część II.

Analiza, w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzację, zasobów kulturowych
i turystyczno-rekreacyjnych, pod kątem wytyczenia ścieżek dla turystyki rowerowej i konnej.

Obszar LGD „Razem na wyżyny” obejmuje gminy:
Kłomnice, Kruszyna, Miedźno, Mykanów, Rędziny.
Powiat Częstochowski - Województwo Śląskie

Opracowanie:
Andrzej Pacuła „etcA”

biuro usług intelektualnych

Projekt finansowany z Unii Europejskiej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego

oraz Rozwój Obszarów Wiejskich

Opracowanie diagnostyczne „Analiza, w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzację, zasobów kulturowych Obszaru LGD „Razem na wyżyny” - pod kątem wytyczenia ścieżek dla turystyki rowerowej i konnej”, zostało opracowane na zlecenie Zarządu Lokalnej Grupy Działania - Stowarzyszenia „Razem na wyżyny”, z siedzibą w Mykanowie.

Analizę opracował Andrzej Pacuła „etca” - biuro usług intelektualnych, przy współpracy zespołu konsultantów LGD „Razem na wyżyny”, który tworzyli: p. Krzysztof Wójcik - kierownik zespołu konsultantów, gm. Kłomnice, emerytowany nauczyciel, historyk i regionalista, przewodniczący zespołu, p. Jolanta Brzozowska - Ciura, gm. Rędziny, dyrektorka Gminnego Ośrodka Kultury, p. Henryk Owczarek, gm. Miedźno, pracownik Przedsiębiorstwa Wodno - Kanalizacyjnego, Sławomir Pruciak - gm. Kruszyna, pracownik PKP, Adam Śliwakowski - gm. Kłomnice, inspektor ds. rolnictwa Urzędu Gminy.

Ze strony Stowarzyszenia „Razem na wyżyny” prace koordynowali Prezes Zarządu p. Adam Wochal i kierowniczka biura LGD p. Edyta Bauć.

Termin opracowania analizy: 1.08. - 20. 09. 2007 r.

Zarząd Stowarzyszenia LGD „Razem na wyżyny” i autor opracowania wyrażają podzięko-wanie wszystkim Osobom, których zaangażowanie i wiedza, pozwoliły zrealizować tok przewidzianych prac.

1. Metoda i przedmiot opracowania.

Analiza możliwości rozwoju oferty turystycznej Obszaru LGD składa się z trzech opracowań, stanowiących integralną całość:

1. Analiza, w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzację, zasobów przyrodniczych
   i turystyczno-rekreacyjnych, pod kątem wytyczenia ścieżek dla turystyki rowerowej
   i konnej.

2. Analiza, w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzację, zasobów kulturowych
   i turystyczno-rekreacyjnych, pod kątem wytyczenia ścieżek dla turystyki rowerowej
   i konnej.

3. Analiza możliwości rozwoju oferty turystycznej Obszaru LGD „Razem na wyżyny”,
   w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe - w kontekście projektowanych tras rowerowych i jeździeckich - konnych.

Opracowania wymienione w pkt. 1 i 2 stanowią w budżecie i harmonogramie prac analitycznych zaplanowanych przez LGD „Razem na wyżyny” osobne pozycje. Jednak, kierując się pragmatyką organizacji usług turystycznych na obszarach wiejskich, opartych na zasobach przyrodniczych i kulturowych, stwierdzić należy, że stanowią integralną całość, i tak powinny być użytkowane.

Podstawą racjonalnego programu rozwoju usług turystycznych, w formie projektowanej przez LGD „Razem na wyżyny” jest zachowanie zasady zrównoważoności, zagospodarowania zasobów przyrodniczych i kulturowych z najwyższą dbałością o ich trwałość, bez zanieczysz-czania i zniekształcania. Determinuje to szereg działań z zakresu ochrony środowiska, kultury ekologicznej, planowania i kształtowania przestrzeni i estetyki krajobrazu kulturowego. Determinuje organizację gospodarki (przedsiębiorczość usług i produktów), w zgodzie z obo-wiązującymi normami w zakresie wykorzystania środowiska i zachowania bezpieczeństwa
i zdrowia ludzi, co wymaga spójności i synergii działań partnerów z 5 Gmin LGD.

Opracowanie składa się z analizy zasobów przyrodniczych i kulturowych Obszaru LGD oraz wniosków, zawierających ocenę użyteczności tychże zasobów, w organizacji ścieżek rowerowych i tras konnych, a szerzej: w organizacji oferty turystycznej 5 Gmin.

Przedmiotem opracowania jest, przede wszystkim, stan zachowania, zagospodarowania (infrastruktura) i ochrony (infrastruktura) środowiska przyrodniczego i kulturowego.

A więc to, co decyduje o wartości tych zasobów w rozwoju oferty turystycznej, rozumianej
w kategoriach marketingu produktów i usług turystycznych, a co zależy od jakości kultury mieszkańców Obszaru, w wymiarze osobowym i społecznym, od respektowania zasady zrównoważonego użytkowania środowiska, od kultury ekologicznej i sozologicznej.

Analiza została oparta na badaniach diagnostycznych terenowych, na studiach dokumentów planistycznych oraz informacjach o zasobach społecznych, przyrodniczych i kulturowych, przygotowanych przez zespół konsultacyjny p. Wójcika.

Badania terenowe obejmowały:

1. Zasoby przyrodnicze Obszaru.
   W szczególności: stan ochrony środowiska, stan zagospodarowania turystycznego terenów przyrodniczych oraz możliwości wykorzystania środowiska przyrodniczego w ofercie turystycznej, w tym: tereny dogodne do lokowania nieuciążliwej dla środowiska infrastruktury turystyki aktywnej.

2. Dziedzictwo kulturowe - krajobraz kulturowy - ład przestrzenny i estetyka.
   W szczególności: stan zachowania dziedzictwa kulturowego, ład przestrzenny i estetyka krajobrazu kulturowego, korespondencje kulturowe: pomiędzy krajobrazem kulturowym odziedziczonym, a współczesnymi formami architektury i organizacji przestrzennej wsi. Dbałość o dziedzictwo i krajobraz kulturowy, sposób ekspozycji - możliwości wykorzystania w ofercie turystycznej.

3. Infrastruktura techniczna, społeczna i sportowa.

4. Gospodarka turystyczna: obiekty i tereny rekreacyjne, baza gastronomiczna, baza hotelowa, gospodarstwa agroturystyczne - stan obecny i możliwości modernizacji.
   

Koordynacja opracowania z dokumentami planistycznymi.

Opracowanie jest zgodne z podstawowymi dokumentami strategicznymi regionu.

1. Strategia rozwoju Województwa Śląskiego.

2. Strategia rozwoju Powiatu Częstochowskiego.

3. Strategie i plany rozwoju 5 Gmin: Kłomnice, Kruszyna, Miedźno, Mykanów i Rędziny.

4. Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich „Razem na wyżyny”, luty 2006 (dalej: Strategia ZSROW). Opracowanie bezpośrednio nawiązuje do zdefiniowanych w Strategii ZSROW celów strategicznych i programów operacyjnych. Jest jednym z elementów programu rozwoju społeczno - gospodarczego obszarów wiejskich, wdrażanego przez Lokalną Grupę Działania - Stowarzyszenie „Razem na wyżyny”.
   Opracowanie jest spójne z tematami wiodącymi i celami strategicznymi, zapisanymi do realizacji w Strategii ZSROW:

1. Temat wiodący nr 1: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich.
   Cel strategiczny 1: Propagowanie różnorodnych form spędzania wolnego czasu. Cel operacyjny 1.1: rozwój sportu i rekreacji.
   Cel strategiczny 2: Wspieranie alternatywnych źródeł dochodów na obszarze partnerstwa.
   Cel operacyjny 2.1: rozwój agroturystyki. Cel operacyjny 2.2: wypromowanie przemysłu końskiego.
   Cel strategiczny 5: Aktywizacja społeczności lokalnej.
   Cel operacyjny 5.1: przełamywanie bierności społeczności lokalnej.

2. Temat wiodący nr 2: wykorzystanie zasobów naturalnych i kulturowych,
   w tym potencjału obszarów należących do sieci Natura 2000.
   Cel strategiczny 1: Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych.
   Cel operacyjny 1.2: ochrona środowiska naturalnego.
   Cel strategiczny 2: Rozwój w oparciu o walory kulturowe, historyczne
   i przyrodniczo - krajobrazowe. Cel operacyjny 2.1: wykorzystanie
   i ochrona potencjału historycznego, kulturowego i przyrodniczo - krajobrazowego.

2. Podstawowe informacje o Obszarze LGD „Razem na wyżyny”.

Zobacz część I:
Analiza, w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzację, zasobów przyrodniczych,
i turystyczno-rekreacyjnych, pod kątem wytyczenia ścieżek dla turystyki rowerowej i konnej.

3. Analiza zasobów kulturowych (dziedzictwa i kultury współczesnej) w kontekście projektowanej oferty turystycznej Obszaru LGD - tras rowerowych i konnych.

Obszar LGD „Razem na wyżyny” przez okres I Rzeczypospolitej należał do własności królewskich, szlacheckich, hierarchów i klasztorów kościoła katolickiego. Większość wsi pełniła służebne role w systemie feudalnym, a emancypacja społeczności włościańskiej zaczęła się dopiero w II pol. XIX w. Te procesy społeczne i gospodarcze są widoczne w krajobrazie kulturowym współczesnym, zachowującym rozdział funkcji osiedleńczych, gospodarczych przyrodniczych - naturalnych oraz sieci dróg.

uwaga:

Przegląd zasobów kulturowych nie ma charakteru rozprawy historycznej na temat dziejów regionu, ani analizy ich wartości. Służy przede wszystkim uwypukleniu zasobów użytecznych w kreowaniu i organizacji produktów turystycznych i w marketingu oferty turystycznej, opartej na zasobach kulturowych i przyrodniczych.

1. Dziedzictwo kulturowe Obszaru LGD

Kultury prehistoryczne.

Na Obszarze LGD są bardzo liczne ślady kulturowe starożytnego osadnictwa i rozwiniętych kultur przedchrześcijańskich, w tym kultury łużyckiej i przeworskiej. Tylko na terenie Gminy Kłomnice jest 200 stanowisk archeologicznych.
Tereny wzdłuż rzeczki Kocinki i jej dopływów od pradziejów były miejscem osiedlania. Badania archeologiczne poświadczają obecność ludzi już w okresie schyłkowego paleolitu
(40 000-12 000 lat p.n.e.): np. wsie Broniszew, Rybna, Przedkocin i Nowy Kocin. Odnalezione przez archeologów pozostałości narzędzi datowane są na 12 000 p.n.e. Z mezolitu (7900-4500 lat p.n.e.) pochodzą znaleziska z Broniszewa, Przedkocina, Rybnej, Czarnego Lasu, Kuźnicy Kiedrzyńskiej i Wierzchowisk. Z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza pozostały ślady kulturowe w Woli Hankowskiej i Kuźnicy Kiedrzyńskiej, gdzie odkryto cmentarzyska (700 lat p.n.e.),
a ceramikę kultury trzcinieckiej na terenie Nowego Kocina. Liczne i interesujące są odkrycia
z okresu halsztackiego (700-400 lat p.n.e.), kiedy nad Wartą i Liswartą osiedliła się ludność kultury łużyckiej. Zabytki ceramiczne tej kultury odnaleziono w Broniszewie, Czarnym Lesie
i Rybnej, w Kocinie - cmentarzysko, z dobrze zachowanym grobem, w Cykarzewie (na terasie prawego brzegu Kocinki - 1964 r.) - osada kultury łużyckiej: relikty trzech prostokątnych budynków o konstrukcji słupowej i wymiarach 4,5 x 3 m. W jednym z domów natrafiono na ślady paleniska, a w pobliżu budynków na kilka jam różnej wielkości, w których odkryto naczynia ceramiczne. Ślady kultury przeworskiej oraz wpływy kulturowe imperium rzymskiego, pozostały na terenie wsi Broniszew, Cykarzew, Kocin, Radostkowej, Kuźnicy Kiedrzyńskiej, Woli Hankowskiej, Wierzchowisk i Mokrej (resztki osady i cmentarz).

Od 1994 roku w rejestrze zabytków jest osada i cmentarzysko ciałopalne z okresu wpływów rzymskich w miejscowości Mokra, przykład o dużej wartości naukowej, z bogatym wyposażeniem grobowym: narzędziami, bronią żelazną i zapinkami z brązu. Najnowszych odkryć dokonano w Nowym Kocinie: są to fragmenty palenisk obłożonych kamieniami,
w siedzibie ludności kultury przeworskiej, z przełomu ery starożytnej i nowożytnej.

W okresie IX - X w. ziemie między Pilicą a Prosną zamieszkiwało plemię Wierzyczan, które
z czasem wtopiło się w społeczność tzw. państwa Polan. O kulturze, wierzeniach i obyczajach Wierzyczan wiadomo niewiele; była to jednak kultura rozwinięta i świadoma swojej wartości, czego dowodzi stanowczy opór przeciw chrystianizacji i obrona swojej kultury.
Tajemnicze (?) kopce
Kopce nieznanego pochodzenia i przeznaczenia znajdują się w lasach na północny wschód od wsi Kruszyna. Dwa z nich, o średnicy ok. 6 m położone są w odległości 3 km od siebie
i w podobnej odległości od nich znajdują się trzy mniejsze kopce. Usytuowanie kopców tworzy równoramienny trójkąt, którego wierzchołek stanowią trzy mniejsze usypiska, zaś dolne wierzchołki, większe kopce. Każdy z nich otacza fosa, kopce są porośnięte drobnymi krzewami i wciąż zachowują pierwotny kształt. Do jednego z nich wiedzie dębowa aleja; drzewa liczą ok. 200 lat, lecz między nimi widać pnie starszych, kilkusetletnich drzew. Być może jest to miejsce kultowe, związane z plemieniem Wierzyczan, zamieszkujących przed wiekami tereny współczesnej Gminy Kruszyna. Nie wiadomo, co kryją wnętrza kopców, bo do dzisiaj nie zostały zbadane. Mieszkańcy nazywają to miejsce „Trzema kopcami”.

Okres staropolski. Kultura magnacka - ziemiańska - własności kościelne. Kultura włościańska - folklor. Powstanie styczniowe. Wiek XIX i XX. Inne kultury. II wojna światowa. Tradycje koniarskie.

Współczesne tereny 5 Gmin LGD przez pierwsze stulecia okresu staropolskiego podlegały procesom polityczno - kulturowym, właściwym terenom pogranicznym, gdzie ścierały się wpływy Małopolski, Wielkopolski i Śląska. W XII i XIII wieku okolice Kłomnic, Mykanowa
i Borowna należały do kasztelani rudzkiej Bolesława Pobożnego, przekształconej później na Ziemię Wieluńską. Charakterystyczne było to, że Kłomnice, Nieznanice i Zdrowa stanowiły najdalej na południowy wschód wysunięty kraniec tej ziemi, połączony z resztą wąskim przesmykiem między rzekami Białą Okszą, a Kocinką.
Za Chorzenicami i Skrzydlowem była granica Ziemi Krakowskiej (Małopolska), na północy zaś Ziemi Sieradzkiej (Wielkopolska). W latach 1793 - 1807 obszar współczesnego LGD był pod panowaniem pruskim, po roku 1815 (Kongres Wiedeński) w Królestwie Polskim („Kongresówka”), następnie w zaborze rosyjskim.

Zasadniczym impulsem do rozwoju społeczno - gospodarczego była budowa Drogi Żelaznej Warszawsko - Wiedeńskiej w 1846 r. Od tego momentu Kłomnice i inne miejscowości leżące przy linii kolejowej zaczęły się szybciej rozwijać, na co w szczególny sposób wpłynęło ulokowanie stacji kolejowej i pocztowej w Kłomnicach. Dzięki temu zaczęły tu powstawać niewielkie, ale znaczące dla kultury Obszaru fabryki: fabryka cykorii (1888 r), tartak, fabryka maszyn rolniczych, fabryka tektury w Rzekach Wielkich, itp.
W Kłomnicach, w poł. XIX w. umieszczono siedzibę sądu gminnego (w 1928 r. przeniesiony do Pławna), czego pamiątką jest współczesna nazwa jednej z ulic: Sądowa.

