych funkcji wybranym jednostkom z poza kolegium apostołów nazywają się przewodniczącymi, przewodnikami, starszymi lub biskupami; szczególne miejsce wśród nich zajmują delegaci apostolscy: Tymoteusz w Efezie i Tytus na Krecie. Paweł i Barnaba w czasie pierwsze podróży misyjnej (rok 45-49) ustanawiali prezbiterów we wszystkich kościołach jakie założyli w Azji. „Kiedy w każdym kościele wśród modlitw i postów ustanowili im starszych (prezbiterów zapewne kapłanów), polecili ich Panu, w którego uwierzyli” (Dz 14, 23).

Biskup (episkopos - ozn. troskę o kogoś lub o coś, występuje rzadko w NT). Obecnie różne tradycje wypowiadają się odmiennie czy słowo „episkopos” mówi o autoratywnej pozycji w łonie Kościoła, czy należy traktować je jako termin ogólny. Fragmenty z listów pasterskich zdają się mieć na uwadze specyficzną grupę przywódców, łączą one z tym urzędem pewną odpowiedzialność. Episkopos jest nauczycielem, panem domu, mężem jednej żony... Wg. 1Tm 3,1-13 biskupstwo jest określeniem służby w Kościele. Wg. Listów pasterskich biskupi są przedstawiani na wzór Jezusa „Dobrego Pasterza”. W kontekście pojawia się jako równoznaczna nazwa prezbiter - starszy(1Tm5,17.19). W Dziejach i listach pasterskich nie da się rozróżnić zadań określanych przez te terminy (dziś to jest proste, wtedy terminologia się dopiero ustalała).

Władze prezbiterów określił Paweł w mowie jaką wygłosił w Milecie do prezbiterów kościoła efeskiego (ok. 57 r.). W Listach Pawłowych tylko jeden raz spotykamy się z biskupami w Liście do Filipian „...do wszystkich świętych w Chrystusie Jezusie, którzy są w Filipi, wraz z biskupami i diakonami” to wyliczenie wszystkich świętych tj. wiernych, biskupów i diakonów wskazuje, że gmina w Filipi jest zorganizowana. Na jej czele stoją biskupi i diakoni. Przymioty jakimi powinien się odznaczać biskup opisane są w 1Tm 3, 2-7 i Tt 1, 5-9 i to w sposób prawie identyczny.

Teza 18. Mądrość starotestamentalna a Jezus Chrystus.

(idea mądrości, mądrość a bojaźń Boża, personifikacja mądrości, Jezus jako Mądrość Wcielona, mądrość krzyża) Teksty: Mdr 7, 22-9, 18; Prz 8, 1-9, 18; Syr 1, 11-20; !Kor 1, 17- 30, itd.

W hellenizmie stoicko - popularnym podobnie zresztą jak na całym starożytnym wschodzie mądrość (gr. sophia; hebr. hochma; łac. sapientia) jest charakterystyczna dla postępowania, które opiera się na posiadaniu pewnego poznania (sophos: zręczny, przezorny).

Wg. Biblii mądry to przede wszystkim doskonały rzemieślnik, dobry architekt (Wj 35, 31; 1 Kor 3, 10) lub jednostka o rozległym wykształceniu (1 Krl 5, 9-14; 1 Kor 6, 5);

to człowiek, który potrafi tak kierować swym postępowaniem, że jego życie uważa się za jak najbardziej udane (Prz 8, 12-21). Myśl tę wyraża również termin phronimos (?): „roztropny, przebiegły” (Prz 14, 6; Syr 21, 21-26; Mt 7, 24; 10, 16; 24, 45; ( = Łk 12, 42); 25, 5-9; Łk 16, 8;

Rz 11, 25).

U źródeł prawdziwej mądrości znajduje się dar Boży zwany inaczej bojaźnią Bożą (Prz 9, 10; Iz 11, 2; Łk 21, 15; Dz 6, 3; 10, 7.10).

