Jerzy Topolski „Od Achillesa do Beatrice de Planissolles”

1. Trzy rodzaje nauki:

• Nauka właściwa - obrazy konstruowane za pomocą źródeł i wiedzy pozaźródłowej

• Metodologia historii - refleksja na d metodami pracy historyków i jej rezultatami.

• Historia historiografii - historia pracy historyków, pisanie o przeszłości, zdawanie sobie sprawy ze stosunku człowieka do przeszłości

Nauka Historyczna - nakaz prawdy, źródła jako podstawa narracji historycznej.

2. STAROŻYTNOŚĆ:

- najstarsze formy refleksji nad przeszłością - np. malowidła w jaskini Lascaux, przejaw pierwotnego myślenia historycznego?

- zapiski sprzed 5 tys. lat - informacje o ważnych wydarzeniach, legendy, eposy. W relacjach ludzie występują obok bogów,

- 4 tys. lat temu - „Epos o Gilgameszu”, Homer (przed 700 pne),

- rzeczywistość miesza się z fikcją i mitologią

- nie jest ważna dla nich chronologia ani odróżnienie prawdy od mitu.

- epos jako zbiór doświadczeń i prawd - dzieło literackie

- Arystoteles (384 - 322 pne) - historia powinna przekazywać wiedzę konkretną i prawdziwą.

- początki historiografii - proces wyłaniania się nowego pisarstwa, które jest osadzone w czasie i dąży do prawdy, odwołuje się do obserwacji źródeł. NIE DOPUSZCZONO NARRACJI MITOLOGICZNEJ! Zastanawianie się nad pojęciem prawdy - Prawda wg. Arystotelesa - zgodność rzeczy z jej myślowym ujęciem, Prawda wg. Cycerona - prawda to nakaz nieprzekazywania fałszu

- Polibiusz - postulował odrzucenie mitologii w narracji.

- VI wiek pne - LOGOGRAFOWIE - brakowało im koherencji narracyjnej (zawartości)

- HERODOT - uznawany za ojca historiografii - żył w latach 480 - 425 p.n.e, autor narracji synchronicznej - opisującej zjawiska występujące równolegle np. opis życia codziennego, nie ma w narracji synchronicznej chronologicznej fabuły! Datowanie wg. Różnych skal (asynchronia)

- TUKITYDES (460 - 400 pne) - autor narracji diachronicznej - ukazującej wydarzenia w czasie, opisał wojnę peloponeską ściśle chronologicznie. Brakowało jednak punktów odniesień - musieli sami wyznaczać sobie taki początek.

- Hellanikos z Mityleny - datował na postawie listy kapłanek Hery z Argos

- Timajos - datował wg. Olimpiad

- Plutarch - zestawienie świata rzymskiego z greckim

- Liwiusz - punktem odniesienia założenie Rzymu - 753 rok pne. Swoją narrację poprowadził do 9 r.n.e

- Diodor Sycylijski - „Historia Rzymu”

- nie dbano o jednolitą chronologię, najważniejsze dla nich własne obserwacje. Tukidydes i Cezar sami gromadzili sobie źródła.

- cykliczne pojmowanie świata - idea powrotów. Wiara w złote wieki, katastrofy i powroty do normalności

- Brak determinizmu w światopoglądzie, ale szukają przyczyn, czynników obiektywnych. Pisanie pod presją własnych dążeń i przeświadczeń.

- 3 cele historii - upamiętnianie zdarzeń - usprawiedliwianie czynów - pouczanie.

3. ŚREDNIOWIECZE:

- wpływ chrześcijaństwa - ideologia i organizacja, od 380 religią państwową

- Zachód - nowy model - KONFESYJNY - wyznaniowy w dziełach historycznych

- pisarstwo historyczne - misja rozszerzania i umacniania wiary chrześcijańskiej, chrystianizacja i walka z pogaństwem

- utożsamianie prawdziwej historii z historią chrześcijaństwa - historia biblijna jako zasadniczy nurt, HISTORIA SACRA, autorytet Biblii

- podział dokumentów na świeckie i święte

- splot wątków racjonalnych z irracjonalnymi - np. przekonanie, że upadek Rzymu to kara za grzechy jego mieszkańców.

- zamiast prawdy ludzkiej - prawda boska

- historiografia chrześcijańska w ręku ludzi Kościoła

- linearność czasu - początek i koniec (stworzenie świata - sąd ostateczny)

- Pojęcie ery chrześcijańskiej:

• Juliusz Afrykańczyk (180 - 250) - „Chronografia” - punktem odniesienia początek świata wyznaczony na 5449 rok p.n.e

• Euzebiusz z Cezarei (260 - 340) - „Historia Kościoła” - wprowadził podział na historię świecką i świętą, datowanie wg. Urdzenia Abrahama - 2016 rok p.n.e. Podział dziejów: od Abrahama do zdobycia Troi, do pierwszej Olimpiady, do II roku panowania Dariusza, do śmierci Chrystusa, do 20 roku panowania Konstantyna.