Gmina Kłomnice - rys historyczny

W okresie staropolskim dominowała własność rycerska (szlachecka) i hierarchów kościelnych. Widoczna w herbie Gminy Kłomnice srebrna Oksza nawiązuje do rycerskiego herbu Kłomnickich, właścicieli Kłomnic do XVIII w. („Herbarz Polski” Bonieckiego wymienia szereg przedstawicieli Kłomnickich, którzy pełnili ważne funkcje w państwie polskim.), srebrna wstęga symbolizuje rzekę Wartę, a zielone tło łąki i pola uprawne. Prawie wszystkie wsie gminy mają średniowieczny rodowód. W okolicach Garnka są relikty wczesnośrednio-wiecznego grodziska.
Szczegółowy opis parafii kłomnickiej zamieszcza księga inwentarza feudalnych własności arcybiskupa Łaskiego (Liber Beneficiorum, 1521 r.), w której są wymienione wsie: Bartkowice, Lipicze, Zawada, Konary, Garnek, Karczewice, Pacierzów, Rzeki duplex (podwójne, dzisiejsze Rzeki Wielkie i Małe) i Rzerzęczyce z ówczesnej parafii Kłomnice oraz Nieznanice i Witkowice z parafii Borowno oraz Skrzydlów z parafii Mstów. Wsie Konary i Zawada, należały do królewszczyzny, w zarządzie starostwa niegrodowego, z siedzibą w Konarach.
Spis ilustruje, jak rozwiniętą była sieć osadnicza i gospodarcza, widoczna też w krajobrazie kulturowym współcześnie. Na pocz. XVIII w. Kłomnice wraz z folwarkami były własnością Joanny z Brzostowskich Leszczyńskiej, wojewodziny kaliskiej, później Załuskich - Andrzeja
i syna Franciszka (herbu Junosza), którzy byli (pocz. XIX w.) fundatorami kościoła parafialnego. Pod koniec XIX wieku dobra kłomnickie kupił Leopold Kronenberg, wybitny bankowiec, współtwórca nowoczesnej gospodarki krajowej, ożeniony z Józefiną Reszke. Po I wojnie światowej majątek, na polecenie właściciela, został rozparcelowany i sprzedany.

Karczewice należały do XVIII w. do rodziny Karczewskich, Rzeki do Rzeckich herbu Śreniawa (XV - XVII w), Komornickich herbu Nałęcz (XVIII/XIX w) i Chrzanowskich do 1945 r. Majątek w Skrzydlowie był w XIX w, własnością Józefa Zielonki, a potem Jana Reszke, słynnego śpiewaka i założyciela stadniny koni wyścigowych, który bywał tu sporadycznie,
w przeciwieństwie do brata, Edwarda.

Bartkowice

Wieś przylegająca od południa do Kłomnic; niegdyś folwark F. Rzewuskiego, później Edwarda Reszke, który w latach 1885 -95 osadził w miejscowym dworku swoją rodzinę. Gdy przeniósł się do Garnka ziemię rozparcelował i sprzedał razem z folwarkiem. Obecnie - gospodarstwo rolne “Gminnej Spółdzielni” z Kodrąbia.

Garnek

Wieś nad Wartą, w pobliżu ujścia Wiercicy. Środek wsi zajmuje Park im. Braci Reszke, pozostałość Edwarda. Słynny śpiewak w Garnku postawił piękny pałacyk angielski, w stylu wiejskim angielskim, który spłonął (podpalony?) w 1946 r. Z majątku Reszków została niewielka, zbudowana w tym samym stylu, co pałacyk, stróżówka, obecnie Gminna Biblioteka. Wokół Garnka znajdują się wioski należące do systemu folwarcznego: Karczewice, Chmielarze
i Kuźnica, których nazwy wyjaśniają ich funkcje w rozdziale pracy między osadami.

Kłomnice
Nazwa wsi, wg dr M. Antoniewicza, należy do grupy nazw patronimicznych; powstała od osoby nazywanej Kłomia lub Kłom. Kłomnice przez stulecia były wioską służebną, w której wyraźnie ukształtował się, widoczny do dzisiaj, rozdział na część gospodarczą i osiedleńczą. Rozwój cywilizacyjny datuje się od czasu budowy kolei w 1846 r. We wsi zachowały się nazwy poszczególnych części, obrazujące ludową wyobraźnię językową: np. Brygidka (od imienia właścicielki karczmy), Bugaj (teren niedawno zabudowany), Prolniki (półrolnicy), Aurelów (od imienia właściciela Aurelego Wünsche), Golgota (przysiółek), plac Pasternik, niegdyś miejsce wspólnych omłotów i wieców wiejskich, obecnie plac targowy i arena uroczystości lokalnych.

Michałów Kłomnicki

Wieś na planie owalnicy z placem pośrodku, w części zabudowanym. W czasach staropolskich część Michałowa należała do kłomnickiego proboszcza (plebana), stąd występująca w słow-nikach nazwa wsi Michałów Poduchowny; działała tu również plebańska karczma, póki władze zwierzchnie kłomnickiego plebana mu tego procederu nie zabroniły.

Lipicze

Wieś folwarczna, której ostatnim właścicielem był Stanisław Ziółkowski, wnuk oficera napoleońskiego, zesłany za działalność patriotyczną na Syberię; skąd powrócił dopiero po przewrocie bolszewickim w 1917 roku, cudem unikając śmierci z rąk czerwonoarmistów.
Na pamiątkę ocalenia wybudował kapliczkę, stojącą do dziś przy drodze. Pochowany
w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Kłomnicach. Po 1945 r. w majątku działał Państwowy Ośrodek Maszynowy. Obecnie - własność prywatna.

Zawada

W legendzie miejscowej nazwa wsi jest związana ze zdarzeniem z XVII wieku: król Jan Sobieski, jadąc do pałacu w Kruszynach stracił koło od karety, które „zawadziło” na wiejskich wykrotach. Inne podanie wywodzi nazwę od karczmy, stojącej „na zawadzie” (propinacyjne pokuszenie) przy przeprawie przez rzekę Wartę. Na granicy wsi znajduje się cmentarzyk ofiar epidemii tyfusu z 1896 r., zaznaczony kapliczką, otoczoną kępą drzew.

Wiek XIX i XX

We wrześniu 1939 r. wieś Kłomnice została zbombardowana; zginęło kilkudziesięciu mieszkańców i uciekinierów. Innym okrutnym zdarzeniem II wojny światowej było wymordo-wanie mieszkańców Kajetanowic i pożar drewnianego kościoła w Garnku, spalonego przez Niemców w odwecie za wspieranie partyzantów przez mieszkańców. W płomieniach zginął ksiądz Marian Bartecki ratujący (jak wieść niesie) najświętszy sakrament. Po 1945 roku nowe władze wypędziły wszystkich ziemian z ich włości, niezależnie od ich zaangażowania w walkę
z hitlerowskim najeźdźcą i zasługi w rozwoju cywilizacyjnym regionu.
W majątkach ziemiańskich zorganizowano: Stację Hodowli Roślin w Nieznanicach, Stadninę Koni w Skrzydlowie (połączono z Widzowską), a pozostałe obszary, po rozparcelowaniu przekazano spółdzielniom rolniczym, które działały do lat 90. XX wieku.

Gmina Kruszyna - rys historyczny

Dobra Kruszyńskie przez wieki były własnością prywatną. W herbie Gminy Kruszyna widnieje wizerunek głowy dzika, pomiędzy stylizowanymi gałęziami drzew - Denhoffowie, właściciele Kruszyny, pieczętowali się herbem Dzik.

W XVI i XVII wieku dobra kruszyńskie należały do Koniecpolskich, następnie do Denhoffów (szlachty pochodzenia kurlandzkiego), którzy rozwinęli majętności i zmodernizowali. Budowę pałacu w Kruszynie zakończono w 1633 r.; w tej siedzibie gościli możnowładcy Rzeczypospolitej - np. królowie Władysław IV, Jan Kazimierz, Michał Korybut Wiśniowiecki (brał tu ślub), Jan III Sobieski i inni. Pałac Denhoffów i Lubomirskich był środkiem kultury magnackiej, promieniującym na całą Rzeczpospolitą. W wieku XIX i XX, pod rządami Lubomirskich rozwinęła się nowoczesna gospodarka rolnicza i stadniny koni wyścigowych. Stanisław Lubomirski był jednym z głównych organizatorów wystawy gospodarczej
w Częstochowie w 1909 r. W ostatnich dekadach XIX w i w początkach XX, tradycje magnackie odżyły w postaci przyjęć, bali i polowań urządzanych przez braci Reszke, zwłaszcza Edwarda, w okolicach Garnka i Skrzydlowa, w czym uczestniczyli także książęta Lubomirscy z Kruszyny. Śladem magnackiego wystawnego życia i ubóstwa stanu włościańskiego, marzeń chłopów
o zmianie sytuacji społecznej są przekazy ludowe. Bohaterem wielu z nich jest ,,książę” lub ,,król”, okoliczności wydarzeń są ,,wspaniałe”, ,,ogromne”, ,,bogate” i uosabiają tęsknoty ludzi, pozbawionych godziwych warunków życia. Część mieszkańców służyła ,,w pałacu” i oni, najczęściej przenosili pod strzechy „pański” sposób życia, traktując go jako niedościgniony wzorzec.

W roku 1661 Anna Eufemia z Radziwiłłów Denhoffowa zleciła budowę kościoła murowanego w Kruszynie, który dzisiaj można zaliczać do najpiękniejszych zabytków sakralnych Obszaru LGD i malowniczo położonych.
Organizacja przestrzenna Kruszyny, z centralnym miejscem rezerwowanym dla pałacu, kościoła i plebańskiej zagrody jest do dzisiaj dobrze widoczna w krajobrazie kulturowym wsi.

Historia tragicznych kochanków.
W tradycji lokalnej zachowała się dramatyczna i wzruszająca opowieść o pięknej miłości
i tragicznej śmierci kochanków, której widomym znakiem w krajobrazie kulturowym jest pomnik, postawiony w szczerym polu, przy drodze pomiędzy Kruszyną a Borownem: kamienna kolumna, na piaskowcowym postumencie, na którym umieszczono tabliczkę
z informacją o tej historii. Syn Kacpra Denhoffa, Otton zakochał się w szlachciance Barbarze Szafrańcównie, co Denhoff senior uznał za mezalians i sprzeciwiając się temu związkowi doprowadził do tragedii: kazał swoim dworakom spalić dwór rodzinny dziewczyny, w którym spłonęła nieszczęsna wraz z rodzicami. Na wieść o tym młody Denhoff popełnił samobójstwo, w miejscu, w którym dzisiaj stoi kamienna kolumna. Kacper Denhoff, trawiony wyrzutami sumienia i w akcie ekspiacji kazał się zamurować w wybudowanej na terenie parku pałacowego (stoi do dzisiaj) „pustelni” i spędził w niej resztę życia.

Kruszyna

Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od krzewu, o tej samej nazwie. Najstarsze zapiski
o Kruszynie pochodzą z 1337 r.; pierwszymi właścicielami byli Czaplowie, herbu Oksza; z 1425 r. pochodzi wiadomość o erygowaniu parafii rzymsko - katolickiej w Kruszynie.

Lgota Mała

Wymieniana w źródłach pisanych w 1521 r. Lgota wywodzi się od słowa lgi, oznaczającego lekki ciężar do niesienia i ulgi w świadczeniach feudalnych dla osadników. Przypuszcza się,
że pierwotnie Lgota położona była bliżej Kruszyny. Mówią o tym przekazy ludowe, a śladem kulturowym pozostałości studni i gruntów, niegdyś użytkowanych gospodarczo i na osiedle.
Na początku XX w. dobra kupiła rodzina Damelewiczów, którzy wybudowali klasyczny dworek i dobrze wpisali się w pamięć ludzi, jako sprawiedliwi i zaangażowani społecznie ziemianie, pomagający najuboższym. (M.in. na ofiarowanym przez Damelewiczów gruncie powstała szkoła wiejska, zwiastun społecznej emancypacji chłopów, pozbawionych przez wieki edukacji i praw obywatelskich.)

Wiek XIX i XX

Budowa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w 1846 r. spowodowała znaczne zmiany społeczno - gospodarcze. Położone przy linii kolejowej wsie zaczęły się rozwijać, a oddalone traciły na znaczeniu. Powstały wówczas zakłady przemysłowe: tartaki, fabryczka grzebieni
i inne. W 1862 r. kruszyńskie dobra nabyli Lubomirscy. W czasie Powstania Styczniowego
w pałacu był szpital polowy, gdzie znaleźli schronienie ranni w bitwie od Kruszyną - Nieznanicami. Sam pałac ucierpiał w wyniku działań i Eugeniusz Lubomirski gruntownie go wyremontował. W 1913 r. księżna Lubomirska ufundowała - z nagrody, którą zdobył jeden
z koni ze stadniny Lubomirskich na wyścigach w Baden Baden - kościół w Widzowie. Po 1918 r. stadnina koni w Widzowie była zaliczana do najnowocześniejszych w Europie. W tym czasie powstały szkoły powszechne w Kruszynie, Widzowie i Lgocie Małej.

We wrześniu 1939 r. żołnierze niemieccy rozstrzelali kilkunastu mieszkańców Widzowa
i Kruszyny; pałac w Kruszynie został ograbiony. Po 1945 roku stadninę koni w Widzowie
i Skrzydlowie upaństwowiono i połączono. Ziemia została rozparcelowana pomiędzy chłopów. W „latach stalinowskich” próbowano odebrać ją nowym właścicielom i utworzyć spółdzielnię, ale napotkało to opór społeczny i nie zostało zrealizowane.

Gmina Miedźno - rys historyczny

Przez wieki własność szlachecka, królewska i klasztoru Paulinów z Częstochowy. Nazwa wsi Miedźno pochodzi od daniny miodowej, składanej przez pszczelarzy i bartników. W herbie gminy widnieje św. Katarzyna Aleksandryjska, patronka Miedźna, a związki z Jagiellonami podkreśla krzyż dynastyczny. Dynastia Jagiellonów wywarła wpływ na historię gminy, a król Jagiełło jest uważany za założyciela Miedźna i fundatora (1425) kościoła parafialnego pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

We wczesnym średniowieczu ziemie te należały do kasztelanii krakowskiej, stanowiąc, najdalej na północ, wysunięty jej kraniec; od roku 1391 w dobrach królewskich, w zarządzie starostwa krzepickiego. W 1658 r. (uchwała Sejmu Rzeczypospolitej) królewskie wsie Ostrowy, Łobodno, Kocin darowano Paulinom z Jasnej Góry, a wieś Miedźno otrzymał (koniec XVII w.) wojewoda Miączyński. Po trzecim rozbiorze ziemie we władaniu Prus. Dekretem cesarskim Prusacy dokonali (1797) kasacji dóbr klasztoru Paulinów i włączyli do dóbr rządowych. W II poł. XIX w. w wyniku reformy administracyjnej cara rosyjskiego (1866) erygowano Powiat Częstochowski, a w jego ramach Gminę Miedźno, którą była do 1939 r.

Ostrowy
Rozwój Ostrowów nad Okszą, związany był z rzeką Białą Okszą (nazwa rzeki pochodzi od topora bojowego i ciesielskiego) i karczunkiem lasów. W 1383 roku w dekretach Władysława Opolczyka występuje nazwa Ostrowy w inwentarzu królewszczyzn, w zarządzie starostwa krzepickiego. W kronikach Jana Długosza wieś występuje już jako własność kanonika
z Kłobucka. Jednym z najsmutniejszych wydarzeń okresu staropolskiego był tzw. „potop szwedzki” w 1658 r. siejący spustoszenie w ludziach i w gospodarce: w 1655 roku Ostrowy liczyły 23 zagród, a po „potopie” - 6.

