Zachowania społeczne są zorientowane na cel. Przede wszystkim podkreślamy, że wszystkie reakcje społeczne są zorientowane na cel. Cele te mogą nie być werbalizowane ani nawet uświadamiane, lecz gdy ludzie są posłuszni autorytetom, rozpoczynają nowy związek lub podnoszą na kogoś pięść, czynią tak zawsze w jakimś celu - aby uzyskać czyjąś aprobatę, poprawić własną samoocenę, uzyskać określoną pozycję społeczną, i tak dalej. W rozdziale pierwszym opisujemy, jak cele wynikają z podstawowych motywów społecznych, takich jak ustanawianie więzów społecznych, wabienie płci przeciwnej, czy rozumienie nas samych i otaczających nas ludzi. W rozdziale drugim przyglądamy się bliżej sposobowi działania celów: skąd się biorą, jak zaczynają działać, jak zyskują i tracą na znaczeniu w różnych sytuacjach społecznych, i wreszcie, jak wpływają na nasze działania. W kolejnych rozdziałach nadal podkreślamy znaczenie celów, zadając pytanie: "Jakim celom służą zachowania opisane w tym rozdziale?".
Interakcja osoby i sytuacji. Po drugie, by w pełni zrozumieć przyczyny zachowania społecznego danej osoby, musimy rozważyć, jakie aspekty tej osoby wchodzą z interakcję z jakimi aspektami jej sytuacji. Jak cechy danej osoby - jej postawy, cechy osobowości, oczekiwania, atrybucje, nastroje, cele, stereotypy i emocje, współdziałają z cechami sytuacji, wpływając na zachowania społeczne? Poczynając od prac Kurta Lewina, zagadnieniu interakcji poświęcano wiele uwagi. Niestety, to wiele wyjaśniające podejście było rzadko wykorzystywane w tekstach wprowadzających do psychologii społecznej. Naszym celem jest nieustanne zachęcanie czytelnika do rozważania wzajemnej gry wpływów pochodzących z wnętrza i otoczenia człowieka.
Ludzie różnią się od siebie w sposób zasadniczy stylem zachowania społecznego na wiele sposobów, zwykle zróżnicowanie to zależy od cech osobowości (ekstrawertyk, introwertyk, asertywny), jak i od sytuacji ? ludzie są bardziej hałaśliwi w pubie niż w kościele.
Zachowanie społeczne to szerokie i wieloznaczne pojęcie, zazwyczaj przyjmuje się , że są to zachowanie osobników związane z wysyłaniem sygnałów do innych przedstawicieli swojego gatunku. Najważniejsze z nich to : altruizm, współdziałanie, agresja.
Wśród zachowań społecznych wyróżniamy zachowania prospołeczne, czyli działania ludzi ukierunkowane na przynoszenie korzyści innym ludziom np. krwiodawstwo, wolontariat i zachowania antyspołeczne- np. bezpodstawne akty wandalizmu i przemocy.
Można wyróżnić dwa podstawowe pojęcia określające zachowanie społeczne:
1. Zachowanie społeczne jest zorientowane na cel. Ludzie wchodzą w interakcje z innymi ludźmi po to, aby osiągnąć pewne podstawowe cele lub zaspokoić wewnętrzne motywacje.
2. Zachowanie społeczne stanowi nieustanną interakcję pomiędzy osobą, a sytuacją.
Istnieje bardzo silny związek między cechami osobowości, a interakcją z właściwościami poszczególnych sytuacji. Związek ten wspólnie kształtuje zachowanie; jest on określony wzorem , który pokazuje jak O i S wchodzą między sobą w interakcję:
B= f ( O, S )
Wynika z niego, że wielkość formy zachowań jest matematyczną funkcją osobowości i zmiennych sytuacji.
Na podstawie badań przeprowadzonych przez Kenrica i jego kolegów (1990) ustalono, że pewne cechy mogą ujawniać się w pewnych sytuacjach, a w innych nie .
