13. Formowanie się prasy po II wojnie światowej
Okres ,,lubelski”, lipiec 1944-luty 1945
Związek Patriotów Polskich (w Moskwie) jeszcze przed uznaniem zwierzchnictwa Krajowej Rady Narodowej (1 VII 1944) określił podstawowe cele propagandowe zawierające się w hasłach: budowy demokratycznego państwa, wojny z Niemcami i sojuszu z ZSRR. Ustalił także szczegóły powołania agencji prasowej Polpress, utworzenia dziennika - organu prasowego nowych władz czyli Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i upowszechnienia jego programu w formie manifestu.
Kluczową rolę w tych przygotowaniach odegrał major Jerzy Borejsza, przedwojenny komunista, współpracownik „Robotnika”, Woadomosci Literackich" i tygodnika ,,Czarno na białym". Otrzymał także pełnomocnictwo do kierowania działalnością propagandową oraz funkcję redaktora naczelnego organu PKWN - ,,Rzeczpospolita”.
Pierwszy numer dziennika z tekstem manifestu PKWN - 2. .1944 roku w Chełmie. Od początku sierpnia 1944 roku J. Borejsza organizował w ośrodek wydawniczy na terenach wyzwolonych. Poza decyzjami w sprawach propagandy i prasy oraz cenzurą, w jego wyłącznej dyspozycji znalazły się środki techniczne i zasoby papieru gazetowego.
Borejsza zakładał system scentralizowany:
- likwidacja prywatnej formy własności wydawnictw prasowych, wprowadzenie systemu koncesyjnego, cenzury i reglamentacji papieru
- stworzenie warunków dla upowszechnienia czytelnictwa
- pełną ,,reprezentację prasową" tych sił politycznych, które poparły nową władze przy zachowaniu uprzywilejowanej pozycji partii (PPR),
- nawiązywanie do tytułów i wzorów z okresu międzywojennego, które uznano za ,,postępowe i demokratyczne”, by podkreślić ewolucyjny a nie rewolucyjny charakter ustroju,
- różnicowanie się prasy pod względem tematycznym, pełnionych funkcji i adresata oraz unikania natrętnej indoktrynacji,
- zaangażowanie prasy na rzecz walki zbrojnej z Niemcami, afirmowania poczynań władzy
„Gazeta Lubelska" (3 VIII 1944) wydawana przez Jana Dąbrowskiego (potem organ Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie), dysponentami wszystkich pozostałych tytułów, następnie Rząd Tymczasowy i ich agendy, partie polityczne, (młodzieżowe oraz
W październiku 1944 powstała Spółdzielnia Wydawniczo-Oświatowa ,,Czytelnik”. Przed 1939 r. spółdzielnie wydawnicze administrowały głównie niskonakładową prasę partyjną, to ,,Czytelnik" - wg koncepcji Borejszy - jako podstawowy element nowego systemu prasowego uzyskał status instytucji o charakterze ogólnospołecznym. Wydawanie prasy i książek w dużych nakładach, rozpowszechnianych następnie poprzez siec własnych uczytelni - walka z analfabetyzmem i upowszechnienie kultury.
Prasa ,,czytelnikowska", formalnie bezpartyjna - kontrolowana jednak przez komunistów - podjęła próbę kształtowania opinii i postaw środowisk politycznie biernych lub nastawionych nieufnie wobec nowej władzy.
Tygodnik społeczno-kulturalny ,,Odrodzenie” założony przez Borejszę (3.IX. 1944) nawiązywał formułą i artystycznym klimatem do przedwojennych ,,Wiadomości Literackich". Miał skupiać twórców o rożnych poglądach politycznych, zdobyć poparcie inteligencji dla nowej władzy.
Prasa ,,lubelska" reprezentowała wszystkie legalnie działające partie i organizacje polityczne. Jednak trudne warunki techniczne i kadrowe nie przeszkodziły w znacznym zróżnicowaniu prasy pod względem typologicznym i tematycznym. Pierwsze tytuły wychodziły nieregularnie lub w cyklu tygodniowym. Wśród 40 tytułów jakie do końca 1944 roku ukazały się w Lublinie były periodyki partyjne, poświęcone sprawom organizacyjnym i programowym, dzienniki og61noinformacyjne, tygodniki społeczno kulturalne, prasa satyryczna, młodzieżowa i wojskowa.
Tematykę ówczesnej prasy zdominowały wydarzenia wojenne, informacje o działalności nowych władz oraz wiadomości lokalne. Język prasy emocjonalny, ale nie przypominał frazeologii typowej dla propagandy komunistycznej z lat późniejszych.
Całkowite i bezkrytyczne poparcie dla nowej władzy i podziw dla wysiłku zbrojnego naszego sojusznika z jednej strony - i nieprzychylny ton komentarzy i opinii o działalności ziemia akowskiego, rządu londyńskiego i jego aliantów - z drugiej.
PPR mająca najsilniejsza pozycję wśród ugrupowań tworzących PKWN dążyła także do utworzenia, a następnie obsadzenia swoją kadrą aparatu propagandowego w ramach struktur rządowych. 7 X 1944 r. powołano Resort Informacji i Propagandy. PPR zagwarantowała sobie wpływ na wszystkie działające wówczas media, źródła informacji oraz cenzurę. Szefem resortu został Stefan Matuszewski. Pierwsze pisma wydane przez agendy Resortu w 1944 r. Ustępowały poziomem prasie partyjnej i ,,czytelnikowskiej”, ale wobec trudności z kolportażem były często podstawowym lub jedynym źródłem informacji.
Resort a następnie Ministerstwo Informacji i Propagandy zlikwidowano w marcu 1947 r, po sfałszowanych wyborach sankcjonujących polityczna dominacje komunistów.