Gmina Mykanów - rys historyczny

Zapis w źródłach o wsiach/siedliskach z terenu współczesnej gminy pochodzi z XII-XIII w.
- np. Borowna. (Nota bene: wieś jest swoistą skarbnicą kulturową, która wymaga badań archeologicznych.), Mykanów i Rybna. W Rybnej archeolodzy lokalizują osadę wczesno-średniowieczną, co poświadcza (i inne archeologiczne znaleziska) istnienie formacji społecznych przed i w czasie kształtowania się państwa polskiego - np. ślady kulturowe
z Rybnej i Woli Hankowskiej. W okresie staropolskim Mykanów i inne miejscowości współczesnej gminy, należały do klasztoru Klarysek w Krakowie. Herb gminy: na tarczy trójpolowej litera M i krzyż św. Andrzeja oraz rycerskie godła Śrzeniawa i Wieniawa.
Z rodu właścicieli Borowna, Borowieskich, wywodziła się matka dziejopisarza Jana Długosza, Beata, córka starosty Marcina z Borowna. Ojciec Długosza, burgrabia Jan z Niedzielska, nabył wieś Grabową, przekazując ją w spadku męskim potomkom rodu. Długoszowie przez pewien okres dzierżawili też królewską wieś Kocin. Okolice Borownej i Mykanowa w okresie rozbicia dzielnicowego i średniowiecza przechodziły pogmatwane koleje losu w tyglu walk politycznych, o panowanie nad tym terytorium możnowładców wielkopolskich i małopolskich oraz hierarchów kościelnych, zabiegających o własności i beneficja feudalne. Przez ten obszar biegła historyczna granica i tu ścierały się kulturowe wpływy Wielkopolski, Małopolski
i Śląska; np. wieś Rybna w należała w części do Ziemi Wieluńskiej (Wielkopolska), a w części do Ziemi Krakowskiej (Małopolska), podobnie wieś Kocin.

Wiek XIX i XX
W okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego ziemie gminy mykanowskiej należały do województwa kaliskiego i były podzielone pomiędzy trzy powiaty: wieluński, częstochowski i radomszczański, podobnie jak w okresie staropolskim. W roku 1868 reaktywowano powiat częstochowski (w administracji rosyjskiej) i wówczas zaistniała Gmina Mykanów, mniejsza terytorialnie od współczesnej. W latach 1918 - 1939 do gminy należały wsie: Cykarzew (Stary, Kolonia Południowa i Północna), Kocin (Stary, Nowy i Kolonia), Kokawa, Lubojenka (wraz z folwarkiem), Lemańsk, Mykanów (z Kolonią i Okupnikami), Przedkocin, Rybna, Rybna Nowa - oraz Radostków (z Topolowem, Pustkowiem, Kolonią
i Nałęczem). W tym czasie Kuźnica Kiedrzyńska i Lechowa oraz Czarny Las leżały w Gminie Kamyk, Wierzchowisko w Gminie Grabówka, Lubojna i Florków w Gminie Rędziny,
a Borowno i Grabowa w Gminie Kruszyna i powiecie radomszczańskim (woj. łódzkie).
Ten podział administracyjny przetrwał do 1950 r., kiedy dokonano korekty granic, poszerzając obszar gromady Cykarzew. Gromadami w latach PRL były: Mykanów, Cykarzew Stary, Borowno i Lubojna. Gromadę Broniszew Nowy zlikwidowano w 1957 roku. Tereny tych gromad połączono w 1973 r., tworząc Gminę Mykanów, która stanowiła jedną z największych gmin Województwa Częstochowskiego.

Gmina Rędziny - rys historyczny

Nazwa Rędziny nawiązuje do rodzaju gleby, która dominuje w okolicy: trudnej w uprawie,
ale żyznej, zawierającej związki wapnia i glinu. Herb Gminy Rędziny: na tarczy dwudzielnej,
w polu górnym, bezgłowy srebrny orzeł ze złotą gwiazdą, w dolnym polu błękitnym, złota czasza z bijącym źródłem. Wizerunek bezgłowego orła odwołuje się do herbu Orla, pochodzącego z Niemiec lub Węgier. (Na Węgrzech ród Szaszorów ma podobny herb - szaszor - w j. węgierskim = orzeł.). Pierwszy raz herb Orla występuje w źródłach w 1343 r., pieczętowały się nim rodziny Barskich, Chobienieckich, Rogowskich i Wielamowskich, właściciele ziem rędzińskich w XVI w. Symbol w dolnym polu herbu, nawiązuje do legendy o uzdrowicielskiej mocy wody źródlanej, leczącej choroby oczu i uszu. Na tym źródle, obecnie zasypanym
i uschłym, wzniesiono kaplicę, a kościół w Rędzinach, ma wezwanie św. Otylii, która jest patronką chorych oczu i uszu. Najstarsze wzmianki pisane notują nazwy Konin i Rędziny - 1220 r. - w spisie własności i powinności feudalnych nadanych klasztorowi Kanoników
w Mstowie, przez biskupa Odrowąża z Krakowa; podobnie wieś Rudniki, wymieniona została po raz pierwszy w 1261 r., w rejestrze dziesięcin dla mnichów z Mstowa. W roku 1490 Rędziny należały do starostwa olsztyńskiego, a w 1581 były wsią prywatną, szlachecką, o wielkości 10 ½
łana kmiecego (staropolski łan kmiecy = od 3 - 9 ha), zamieszkiwaną przez 10 komorników.
W 1784 r. część Rędzin posiadał Jan Kanty Marchocki, chorąży smoleński, komisarz cywilno-wojskowy, a drugą Bogumił Małuski, cześnikowicz smoleński.

Konin

Wieś występuje w dokumentach wystawionych przez biskupa Iwo Odrowąża w Krakowie,
w roku 1220. W tym czasie osada nosiła nazwę Kunyno i była własnością Kanoników Regularnych z klasztoru we Mstowie. Brzmienie nazwy wsi zmieniało się od Kunyno, względnie Kunino, a następnie Kunin, a ostateczne przekształciło się w Konin. W 1827 były we wsi 33 domy. Właścicielami tych włości byli Łęccy, zamieszkujący w pobliskim Jaskrowie.

Kościelec

Prawdopodobnie wieś była zrazu osadą tatarską; od XV wieku własność hierarchów kościelnych, stąd nazwa; od XVII w. własność rodziny Wereszczyńskich. Kiedy właścicielem majątku był Stefan Wereszczyński odkryto na polach stary cmentarz (przed I wojną światową). Za jego staraniem w latach 30. XX w. doczesne szczątki ludzkie zostały ekshumowane
i przeniesione na cmentarz w Borownie.

Rudniki

5 sierpnia 1349 roku, Kazimierz Wielki nadał Wojciechowi Koluszko sołectwo wsi Rudniki;
w XV w. wieś należała do starostwa olsztyńskiego, a w 1566 r. przeszła do starostwa niegrodowego, z siedzibą w Konarach. Od 1784 r. Rudniki były własnością Jana Przybylskiego, cześnika winnickiego. W 1791 we wsi był dwór, browar i karczma, 161 mieszkańców, a wśród nich: 4 szlachciców i 4 Żydów.

Wiek XIX i XX.

Cywilizacyjny rozwój wsi Rudniki datuje się od II poł. XIX wieku, kiedy rozpoczynają prace zakłady wapiennicze, założone przez Władysława Kanigowskiego (1858), w latach następnych „wapienniki” Dobrzyńskiego i cementownia „Jakub”. Wokół nich rozwija się osada fabryczna, w której zarysowuje się podział społeczności na pracowników przemysłowych i rolników oraz na tzw. dwuzawodowców (rolników zatrudnionych w przemyśle lub w usługach). W roku 1900 Rudniki miały 59 budynków mieszkalnych, 680 mieszkańców, a w I poł. XX w. - 1295 mieszkańców. W tym czasie cementownia „Jakub” zatrudniała 94 robotników, a „wapienniki” 48 robotników.

Kultura włościańska. Folklor.

Elementami kultury włościańskiej są np. obyczaje i obrzędy, pieśni i tańce (stroje ludowe) oraz specyficzne zdobnictwo i budownictwo. Na Obszarze LGD przejawy kultury ludowej są kultywowane przez zespoły obrzędowe i folklorystyczne.

Stroje ludowe.
W regionie obowiązuje tzw. strój częstochowski, który ma cechy eklektyczne.

Strój kobiecy: gorset w czarnym kolorze, ząbkowany na krawędziach, biała bluzka o szerokich rękawach i mankietach z falbankami, czerwone korale i wzorzysta chustka, wiązana do tyłu. Buty skórzane, czarne, o średniej wysokości obcasów, sznurowane, o cholewkach ponad kostki. Spódnica letnia szyta w kliny, z tkanin fabrycznych (wełna, kaszmir), w kolorze czarnym
i bordo, z tyłu ułożona w drobne karby, z przodu marszczona, obszyta jedwabnymi tasiemkami w trzech rzędach, biały fartuch z haftowanego batystu. Uniwersalnym zimowym ubiorem są wełniaki, szyte z jednego płata tkaniny o dł. 3,5 m, w drobne pionowe paski w kolorze czerwonym, zielonym, żółtym, czarnym. Innym charakterystycznym elementem ubioru kobiecego, były, używane jeszcze do lat 70. XX w. zapaski, noszone na co dzień i od święta. Każda wieś miała swoją sekwencję kolorów zapasek, swoisty wyróżnik kulturowy.
Strój męski: nie był wyrafinowany, ani w sposób szczególny identyfikujący region; biała koszula, spodnie wpuszczone w buty z cholewkami, na głowie czapka z daszkiem. Wzorowano się często na strojach z innych regionów. Po wybudowaniu kolei żelaznej w społeczności lokalnej pojawiła się, rosnąca z czasem, grupa kolejarzy, która wyróżniała się stylowymi mundurami z epoki stali i pary. Była to jedyna grupa na wsi, której członkowie dysponowali gotówką i trybem życia dorównywali bogatym gospodarzom.

Zespoły obrzędowe.

W Gminie Kłomnice działa Zespół Obrzędowy „Grusza” z Rzerzęczyc, który wystawia widowiska etniczne, podobnie, jak Zespół Folklorystyczny „Klepisko” z Kłomnic, nagradzany na krajowych i zagranicznych festiwalach.

Zanikające obyczaje.

1. Ciekawym przejawem przepływów kulturowych (na obszarze przez wieki granicznym) było to, że kobiety w Kłomnicach, podczas uroczystości religijnych, używały strojów krakowskich, które pełniły swoistą rolę stroju narodowego, świątecznego. Każda procesja
   i pielgrzymka na Jasną Górę i innych sanktuariów, była ubarwiona tłumem kobiet
   w strojach krakowskich. Obyczaj w zaniku.

2. Zanika również wiele obyczajów związanych z wydarzeniami rodzinnymi; np. zrękowiny (zmówiny). Niemal zupełnie wychodzą z obiegu kulturowego obyczaje weselne, które miały swoją oprawę słowno - muzyczna.

3. Swoją oprawę miały różne prace gospodarcze i święta agrarne: dożynki, wspólne prace polne - odrobki, darcie pierza, przędzenie wełny, obróbka lnu. Te zanikające obyczaje odtwarzają, zachowują i eksponują zespoły folklorystyczne.

Podanie ludowe - przykład.
Procarze z Kościelca (gm. Rędziny): mieszkańcy wsi są kojarzeni z procą, którą, jak twierdzą (żartobliwie) mieszkańcy innych wsi, każdy Kościelanin dostaje w prezencie do kołyski. Wieś podobno znana była w przeszłości z walk na proce. Każdy młodzian, który przychodził
w zaloty do dziewczyny w Kościelcu, mógł zostać „powitany” pociskiem miotanym z procy. Mieszkańcy Kościelca stanowczo zaprzeczają tym opowieściom, ale, nadaje to wsi historyczny
i ciekawy rys obyczajowy.

Powstanie Styczniowe

Bitwa pod Kruszyną i Nieznanicami

Podczas Powstania Styczniowego, na terenie Obszaru LGD, miała miejsce bitwa pod Kruszyną, nazywana też bitwą pod Kruszyną - Nieznanicami, którą stoczyły oddziały pod dowództwem gen. E. Taczanowskiego z wojskami rosyjskimi - 29 VIII 1863 r. Powstańcy zostali rozbici, część sił powstańczych z płk. Słupskim i Kopernickim (300 kawalerzystów) wyszła z bitwy przez lasy kruszyńskie, reszta zginęła, dostała się do niewoli lub schroniła w okolicznych dworach
i w pałacu Lubomirskich w Kruszynie. Gen. Taczanowski po tej klęsce, oskarżony o nieudol-ność, wyjechał z kraju. Po bitwie zostało wiele mogił powstańczych na cmentarzach
w Kłomnicach, Borownie i Kruszynie i innych. Bitwa, opisana później w pamiętnikach
i opracowaniach historycznych, miała wydźwięk w społeczności lokalnej, rozbudziła poczucie tożsamości narodowej.

Gmina Miedźno - potyczka pod Mazówkami

Na terenie gminy doszło do kilku potyczek oddziałów polskich z rosyjskimi. Największą, była bitwa pod Mazówkami, 3 września 1863 r. Na cmentarzu w Miedźnie znajduje się zbiorowa mogiła powstańców.
Folwark Antoniów
W granicach wsi Widzów znajduje się obecnie teren folwarku Antoniów, w którym ukrywano żołnierzy polskich w czasie Powstania Styczniowego. Nazwa Antoniów funkcjonuje w języku współczesnym mieszkańców.

Kultura żydowska.

Na historycznych terenach współczesnego Obszaru LGD Żydzi nie stanowili licznej społeczności, ale pozostały po nich widoczne w krajobrazie kulturowym ślady: domy
i warsztaty. Część z nich uległa zniszczeniu, część trwa, przypominając o blisko 500 - letniej obecności w polskiej kulturze starszych „braci w wierze” (określenie Jana Pawła II).

II wojna światowa

Bitwa pod Mokrą.

Ważnym wydarzeniem, które odcisnęło piętno na historii Obszaru, była, stoczona w dniach
1 i 2 września 1939 r. przez Wołyńską Brygadę Kawalerii walka z IV Dywizją Pancerną gen. Reinhardta, zwana “Bitwą pod Mokrą”. Kawalerzyści skutecznie opóźnili marsz dywizji na Warszawę. Miejsce bitwy upamiętnia (1975) pomnik we wsi Mokra. Corocznie, w rocznicę bitwy, odbywają się przy nim uroczystości patriotyczne, upamiętniające bohaterstwo polskich żołnierzy, tragicznego Września, także z udziałem kombatantów niemieckich. Byli żołnierze Wermachtu, uczestnicy kampanii wrześniowej 1939 r., ufundowali „dzwon pojednania”, zawieszony w nowym kościele. Zbiorowa mogiła polskich żołnierzy znajduje się na cmentarzu w Miedźnie i obok wsi Lemańsk. Niemcy zostali pochowani pod starym kościołem w Mokrej, skąd w latach okupacji ich ciała ekshumowano i przewieziono do rodzinnych miejscowości.
W 1985 r. Rada Państwa PRL nadała wsi Mokra Krzyż Walecznych.

W Mokrej, w dwóch szkołach podstawowych- w Mokrej im. Bohaterów Walk pod Mokrą
i Miedźnie im. Wołyńskiej Brygady Kawalerii - są izby pamięci, w których zgromadzono sporo pamiątek z okresu walk wrześniowych w 1939 r.

Tradycje koniarskie.

