Heroizm moralny bohaterów romantycznych i postaci z utworów Stefana Żeromskiego.
Postacie bohaterów wykreowanych przez twórców romantycznych oraz poznanych w dziełach Stefana Żeromskiego, budzą podziw niezwykłym heroizmem moralnym. Dążąc do realizacji wzniosłych celów politycznych i społecznych, wykazują maksymalizm etyczny. Dla swoich idei gotowi są do najwyższych poświęceń nie tylko szczęścia osobistego, ale również życia.
Niezwykłe biografie tych nieprzeciętnych bohaterów poznajemy na kartach utworów epoki romantyzmu. Tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza " Konrad Wallenrod " jako chłopiec trafił na dwór księcia Kiejstusa, gdzie poznał historię Litwy, związał się emocjonalnie z jej dziejami, tym bardziej, że wybranką jego serca została Litwinka, Aldona, córka księcia Kiejstusa. Alf, bo tak w rzeczywistości miał na imię, nawrócił się na chrześcijaństwo i poślubił Aldonę. Jednak: " Szczęścia w domu nie zaznał , bo go nie było w ojczyźnie". Wobec rozpaczliwego położenia Litwy podjął straszną decyzję niehonorowego działania. Przeszkodą w realizacji zamierzenia staje się rozmowa z Aldoną, w Konradzie odżywają dawne uczucia, widzi bezsensowność podjętego działania, ale słowa Pustelnicy każą mu wypełnić wcześniej podjętą decyzję.
Alf, podający się za zamordowanego Konrada Wallenroda, zostaje wybrany Wielkim Mistrzem Krzyżackim. Stwarza to dla niego wygodną sytuację, w której może zostać zrealizowany podstępny plan, o którym przypomina wciąż towarzyszący mu Halban. Bohater podejmuje walkę " lisią " zgodnie z zasadami głoszonymi przez Macciavellego, że: " są dwa sposoby walczenia (...) trzeba być lisem i lwem". Lew symbolizuje królewskość, siłę, potęgę, lis zaś podstęp, zdradę. Tak więc od tego, który przyjmie postawę lisa i lwa, wymaga się wiedzy, dojrzałości, waleczności, ale także odrzucenia honoru i dumy osobistej. Wallenrod posługuje się podstępem, przybiera imię zabitego rycerza, zdobywa zaufanie Krzyżaków, w końcu doprowadza ich do zguby. Konrad Wallenrod jest postacią tragiczną, zmuszoną do dokonania wyboru między dobrem osobistym, a dobrem ojczyzny. Alf, tak niedawno szczęśliwy, decyduje się pozostawić ukochaną Aldonę i tym samym poświęca szczęście rodzime w imię odzyskania niepodległości kraju. Wszystko podporządkowuje idei nadrzędnej - wolności Litwy. Dla tej idei rezygnuje z honoru, decyduje się na zdradę, zaprzecza samemu sobie. Silne poczucie konfliktu między wartościami, które wybrał, a tymi które odrzucił, doprowadza go do nieustannych wyrzutów sumienia, do ciągłego oceniania swojego postępowania w kategoriach moralnych. Ten konflikt doprowadza Konrada do popełnienia samobójstwa. Kolejną postacią o krystalicznych poglądach jest Konrad z III części " Dziadów ". Uwidacznia się to podczas monologu zawartego w Wielkiej Improwizacji. Bohater ten podejmuje walkę z Bogiem o wyzwolenie narodu polskiego. Jest on przekonany, że świat stworzony przez Boga jest niedoskonały panuje na nim zło, a dowodem na to jest sytuacja Polski i Polaków w ówczesnej Europie. Jako poeta, świadomy swojego geniuszu twórczego, porównuje się ze Stwórcą, sądzi nawet, że nie popełniłby tylu błędów w dziele stworzenia świata. Bohater żąda od Stwórcy " rządu dusz ", gdyż uważa, iż byłby wstanie naprawić zły świat. Konrad jest również wielkim patriotą, utożsamia się z cierpieniem ojczyzny, łączy swój los z jej losem. Czuje się odpowiedzialny za losy Polski, występuje jako przedstawiciel całego narodu i bierze na siebie wszystkie cierpienia jakie spotkały Polaków. " Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon - bo za miliony kocham i cierpię katusze". Taką postawą udowodnił swój heroizm moralny, można go nazwać polskim Prometeuszem, gdyż tak samo, jak antyczny bohater, pragnie szczęścia ludzkości, w tym przypadku narodu polskiego, podobnie jak Prometeusz, który wykradł ogień bogom, tak samo on chce sam wywalczyć dla Polaków niepodległość i szczęście. Podobnie, jak wszyscy bohaterowie romantyczni buntuje się, jego bunt jest obrócony przeciwko Bogu, wytyka Stwórcy, że nie jest miłością: " Ty jesteś jedynie mądrością ". W apogeum uniesienia wypowiada największą w jego pojęciu obelgę: " Tyś nie ojcem świata, ale..." Jednak ostanie słowo " Carem " dopowiada szatan, gdyż Konrad pada bez zmysłów na posadzkę celi, w której się znajdował.