Jezus jest również mądry jest mistrzem mądrości. Współczesnych mu zadziwiały przysłowia, przypowieści i różne reguły życiowe (Mt 13, 54 ( = Mk 6, 2); Łk 2, 40.52)

a jednak tu „jest coś więcej niż Salomon” (Mt 12, 42).

Starotestamentalne uzasadnienie mądrości (Prz 8, 22-31; Mdr 7, 25n; Łk 11, 49) zostało rozpoznane dopiero poprzez czyny Jezusa (Mt 11, 19) ( = Łk 7, 35).

Kiedy Jezus przywołuje do siebie maluczkich, nie występuje wcale w roli nauczyciela mądrości, proponującego pewne reguły życiowe; jest on Synem Bożym, który objawia tajemnice Ojca (Mt 11, 25-30; J 6, 35 - por. Prz 9, 5; Syr 24, 19-21) a przez swoją ofiarę staje się mądrością bożą (1 Kor 14, 30; Kol 2, 3).

Zwracając się nie do mędrców tego świata lecz do maluczkich ( Mt 11,28-30; por. Dz 2,28-30) tym samym potępił Bóg mądrość ludzką pretendującą do tego by wiedzieć wszystko

(1 Kor 2,6-16; 12,8) i zgotował ludziom Zbawienie przez szaleństwo krzyża.

Tak więc ten kto otrzymuje mądrość (Ef 1, 8. 17; Jk 1, 5; 3, 13-17) z góry może zakosztować sam w dobrach duchowych i dzielić je z innymi (1 Kor 2, 6-16; 12, 8); jego postępowanie cechuje rozwaga, umiar i rozsądek (Ef 5, 15; Kol 4, 5).

Mądrość - umiejętność prawego, praktycznego i altruistycznego postępowania w życiu, zdobyta doświadczeniem, poznaniem i krytycznym osądzeniem spraw, osób i rzeczywistości nas otaczającej.

W ST te cechy podniesiono do sfery religijnej gdyż mądrość uważano za wilki dar Boży. Dlatego, największą mądrością jest zachowanie Prawa, w którym objawia się najdoskonalej wola Boża. Skoro spełniał ją całkowicie Jezus On jest absolutną normą i wzorem Mądrości, uosobieniem mądrości.

Przeciwstawieniem mądrości jest głupota. Głupiec to nie tylko człowiek tępy, nierozsądny, ale także nie uznający Prawa (ST), ani Chrystusa (NT).

W księgach Mdr , mądrość jest opiewana jako uosobiona wielkość, którą upodobał sobie Bóg, była przy stworzeniu świata i pragnęła przebywać u ludzi mądrość nie jest jednak osobą i została stworzona (Mdr 1,4.9)

Mądrość tego świata, która staje się szaleństwem od chwili nieuznania Boga Żywego (Rz 1, 21n; 1 Kor 1,21) dopełnia swego szaleństwa „ukrzyżowaniem Pana chwały”. Dlatego Bóg potępił mądrość mędrców, mądrość ziemską, aby ją zawstydzić postanowił zbawić świat przez szaleństwo krzyża.

Jezus obiecuje we własnym imieniu dać uczniom dar mądrości. („Ja dam wam wymowę i mądrość ... „ - Łk 21,15)

Objawia swą tajemnice kiedy posługuje się słowami, które ST przedstawiał jako słowa Mądrości Bożej:

Jezus mówi: „Przyjdźcie do mnie wszyscy którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię.” (Mt 11,28)

ST :

„Przyjdźcie do mnie którzy mnie pragniecie,

nasyćcie się moimi owocami !” Syr 24,19

Wypowiedzi przewyższają to czego można się spodziewać po jakimś mędrcu. Jeżeli Jezus jest nazwany w pismach apostolskich „Mądrością Boga” to nie dlatego, że przekazuje mądrość lecz, że sam jest Mądrością.