W 1862 r. kolejnymi właścicielami pałacu w Kruszynie i włości kruszyńskich zostali Lubomirscy, którzy wpłynęli na rozwój gospodarczy i społeczny regionu. Bracia Lubomirscy - Stefan gospodarował w Kruszynie, Władysław - znawca koni, sportowiec i artysta był m.in. sponsorem Warszawskiej Orkiestry Symfonicznej, Stanisław, ekonomista, zakładał jedną
z pierwszych fabryk lotniczych w Polsce, założyli stadninę koni wyścigowych, najpierw
w Kruszynie, później w Widzowie. Pod koniec lat 80. XIX w. sprowadzili z Anglii zarodowe klacze i ogiery pełnej krwi. Gdy w kruszyńskich stajniach zabrakło miejsca, kupili folwark Widzów. W folwarku w Widzowie wybudowali nowoczesne stajnie do hodowli koni pełnej krwi. W roku 1926 Lubomirscy sprzedali stadninę, a nowy właściciel prowadził ją do 1954 r.,
aż do upaństwowienia i połączenia ze stadniną w Skrzydlowie. Obecnie - własność skarbu państwa, w dzierżawie. Dzierżawca zwiększył ilość hodowanych koni pełnej krwi angielskiej do 130 szt. i wprowadził hodowlę krów mlecznych (kilkaset sztuk).

Konie i wyścigi konne były także wielką pasją braci Reszke oraz ich szwagrów. Wspólnie
z braćmi Lubomirskimi, właścicielem majątku Pławno Gruszewskim i innymi ziemianami, tworzyli pierwsze prowincjonalne (a drugie po Warszawskim) Pławieńskie Towarzystwo Wyścigów Konnych (zał. 1879), które urządziło (w Pławnie, obecnie Gmina Gidle) nowoczesny tor wyścigowy, z trybunami i zapleczem. Towarzystwo i tor wyścigowy działały do 1904 r. Wyścigi konne w Pławnie, odbywały się w różnych kategoriach. Pławno, na czas wyścigów, zamieniało się w „hotel” goszczący znakomitych gości z całej Europy. Tradycje wyścigowe przetrwały do lat 90. XX w.

Stadniny braci Reszków. Wspólnym dziełem Jana i Edwarda Reszków była stadnina koni, założona w 1883 r. w znakomicie prowadzonym gospodarstwie szwagra, Adama Michalskiego w Borownie. W 1901 r. stadnina została przeniesiona do majątku Jana Reszke w Skrzydlowie. Konie z tej stadniny odnosiły w XIX i na początku XX wieku duże sukcesy na wyścigowych torach polskich i zagranicznych.

1. Zabytki - ślady kulturowe.

KULTURA ZIEMIAŃSKA i MAGNACKA - przykłady:

• Chorzenice
  W Chorzenicach mieszkał zięć Edwarda Reszke płk Adam Nieniewski, uczestnik wojny polsko - bolszewickiej, który zbudował w latach 20. XX w. rezydencjonalny dom wiejski. Kiedy żona urodziła córeczkę Halinę, jako votum dziękczynne, zbudował murowaną kaplicę p. w. Św. Stanisława. Przed kilku laty (2004), córka pułkownika, Halina, po mężu Donimirska została w niej pochowana. Obecnie - w siedzibie Nieniewskich jest Dom Dziecka.

• Garnek
  Resztki majątku Edwarda Reszke, bez pałacu, który spłonął w 1946 r. Zabudowania gospodarcze (spichlerz i stajnia) z początku XX w., są użytkowane przez prywatne firmy. Pięknym zabytkiem jest stylowy budynek stróżówki (zbudowany w tym samym stylu,
  w jakim był spalony (?) pałac). Obecnie - siedziba Gminnej Biblioteki.

• Kłomnice - budynki mieszkalne.
  W Kłomnicach, przy ul. Częstochowskiej, dom zbudowany w latach 20. XX w. przez właściciela fabryczki maszyn rolniczych Antoniego Bugaja. Obecnie bar piwny „Gminnej Spółdzielni”. W podwórzu znajdują się budynki fabryczne, użytkowane obecnie jako magazyny. Budynek przy młynie motorowym na ul. Kolejowej. Obecnie - własność prywatna, budynek niszczeje.

• Konin
  Park dworski z II poł. XIX w. (pow. 1,6 ha), należał do rodziny Łąckich. Z tym miejscem związana jest przypowieść o duchu, który o północy zjawia się w postaci wysokiego, chudego mężczyzny, ubranego na czarno w wysokim czarnym cylindrze.
  Pozostałości dworu na Okupnikach - zabytkowa studnia. Obecnie - teren nie ma przeznaczenia, stanowi plac zabaw.

• Kościelec
  Dwór z parkiem (w rejestrze zabytków), fundamenty datowane na XVII wiek. Dwór wielokrotnie przebudowany, obecnie w formie klasycystycznej. Ostatnimi właścicielami majątku była rodzina Wereszczyńskich, z której pochodzi malarka Wanda Wereszczyńska. Na werandzie stoi wciąż fortepian, na którym grywała. Najstarsi mieszkańcy wsi pamiętają, że Wereszczyńska miała, jako pierwsza, samochód, a jej kierowcą był Wiktor Witczak, pierwszy Kościelanin, który miał prawo jazdy. Obecnie - siedziba przedszkola.

• Kruszyna
  Zabytkowy pałac Denhoffów, siedziba magnacka, otoczony parkiem. Do kompleksu pałacowo - parkowego należą (wszystkie obiekty wpisane do rejestru zabytków): barokowy pałac zbudowany przez Kaspra (Kacpra) Denhoffa w 1620 r., przebudowany i odnowiony w 1867 r. przez Lubomirskich; kaplica Sobieskiego z II poł. XVII w., „pustelnia” Denhoffa, zbudowana w II poł. XVII w., po tragicznej śmierci syna magnata; oficyna Lubomirskich
  z wieżą zachodnią, zbudowana w II poł. XIX w.; budynek gospodarczy z wieżą wschodnią zbudowany na przełomie XIX i XX w.; park, utworzony w XVII w., obecnie w kształcie
  z końca XIX w. Pałac i park jest niedostępny dla publiczności - własność prywatna.
  Naprzeciw bramy wjazdowej do pałacu znajduje się rządcówka (koniec XIX w.), w której mieszkał administrator dóbr kruszyńskich w epoce Lubomirskich. Po 1945 r. w budynku była szkoła podstawowa. Obecnie: obiekt starannie wyremontowany, jest siedzibą Urzędu Gminy i Biblioteki Publicznej.

• Nieznanice
  Pałac w Nieznanicach (gm. Kłomnice) wraz z parkiem (wpisany do rejestru zabytków), wybudowany w 1917 r. przez Aurelego Wünsche, przemysłowca i ziemianina. Po jego śmierci spadek odziedziczył Witold Korhoffer, który wielce się zasłużył w ruchu oporu, podczas II wojny światowej, a po jej zakończeniu podzielił los wielu ziemian z regionu, wyrzuconych z domu przez nowych właścicieli Polski. Obecnie właścicielką odnowionego pałacu jest Elżbieta Lubert, która prowadzi w nim ośrodek hotelowo - konferencyjny: restaurację i hotel o nazwie „Pałac Nieznanice”.
  Nota bene: udany przykład adaptacji dziedzictwa kulturowego do funkcji gospodarczych.

• Rzeki Wielkie
  Dwór szlachecki (wpisany do rejestru zabytków) z końca XVIII w., choć fundamenty mogą być wcześniejsze. Właścicielem dworu i majątku był Jan Komornicki, a od I. poł. XIX w. rodzina Chrzanowskich. Obecnie: szkoła i przedszkole; park dworski, mocno przerzedzony
  i zniekształcony. Kilkanaście metrów za parkiem płynie rzeka Warta.

• Skrzydlów
  Majątek należał do Jana Reszke, który wybudował stadninę koni wyścigowych. Po jego śmierci majątek dziedziczyła córka Edwarda Reszke, Emilia Danilczuk, która, wraz
  z mężem, prowadziła hodowlę koni półkrwi, m.in. dla potrzeb armii przedwrześniowej.
  Po 1945 r. Państwowa Stadnina Koni w Skrzydlowie, została połączona ze stadniną
  z Widzowa. Obecnie - stadnina w Skrzydlowie nie istnieje.
  Kompleks dworski: park, pałacyk oraz zabudowania folwarczne: gorzelnia, spichlerz, wpisane do ewidencji zabytków. Obecnie własność prywatna, właściciel prowadzi działalność rolniczą i, jak dotychczas, nie określił przeznaczenia obiektów zabytkowych.

• Widzów
  Wieś folwarczna, z zachowanym podziałem na osiedle robotników rolnych i folwark. Rozwój Widzowa był związany ze stadniną koni książąt Lubomirskich - 1896 r. Zabudowania stadniny cechuje funkcjonalność i powściągliwa forma; zachowały zabytkowy charakter i w, dużej mierze, oryginalną stolarkę. Ciekawostką techniczną jest wieża ciśnień, zaopatrująca w wodę wszystkie budynki. Lubomirscy zbudowali stadninę najnowocześniejszą na owe czasy na ziemiach polskich. Nic dziwnego przeto, że na przełomie XIX i XX w. ówczesna prasa opisywała Widzowską stadninę, jako wzorzec.
  Obecnie - własność prywatna, ośrodek hodowlany.

KULTURA RELIGIJNA - przykłady:

Do dziedzictwa i kultury współczesnej Obszaru LGD należą tradycje pielgrzymowania do sanktuarium Jasnej Górze, do sanktuarium maryjnego w Gidle (przy klasztorze Dominikanów), sanktuarium w Mstowie oraz do sanktuarium w Świętej Annie. Obszar LGD należy do najliczniej uczęszczanych przez pielgrzymki krajowe, zmierzające z środkowej i północnej Polski do klasztoru na Jasnej Górze. W okresie największego nasilenia, przez wsie Obszaru LGD przechodzi kilka pielgrzymek dziennie.

Signum kulturowym krajobrazu Obszaru LGD są krzyże i kapliczki przydrożne i przydomowe oraz kaplice mszalne, przeważnie na terenie parków dworskich i pałacowych. Wiele krzyży, kaplic i kapliczek upamiętnia, często już dzisiaj nieznane wydarzenia z życia wspólnot wiejskich. Ilość kaplic stanowi wyraz religijności mieszkańców oraz, szczególny znak kulturowy Obszaru, przez który przechodzi tysiące pielgrzymów, zmierzających do sanktu-arium maryjnego na Jasnej Górze. W ostatnich latach te znaki kulturowe są remontowane, bez należytej dbałości o estetykę i używane materiały; zatracają oryginalne cechy.

Przykłady zabytkowych kapliczek i krzyży:

• Borowno
  Kapliczka przydrożna, murowana, bielona, okrągła, zwieńczona dachem, w połowie wysokości wnęka na figurę Matki Bożej. Takich kapliczek jest więcej, niektóre w kształcie oryginalnym, inne zniekształcone, często pozbawione oryginalnych figur.

• Chorzenice
  Przy dawnym dworze (obecnie Dom Dziecka) płk Nieniewskiego w parku stoi neogotycka kaplica pw. Św. Stanisława. W niej złożono urnę z prochami Haliny Donimirskiej, córki pułkownika, wnuczki Edwarda Reszke. Na św. Stanisława odprawiana jest tu msza św.

• Karczewice
  Na rozwidleniu dróg w kierunku Kłomnic, Mstowa i Garnka stoi murowana kapliczka upamiętniająca szczęśliwe dla mieszkańców wydarzenia: powrót z wojny oraz odzyskanie majątku utraconego w czasie konfliktu z dziedzicem z Garnka.
  Drewniana kapliczka św. Jana Nepomucena z poł. XIX w.

• Kłomnice
  Murowana kapliczka św. Jana Nepomucena z końca XIX w.
  „Krzyż dwóch braci” przy polnej dróżce, w kierunku Borowna (1827 r.), upamiętnia tragedię rodzinną - bratobójstwo.

• Miedźno
  Kaplica cmentarna p.w. św. Szymona i Judy z 1840 r., zbudowana przez Miączyńskich.
  W podziemiach pochowany jest wojewoda Miączyński (właściciel Miedźna) i jego rodzina.

• Mykanów
  Przydrożna figura Św. Jana Nepomucena z 1808 roku.

• Ostrowy
  Kapliczka z 1850 r.

• Rędziny
  Kapliczka pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, murowana z końca XIX. Wybudowana na miejscu legendarnego źródełka (wyschło), mającego, podług wierzeń ludowych, leczyć oczy i uszy.
  Kapliczki św. Antoniego (1910) i Matki Boskiej z 1734 r.

• Skrzydlów
  Kaplica dworska (wpisana do rejestru zabytków), zbudowana przez właściciela majątku Józefa Zielonkę w roku 1830. Obecnie na terenie prywatnym. Kaplica jest odnowiona
  i zabezpieczona, ale pozbawiona zabytkowego wyposażenia.

• Stary Cykarzew
  Przydrożny, zabytkowy krzyż drewniany, datowany na rok 1667 r., czasy, kiedy region jeszcze lizał rany po szwedzkim „potopie”.

• Zawada
  Murowana kaplica św. Jana Nepomucena w Zawadzie z 1835 r.

• Kościelec
  Postrzelany krzyż, do którego (czerwiec 1945) strzelał rosyjski żołnierz. Na krzyżu do tej pory widać ślady kul. K. Wójcik podaje, że w pamięci mieszkańców zachowała się opowieść o tym wydarzeniu: „Ludzie mówią, że ów żołnierz krzyczał, że zabije Chrystusa. Ostrzelał krzyż z pepeszy. Kilka chwil później zabił go piorun”.

zabytkowe kościoły i cmentarze

Gmina Kłomnice:

• Kłomnice
  Kościół parafialny p.w. Św. Marcina (wpisany do rejestru zabytków) z roku 1790 r., fundacji Załuskich. Przebudowany, wyposażenie późnobarokowe. Dzwonnica murowana z końca XIX w. Cmentarz parafialny (wpisany do rejestru zabytków) z pocz. XIX w. Znajduje się na nim wiele zabytkowych nagrobków, m. in. ks. Józefa Brzezińskiego, grób rodzinny Chrzanowskich, Moraczewskich i innych ziemian; groby żołnierzy walczących o niepodle- głość, niektóre symboliczne i grób - pomnik Powstańców Styczniowych, upamiętniający potyczkę pod Kruszyną - Nieznanicami. Cmentarz jest otoczony murowanym ogrodzeniem, ufundowanym przez Leopolda Kronenberga, którego herb widnieje na kutej z żelaza bramie cmentarnej.
  Dom Parafialny, obecnie nie używany i niszczejący.

Gmina Kruszyna

• Kruszyna:
  Barokowy kościół parafialny pw. Św. Macieja Apostoła z 1661 r. i plebania oraz murowane ogrodzenie z okazała bramą. Fundacja Anny Eufemii Denhoff z Radziwiłłów. Wznoszenie kościoła trwało 30 lat i, po śmierci fundatorki, budowę dokończyła wdowa po wnuku Kaspra Denhoffa - Janina z Brzostowskich. Konsekracja kościoła - 1696 r. Bogaty barokowy wystrój: w ołtarzu głównym obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVII w., rokokowy konfesjonał (nota bene: niegdyś służył jako ołtarz ), ambona, zabytkowe organy. W roku 1874 Lubomirscy przeprowadzili gruntowną modernizację świątyni, dobudowali dwie wieże i dzwonnicę, która posiada dzwon jeszcze z czasów Denhoffów. Napis na ścianie dzwonnicy- „1927 - XBM” wskazuje, iż wyremontował ją w roku 1927 ksiądz Bonawentura Metler, znany z zainteresowań astronomicznych, proboszcz w latach 1920-1932. Nad bramą wejściową znajduje się rzeźba Chrystusa, która pochodzi z Warszawy, gdzie do końca XIX w. stała przed kościołem św. Krzyża (na Krakowskim Przedmieściu), zanim nie zastąpiono jej rzeźba z trwalszego kamienia.
  Cmentarz parafialny - m.in. zbiorowa mogiła Powstańców Styczniowych, w formie alegorycznego pomnika Matki Polki, grupa mogił zamordowanych w pierwszych dniach września 1939 r.; grobowiec rodzinny Lubomirskich (odnowiony i zabezpieczony; był plądrowany, zniszczono np. tablice epitafijne marszałka szlachty orszańskiej Władysława Emanuela księcia Lubomirskiego (1824 - 82), oficera Wojska Polskiego Konstantego księcia Lubomirskiego (1868 -1934), czy Róży z Zamoyskich Lubomirskiej (1836 - 1914).) Lubomirscy i Denhoffowie byli też chowani w kryptach kościoła parafialnego.