Główną postacią " Pana Tadeusza " Adama Mickiewicza jest Jacek Soplica, który całe swoje życie poświęcił walce o dobro ojczyzny. W młodości ulubieńcem okolicznej szlachty, typowym warchołem i zabijaką. Kiedy dumny magnat Stolnik Horeszko nie zgodził się oddać ręki swej córki, podał ubogiemu szlachcicowi czarną polewkę. Soplica, ten żeni się z " pierwszą napotkaną po drodze kobietą", która rodzi mu syna Tadeusza i po niedługim czasie umiera. Urażona duma i ambicja Jacka doprowadziła go do krwawej zemsty. Często błąkał się w pobliżu zamku Horeszków, nie mogąc pogodzić się ze stratą ukochanej. Pewnego dnia, będąc mimowolnym świadkiem triumfalnego odpierania przez Horeszków ataku Moskali na zamek, postanawia krwawo się zemścić. Emocje spowodowane wyrządzoną przez Horeszkę krzywdą, zwyciężyły. Jacek wymierzył z pistoletu, a oddany strzał okazał się celny. To wydarzenia spowodowało przełom w jego życiu, tym bardziej, że niesłusznie wzięto go za stronnika Moskali. Jacek wyjechał, udał się do Legionów, był kilkakrotnie ranny, aż wreszcie , w przebraniu księdza Robaka, powrócił na Litwę ze specjalną misją, miał organizować powstanie na Litwie. Jacek, z narażeniem życia, wędrował od dworu do dworu, w karczmach wiejskich agitował też chłopow, do powstania ogólnonarodowego. W czasie walk z Moskalami, zostaje śmiertelnie ranny, przed śmiercią wyznaje Gerwazemu swoją prawdziwą tożsamość, iż jest Jackiem Soplicą. Po śmierci zostaje zrehabilitowany, po wkroczeniu wojsk Napoleona i Legionów Dąbrowskiego. Z rozkazu samego Napoleona zostaje odznaczony Krzyżem Legii Honorowej. Jest to postać dynamiczna, jego charakter kształtuje się w trakcie trwania akcji utworu i dociera do punktu kulminacyjnego, w którym to przekształca się w księdza Robaka. W ten sposób dawny Soplica próbuje odkupić swoje winy, z chwilą wstąpienia w Rzymie do zakonu, pozbywa się on przywar szlacheckich, więc buntuje się przeciwko złu świata, bo przecież swoje winy mógł odkupić walcząc o niepodległość Litwy. Widzi jednak, że naród potrzebuje ogniwa łączącego stanu szlacheckiego z najniższym stanem społecznym - chłopstwem. Jednocześnie rezygnuje z życia osobistego i z rodziny, staje się cichym i ofiarnym bojownikiem o niepodległość ojczyzny.
Trudny heroizm moralny odnajdujemy, również w biografiach bohaterów z utworów Stefana Żeromskiego. W opowiadaniu " Doktor Piotr ", obserwujemy dramatyczny konflikt między ojcem, a synem.