Teza 19. Sens cierpienia w Starym i Nowym Testamencie

(Hiob, sens krzyża w nauczaniu Jezusa i św. Pawła) Teksty: Wybrane fragmenty z Hioba; Mk 8,31-38; Kol 1,24; itd.

Księga Hioba.

Żył w ziemi Us człowiek imieniem Hiob, który jako człowiek i Ojciec rodziny odznaczał się wyjątkową pobożnością i należał do najbogatszych ludzi wschodu (Hi 1,1-5).

Jego bezinteresowna prawość choć potwierdzona przez samego Boga, została zakwestionowana przez szatana (Hi 1,6-12), który by się o tym przekonać zniszczył jego dobra materialne i wytracił dzieci (Hi 1,13-22). Następnie po drugim przesłuchaniu w niebie, powalił go chorobą trądu (Hi 2,1-9). Działo się to za przyzwoleniem Boga, który nie zawiódł się na zadanym na Jego wolę Hiobie. Nie załamały Hioba żadne nieszczęścia z urąganiem własnej żony włącznie (Hi 2,9-10). Z wielkiego dostojnika stał się wyrzutkiem.

Cierpiącego przyjaciela odwiedziło trzech mędrców: Elifaz, Bildad i Sofar, którzy siedem dni i nocy trwali przy nim w milczeniu. Następuje dyskusja Hioba z przyjaciółmi. Jest to zapisane w Prologu. Dyskusję otwiera monolog Hioba, po którym następują trzy serie mów i odpowiedzi, poemat o mądrości oraz końcowy monolog cierpiącego.

O ile w prologu Hiob cierpiał spokojnie z poddaniem się wobec Boga, w monologu przybiera postawę człowieka poszkodowanego i zniechęconego do życia, złorzeczy dniowi swego urodzenia (w. 3-10), śmierć nazywa wybawieniem (w. 11-19), wyraża pesymistyczną ocenę życia (w. 20-25).

Następnie są dialogi. Każdy z trzech wspomnianych wyżej mędrców, wygłasza mowę, po której następuje odpowiedź Hioba. Dyskusja składa się z trzech serii takich dialogów.

Seria pierwsza

Elifaz (4-5) przypomina Hiobowi, że kiedyś sam podtrzymywał innych, dlatego w obecnej słabości powinien oprzeć się na pobożności (4,3-6), odwołuje się też do potwierdzonej tradycją zasady odpłaty (4,7-11) i do objawienia jakie zostało mu przekazane (4,12-16) na temat niedoskonałości stworzonego przez Boga człowieka (4,17-21). Trzeba się z tym zgodzić (5,1-2) pamiętając, że cierpienie spada głównie na głupca (5,3-7). Natomiast, kto zwraca się o pomoc do Boga ten ją otrzymuje (5,8-16).

Odpowiedź Hioba, mówi, że powinni uwzględnić jego ból i pragnienie śmierci (6,8-13). Następnie, niesłusznie zarzucają mu winę. Potem przechodzi do refleksji nad znikomością życia ludzkiego (6,1-10), której Bóg nie chce zaradzić (6,11-21).

Bildad reaguje ostrzej na odpowiedź Hioba. Bóg jest sprawiedliwy. Wynagradza dobrych i karze złych. Bildad występuje w obronie sprawiedliwości Bożej. Wobec potęgi Boga i Jego tajemniczej mądrości nikt nie może uchodzić za prawego.

Hiob - Bóg go uciska, choć jest Jego tworem, dochodzi jego winy choć i tak wtrąci go do krainy ciemności.

Sofar. Słowa Sofara są najtwardsze. Czy Hiob uważa siebie za niewinnego? Hiob musi wyrzec się grzechu i wtedy Bóg znowu okaże mu łaskę. Hiob prosi Boga, by sam ujawnił mu jego winy bo rozmówcy bronią Boga nieudolnie i kłamliwie.

Seria druga (15-21)

Druga mowa Elifaza. Dyskusja coraz bardziej gorąca. Elifaz krytykuje urojone mniemanie Hioba o własnej mądrości i przekazuje mu obszerne pouczenie o tragicznym losie ludzi przewrotnych (w17-35).