• Widzów
  Kościół parafialny, (1913) neoromański, pw. Nawiedzenia NMP, fundacji S. Lubomirskiego.

Gmina Miedźno

• Miedźno - Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej; zbudowany z fundacji parafian w latach 1872 -77 na miejscu drewnianego, który spłonął. W zasobach kościoła cenne zabytki liturgiczne: bezcenna monstrancja z 1620 r. i piękne lichtarze; wieża kościelna jest zaopatrzona w zegar.

• Mokra - drewniany kościół p.w. Św. Szymona i Judy z 1708 r. Od 1829 r. przy kościele odbywały się uroczystości odpustowe ku czci Trójcy Przenajświętszej i św. Szymona i Judy Tadeusza. Świątynię otacza cmentarz przykościelny ze starymi drzewami - obiekt zabytkowy. W czasie walk toczonych tu 1 września 1939 r przez Wołyńską Brygadę Kawalerii z wojskami hitlerowskimi została zniszczona wieś Mokra, a drewniany kościół ocalał niemal nietknięty.

Gmina Mykanów

• Borowno
  Kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca (w rejestrze zabytków), zbudowany na miejscu dawniejszych świątyń w 1845 r. i przebudowany w 1901. Jest to do okazała budowla neobarokowa, jednonawowa z prezbiterium zamkniętym półkoliście i dwuwieżową fasadą. We wnętrzu uwagę zwraca XVII-wieczny obraz Matki Bożej Szkaplerznej z Dzieciątkiem oraz zdobiące go srebrne suknie, również z XVII stulecia.
  Cmentarz parafialny (w rejestrze zabytków) - dużo zabytkowych nagrobków. Pochowany jest tam, w rodzinnym grobowcu Karpińskich i Michalskich, Edward Reszke. Obok jest grób rodziny Wereszczyńskich, dziedziców Kościelca i Wandy Wereszczyńskiej znanej malarki. Wymienić należy też szereg zabytkowych nagrobków zmarłych księży i proboszczów miejscowej parafii.

• Mykanów
  Kościół parafialny p.w. św. Leonarda Opata (w rejestrze zabytków) z 1836 r. W obecnej formie zbudowany w stylu neogotyckim, według projektu, jednego z najwybitniejszych architektów ówczesnej doby, Henryka Marconiego.

Gmina Rędziny

• Kościół parafialny, murowany, neogotycki z 1901 (w rejestrze zabytków).

• Cmentarz w Rędzinach z pocz. XX w., najstarsze miejsce pochówku na terenie gminy. Zabytkowe mogiły: grób Powstańca Styczniowego z 1863 r., groby ziemiańskie, groby ofiar II wojny światowej i kapitana Stanisława Wiznera, działacza ruchu oporu, który zginął
  w marcu 1942 r.

Najważniejsze teksty kulturowe Powiatu Kłobuckiego.

• Kłobuck - pamiątki historyczne po Janie Długoszu, kościół parafialny pw. św. Marcina
  i Małgorzaty, budynki dawnego klasztoru kanoników regularnych, łaźnia miejska z XVIII w., dwór. Zagórze - neogotycki pałac.

• Opatów i Mokra - stanowiska archeologiczne, grodzisko wczesnohistoryczne. Zbrojewsko - grodzisko.

• Danków - ruiny warowni z XV w.

• Przystajń - zabytkowy ratusz.

• Krzepice -resztki grodu z obwałowaniem ziemnym, ruiny synagogi.

• Kuźnica Stara - dwór; Lipie - starodrzew modrzewiowy, dwór.

• Kościoły zabytkowe: Parzymiechy - gotycki kościół; Truskolasy - modrzewiowy kościół
  z 1737 r., Przystajń - zabytkowy kościół; Wilkowiecko - kościół z XVIII/XIX z elementami budowlanymi z XV w.

KULTURA WŁOŚCIAŃSKA - ślady kulturowe - przykłady:

Na całym Obszarze LGD zachowały się w całości nieliczne zagrody włościańskie (dom, stodoła, stajnia, ogrodzenie), sporo natomiast przykładów pojedynczych: domów, stodół, stajni, spichlerzy, w większości z oryginalnymi elementami zdobnictwa, czy stolarki z II poł. XIX
i I poł. XX wieku. Niektóre budowle kamienne, z charakterystycznego wapienia pochodzą z II poł. XIX wieku i początku XX w. Reszta starych zabudowań, zwłaszcza na realnościach, których właściciele zakończyli działalność rolniczą, została wyburzona lub przebudowana.

Obecnie, na Obszarze LGD „Razem na wyżyny” dominuje budownictwo z lat 70. i 80. XX w. (okres reglamentacji kiepskich materiałów budowlanych i „wzornictwa”, narzuconego administracyj-nie, bez dbałości o spójność kulturową) i architektury nam współczesnej, nieczęsto, nawiązują-cej do dziedzictwa kulturowego regionu.

Przykłady zabudowy włościańskiej:
Gmina Kłomnice - dwie oryginalne zagrody włościańskie w Karczewicach.
Ostrowy (gm. Miedźno) - dwie oryginalne chałupy drewniane i jedna zagroda w centrum wsi, przy drodze do zalewu „Ostrowy”.

Gmina Mykanów: kamienny dom w Woli Hankowskiej z 1881 r. z charakterystycznych wapieni, napis zachowany na ścianie szczytowej; dom w Borownie, drewniany, połączony
z murowaną stajnią.

KULTURA TECHNICZNA - przykłady:
Przez trzy gminy Obszaru: Rędziny, Mykanów i Kłomnice, przechodzi najstarsza polska linia kolejowa, Droga Żelazna Warszawsko - Wiedeńska, odcinek do Częstochowy uruchomiono
1 grudnia 1946 roku. W Częstochowie jest Muzeum Kolejnictwa, mieszczące się w starym budynku dworcowym Częstochowa - Stradom, gdzie są zgromadzone zabytki techniczne
od II poł. XIX do XX wieku.

Gmina Kłomnice

• Kłomnice
  Budynek murowany Fabryki Cykorii z 1888 r. Obecnie - prywatna hurtownia.

• Karczewice
  Zagroda młynarska -młyn wodny drewniany, obecnie o napędzie elektrycznym, zbudowany w II poł. XIX w. Wciąż miele ziarno. Zagroda młynarza przebudowana.
  Obecnie - własność prywatna.

• Bartkowice
  Folwark F. Rzewuskiego, później Edwarda Reszke. Obecnie - gospodarstwo rolne “Gminnej Spółdzielni” z Kodrąbia.

• Śliwaków
  Ruiny osady młynarskiej (w ewidencji zabytków). Obecnie - w całkowitej ruinie.

• Rzeki Wielkie i Rzeki Małe
  Dawna Fabryka Tektury, własność Baumana. Obecnie - stolarnia meblowa „Smoląg”.

Gmina Kruszyna

• Kruszyna
  Na granicy zespołu parku pałacowego stoi stary młyn, zbudowany z czerwonej, dobrze wypalonej cegły, z zachowanymi resztkami urządzeń technicznych. Obecnie - nieczynny.

• Widzów
  Jeden z nielicznych w Polsce, obelisków (1933) upamiętniający Stanisława Wigurę
  i Franciszka Żwirko, sławnych lotników, zwycięzców najbardziej prestiżowych wyścigów samolotowych w okresie międzywojennym. Główna ulica Widzowa nosi imię Żwirki
  i Wigury.

Gmina Rędziny

• Bunkry wojskowe przy granicy lotniska w Rudnikach - 3 i w Koninie - 1, część fortyfikacji zbudowanych przez Niemców, podczas II wojny światowej. Linia fortyfikacyjna miała 150 różnego rodzaju bunkrów.

• Rudniki - wieś związana z przemysłem wapienniczym i chemicznym od 1858 r. Na terenie cementowni „Cemex” zachowały się dwa najstarsze ceglane, 27 - metrowe piece,
  w których wypalano kamień wapienny pozyskiwany na pobliskich polach - zabytek techniki. Ponadto do zabytków kultury technicznej należą kamieniołomy, eksploatowane do wyczerpania wapnia - do 1989 r. Na terenie nieczynnej kopalni kamienia wapiennego znajduje się Jaskinia Szmaragdowa. (opis - zasoby przyrodnicze, część I).

1. Znane postacie - pochodzące z 5 Gmin Obszaru LGD lub z nim związane.
   

• Foks Wacław (1911 - 1954), harcerz, księgowy spółdzielni w Kłomnicach. W okresie międzywojennym założył drużynę harcerską im. Zawiszy Czarnego, a podczas II wojny światowej był dowódcą Szarych Szeregów. W Kłomnicach znajdowała się zakonspirowana siedziba „Ula Warta” (kryptonim Chorągwi Harcerskiej), jedyna wiejska siedziba chorągwi harcerskiej w okupowanej Polsce.

• Jamroziński Antoni (? - 1938), sędzia zasłużony dla Kłomnic, znany działacz społeczny; współzałożyciel Straży Pożarnej w Radomsku i w Kłomnicach. Sprawował funkcję Sędziego Pokoju i był, powszechnie szanowaną osobą zaufania publicznego.

• Koch Piotr (1902 - 1980), kierownik szkoły, organizator Armii Krajowej w Rędzinach, prowadził tajne nauczanie, pomoc uchodźcom, szkolenia bojowe; od 1943 r. więzień Auschwitz, Sachsenhausen. Po 1945 r. nauczyciel i organizator oświaty w Rędzinach. Budowniczy Szkoły - Pomnika im, Gustawa Morcinka, organizator gminnego koła ZBOWiD, twórca Izby Pamięci (obecnie: zbiory rozproszone). Jego imię nosi jedna z ulic
  w Rędzinach.

• Przeradzki Arnold, ksiądz, społecznik, działał w Kłomnicach w latach 1906 - 1917, współzałożyciel Kłomnickiego Towarzystwa Mleczarskiego i spółdzielni w 1908 r.

• Reszkowie
  Do znaczniejszych obywateli Obszaru LGD należy sławna rodzina śpiewaków operowych:
  Józefina Reszke oraz jej bracia Jan i Edward, znani w Europie i Ameryce, święcili triumfy na scenach we Włoszech, Francji, Hiszpanii, Anglii i Stanach Zjednoczonych, w latach 1876 - 1904 r. Reszkowie zakupili majątki w Garnku, Skrzydlowie, Witkowicach, Chorzenicach
  i Kłomnicach, nie licząc pomniejszych.
  Józefina Reszke (1855 - 1891 w Warszawie, pochowana w grobowcu Kronenbergów na Powązkach). W 1874 r. po nazwiskiem Giuseppina di Reschi została solistką weneckiego Teatro Malibron, później występowała w paryskiej Wielkiej Operze oraz w Operze Warszawskiej. Od sezonu 1877/78 była primadonną opery madryckiej. W Polsce Józefina dała 12 koncertów, przeznaczając dochód na rzecz Opery Warszawskiej i ubogich.
  Za udział w uroczystym koncercie z okazji koronacji cara Aleksandra III zażądała bardzo wysokiego honorarium, które przekazała na cel patriotyczny. W 1884 r. poślubiła Leopolda Juliana Kronenberga - prezesa Banku Handlowego w Warszawie; porzuciła karierę śpiewaczki i osiadła na stałe w Polsce, po czym kupiła posiadłości w Kłomnicach.
  Po 1918 r. majątek Kronenbergów w Kłomnicach został rozparcelowany i sprzedany.
  Jan Mieczysław de Reszke (1850 - 1925, pochowany w Paryżu) - debiutował w 1874 r.
  w Wenecji jako baryton, a kiedy przestawił głos na tenorowy odniósł międzynarodowy sukces. Prawdziwy triumf święcił w 1884 r. na paryskiej premierze ,,Herodiady”
  J. Masseneta, wówczas został solistą Opery Paryskiej. Od 1887 r. występował, wspólnie
  z Edwardem w Londynie, w latach 1891-1901 w Metropolitan Opera w Nowym Jorku, gdzie nazwano go „królem tenorów”. W 1902 wycofał się ze sceny i otworzył w Paryżu szkołę śpiewu, którą w 1918 r. przeniósł do Nicei. Miał jednego syna, który zginął na
  I wojnie światowej. Po tej tragedii Reszke odsunął się od świata. Nie zostawił po sobie spadkobierców, a posiadłości odziedziczyły córki brata, Edwarda Reszke.
  Edward de Reszke (1853 - 1917), najbardziej związany z terenem LGD, mieszkał tu najdłużej i tu jest pochowany, na cmentarzu w Borownie. Zadebiutował w paryskiej premierze „Aidy” w 1876 r. W następnych latach występował z bratem Janem i siostrą Józefiną w najsłynniejszych operach świata: w mediolańskiej La Scali, Królewskiej Operze Covent Garden w Londynie, Turynie, Trieście, Lizbonie oraz nowojorskiej Metropolitan Opera. Bracia Reszke uczestniczyli w niedzielnych koncertach w domu Heleny Modrzejewskiej w Nowym Jorku. Reszke przeszedł do historii jako jeden z najznakomi-tszych basów. Rozporządzał głosem o niezwykłej potędze, skali i bogactwie brzmienia oraz doskonałą techniką wokalną. Nadto imponował doskonałą figurą, niepospolitą elegancją zachowania na scenie i temperamentem aktorskim. Pozostawił trzy płytowe nagrania dokonane w r. 1903 dla amerykańskiej firmy „Columbia”: arię Silvy
  z „Ernaniego”, toast Plumketta z „Marty” oraz pieśń P. Czajkowskiego „Serenada Don Juana”. Po zakończeniu kariery osiadł w, kupionym w 1893 r., majątku w Garnku, gdzie wybudował obszerny pałacyk (spalony w 1946 r.), w którym mieszkał wraz z rodziną. Rezydencja tętniła międzynarodowym życiem towarzyskim, bywali tu artyści, politycy, przemysłowcy, odbywały się polowania i kawalkady konne. Reszke zmarł 25 maja 1917 r. w swoim domu w Garnku, pochowany na cmentarzu w Borownie, w rodzinnym grobowcu Karpińskich i Michalskich. Miał trzy córki: Emilię Danilczuk, Janinę Nieniewską i Helenę p. v. Dory, s. v. Grabowską, które dziedziczyły majątki braci Reszków.

• Nieniewski Adam, pułkownik WP (1886 - 1947), zięć Edwarda Reszke, mąż Janiny. Był oficerem Legionów Piłsudskiego, oficerem sztabu gen. Hallera oraz żołnierzem wojny polsko - bolszewickiej: Bitwy Warszawskiej i nad Niemnem, później w sztabie 7 Dywizji piechoty, stacjonującej w Częstochowie. Po przewrocie majowym przeszedł w stan spoczynku
  i zamieszkał w majątku w Chorzenicach.

• Wereszczyńska Wanda, (ur. 1910 r. w Kościelcu, zm. 7 XII 1978 r. w Częstochowie), pochowana w grobie rodzinnym na cmentarzu w Borownie). Utalentowana malarka realistka (pejzaż, portret, martwa natura) i organizatorka życia artystycznego. W 1930 r. studiowała malarstwo u prof. Adama Rychtarskiego w Warszawie, a od 1931 r.
  w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1941 r. mieszkała w Częstochowie. Była m.in. współorganizatorką częstochowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (obecnie: Szkoła Plastyczna im. Malczewskiego), działała w Związku Polskich Artystów i Plastyków.
  Jej prace znajdują się w zbiorach państwowych i prywatnych w Warszawie, Krakowie, Kielcach, Bytomiu, Częstochowie, Opolu, a za granicą w Anglii i Kanadzie.