• Dionizy Mały (550) - datowanie wg. Narodzin Chrystusa - liczenie tylko w przód! - era dionizyjska

• Beda Czcigodny (673 - 725) - przyjął i upowszechnił erę dionizyjską

- Podział dziejów św. Augustyna - podział na państwo boskie i ziemskie. Oba istnieją obok siebie. Historię państwa ziemskiego podzielił na : etapy od Adama do Noego, do Abrahama, do Dawida, do niewoli babilońskiej, do narodzin Chrystusa, do końca świata.

- Orozjusz - historię podzielił na monarchie - babilońska, macedońska, kartagińska, rzymska

- Flavio Blondo (1380 - 1463) - podział na starożytność i wieki średnie. Potem Andrzej Celariusz uzupełnił o czasy najnowsze.

- biografistyka - głównie hagiografie i biografie

- historie narodów i ludów (od Kasjodora) np. „Historia Franków” Grzegorza z Tours.

- nurt narracji „dla chwały”

- Historycy z Bizancjum - Euzebiusz z Cezarei, Eutropus, Zosim, Prokopiusz z Cezarei, Teofenes Wyznawca, Konstantyn Porfirogeneta, Leon Diakon, Michał Psellos, Nicetas Acominatus, Jerzy Akropolita.

- św. Augustyn - odrzucenie starożytnych poglądów

4. PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE:

- poparcie nowej ideologii przez państwa

- Kościół wrósł w struktury państwowe

- ręko piśmiennictwo od XV wieku

- Prawda średniowieczna - w okowach religii, kategoria współistniejąca z religią, presja prawdy religijnej

- Izydor z Sewilii - „Etymologie” - prawda jest wyższa nad prawdziwym, bowiem prawdziwe wywodzi się z prawdy. Historia jest narracją faktów, najlepiej jest opisana przez naocznego świadka wydarzeń.

- Tomasz z Akwinu - jest jedna prawda boska, prawda ludzka jest zmienna i różnorodna, prawda ludzka by być prawdą właściwą musi się zgadzać z boską.

- manipulacja - podporządkowanie czegoś prawdzie wyższej, boskiej - np. pochwała dla jakiś czynów, nawoływanie czytelnika do przyjęcia prawdy, którą posiadał autor.

- charakter kronikarski pisarstwa - istota kroniki nie jest forma zapisu, ale czas jaki w niej odkrywamy - czas kronikarski. Kronikarz notuje zdarzenia kolejno tak, jak występowały - kronikarz jest uwięziony w swojej historii, może na nią patrzeć jedynie z perspektywy przeszłości. W kronikach refleksje o charakterze moralnym,.

- działanie opatrzności - karanie, nagradzanie, cuda.

- nurt humanizmu - nawołujący do ożywienia studiów nad starożytnością. Zainteresowanie pozakościelnym kręgiem cywilizacyjnym (państwo - miasto) - „Kronika Florencji”, Petrarka, Boccaccio, Bruni.

- XV wiek stanowi przełom w pisarstwie historycznym - popularyzowanie dzieł starożytnych

- świecka periodyzacja i badanie nad historią Rzymu.

5. RENESANS:

- wzrost krytycyzmu - eliminacja retoryki religijnej

- powstanie humanizmu we Włoszech

- szukanie wzorców w starożytności

- próba ustalenia porządku świata - liczenie lat wstecz od narodzin Chrystusa

- proces laicyzacji myślenia

- rozszerzanie przedmiotu zainteresowań historyka

- tworzenie świadomości ściśle historycznej

- XVI - Machiavelli, Bodin

- Machiavelli - niekronikarska narracja, nawiązanie do starożytności

- Bodin - potrzeba krytyki źródeł. Znaczenie wiedzy pozaźródłowej historyka. Dzieje ludzkie jako realizowanie się postępu.

- powstanie historiografii regionalnych

- w Polsce - Marcin Kromer (1512 - 1589)

- filozofia człowieka - empiryzm i racjonalizm

- Descartes - rola rozumu, odwołanie się do doświadczenia, Matematyka jako model nauki, Bóg - konstruktor świata, który stworzony rządzi się swoimi prawami.

- Papive Masson - głosił hasła bezstronności w narracji historycznej - nie jest zadaniem historyka oceniać, ale podawać nagie fakty.

- krytyka hagiografii - bollandyści - zaczynają kształtować etykę pracy naukowej („republika uczonych”)

- 1618 - Kongregacja św. Maura - praca nad źródłami i wyjaśnienie nauk pomocniczych historii (dyplomatyka i chronologia), działalność Jeana Mabillona - 1681 - Traktat o dyplomatyce.