Hiob - nie widzi nic nowego w pouczeniu, a swoje położenie uznaje za beznadziejne.

Bildad roztacza przed Hiobem ogrom nieszczęść jakie spotykają przewrotnych.

Hiob nie może pogodzić się z myślą, która go przeraża (w2,7), a dotyczy pomyślności grzeszników. Czuje się osaczony, pozbawiony nadziei (10), zupełnie samotny (13-16).

Druga i ostatnia mowa Sofara

Los złych, ich pomyślność jest krótkotrwała, ich kara nieuchronna.

Hiob. Trzecia odpowiedź Hioba ogranicza się do krytyki zasady odpłaty w jej odniesieniu do ludzi złych. Nie umie on bowiem pogodzić się z myślą, która go przeraża (21,1-5), a dotyczy pomyślności grzeszników (w.6-16). Stwierdzenia, że ich cierpienia przechodzą na synów przyjąć nie można (21,17-21). Człowiek nie pojmuje mądrości Boga, który każe jednakowo unikać ludziom szczęśliwym i udręczonym (22-26).

Seria trzecia.

Elifaz. Mowa Elifaza przechodzi z pouczenia w oskarżenie. Mówi - Bóg, jeżeli karze Hioba to nie ze względu na jego religijność, ale za złe postępowanie, zwłaszcza za grzechy przeciw bliźnim (22,4-9). Bóg widzi wszystko co się dzieje na ziemi i karze tych, którzy grzeszą (22,10-20). Jest jednak możliwość ocalenia, gdy Hiob w pokorze zwróci się do Boga i usunie zło.

Hiob w odpowiedzi przedstawia pragnienie przedłożenia swej sprawy Bogu, ale po to tylko by udowodnić przed Nim swoją niewinność. Jest to jednak nie możliwe bo Boga spotkać nie umie.

Bildad. Żaden człowiek nie jest w pełni doskonały wobec Boga. Bóg Wszechmocny wobec, którego nawet księżyc i gwiazdy nie są czyste, cóż dopiero człowiek.

Hiob wraca do kwestii mądrości, wydającej sedno jego problemu, jak rozumieć niezgłębione zmysły Boga.

Mowy Boga.

Debatę nad cierpieniem Hioba zamyka Bóg. Bóg przeprowadza z nim rodzaj egzaminu dotyczącego jego wiedzy na temat elementów i zjawisk wszechświata (38,1-38) oraz dzikich zwierząt. W drugim wystąpieniu Bóg wzywa Hioba by pokazał swoją moc usuwając, ze świata zło, które krytykuje (40,6-14).

Następnie odwołuje się do własnej potęgi, której wyrazem jest stworzony przez Niego hipopotam i krokodyl (40, 15-41). Wezwanie to uświadomiło Hiobowi, że zabierał głos w sprawach zbyt wzniosłych, za co chce obecnie szczerze pokutować. Anonimowy autor Księgi Hioba przejął stare podanie o sprawiedliwym, cierpiącym człowieku - stworzył dialog z trzema rozmówcami. Rozmowy Hioba reprezentują starą mądrość opartą na zasadzie (Hiob cierpi = bo zgrzeszył).

Hiob nie widzi w sobie tak wielkiej winy, która by uzasadniała karę jaka go dotknęła. Zasada odpłaty nie sprawdza się w jego przypadku. Bóg w odpowiedzi mówi o stworzeniu świata, co pozwala Hiobowi w dziele stwórczym poznać wielkość Boga, Jego dobroć i Jego opiekę nad światem. Jednak cierpienie pozostaje wciąż tajemnicą, której sens człowiek przeczuwa tylko w obecności dobrego Boga. "Ja nie rozumiem - ale kajam się przed Bogiem w prochu i popiele" - - zakończenie Księgi (42,3-6).