• Stanisław Wizner, kapitan WP, pseud. „Huragan”. Podczas II wojny światowej szef rejonowego pionu bojowego Organizacji Orła Białego „Odwet”. Odział, którym dowodził przeprowadzał akcje dywersyjne oraz ataki na niemieckie posterunki. Zabity przez żandarmów niemieckich, w przypadkowej strzelaninie, nieopodal obecnej siedziby Urzędu Gminy w Rędzinach, w marcu 1942 r.

1. Kultura współczesna Obszaru LGD „Razem na wyżyny”
   

Instytucje kultury

Gmina Kłomnice
Gminny Ośrodek Kultury, główne obszary aktywności: edukacja teatralna i plastyczna
dla młodzieży, konkursy plastyczne (np. na opracowanie karty świątecznej), konkurs recytatorski, Gminny Festiwal Piosenki Dziecięcej, itp.
Zatrudnienie: 2 pracowników merytorycznych (dyrektor i instruktor) oraz (na części etatu) instruktorzy i opiekunowie zespołów ludowych i Klubu Tańca Towarzyskiego „Styl”.
Gminna Biblioteka Publiczna w Kłomnicach i cztery filie we wsiach: Garnek, Skrzydlów, Rzerzęczyce oraz Zawada.

Gmina Kruszyna

Gminna Biblioteka Publiczna - oprócz funkcji bibliotecznych, pełni rolę inspiratora
i koordynatora działań kulturalnych różnych podmiotów. Ma siedzibę w zabytkowym budynku, dawnej rządcówki, obecnie: Urząd Gminy Kruszyna.

Gmina Miedźno
Gminny Ośrodek Kultury, główne obszary aktywności: edukacja kulturalna, organizacja życia kulturalnego społeczności lokalnej, organizacja imprez kulturalnych, edukacyjnych, patriotycznych (np. coroczne obchody Bitwy pod Mokrą) i sportowych.
Gminna Biblioteka Publiczna z dwoma filiami w Mokrej i Ostrowach nad Okszą.

Gmina Mykanów

Gminny Ośrodek Kultury, główne obszary aktywności: edukacja kulturalna, organizacja życia kulturalnego społeczności lokalnej, organizacja imprez kulturalnych, edukacyjnych.
Przy GOK działa kawiarenka internetowa i „Studio Piosenki”, kształcące muzycznie dzieci
i młodzież z Gminy Mykanów. Przy GOK działa Gminna Biblioteka Publiczna.

Gmina Rędziny

Gminny Ośrodek Kultury: główne obszary aktywności: edukacja kulturalna, organizacja życia kulturalnego społeczności lokalnej, organizacja imprez kulturalnych, edukacyjnych
i sportowych. W GOK-u działają: sekcja szachowa, kierowana przez wiceprezesa Śląskiego Związku Szachowego, Jerzego Jończyka, Koło Modelarskie „Rozbitek”, specjalizujące się
w modelach redukcyjnych (nagrody na międzynarodowych i krajowych konkursach modelarskich), Klub Tańca Towarzyskiego „Zorba” oraz Klub Literacki „Akapit”, kierowany przez p. Agnieszkę Senderecką.

Orkiestry OSP/zespoły ludowe/obrzędowe:

Gmina Kłomnice:

• Ludowy Zespół Pieśni i Tańca „Klepisko” (1980), występuje na gminnych i powiatowych uroczystościach, odniósł wiele sukcesów na krajowych i międzynarodowych festiwalach. Kierownik artystyczny: Mieczysław Tkacz.

• Dziecięcy Ludowy Zespół Pieśni i Tańca „Kłomnickie Płomyczki” (1993). Zespół stale występuje na różnych uroczystościach rangi lokalnej i regionalnej. Odniósł wiele sukcesów na krajowych festiwalach, występował za granicą.

• Ludowy Zespół Obrzędowy „Grusza” (1994), działa przy Kole Gospodyń Wiejskich
  w Rzerzęczycach. Zespół prezentuje widowiska obrzędowe, także wg własnych tekstów, uczestniczy w regionalnych i krajowych festiwalach. Kierowniczka zespołu, p. Janina Goudy.

• OSP Kłomnice - orkiestra strażacka (1990). Występuje na uroczystościach gminnych i imprezach lokalnych. Gmina Kruszyna

• Borowno: zespół ludowy „Borowianki”.

Gmina Miedźno

• Orkiestry dęte przy OSP w Miedźnie i Ostrowach.

• Władysławów: Zespół Ludowy „Łęgowianki”

Gmina Mykanów

• Mykanów: zespół ludowy „Mykanowianki”.

• Mykanów: Młodzieżowa Orkiestra Dęta OSP Mykanów, tradycje muzyczne: 1910 r., dyrygent: Krzysztof Witczak.

• Rybna: Kapela Ludowa „Rybnianie”.

Gmina Rędziny

• Zespół ludowy „Kościelanki” oraz zespół śpiewaczy „Jarzębina”.

Organizacje pozarządowe:

1. Lokalna Grupa Działania „Razem na wyżyny” - stowarzyszenie, prezes zarządu Adam Wochal. LGD powstała w ramach programu Leader +, realizuje wielowątkowy, interdyscyplinarny program rozwoju obszarów wiejskich. (Szczegółowe informacje: www.razemnawyzyny.pl). LGD jest najbardziej reprezentatywną formą partnerstwa lokalnego, w ścisłej, trójsektorowej współpracy. W tym partnerstwie uczestniczą:

1. Sektor publiczny: Urzędy Gmin: Kłomnice, Kruszyna, Miedźno, Mykanów
   i Rędziny, Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie, szkoły podstawowe: w Kruszynie, Mykanowie i Radostkowie, gimnazja: im. Noblistów Polskich w Mykanowie, w Kruszynie i Widzowie.

2. Sektor społeczny: Fundacja "Pomóżmy dzieciom poznać świat" w Skrzydlowie, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Odział Dekanalny w Kłomnicach, Gminne Towarzystwo Samorządowe w Kłomnicach, Polskie Towarzystwo Historyczne - Oddział w Częstochowie, Rady Sołeckie: w Kościelcu i w Rudnikach, Regionalne Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Miedźnie, Koło Wędkarskie w Mykanowie, Stowarzyszenie Współpracowników Salezjańskich - oddział w Czarnym Lesie, Ochotnicza Straż Pożarna w Mykanowie i w Cykarzewie Północnym, Stowarzyszenie Taneczne „Zorba”, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Borowno, Grabowa i Łochynia, Towarzystwo Przyjaciół Kruszyny, Koło Łowieckie "Cyranka" w Karczewicach.

3. Sektor gospodarczy: Firma „Green-Pack” - Wierzchowisko, Regionalne Centrum Informacji Europejskiej w Częstochowie, Przedsiębiorstwo „Elektrownie Wodne
   i Wiatrowe w Kruszynie, Pracownia Obuwia Tanecznego „Flamenco” - Dudki

2. Ochotnicze Straże Pożarne - Koła Gospodyń Wiejskich
   Najstarszymi i bardzo zasłużonymi dla rozwoju kultury obszarów wiejskich są Ochotniczce Straże Pożarne i Koła Gospodyń Wiejskich. Tam, gdzie te organizacje są silne, aktywizują społeczność lokalną, czy to w zakresie pielęgnowania tradycji, czy organizacji życia towarzyskiego i kulturalnego. Na terenie LGD „Razem na wyżyny” jest 37 aktywnych jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej. Oprócz podstawowych funkcji pożarniczych, jednostki OSP wzbogacają kalendarium kulturalne gmin i sołectw widowiskowymi imprezami, dysponują świetlicami w strażnicach, które są wykorzystywane do organizacji życia wspólnotowego, kulturalnego i towarzyskiego. Corocznie, w różnych siedzibach OSP, odbywają się zawody sportowo-pożarnicze, w których konkurują drużyny z różnych części regionu. Zawody mają długoletnią tradycję i stanowią ważny element kulturowej tożsamości.
   Największe świetlice, wraz z zapleczem kuchennym mają OSP w Kłomnicach i Zawadzie, mniejsze w Rzerzęczycach, Zdrowej, Nieznanicach, Chorzenicach oraz jednostki
   w Pacierzowie, Konarach, Garnku i Skrzydlowie. W Gminie Rędziny świetlicami dysponują OSP w: Kościelcu, Rędzinach, Rudnikach , Koninie; w Gminie Mykanów w Mykanowie, Cykarzewie, Borownie oraz OSP w Kruszynie i Widzowie, Miedźnie, Mokrej i Ostrowach.
   Najważniejsze dokonania OSP Obszaru LGD „Razem na wyżyny”:

1. wychowanie w duchu zdrowej rywalizacji, dyscypliny i troski dobro wspólne;

2. bezpieczeństwo przeciwpożarowe na obszarach wiejskich;

3. akcje społeczne, jednoczące mieszkańców w realizacji wspólnotowych celów;

4. działalność kulturalna: m.in. festyny strażackie, orkiestry dęte, zabawy wiejskie, święta strażackie (na Świętego Floriana) oraz współudział w organizacji uroczystości patriotycznych, jubileuszowych i religijnych.

Gmina Kłomnice

3. Stowarzyszenie Rodzin Katolickich - Kłomnice, Borowno i Garnek.
   Najważniejsze programy: Młodzieżowa Rada Gminy, program antyalkoholowy „Lemoniadowy Joe”, turniej „Trzeźwość, Sprawność, Zdrowie” oraz inne imprezy upowszechniające zdrowy styl życia. Stowarzyszenie prowadzi świetlicę środowiskową „Nasza Przystań” we wsi Witkowice oraz świetlicę „Ochronka” w Garnku, w budynku plebanii: m. in. zajęcia muzyczne, pracownia ceramiczna, dostępna dla wszystkich chętnych. Stowarzyszenie wydało publikacje z zakresu kultury i historii regionalnej: „Dawniej i dziś - śladami historii i kultury” oraz „Śladami Reszków”, autorstwa Krzysztofa Wójcika.

4. Gminne Stowarzyszenie Obywatelskie - Gmina Kłomnice. M.in. organizuje szkolenia
   z zakresu agroturystyki i pszczelarstwa, prowadzi program stypendialny oraz opublikowało broszurkę „Zapraszamy do Kłomnic”.

Gmina Kruszyna

5. Towarzystwo Przyjaciół Kruszyny istnieje od 1986 r. Członkowie: mieszkańcy całej Polski
   i przedstawiciele różnych zawodów. Cele Towarzystwa: inicjowanie i współudział
   w realizacji przedsięwzięć promujących Kruszynę, jej historię i osiągnięcia współczesne, współorganizacja życia kulturalnego. TPK posiada Izbę Historii, w której eksponuje dokumenty historyczne, grafiki, fotografie, rzeźby, obrazy, albumy, książki, militaria itd. Najbliższe plany TPK to przede wszystkim ,,szperactwo historyczne” i gromadzenie pamiątek, popularyzowanie piękna regionu kruszyńskiego, konkurs fotograficzny oraz wystawa starych fotografii, upamiętniających życie mieszkańców regionu. Od kilku lat TPK organizuje plener malarski poświęcony krajobrazom ziemi kruszyńskiej. Obrazy eksponowane w izbie Towarzystwa, są darem artystów uczestniczących w tych plenerach.

Gmina Rędziny

6. Szkolne Koło Krajoznawcze-Turystyczne PTTK „Dreptakopiętaki” w Rudnikach.

7. Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, przewodnicząca Stanisława Gęsiarz. Corocznie, 11 września organizuje uroczystość pamięci zamordowanych w 1942 r., mieszkańców Rędzin.

8. Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów - przewodnicząca Kazimiera Rospondek.

9. Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Agape w Mariance Rędzińskiej.

10. Stowarzyszenie „Dar serca”, prezes Joanna Kmiecik. Prowadzi działalność na rzecz niepełnosprawnych, grupy muzyczne, walczy o prawa niepełnosprawnych i likwidację barier architektonicznych na terenie gminy.

Liderzy społeczni - organizatorzy kultury współczesnej:

Gmina Kłomnice

• Borkowski Andrzej - prezes Oddziału Dekanalnego Stowarzyszenia Rodzin Katolickich
  w Witkowicach. Inżynier, leśniczy w Nadleśnictwie Niesulów i organista w parafii
  w Witkowicach. Inicjator Młodzieżowej Rady Gminy, znawca dziejów rodziny Reszke.

• Gonera Małgorzata - nauczycielka j. polskiego i opiekunka szkolnego koła PTTK, w szkole w Witkowicach, regionalistka, organizatorka „Rajdu Parasolowego”, współorganizatorka przedsięwzięć kulturalnych i turystycznych.

• Kępa Robert - prezes Oddziału Parafialnego Stowarzyszenia Rodzin Katolickich
  w Garnku. Urzędnik samorządowy.

• Tkacz Mieczysław - kierownik artystyczny Zespołu Folklorystycznego „Klepisko”, laureat nagrody im. Karola Miarki, przyznawanej na Śląsku za działalność w zakresie kultury. Nauczyciel muzyki w Szkole Podstawowej w Kłomnicach, później organista, obecnie na emeryturze.

• Twardoch Elżbieta - założycielka i kierowniczka zespołu wokalnego i chóru „Wesoła Pięciolinia”, który zdobywa wiele laurów na przeglądach i konkursach szkolnych.

• Wójcik Krzysztof - redaktor „Gazety Kłomnickiej”, regionalista, członek Stowarzyszenia Rodzin Katolickich (Kłomnice) i Gminnej Straży Obywatelskiej. Emerytowany nauczyciel
  w szkole w Kłomnicach. Autor publikacji na temat historii, kultury i życia lokalnego.

• Dumin Tadeusz - działacz społeczny, radny, twórca Klubu Sportowego „Metal”
  w Rzekach i jego prezes.

Gmina Mykanów

• Ferenc Adam - znawca i kolekcjoner starych starych motocykli, współorganizator zjazdów motocyklistów i automobilistów w Mykanowie.

• Polewski Krzysztof - dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Mykanowie, inicjator
  i organizator wielu imprez kulturalnych o zasięgu regionalnym i lokalnym, uczestnik
  i jeden z liderów programu CAL oraz LGD „Razem na Wyżyny”, organizator szkoleń.

Gmina Rędziny

• Ciura - Brzozowska Jolanta - dyrektorka GOK i Biblioteki od 1997 r.; redaktorka gazety gminnej „Kurier Rędziński”; historyk i regionalista, autorka artykułów historycznych:
  „Wzmianki i opisy medyczne w kronice Janka z Czarnkowa”, „Stosunek do ludzkiego ciała w przekazach średniowiecznych na tle tendencji europejskich”, „Charakterystyczne cechy zewnętrzne ciała ludzkiego w przezwiskach doby piastowskiej”. Organizatorka imprez o zasięgu lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim. Zainteresowania: historia, turystyka, speleologia.

• Gęsiarz Stanisława - przewodnicząca Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej.

• Kmiecik Joanna - prezes Stowarzyszenia na rzecz niepełnosprawnych „Dar serca”, społecznik, prowadzi grupy muzyczne, solistów, walczy o prawa niepełnosprawnych.

• Kowalik Mariusz - organizator sportu, założyciel stowarzyszenia sportowego „Korona” (piłka siatkowa).

• Krzynowek Henryka - kierownik zespołu śpiewaczego „Kościelanki”.

• Michalak Adam - opiekun Szkolnego Koła PTTK „Dreptopiętaki”, pomysłodawca
  i organizator szlaku rowerowego „siedmiu szkół”.