Na podstawie badań stwierdzono, że ludzie o wysokim poziomie wewnętrznej kontroli są mniej podatni na społeczne naciski, przemawiają do nich racjonalne argumenty; angażują się w bardziej poznawczą aktywność, są czujni, zadają pytania i usiłują poznać sytuację.
Osoby, które dokładnie kontrolują swe zachowanie i są tym samym świadome swojego wpływu na innych, są bardziej uzdolnieni niż ci, dla których zasadą jest prostolinijność i szczerość.
Tak więc osobowość faktycznie ma wpływ na to, jak ludzie się zachowują, choć zachowują się różnie w różnych sytuacjach. Osobowość oddziałuje różnymi drogami. Przede wszystkim ludzie biorą udział w jakichś sytuacjach dlatego, że sami je wybrali, ich wybór wyraża zaś ich osobowość. Przykładem mogą być ekstrawertycy którzy dużo częściej niż introwertycy wybierają formy wypoczynku związane z interakcją społeczną, jak przyjęcia, taniec, gry i spacery.
Innym problemem jest to, że ludzie nie tylko mogą wybierać sytuacje, ale również mogą je zmieniać, gdy się już w nich znajdują. Łatwiej jest zmieniać sytuacje nieformalne, w których dozwolone są różne zachowania, bardziej formalne sytuacje nie mogą być aż tak bardzo zmieniane. Bardzo często jednostki nie są świadome swojego wpływu na otoczenie. Sądzą, że zawsze spotykają innych, którzy są np. niegrzeczni, nieśmiali, przyjacielscy; nie zdają sobie sprawy, iż to oni sami są powodem tego typu zachowań.
Wszystkie sytuacje społeczne mają Cel. Często jest on czymś oczywistym, są to cele na poziomie powierzchniowym? cele codzienne takie jak: poznanie najświeższych wiadomości, wywarcie dobrego wrażenia na otoczeniu. Na nieco głębszym poziomie możemy mówić o celach długoterminowych: uzyskanie reputacji osoby kompetentnej, bycie postrzeganym jako osoba sympatyczna.
Podstawowymi celami sytuacji społecznych zwykle są:
- akceptacja społeczna;
- jedzenie, picie i inne potrzeby społeczne;
- cele specyficzne do danej sytuacji.
Może występować konflikt między celami różnych ludzi, np. sprzedawca ? nabywca.
Drugą zasadą są Reguły, które określają, co w danej sytuacji można robić, a czego nie wolno. Ludzie niedoświadczeni społecznie często są ignorantami co do reguł lub błędnie je interpretują .
Trzecią Repertuar elementów. Każda sytuacja określa pewne ruchy jako trafne- inaczej będzie się zachowywał nauczyciel na wykładzie, a inaczej gracz w piłkę nożną na boisku.
Czwartą zasadą- Warunki środowiska, np. stwierdzono, że ludzie którzy spotykają się w pokoju gdzie jest bardzo gorąco lub ciasno lubią się znacznie mniej, niż ludzie w klimatyzowanym i obszernym pomieszczeniu.
Piątą zasadą są Pojęcia, przez które rozumiemy np. ?kontakt wzrokowy?,? wzmocnienie? , ? mowę nieformalną ? i inne terminy służące do określenia różnego rodzaju osób i sytuacji.
Szóstą jest Rola- w większości sytuacji ludzie przyjmują role specyficzne dla danej okazji, np. lekarz, pacjent.
Po siódme- Umiejętności Szczególne ? wiele sytuacji społecznych wymaga posiadania umiejętności szczególnych, np. wystąpienia publiczne i wywiady.
Odmienne może też być zachowania człowieka ze względu na odnoszenie się do innych ludzi, a polegają one na różnicach społecznych, płciowych i innych. Niektóry ludzie zachowują się inaczej w towarzystwie kobiet, a inaczej mężczyzn, że wydają się zmieniać osobowość, duże znaczenie ma też wiek, często ludzie zmieniają swoje zachowanie, kiedy zwracają się do ludzi w różnym wieku.