Księga Hioba pozostawia wiele pytań bez odpowiedzi. dopiero w Nowym Testamencie znajdujemy odpowiedź na postawiony w Niej problem. Kiedy patrzymy na ukrzyżowanego Chrystusa, widzimy cierpienie jedynego, naprawdę niewinnego człowieka. Widzimy Boga, który tak bardzo troszczy się o nas, że bierze na siebie cały ciężar ludzkiego grzechu i cierpienia. Księga Hioba nie straciła dziś nic ze swej aktualności.

Jezus, wcielenie tajemniczej postaci sługi cierpiącego, jest wrażliwy na wszelkie cierpienie. Każde cierpienie wzrusza Go i budzi w Nim miłosierdzie (Mt 9,36).

Sens Krzyża w nauczaniu Jezusa i św. Pawła.

(Mk 8,31-38)

Pierwsza zapowiedź męki i zmartwychwstania

31 I zaczął ich pouczać, że Syn Człowieczy musi wiele cierpieć, że będzie odrzucony przez starszych, arcykapłanów i uczonych w Piśmie; że będzie zabity, ale po trzech dniach zmartwychwstanie. 32 A mówił zupełnie otwarcie te słowa. Wtedy Piotr wziął Go na bok i zaczął Go upominać. 33 Lecz On obrócił się i patrząc na swych uczniów, zgromił Piotra słowami: «Zejdź Mi z oczu, szatanie, bo nie myślisz o tym, co Boże, ale o tym, co ludzkie».

Warunki naśladowania Jezusa

34 Potem przywołał do siebie tłum razem ze swoimi uczniami i rzekł im: «Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje! 35 Bo kto chce zachować swoje życie, straci je; a kto straci swe życie z powodu Mnie i Ewangelii, zachowa je. 36 Cóż bowiem za korzyść stanowi dla człowieka zyskać świat cały, a swoją duszę utracić? 37 Bo cóż może dać człowiek w zamian za swoją duszę? 38 Kto się bowiem Mnie i słów moich zawstydzi przed tym pokoleniem wiarołomnym i grzesznym, tego Syn Człowieczy wstydzić się będzie, gdy przyjdzie w chwale Ojca swojego razem z aniołami świętymi».

(Kol 1,24.28)

Udział Apostoła w misterium Chrystusa

24 Teraz raduję się w cierpieniach za was i ze swej strony w moim ciele dopełniam braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół.

28 Jego to głosimy, upominając każdego człowieka i ucząc każdego człowieka z całą mądrością, aby każdego człowieka okazać doskonałym w Chrystusie.

Męka Chrystusa jest sumą wszystkich możliwych cierpień ludzkich od uczuć, których się doznaje w chwilach zdrady, aż do przeświadczenia, że jest się opuszczonym przez Boga (Mt 27,46). Na ten szczyt cierpień przypada ofiara zbawcza Chrystusa, dar przebłagania złożony z Jego życia (Mt 20,28). Złożenie tej ofiary było celem Jego przyjścia na świat zgodnie z odwieczną wolą Ojca (Dz 3,13). Tej woli Jezus poddaje się z całą uległością (J 14,31; 15,13).

Chrystus stał się jedno z tymi, którzy cierpią i takie też prawo zostawił swoim uczniom. Nowy Testament głosi, że Jezus cierpiał za nas. Swoją śmiercią spłacił dług za nasze grzechy, ocalił nas od kary śmierci i obdarzył darem życia wiecznego.

Jezus nie usuwa ze świata ani śmierci, mimo że przychodzi po to, by ją obezwładnić (Hbr 3,14), ani cierpienia. Pozwala aby przekleństwo Edenu wydawało swoje owoce. Jeżeli tak postępuje, to dlatego że jest w stanie cierpienia owe przemienić w radość. Nie znosi cierpienia ale pociesza w cierpieniu (Mt 15,5). Cierpienie może być błogosławieństwem bo ono właśnie przygotowuje na przyjęcie Królestwa i pozwala objawić chwałę Bożą (J 9,3) - "chwałę Boga" oraz "chwałę Syna Bożego". Jezus swoją postawę wobec grzeszników i nauczaniem uosabia cierpliwość Bożą. Karci swoich uczniów gdy są niecierpliwi i żywią uczucie zemsty.