• Libner - Polanowska Aleksandra - nauczycielka języka polskiego, wizytator, dyrektorka szkół. Aktywnie i twórczo wpływa na rozwój mowy polskiej wśród dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Pochodzi z rodziny o tradycjach patriotycznych; ojciec był więźniem politycz-nym, zamordowanym w katowni na Zamku Lubelskim, podczas II wojny światowej; brat walczył w partyzantce; rodzina współpracowała ze Zbrojnym Ruchem Oporu w Górach Świętokrzyskich. Pani Libner jest przewodniczącą Komisji Historycznej ZBOWiD, autorką książek: „Noc na Łysej Górze” (1994), „A jak tutaj była wojna” (1997) oraz tomiku wierszy „Ojczyzno moja...”. W roku 2005 została Regionalnym Mistrzem Mowy Polskiej.

• Miernikiewicz Karol (ur. 1989), uczeń Liceum Muzycznego w Bielsku Białej. Wystąpił w telewizyjnym programie „Od przedszkola do Opola”. Osiągnął wiele sukcesów na konkursach i przeglądach muzycznych regionalnych i krajowych.

• Rospondek Kazimiera - kierowniczka zespołu śpiewaczego „Jarzębiny”, przewodnicząca Związku Emerytów i Rencistów w Rędzinach.

Nauczyciele - szkoła - działalność kulturotwórcza.

Wśród liderów kulturotwórczych w społecznościach lokalnych jest wielu nauczycieli, grupy zawodowej niedocenianej we współczesnej Polsce, a wnoszącej niezbywalne wartości
w rozwój zasobów ludzkich i gospodarki krajowej. Nauczyciele, często nakładem własnym
i kosztem czasu prywatnego (i tak szczupłego, zważywszy czas niezbędny na przygotowanie lekcji, konferencje metodyczne, szkolenia, itd.) współtworzą życie kulturalne, sportowe
i turystyczne nie tylko w społecznościach szkolnych.

Większość szkół - podstawowych i gimnazjów - prowadzi działalność w zakresie edukacji artystycznej uczniów, np. w dziedzinie plastyki i teatru, sportu i turystyki. Np. nauczycielka plastyki p. Marta Ojrzyńska prowadzi plenery plastyczne i organizuje wystawy w Kłomnicach
i Witkowicach. W kilku szkołach działają zespoły wokalne i chóry, z których wyróżnia się „Wesoła Pięciolinia” z Kłomnic (1993), prowadzona przez Elżbietę Twardoch. Wszystkie szkoły na terenie Obszaru LGD organizują festyny, pod koniec roku szkolnego,
W szkołach na terenie Gminy Rędziny działają zespoły wokalne, taneczne: zespół wokalno taneczny „Deep” i Młodzieżowa Akademia Życia, Zespół Twist, Klub Europejski, kabaret satyryczny „Szpile” - gimnazjum w Rudnikach. Małe formy teatralne w szkole podstawowej
w Rudnikach.

1. Kalendarium kulturalne i sportowe.

Kalendarium kulturalne

styczeń

• Gminny Festiwal Kolęd i Pastorałek - org. GOK Kłomnice

• Gminny Konkurs Kolęd-Pastorałek, Powiatowy Konkurs Literacki „Anioł zjawił się....”
  - org. GOK Rędziny

• XIX Gminny Konkurs Recytatorski - org. GOK Mykanów

luty

• Koncerty kolęd i pastorałek (m.in. w wykonaniu Zespołu Śpiewaczego „Klepisko” oraz gości zaproszonych) - org. GOK Kłomnice

• Gminny Konkurs Recytatorski, eliminacje do XIX Rejonowego Konkursu - org. GOK Rędziny

• XIX Gminny Przegląd Amatorskich Zespołów Artystycznych - org. GOK Mykanów

• Warsztaty Recytatorskie - org. GOK Rędziny

• Walentynowy Konkurs plastyczny - org. GOK Rędziny

marzec

• Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego - org. Klub Tańca Towarzyskiego „Styl” -
  GOK w Kłomnicach

• Konkurs Wielkanocny (karta pocztowa, palma, pisanka) - org. GOK Rędziny

• IX Gminny Konkurs Plastyczny „Marzanna - moja wizja” impreza plenerowa
  - org. GOK Mykanów

• XIV Gminny Konkurs Plastyczny na: Palmę, Pisankę, Kraszankę, Koszyczek Wielkanocny
  i Kartę Świąteczną - org. GOK Mykanów

kwiecień

• Gminny Konkurs Plastyczny na Pisankę oraz Palmę Wielkanocną - org. GOK Kłomnice

• Maraton filmowy „Śmiejmy się wspólnie" - org. GOK Rędziny

• Przegląd piosenki biesiadnej (międzygminny) - org. Sz. Podst. w Kruszynie

• VII Regionalny Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Wójta Gminy Mykanów „Taneczna wiosna 2007” - org. GOK Mykanów

maj

• Konkurs Plastyczny „Świat Malowany Plasteliną" - org. GOK Rędziny

• Minifestiwal Piosenki Przedszkolnej - org. GOK Rędziny

• XII Międzynarodowy Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Prezydenta Miasta Częstochowy, Starosty Częstochowskiego, Wójta Gminy Mykanów - org. GOK Mykanów

• Konkurs o piosence i malarstwie “Piękna Nasza Polska Cała” - org. Szkoła Podstawowa
  w Lgocie Małej

• Konkurs fotograficzny (międzygminny) - org. Tow. Przyjaciół Kruszyny

• Konkurs wiedzy o historii gmin północnej części powiatu częstochowskiego - org. Urząd Gminy Kruszyna

czerwiec

• Przegląd dla dzieci i młodzieży na wykonanie stracha polnego - „Strachy które mówią”
  - org. GOK Kłomnice

• Gminny Dzień Dziecka - org. Gimnazjum w Widzowie

• Festiwal Piosenki Dziecięcej - org. GOK Kłomnice

• Powiatowy Przegląd Orkiestr Dętych - Ostrowy - org. GOK Miedźno

• Noc Świętojańska - Władysławów - org. GOK Miedźno

• II Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego - org. GOK Rędziny

• VII Prezentacja Dorobku Plastycznego Szkół z terenu Gminy Mykanów za rok szkolny 2006/2007 - org. GOK Mykanów

• VI Gminny Przegląd artystyczny “Można inaczej” - org. Szkoła Podstawowa w Jackowie

lipiec

• Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne „Z daleka i bliska” - impreza regionalna, odbywa się w kilku miejscowościach (m. in. w Kłomnicach) i w Częstochowie - org. GOK Kłomnice

• Festyn kulturalny - org. GOK Rędziny

• VII Piknik Rodzinny „Żyj Kolorowo” org. GOK Mykanów

sierpień

• Dożynki Gminne - Miedźno, org. GOK Miedźno

wrzesień

• Uroczystości patriotyczne - rocznica Bitwy pod Mokrą - I Regionalny Piknik Historyczny -
  I Rajd konny, rowerowy, pieszy Mokra - Miedźno - Ostrowy, Szlakiem Bojowym Wołyńskiej Brygady Kawalerii - org. LGD „Razem na Wyżyny” i GOK Miedźno

• I edycja konkursu „Przeboje są wśród nas" - org. GOK Rędziny

• Uroczystość upamiętniająca rocznicę wybuchu II wojny światowej (powiatowa)- org. Urząd Gminy Kruszyna

• VI Ogólnopolskie Biennale Rzeźby Plenerowej - wernisaż org. GOK Mykanów

• Międzyszkolny konkurs wiedzy o regionie “Moja ojczyzna” - org. Gimnazjum w Kruszynie

październik

• Konkurs Sztuki Recytatorskiej dla Szkół Podstawowych oraz Gimnazjów z Gminy Kłomnice - org. GOK Kłomnice

• Konkurs ortograficzny „Mistrz Ortografii” org. GOK Rędziny

• VIII Regionalny Turniej Tańca Towarzyskiego o Puchar Wójta Gminy Mykanów „Zorba 2007” org. GOK Mykanów

listopad

• Biesiada w OSP Miedźno - org. OSP Miedźno

• Koncert „10 Lat GOK" - org. GOK Rędziny

• Koncert 25 lecie działalności - zespołu „Kościelanki” - Rędziny

• III Wojewódzki Konkurs Ortograficzny „Mistrz Ortografii 2007” org. GOK Mykanów

• V Koncert Laureatów Konkursów Gminnych, Wojewódzkich i Ogólnopolskich - org. GOK Mykanów

grudzień

• Mikołajkowy Turniej Tańca Towarzyskiego - org. GOK Kłomnice i Klub Tańca Towarzyskiego „Styl”

• Konkurs Plastyczny Bożonarodzeniowy - org. GOK Kłomnice

• Konkurs Plastyczny na Szopkę Bożonarodzeniową, Stroik, Ozdobę Choinkową i Kartę Świąteczną - org. GOK Mykanów

• Gminne Konkursy Kolęd - org. GOK Mykanów i GOK Rędziny

• Międzygminny Festiwal Kolęd “Hej kolęda, kolęda !” - org. Szkoła Podstawowa w Jackowie

• Przywitanie Nowego Roku 2008 -impreza plenerowa - org. GOK Kłomnice

Kalendarium sportowe

styczeń

• Szachowe Grand Prix Miedźna -Otwarty Turniej Brydża Sportowego - org. GOK Miedźno

luty

• Gminne Mistrzostwa w Tenisie Stołowym, Szachowe Grand Prix Miedźna - Otwarty Turniej Brydża Sportowego - org. GOK Miedźno

• Liga Okręgowa Juniorów w szachach - org. GOK Rędziny

• Gminne rozgrywki piłki siatkowej - org Gimnazjum w Kruszynie

marzec

• Szachowe Grand Prix i Otwarty Turniej Brydża Sportowego - org. GOK Miedźno

kwiecień

• Wielkanocny Ogólnopolski Wyścig Kolarski o Puchar Wójta Gminy Kłomnice dla profesjonalistów - org. Rada i Wójt Gminy Kłomnice, CKKS Kolejarz-Jura Częstochowa, Starostwo Powiatowe w Częstochowie, ULKS Witkowice, Rada Powiatowa Zrzeszenia LZS. Dystans wyścigu głównego - 132 km, trasa w roku 2007, była zorganizowana na pętli o dł. 22 km: Kłomnice, Rzerzęczyce, Adamów, Skrzydlów, Rzeki, Karczewice, Pacierzów, Bartkowice i Kłomnice.

• Powiatowe Biegi Przełajowe - Ostrowy, Otwarty Turniej Brydża Sportowego
  - org. GOK Miedźno

• Liga Okręgowa Juniorów w szachach, Indywidualne i Drużynowe Mistrzostwa Powiatu Częstochowskiego w szachach - org. GOK Rędziny

maj

• Rajd Ekologiczny - Ostrowy - org. GOK Miedźno

• Klubowe Zawody Modeli Szybowców RC - Rudniki, org. Aeroklub Częstochowski

• Udział w ogólnopolskich zawodach Kinder Delice - czwórbój lekkoatletyczny
  - org. Szkoła Podstawowa w Widzowie

czerwiec

• Otwarte Halowe Mistrzostwa Szkół Gimnazjalnych w strzelaniu z broni pneumatycznej- org. Wójt Gminy, LOK Częstochowa, GOK i Gimnazjum w Kłomnicach

• Zawody wędkarskie dla dzieci i młodzieży o Puchar Wójta Gminy Kłomnice (nad rzeką Wartą w Zawadzie) - org. Koło Wędkarskie w Zawadzie i GOK Kłomnice

• Regaty Żeglarskie - Ostrowy - org. GOK Miedźno

• Gminne Zawody Pożarnicze - Miedźno - org. GOK Miedźno

• Mistrzostwa Aeroklubu Częstochowskiego „Młodzi Modelarze Lotnicy na start” - Rudniki - org. Aeroklub Częstochowski

• Turniej piłki halowej o puchar Wójta Gminy Kruszyna (międzygminny) - org. Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Kruszynie

• Turniej piłki nożnej o puchar Wójta Gminy Kruszyna (międzygminny)- org. Szkoła Podstawowa w Jackowie

• Konkurs sprawnościowy “Jesteśmy zdrowi i sprawni fizycznie” org. Szkoła Podstawowa w Lgocie Małej

• Gminne zawody sportowo - pożarnicze - org. OSP w Kruszynie

lipiec

• Gminny Konkurs Przyrodniczo- Łowiecki - org. Koło Łowieckie i GOK Kłomnice

• Eliminacje do Turnieju Sołectw w Piłce Nożnej - Ostrowy, Gminny Turniej Tenisa Ziemnego - Ostrowy - org. GOK Miedźno

sierpień

• Gminny Turniej Piłki Nożnej o Puchar Wójta Gminy Kłomnice - org. Rada Gminy Kłomnice i GOK Kłomnice

• Finał Turnieju Sołectw w Piłce Nożnej - Miedźno, Powiatowy Turniej Siatkówki Plażowej - Ostrowy, Gminne Biegi Przełajowe - org. GOK Miedźno

• Szybowcowe Mistrzostwa Polski w Klasie Klub A i Krajowe Zawody Szybowcowe
  w Klasie B - Rudnik, org. Aeroklub Częstochowski

wrzesień

• Powiatowa Liga Rowerowa dla szkół podstawowych oraz gimnazjów o Puchar Wójta Gminy Kłomnice - org. szkoła podstawowa i gimnazjum w Kłomnicach, GOK Kłomnice
  i Klub Sportowy „Jura” z Częstochowy

• Finał Turnieju Sołectw w Piłce Nożnej - Miedźno, Powiatowy Turniej Siatkówki Plażowej - Ostrowy, Gminne Biegi Przełajowe - org. GOK Miedźno

• Liga Okręgowa Juniorów w szachach - org. GOK Rędziny

październik

• VII Rejonowe Regaty Żeglarskie - Ostrowy, Otwarty Turniej Brydża Sportowego
  - org. GOK Miedźno

• Mistrzostwa Aeroklubu Częstochowskiego dla Młodzików „Święto Latawca” - Rudniki - org. Aeroklub Częstochowski

• Liga Okręgowa Juniorów w szachach - org. GOK Rędziny

listopad

• Otwarty Turniej Strzelecki pod patronatem Wójta Gminy Kłomnice - org. Sekcja strzelecka przy zespole szkół w Kłomnicach i GOK Kłomnice

• Międzypowiatowy Turniej Piłki Siatkowej o Puchar Wójta Gminy Kłomnice
  - org. Klub Sportowy Kłomnice i GOK Kłomnice

• Szachowe Grand Prix Miedźna - I Turniej, Otwarty Turniej Brydża Sportowego
  - org. GOK Miedźno

Grudzień

• Otwarty Turniej Brydża Sportowego, Szachowe Grand Prix Miedźna, Gminny Turniej Tenisa Stołowego - org. GOK Miedźno

4. Dziedzictwo kulturowe i kultura współczesna - znaczenie w projektowanej ofercie turystycznej Obszaru LGD.

Dominującym rysem dziedzictwa kulturowego Obszaru LGD są kultury prehistoryczne (liczne stanowiska i ślady archeologiczne), kultura ziemiańska, kultura rolna oraz kultura religijna,
w rycie katolicko - rzymskim. Dziedzictwo kultury włościańskiej jest niezasobne, proporcjo-nalne do pozycji społecznej kmieci w systemie feudalnym. Emancypacja chłopów zaczęła się dopiero w II poł. XIX wieku, wraz z rozwojem przemysłu i szkolnictwa wiejskiego.