- 1623 - G.J.Voss z Leydy - „Ars historia” - kodyfikacja pracy historyka - sztuka krytyczna

- XVII - Szymon Starowolski - „Historia jest prawdziwym opowiadaniem o dziejach”

- Nicolas Lenglet du Fresnoy - problem oddzielenia historii świętej od świeckiej (1729)- historia święta nie spełnia zadań poznawczych, ale dostarcza jedynie reguł postępowania.

- XVII/XVIII - początki filozofii historii (VICO) - ideą związanie historii z działalnością człowieka, nauka historyczna jako coś osobliwego, nienaukowe potraktowanie historii.

6. OŚWIECENIE:

- koncentracja wokół narracji faktograficznej

- wyłączenie z narracji historycznej mitów

- procesy laicyzacji myślenia i racjonalność

- filozofowie zaczęli zajmować się historiografią (historiografia filozoficzna)

- empiryzm i sceptycyzm, zaufanie do rozumu i trzeźwego myślenia

- Leibniz

- John Locke - „Rozważania dotyczące rozumu” - dowody rozumowe i intuicja dostarczają wiedzę o dostatecznym stopniu pewności, wizje rzeczywistości nie są rzeczywistością!!!

- George Berkeley - wszelkie rzeczy są jedynie wiązkami idei, które o nich mamy

- Immanuel Kant - rola poznającego w konstruowaniu przedmiotu poznania

- Monteskiusz - podział władzy.

- Wolter - propagował racjonalizm i sceptycyzm

- jasna precyzyjna narracja

- optymizm poznawczy

- prawda historyczna - jako uwolnienie narracji od fikcji, Historia jako relacja o faktach przyjętych za prawdziwe

- Nie traktowano kronik jako właściwej narracji historycznej

- dążenie do narracji uogólnionej - rozwój pisarstwa historii powszechnej.

- pierwsze nowoczesne dzieło historyczne - „Wiek Ludwika XIV” Woltera (1751)

- pierwsza prawdziwa historia powszechna - „Rozprawa o obyczajach i duchu narodów” (1756)

- najwybitniejsi historycy oświecenia - William Robertson, Gibbon „Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego”

- historiografia oświecenia - głównie w Anglii, Szkocji i Niemczech

- szkoła getyńska - w Niemczech - nauki pomocnicze historii.

- Polska - Naruszewicz, Historia jako historia kultury.

7. HISTORIOGRAFIA XIX Wieku.

- związana z procesami kształtowania się nowoczesnych narodów - historie narodowe

- Fichte - idea wyższości jednych narodów nad innymi - kształtowanie się nacjonalizmów

- Historiografia -zarazem spajała jak i dzieliła narody

- krytyczna obróbka informacji o faktach ale w interpretacji duże znaczenie ideologii.

- idee historyzmu, pozbawienie uniwersalizmu na rzecz historii narodowych.

- historyzm jako rozwinięcie rzeczywistego myślenia historycznego,

- Ranke - profesjonalizacja pracy historyka

- rygorystyczna krytyka źródeł

- naukowość narracji

- przekonanie, że idee rządzą światem

- celem narracja „jak to rzeczywiście było”

- rozwój badań historycznych

- historycy sędziami przeszłości

- szkoła pruska - Ranke, Waitz, Hommsen, Sybel - szkoła nacjonalistyczna

- Karol Lamprecht - „jak doszło do tego, że tak było” - postulat dochodzenia do przyczyn.

- Sismondi - Francja

- Tocqueville - tendencja do odpolityczniania

- szkoła metodyczna w Niemczech - historyk musi dążyć do obiektywizmu

- W Polsce - historiografa związana ze świadomością narodową, Julian Ursyn Niemcewicz, Joachim Lelewel (szkoła romantycznej historiografii), 2 połowa XIX rozbieżności między szkołą krakowską a szkołą warszawską

- wyostrzenie krytyki źródeł i rozwinięcie technik narracyjnych

- nowe pola badawcze - kultura i gospodarka. Silnym impulsem - przemiany gospodarcze, ważnym ośrodkiem Anglia, w 1805 ukazały się pierwsze dzieła tego typu dot. Angielskiego handlu autorstwa Macphersona.

- stopniowe przenoszenie centrum historiografii z Niemiec do Francji

- Francuscy historycy gospodarczy - Avenel „Historia gospodarcza własności, płac, żywności i wszystkich cen od roku 1200 do 1800”

- Jan Rutkowski w Polsce

- periodyzacja jako odbicie rozumienia przez historyka procesu historycznego

- „przyrodę wyjaśniamy, historię rozumiemy”

- Historyk - zawodowym badaczem przeszłości, historia pojawia się na uniwersytetach, powstają katedry historyczne (profesjonalizacja historii)

- kongresy i zjazdy historyczne w XIX wieku - dyskusja o metodach

- 1866 - Polskie Towarzystwo Historyczne

8. Historiografia naukowa w XX wieku.

- nowe idee zaczynają się pojawiać w wąskich środowiskach - duże grono tradycjonalistów

- Krytyka historyzmu - postulat unaukowienia historii

- trend do wyjścia poza historie polityczną - ujęcie globalne historii, prawda ukryta w całości.