Odwaga Jezusa podczas męki stanie się wzorem wszelkiej cierpliwości dla człowieka znajdującego się w niebezpieczeństwie podczas prześladowań, który zaczyna rozumieć teraz znaczenie i wartość zbawczą cierpienia.

W cierpieniu, które Bóg zsyła, człowiek powinien szukać sił w samym Bogu, który daje nadzieję i zbawienie. I tak np. Hiob rozumie, że cierpienie nie zawsze musi być karą za grzechy i dlatego z całą cierpliwością poddaje się bolesnym doświadczeniom, chodzi też o pewną próbę wiary.

Teza 20. Życie pośmiertne i eschatologia w ujęciu Starego i Nowego Testamentu.

(koncepcja szeolu, mesjanizm, problem nadziei zmartwychwstania, apokaliptyka starotestamentalna i Apokalipsa Św. Jana, Dzień Pański, paruzja;

Teksty: Jl 3,1-4,2; Dn 7,9-14; 2 Tes 2,1-12; wybrane frag. Apokalipsy)

Eschatologia - (gr.) eschatos - ostatni; nauka o rzeczach ostatecznych, które mają nadejść;

w zakresie węższym: wiekuiste i społeczne osiągnięcie przez ludzi Boga jako życia i miłości lub wiekuiste odejście od Niego;

w zakresie szerszym: śmierć, sąd Boży szczegółowy i ostateczny, niebo - piekło - czyściec, odnowienie świata ziemskiego, połączone z drugim przyjściem Chrystusa (paruzja), zmartwychwstanie ciał.

Eschatologia zarówno ST i NT ukazuje myśl o przemijaniu, tego co doczesne i przypomina o zasadniczym celu człowieka, który skierowany jest do Boga.

W wymiarze etycznym E. mobilizuje człowieka do współpracy z jego powołaniem pochodzącym od Boga.

Szeol - otchłań, (gr.) hades ; wg. Izraelitów „miejscem spotkania wszystkich żyjących” (Job 3,23); kraina wszystkich zmarłych, bez rozróżnienia czy doznają szczęścia czy kary;

Izrael istnienie zmarłych uważał za cień istnienia - pozbawiony wartości i szczęścia.

Szeol jest miejscem, gdzie gromadzą się wszystkie cienie. Panuje tam ciemność(Ps 88,7). Tam wszyscy zstepują (Iz 38,18) i nigdy już stamtąd nie wyjdą (Ps 88,10). Nie mogą chwalić tam Boga (Ps 6,6) i pokładać w nim nadziei (Ps 88,11n).

Piekło przeznaczone dla grzeszników nie może jednak być miejscem dla sprawiedliwych. Tak więc z szeolu, gdzie śpią zmieszani ze sobą grzesznicy i sprawiedliwi pierwsi pójdą na „wiecznotrwałe przerażenie”, a sprawiedliwi „wstaną do życia wiecznego” (Dn 2,12)

Dzień Pański - wyrażenie używane na określenie szczególnie uroczystego wkroczenia Boga w historię, lub dzień Sądu Ostatecznego.

ST - Prorocy do VIII do IV w. opisują dzień Pański wg. tego samego schematu:

Jest to dzień czarnych chmur (Ez 30,3), ognia (Sof 1,18), ziemia drży (Jl 2,1.10), panika ogarnia ludzi (Iz 2,10. 19), świat ulega zniszczeniu (Iz 7,23). Będzie to zagłada, sąd, oddzielenie jedni od drugich, oczyszczenie, rzeczywisty koniec.