Dominik Cedzyna jest zdeklasowanym obywatelem ziemskim, pracującym u inżyniera Bijakowskiego. Jego syn, jest naukowcem, doktorem chemii. Postanawia wrócić do kraju i wtedy, dowiaduje się z ksiąg rachunkowych o nieuczciwości ojca. Pieniądze, które przysyłał mu Dominik Cedzyna, pochodziły z obniżania robotnikom ich zarobków. Piotr rozumie istotę zła społecznego i nie może pogodzić się z krzywdą jakiej dopuścił się jego ojciec wobec robotników. Uznaje postępowanie ojca za naganne, nie dające się usprawiedliwić wyższymi racjami. Jego sąd nad ojcem jest twardy bezkompromisowy, świadczy o odwadze i sile moralnej doktora Piotra. Konflikt między ojcem a synem- to konflikt pokoleń i odmienności wyznawanych zasad etycznych. Nie ma on charakteru konfliktu sprzecznych racji, wina leży po stronie ojca. Syn jednak nigdy nie zainteresował tym, skąd biorą się pieniądze na finansowanie jego zagranicznych studiów. Uważa, że ciąży na nim dług zaciągnięty przez ojca, który musi spłacić robotnikom. Poczuwa się do obowiązku naprawienia zła i na ponowny wyjazd z kraju. Chce zarobić dużo pieniędzy i zwrócić dług pokrzywdzonym. Sprzeciwia się w ten sposób niesprawiedliwości. Wie, że sprawi ojcu wielki ból, ale po kłótni wyjeżdża, zostawiając go samego. Obowiązek społeczny i nakaz moralny, każe jednostce szlachetnej, ogarniającej ogrom krzywdy społecznej i podjąć walkę ze złem. Inny rodzaj bohaterstwa duchowego reprezentuje Winrych, bohater noweli " Rozdziobią nas kruki, wrony ". Utwór przedstawia obraz beznadziejnej wędrówki powstańca wiozącego broń dla walczącego oddziału partyzanckiego. Bohater wie, że powstania nie da się już uratować. Jest on ostatnim niezłomnym powstańcem, wiernym do końca, nakazom wewnętrznym. Winrych jest jednym z tych najgłębiej oddanych idei, mimo świadomości nieuchronnej klęski. Przypomina bohatera romantycznego. Jest samotny i z góry skazany na klęskę swych poczynań. Walczy do końca mimo świadomości przegranej, gotów na wszelkie konsekwencję, aż do śmierci włącznie. Winrych charakteryzuje się nadludzkim niemal heroizmem i poświęceniem.
Człowiekiem oddany wielkiej idei, jest także Tomasz Judym z powieści Stefana Żeromskiego " Ludzie bezdomni ". Wywodził się z ubogiej rodziny i tylko dzięki ciotce udało mu się zdobyć wykształcenie. Od pierwszej chwili ogarnięty był pasją pracy społecznej. Ma ambicję dokonania jakiegoś czynu. Marzenia jego oraz pomysły obracają się wokół poprawy losów biedoty. Uważa, że jest to jego obowiązek społeczny. Rozpoczyna walkę z nędzą najbiedniejszych od wystąpienia w gronie lekarzy warszawskich z odczytem, w którym ukazuje nędzę biedoty miejskiej i wiejskiej. Dochodzi do konfliktu między warszawskim środowiskiem lekarzy, a Judymem. Jest to konflikt między oportunizmem i zobojętnieniem, a bezkompromisową służbą społeczną, pojętą jako bezwzględny nakaz postępowania. Po wyjeździe do Lisów nie zapomina o najuboższych. Organizuje od podstaw szpitalik dla miejscowej ludności. Podejmuje próbę walki o podniesienie zdrowotności czworaków. Opracowuje projekt podniesienia zdrowotności Lisów. Po wyjeździe do Zagłębia dojrzewa w Judymie decyzja, całkowitego poświęcenia się dla bezdomnych. Uważa, że ma dług wobec klasy, z której wyszedł. Traktuje swój zawód lekarza jako misję, posłannictwo. Przeżywa dramat wewnętrzny, konflikt między możliwością szczęścia osobistego, a obowiązkiem wobec idei. Z ogromnym heroizmem moralnym wybiera służbę dla najuboższych. Wykreowani przez Mickiewicza i Żeromskiego, bohaterowie literatcy ciągle zadziwiają bogactwem duchowym i heroizmem moralnym. Bohaterowie romantyczni i ich następcy, znaleźli swoje miejsce w społeczeństwie. Wybrali różne drogi życiowe lecz najczęściej kroczą drogą poświęceń i wyrzeczeń w imię dobra ogółu, dobra ojczyzny. Taka postawa wymagano niezwykłego heroizmu moralnego dostrzeganego w postępowaniu wobec innych i wobec własnego kraju. Bohaterowie utworów Żeromskiego stanowią swoiste dopełnienie postaci romantycznych, których idee kontynuują.
Heroizm moralny poznanych postaci nie ginie w czasie i jest dowodem trudnych wyborów między prawem do szczęścia, a obowiązkiem wobec innych.