- Febvre - prawda jako ogólne formuły grupujące dotąd izolowane fakty

- Teggart - postulat łączenia badania diachronicznego z synchronicznym

- „patrzenie na historyka i jego pracę z drugiego piętra”

- Tradycyjni historycy - jako historycy nożyczek i kleju, ich prace porównane do notatnika, narracja historyczna jako powieść

- Historia naukowa - to, co jest w źródłach traktowanie nie jako stwierdzenia ale jako informacje.

- szkoła Annales - nawiązująca do Hausera, Berra, Febvre i Blocha. 1929 - czasopismo „Annales”, historycy związani z Feancja. Spuścizna Annales objęła problemy świadomości, historii społeczno - gospodarczej. Po II wojnie główną postacią Annales - Fernand Braudel. Poglądy Annales:

• Sprzeciw historiografii tradycyjnej (zdarzeniowej)

• Hasło historii globalnej

• Historycy - Labrousse, Vilar, Meuceret, Witold Kula

• Poczatkowo skupienie uwagi na badaniu dziejów gospodarczych, koniunktur - wg. Wrzoska - nurt ilościowo - procesualny, historiografia nieklasyczna

• Drugi punkt widzenia - widzenie człowieka (antropologia społeczeństwa), badanie mentalności ludzi

- nieustanne ogłaszanie jakiejś nowej historii

- Rozwój historii gospodarczej - Braudel, Postan, Wee, Glaman, Cameron, Maddelena, Bergiel

- KILOMETRIA - nowa historia gospodarcza - najbardziej radykalny program unaukowienia historiografii, sięgnięcie do metod ekonometrycznych, badanie nad oddziaływaniem czynników (Fogel „Koleje żelazne i wzrost gospodarczy Ameryki”), Teoretyczną podstawą do badań New Economic History była neoklasyczna teoria ekonomii.

- Nurt Historii społecznej w Niemczech - Geschichte Und Gesellschaft - Conze, Schieder, Kosselleck, Kocka

- demografia historyczna

- Rozwój psychohistorii - Erikson, Fromm, Mause

- Rosja - stalinowska interpretacja materializmu historycznego, przekonanie, że światopogląd czyni człowieka uczonym. Powrót do historyzmu i presja dyktatury,

- NIEMCY Hitlera - ideologia nacjonalistyczna, imperialna (Meinecke)

9. HISTORIOGRAFIA XX Wieku - odwrót od realizmu:

- sceptycyzm co do obiektywności

- procesu poznania nie można oddzielić od języka

- zmiany w zakresie filozofii historii

- MICHEL FOUCAULT (1926 - 1984)

• zwrócił uwagę na problem dyskursu w humanistyce.

• Narracja służy do konstruowania świata ale nie jest jego odbiciem

• Krytyka traktowania historii jako całości

• Różne poziomy w historii - transformacje

• Zwrócenie uwagi na język i retorykę

• Postmodernizm - krytyka meta narracji oraz schematów teoretycznych

- odejście od naukowego podejścia do historii

- wykształcenie się narracyjnej koncepcji historii

- o wartości narracji nie może decydować jej prawdziwość, lecz jej zdolność do syntetycznego ujmowania materiału. Nie może być ograniczona do jednego punktu widzenia.

- Ankersmit i obiektywność:

• Narracja obiektywna musi mieć krytycznie oceniony faktograficzny parter

• Faktografia włączona w ramy teorii

• Powiązanie różnych punktów widzenia

• Obiektywizm nie odnosi się do prawdy (narracja jest tylko konstrukcją historyka)

- Novick - obiektywność jest mitem - postulat stałego dialogu historyka z przeszłościa

- MIKROHISTORIE - małe opowieści, doświadczanie przeszłości. Badanie życia codziennego, wpływ antropologii historycznej (Laudurie, Giznburg, N. Davies). Mikrohistoria dotyka spraw małych, uniwersalnych, codziennych

- badanie nowych obszarów np. historie kobiet - dotąd pomijanych (np. tytułowa Beatrice - zwykła kobieta - dlaczego o niej nie pisać, skoro była tak samo ważna w przeszłości jak ktoś znany)

- eksperymenty narracyjne - odchodzenie od klasycznej, poważnej narracji. Potraktowanie narracji jako symbolu, konstruowanie narracji równoległych, obejmujących ten sam temat

- stopień postępu - dynamika pojawiania się interpretacji różnych między sobą./

-

---