Po niewoli opis stosuje się do odnosi się dnia ostatecznego, jednak autorzy natchnieni stosują go w głównie do wydarzeń, które miały miejsce w historii. Np. zburzenie Jerozolimy był „dniem Jahwe” (Ez 13,5; 34,12)

Początkowo Dzień Jahwe dotyczył samego Izraela. Od czasów Sofoniasza (VI w.) Dzień Jahwe dosięgnie także narodów wrogich (2,4-15). Po niewoli kiedy, dzień gniewu Jahwe przyszedł na Jerozolimę, ustala się podwójna koncepcja Dnia Jahwe:

Dzień sądu nad narodami oraz dzień zwycięstwa dla reszty Izraela. Rozszerzenie zasięgu Dnia Jahwe na pogan będzie równoznaczne z rozciągnięciem go w czasie aż do końca świata.

NT - W NT Dzień Pański jest dniem Chrystusa. Wyrażenie to ukazuje nadzieje chrześcijan, czekających na Jego powrót. Oczekują oni Syna Człowieczego przychodzącego w chwale. Jezus sam zapowiada ten dzień (Łk 17,24n). Nawiązuje do opisów starotestamentalnych: wizje kosmiczne, przerażenie, oddzielenie dobrych od złych, niezwykłość Dnia Pańskiego.

(1 Tes 4,16; 1 Kor 15,24-28. 52; 1 Tes 5,3; Ap 20,11; 21,1). Nowością jest że Syn Człowieczy przychodzi w chwale (Mt 24,30).

Paruzja - tradycja NT mówi o bezpośredniej bliskości jakościowej Paruzji, ale w ramach pewnego „opóźnienia”; bliskość nie odpowiada ściśle krótkości jakiegoś odcinka czasu. Wierni K-ła pierwotnego byli przekonani, że Jezus wkrótce przyjdzie (1 Tes 4,13n; 2 Tes 3,6;)

Paweł przypomina o konieczności czuwania, sam był przekonany, że paruzja zastanie go jeszcze przy życiu (1 Tes 4,17). W oczach wiernych Pan opóźnia swoje przyjście. Sam Jezus mówi o tym (Mt 25,5. 19). Jeśli Pan karze na siebie jeszcze czekać, to dlatego , że mierzy On czas inaczej niż ludzie i spodziewa się nawrócenia wszystkich ludzi (2 P 3,8n).

Niedziela jest pamiątką zwycięstwa Pana, Jego zmartwychwstania, ponieważ jest to dzień sprawowania Eucharystii jest to zatem także zapowiedź ponownego przyjścia Pana, czyli zwiastowanie paruzji.

Nadzieja zmartwychwstania w Biblii.

Stary Testament kilkakrotnie przytacza wyznania wiary w powstanie z martwych.

I tak w Księdze Ezechiela Prorok na rozkaz Jahwe przemawia nad suchymi szczątkami kości. Jahwe przywraca je w ten sposób do życia.

„Tak mówi Pan Bóg: Oto ja wam daje ducha po to, abyście stały się żywe.” (37,4-5)

Kontekst księgi tłumaczy to zdarzenie jako „wydobycie z grobu wygnania” całego Izraela i powrót od życia w utraconej ojczyźnie (37,12-14). Jednak symbol ten można rozumieć także jako zmartwychwstanie ciała.

Podobnie Hiob wyznaje nadzieję życia:

Potem me szczątki skórą odzieje, i ciałem swym Boga zobaczę. (19,26)

W II Księdze Machabejskiej autor przedstawia nam wyznanie przed śmiercią, wiary siedmiu braci i ich matki.

„Król świata jednak nas, którzy umieramy za Jego prawa, wskrzesi i ożywi do życia wiecznego.” (7,9)

„Od Nieba je otrzymałem, ale dla Jego praw nimi gardzę, a spodziewam się, że od Niego ponownie je otrzymam.” ( 7,11) /także Ps 16,9; Dn 12,2; Mch 12,43-44/

Fragmenty te świadczą, że idea zmartwychwstania była znana wśród Izraelitów.