Dla wystąpienia interakcji społecznej istotna jest koordynacja zachowań, dwoje ludzi może się spotkać, jednak nie nawiąże się miedzy nimi właściwa więź, jeśli te dwa zbiory technik nie zmieszają się w jednym zsynchronizowanym i skoordynowanym sposobie postępowania.
Istotne znaczenie dla sytuacyjnych uwarunkowań zachowań mają również działania społeczne; pojęcie to wprowadził Max Weber , a mówi ono, że zachowania ludzi uwzględniają reakcje innych i są na nie zorientowane.
Weber rozróżniał cztery typy działań społecznych :
- działania racjonalne ze względu na cel, gdzie działający wybiera cel i przy uwzględnieniu kosztów oraz korzyści, dobiera odpowiednie środki.
-działania racjonalne ze względu na wartość, gdzie działający nie przejmuje się efektem działania- ?cel uświęca środki?
-działania afektywne, odpowiadające aktualnym stanom uczuć.
-działania tradycyjne, opierające się na nawykach.
Czynnikiem, który ma również wpływ na zachowania społeczne, są postawy .
Postawy to względnie trwałe oceny ludzi, obiektów i pojęć. Wszystkie postawy mają komponent emocjonalny, poznawczy i behawioralny, chociaż mogą być oparte bardziej na jednym z tych komponentów niż na pozostałych.
Postawy obejmują trzy komponenty:
a) poznawczy- poglądy własne lub przyjęte od innych o danym przedmiocie. Wiedza ta jest przesiąknięta ocenami, może być ona nieprawdziwa stereotypowa.
b) emocjonalny (afektywny)- względnie trwałe uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne bądź pozytywne w stosunku do przedmiotu postawy, oparte na jakichś doświadczeniach jednostki lub doświadczeniach innych. Komponent ten jest uznawany za dominujący, gdyż nadaje kierunek postawie (określa czy ma ona charakter negatywnej czy pozytywnej) oraz musi mieć tzw. walencję (być uczuciem o określonym zabarwieniu, gdyż postawy o tzw. zerowym ładunku emocjonalnym są niemożliwe).
c) behawioralny- określone zachowanie się względem danego przedmiotu wynikające z poglądów jednostki i jej nastawienia uczuciowego
Te 3 komponenty mogą występować w różnych proporcjach i różnym zestawieniu.
Pewne postawy mają względnie trwały charakter, ale na ogół postawy są zmienne, nietrwałe ze względu na swe wewnętrzne niespójności, zmienne warunki sytuacyjne i podleganie wpływom zmieniającego się otoczenia społecznego. Działaniami, które mogą być podejmowane w celu zmiany postawy są: informacja, dialog, dyskusja, przekonywanie, perswazja, propaganda, angażowanie jednostki w określone działania.
Prosto powiedziawszy- postawy to opinie, które zawierają komponent wartościujący i komponent emocjonalny. Jest to szczególny typ przekonania, które określa oceniane właściwości przedmiotu. Postawa jest więc zmagazynowaną oceną? dobrą lub złą ? danego obiektu, np. lody, podwyżka, ładna pogoda- są dobre.
Korki na autostradach, deszcz- są złe.
Istnieje zależność między postawą i osobowością ludzi, a ich zachowaniem wobec danego obiektu.
Na koniec można stwierdzić, że na nasze zachowania społeczne ma wpływ bardzo wiele czynników sytuacyjnych, nasze cechy osobowości, postawy, doświadczenie i nasza inteligencja.
Bibliografia;
- D. T. Kenrick, S. L. Neuberg, R. B. Cialdini - Psychologia społeczna - rozwiązane tajemnice
- M. Argyle-Psychologia stosunków międzyludzkich-46