Nie wszystkie stronnictwa przyjmowały ją w jednakowy sposób (np. Sadyceusze negowali możliwość zmartwychwstania.)

Świadectwa uczniów o zmartwychwstaniu Chrystusa są głównym tematem całego Nowego Testamentu.

Święty Paweł w Liście do Rzymian (6,1-14) pisze o życiu w Chrystusie.

W Liście do Koryntian zauważa, że zmartwychwstanie Chrystusa i zmartwychwstanie nasze to jedna i ta sama rzeczywistość. Jeśli nie wierzymy we własne zmartwychwstanie to tym samym podważamy fakt zmartwychwstania Chrystusa.

„Tymczasem (...) Chrystus zmartwychwstał.” (1 Kor 15,20)

Ewangelia mówi nam jeszcze dosadniej o realności zmartwychwstania. Jezus mówi sam o sobie:

„Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem.

Kto we Mnie wierzy, choćby i umarł, żyć będzie.” (J 11,25)

„W domu Ojca mego jest mieszkań wiele”, (J 14,2)

„Ja jestem drogą, prawdą i życiem” (Jezus Pośrednik Ojca przekazuje życie Ojca) (J 14,6)

także: Kazanie na Górze (Mt 5,8 -12), ujrzymy Boga takim, jaki Jest (1 J 3,1-3), wielki tłum opieczętowany (Ap 7,9-17)

2 Tes 2,1-12

Bezpośrednim powodem napisania tego listu stały się niepokojące wieści dotyczące niewłaściwego tłumaczenia poglądów Apostoła na paruzję. Autor zwraca się przeciwko stałym debatom na temat czasu paruzji, przeciw zaniedbywaniu codziennych obowiązków oraz nerwowym oczekiwaniom na przyjście Pana. Na zebraniach liturgicznych pojawili się ludzie, roszczący sobie pretensje do daru proroctwa i pozostający rzekomo pod wpływem Ducha Św. Ponadto zaczęto rozpowszechniać sfałszowany list Pawła.

Zawiera pouczenia o mającym nadejść Dniu Pańskim i poprzedzających go wydarzeniach (znaki). Pierwszym jest odstępstwo jakiemu ulegną chrześcijanie, drugim będzie wystąpienie „człowieka grzechu”, „niegodziwca”, któremu towarzyszyć będzie moc szatana.

Apokalipsy biblijne.

Za ojca apokaliptyki uważa się Ezechiela. Apokaliptycznymi są jego wizje: rydwanu (1,4-28),

suchych kości (37,1-14), nowej świątyni (40-48). Także pewne księgi Izajasza zostały nazwane apokalipsą (roz. 24-27).

Za apokaliptyczne uważa się pewne fragmenty prorockie (Iz 63,1-6; Jl 3-4; Ag 2.6.21)

Apokalipsy pojawiają się w czasach najbardziej tragicznych dla narodu (kryzysy religijne, kiedy narodowi grozi klęska, a wyznawanej wierze niebezpieczeństwa)

Apokaliptycy zajmują się raczej trudnościami religijnymi, a nie politycznymi, chociaż powstanie literatury apokaliptycznej wiąże się z wydarzeniami politycznymi.

Rys charakterystyczny dla literatury apokaliptycznej zawiera Księga Daniela: zapowiada jednocześnie katastrofę i triumf.

- zapowiada koniec świata (9,25; 12,13)

- stanie się to w czasie ustalonym przez Boga (11,35-36)

- na końcu czasu, po zmartwychwstaniu, święci otrzymają królestwo (12,1-4)

- zastąpi królestwo ziemski i nie będzie nigdy zniszczone (2,44)

- charakter oraz niebieski pochodzenie królestwa eschatologicznego zawiera wizja Syna Człowieczego (7,9-14)

Tekst 7,14 jest pod względem treści ostatnim orędziem eschatologiczno- mesjańskim ST.

Wizja Syna Człowieczego jest najwyraźniejszym orędziem, jakie występuje w ST na temat Wcielenia.

1

---