1. Krajobraz kulturowy w kontekście rozwoju usług turystycznych.
   Ład przestrzenny i estetyka architektury.

W strukturze przestrzennej Obszaru LGD zaznacza się wyrazisty, historyczny podział na strefy mieszkalne, gospodarcze i przyrodnicze, co pozwala na racjonalne planowanie i zarządzanie krajobrazem kulturowym.
Badania terenowe (prowadzone w dniach 24 - 28 08.2007 na terenie 5 Gmin Obszaru LGD) wykazały kilka istotnych problemów w zakresie planowania przestrzennego i estetyki współczesnej zabudowy mieszkalnej i gospodarczej oraz egzekwowania prawa powszechnego i lokalnego, w tym zakresie. Gminy Obszaru LGD mają w swoich uwarunkowaniach rozwoju przestrzennego odpowiednie zapisy o ochronie krajobrazu kulturowego i strefach ochronnych zabytków. Na przykład „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzen-nego Gminy Kłomnice” ustanawia zachowanie obiektów zabytkowych w kształcie pierwotnym oraz utrzymanie historycznej sieci drożnej, kształtu działek. Odnośny zapis brzmi: „Ochrona
i kształtowanie środowiska kulturowego powinna się odbywać poprzez: zachowanie
i eksponowanie dziedzictwa kulturowego, jako elementu tworzącego tożsamość kulturową gminy, kształtowanie atrakcyjnego oblicza gminy, a szczególnie jej przestrzeni publicznych, zachowanie krajobrazu otwartego dla obszarów gminy o wyróżniających się walorach krajobrazowych i przyrodniczych.”

uwaga:

Tak sformułowane zapisy można odnieść do polityki przestrzennej na całym Obszarze LGD.

Większość wsi Obszaru LGD, to tzw. rzędówki, posadowione w zabudowie liniowej wzdłuż drogi głównej, z odnogami. Układ owalnicowy obrazuje zabudowa wsi Ostrowy (Gmina Miedźno), ale bez wykształconego centrum. Tradycyjna zabudowa wiejska jest niska,
z przewagą jednokondygnacyjnych domów, często z adaptowanym strychem, na poddasze mieszkalne. Uzupełnieniem zabudowy mieszkalnej są usługi publiczne (np. szkoły, urzędy), zwykle w centralnej części wsi. Na terenach XIX wiecznych folwarków, niekiedy „wzbogaconych” budownictwem peerelowskim, są zwykle lokowane usługi produkcyjne, magazyny itd. Są też obszary wydzielone do zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej,
w formule zwartego osiedla (np. w gm. Miedźno). Rozwój przestrzenny wsi Obszaru determinuje układ drogowy, co w pewnej mierze ogranicza, ale też dyscyplinuje kształtowanie przestrzeni publicznych.
Charakterystyczna dla niektórych wsi jest zabudowa rekreacyjna - sezonowa i osiedleńcza - całoroczna (np. Łęg, Miedźno) zlokalizowana w atrakcyjnych krajobrazowo (las, pasy nadrzeczne, zalew w Ostrowach) częściach wsi. Zabudowa ta jest często rozproszona, ulokowana na skraju lasów, a gabaryty domów, niekiedy przekraczają dopuszczalne standardy. Studia terenowe wykazały, że na Obszarze LGD następuje wyrazisty i rozległy (w sensie obszarowym i ilościowym) proces zaniku krajobrazu rustykalnego, zastępowanego przez krajobraz podmiejski (suburbialny), zdominowany, nazbyt często, przez budownictwo współczesne w stylistyce nie nawiązującej do dziedzictwa regionu i krajobrazu kulturowego. Do rzadkości należą szlachetne przykłady architektury, nawiązującej do kontekstu kulturowego, wykorzystującej estetykę i materiały właściwe regionowi (np. kamień, drewno)
i żywopłoty, do zaznaczania granic działek.
Trudno kwestionować proces rozwijania funkcji osiedleńczych, czy zmiany socjologiczne na obszarach wiejskich, wynikające z pozarolniczej działalności gospodarczej mieszkańców, migracji zarobkowych, zmian stylu życia i hierarchii konsumpcyjnych itd., ale należy zwrócić uwagę na problem widoczny w organizacji przestrzennej i estetyce architektury, którego rozwiązanie, nie wykracza ani poza możliwości gmin, ani inwestorów i nie wymaga dodatkowych nakładów finansowych.
Nasuwa się wniosek o rozbieżności celów różnych grup społecznych: z jednej strony samorządy i LGD „Razem na wyżyny” postulują ochronę zasobów kulturowych, jako ważnego składnika projektowanej oferty turystycznej, a z drugiej strony tereny wiejskie zatracają rustykalny, oryginalny charakter i stają się podmiejskimi osiedlami, o niewielkiej wartości krajobrazowej w marketingu usług turystycznych.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że krajobraz kulturowy nie jest „dorobkiem”
i „własnością” współczesnych, ale dziełem wielu pokoleń poprzedników; należy do dziedzictwa wspólnoty regionalnej i lokalnej i nie może być przez żadną grupę społeczną zniekształcany, ani zawłaszczany.
Ale też, trzeba podkreślić, że na terenie Obszaru LGD jest wiele przykładów dbałości
o dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze, są przykłady architektury współczesnej nawiązującej twórczo do dziedzictwa kulturowego - włościańskiego i ziemiańskiego.

Kultury prehistoryczne.
Historyczne ziemie w granicach Obszaru LGD są archeologiczną skarbnicą kulturowych śladów różnych narodów, zamieszkujących i wędrujących przez te ziemie przez tysiąclecia ery prehistorycznej i starożytnej oraz nowożytnej. W obyczajowości ludowej (np. Noc Kupały, zwana Świętojańską) przetrwały obyczaje wywodzące się z kultur starożytnych,
a liczne ślady są zachowane w krajobrazie kulturowym. Na przykład: kopce rytualne, cmentarzyska, święta agrarne, obecne w kalendarzu liturgicznym kościoła rzymsko - katolickiego, pod innymi nazwami, dedykowane innym patronom, które korzenie kulturowe mają w kulturach „pogańskich”, w religiach politeistycznych, czy animalistycznych.
Kultura na ziemiach Obszaru LGD rozwijała się wiele tysiącleci przed chrystianizacją. Wiele z tych śladów kulturowych, było przez wieki zacieranych. Są one częścią dziedzictwa kulturowego Europy i regionu, powinny funkcjonować w świadomości społecznej,
w procesie budowania tożsamości kulturowej i stanowić element programu oferty turystycznej.

Okres staropolski. Kultura ziemiańska. Ślady kulturowe - zabytki.
Zabytki okresu staropolskiego, zabytki kultury ziemiańskiej na terenie LGD są wartościowe historycznie, niejednokrotnie o wysokich walorach estetycznych i odnowione, ale
w większości niedostępne (dwory ziemiańskie, pałac w Kruszynie) i bezużyteczne
w rozwoju oferty turystycznej (poza pałacem w Nieznanicach). Także niedostępne są obiekty zaadoptowane do funkcji użytecznych społecznie (np. szkoły, domy dziecka). W pozostałych obiektach nie ma zorganizowanych usług, nie mają jeszcze właściciela lub są w stanie wymagającym pilnej konserwacji. (np. dwór w Kłobukowicach, część majątku Reszków, obecnie - na terenie Gminy Mstów).

Dziedzictwo kultury technicznej - gospodarstwa wiejskiego - możliwości adaptacji.
W wielu miejscach Polski zabytki kultury technicznej, obszary poprzemysłowe, są adoptowane do funkcji kulturowych, z przeznaczeniem np. na hotel, lokal gastronomiczny, centrum kultury, stylowy sklep, itd. i pomocne w rozwijaniu oferty turystycznej. Wymaga to, m.in. odpowiednio dużych nakładów inwestycyjnych, koordynacji gospodarki przestrzennej i, co niesłychanie ważne, skoordynowanego planu organizacji funkcji uzupełniających, a nie konkurujących ze sobą, na niewielkim obszarze i rynku turystycznym, jakim może dysponować LGD „Razem na wyżyny” i partnerzy.

Dziedzictwo kultury technicznej Obszaru LGD można podzielić na trzy grupy:

1. Gospodarstwo wiejskie - obiekty folwarczne, zabudowania gospodarcze o wartości historycznej i użytkowej, które, w większości, wciąż spełniają swoją rolę (np. stajnie, stodoły, spichlerze itd.) oraz zagrody chłopskie, w stanie oryginalnym zachowane w kilku wsiach oraz pojedyncze obiekty, np. stodoły, stajnie, domy drewniane i kamienne, zachowane w dużej ilości, w dobrym stanie (niektóre pieczołowicie wyremontowane,
   z zachowaniem cech oryginalnych) lub w stanie użytkowym. Pozostałe są zagrożone wyburzeniem, ustępując przed nową zabudową.
   Inspirującym przykładem zabytku kultury technicznej, do wykorzystania w funkcji kulturotwórczej i w ofercie turystycznej jest budynek młyna, stojący przy murze parku wokół pałacu w Kruszynie. Ten obiekt nadaje się do adaptacji na przykład: na stylowy lokal gastronomiczny, klub muzyczny itp. Taką funkcję inspirują sami mieszkańcy Kruszyny, zwłaszcza młodzi, spotykając się przy młynie w czasie wolnym. (Z braku innych miejsc, nie licząc wiejskich barów.) Oczywistym jest, że decyzja w takiej sprawie należy do właściciela obiektu, ale zadaniem samorządu, zarządu LGD, jako najtroskliw-szych gospodarzy dziedzictwa kulturowego jest zabiegać, wszelkimi sposobami
   (np. partnerstwo publiczno - prywatne, partnerstwo publiczno - społeczne, zakładając: że nowy parlament i rząd usuną wszystkie nieścisłości jurysdykcyjne, hamujące rozwój tych niesłychanie potrzebnych form prawnych), o tworzenie funkcji kulturotwórczych służących społeczności lokalnej i projektowanej ofercie turystycznej Obszaru LGD.

2. Szczególnym przejawem kultury technicznej Obszaru są urządzenia hydrotechniczne, tamy i jazy, małe elektrownie i młyny, np. na rzece Warcie i Kocince. Mają one znaczenie w ofercie dla miłośników urządzeń hydrotechnicznych, zwłaszcza w kontekście ruchu turystycznego generowanego przez największe w Polsce centrum turystyki na obszarach poprzemysłowych: megapolis Górnego Śląska. Zakładając, że z roku na rok rzeka Warta będzie odzyskiwać naturalną czystość wody i stanie się uczęszczanym szlakiem kajakowym, należy zachęcać właścicieli tych obiektów (elektrowni lub młynów) do budowy stanic/stanicy wodnych/wodnej i łączyć ofertę dla wodniaków z ofertą dla pozostałych segmentów turystycznego rynku.

3. Zabytkowy szlak kolejowy, który przechodzi przez trzy gminy Obszaru: Rędziny, Mykanów i Kłomnice. To najstarsza polska linia kolejowa, Droga Żelazna Warszawsko - Wiedeńska, uruchomiona 1 grudnia 1946 r.
   Jeden z liderów LGD „Razem na wyżyny” proponuje uruchomienie zabytkowego pociągu, we współpracy z Muzeum Kolejnictwa w Częstochowie - to pomysł godny analizy, musi jednak powstać atrakcyjny zestaw usług turystycznych, atrakcja, która będzie stanowiła cel takiej podróży, w ramach, na przykład, weekendowego produktu turystycznego.

Dziedzictwo kulturowe - zagospodarowanie przestrzenne - najważniejsze działania.

1. Kształtowanie przestrzeni kulturowej, powinno być połączone z ekspozycją naturalnych enklaw przyrodniczych i zapobieganiem degradacji krajobrazu, poprzez dbałość o estetykę nowych form architektonicznych: architektury mieszkalnej i usługowej, małej architektury, a także estetykę systemu informacyjnego.
   

2. Ochrona dziedzictwa i krajobrazu kulturowego - egzekucja prawa.
   Dziedzictwo kulturowe Obszaru LGD stanowi szczególne theatrum, krajobrazową scenografię dla projektowanej oferty turystycznej. Należy dbać o zachowanie go w kształcie, możliwie oryginalnym oraz inspirować właścicieli lub zarządców do pozyskiwania funduszy na rewitalizację i adaptację zabytków do funkcji kulturalnych. Okres finansowa-nia 2007 - 2013 jest wyjątkowo sprzyjający takim projektom i warto go optymalnie wykorzystać.
   Należy zakładać, że proces przekształcania wsi Obszaru LGD w osiedla podmiejskie będzie postępował, wraz z rozwojem potrzeb osiedleńczych mieszkańców Częstochowy
   i megapolis Górnego Śląska, wraz z zanikaniem niskotowarowej produkcji rolnej
   i przekształcaniem terenów rolniczych na tereny rezydencjonalne, wraz ze starzeniem się populacji wiejskiej i migracjami zarobkowymi: krajowymi i zagranicznymi generacji młodych. Dlatego umiejętne łączenie polityki ochrony dziedzictwa kulturowego
   z potrzebami społeczności lokalnej jest zadaniem fundamentalnym, dla właściwej organizacji przestrzeni kulturowej i jej estetyki.
   Problemem Obszaru LGD jest niedostateczne egzekwowanie prawa o ochronie
   i kształtowaniu krajobrazu kulturowego, niedostateczna synergia działań właścicieli, zarządców i administracji uczestniczących w procesie projektowania, zarządzania
   i wykorzystywania krajobrazu kulturowego. Najbardziej zagrożone jest dziedzictwo kultury włościańskiej, architektura, sprzęty domowe i gospodarcze - wiele z nich,
   z roku na rok, bezpowrotnie ginie. Należy zwiększać partycypację społeczności lokalnych
   w programach ochrony krajobrazu kulturowego i wspierać organizacje pozarządowe działające w tym zakresie.
   

3. Należy opracować skoordynowany dla Obszaru 5 Gmin program ochrony i rewitalizacji krajobrazu kulturowego - ze szczególnym uwzględnieniem kultury chłopskiej.
   Na takie działania są odpowiednie środki zarówno w budżecie krajowym, jak i w fundu- szach strukturalnych UE. Wstępem analitycznym do realizacji tego programu powinna być: diagnoza stanu i inwentaryzacja - dokumentacji fotograficzna i filmowa dziedzictwa kultury włościańskiej.
   Należy wykorzystać wszystkie pozabudżetowe źródła finansowania do wspierania właścicieli zagród, chałup, stodół chłopskich w ochronie i rewitalizacji.

4. Zabytki kultury religijnej, kościoły, plebanie, cmentarze, kapliczki itd., są w bardzo dobrym lub dobrym stanie. Cechą szczególną krajobrazu kulturowego Obszaru LGD są kapliczki przydomowe, przydrożne, polne i na rozstajach dróg, rozsiane w dużej ilości na Obszarze LGD. Najcenniejsze, w sensie wartości historycznej i estetycznej, są kamienne kapliczki XIX - wieczne. Niestety, nader często są pozbawione oryginalnych rzeźb i krucyfiksów. Współczesne kapliczki, zwłaszcza stawiane na posesjach prywatnych, nie nawiązują do stylistyki historycznej regionu i nie tworzą ciągłości kulturowej w zdobnictwie religijnym.
   Należy objąć wszystkie zabytkowe i wszystkie stylowe kapliczki (polne, przydrożne, cmentarne, itd.) i krzyże programem ochrony przed estetycznymi zniekształceniami.
   

5. Zabytki kultury ziemiańskiej, magnackiej, gospodarczej i mieszkalnej są w różnym stanie zachowania, w zależności od aktywności i zasobności finansowej właściciela. Większość jest w rękach prywatnych, niedostępna dla publiczności i bezużyteczna w ofercie turystycznej, poza pałacem w Nieznanicach, który jest ośrodkiem recepcyjnym i konferencyjnym we wzorcowej formie.
   Kilka zabytków, znajdujących się w rekach prywatnych nie zostało jeszcze zagospodaro-wanych (wyremontowanych, adoptowanych do określonych funkcji itd.) lub nie będzie zagospodarowana, na cele inne niż prywatne.
   Są też zabytki zagospodarowane do funkcji użytecznych społecznie - np. Biblioteka Gminna w stróżówce dworskiej w Garnku, domy dziecka i szkoły w dworach ziemiańskich. Zasadność takich działań, z punktu widzenia dobrodziejstwa społecznego - nie podlega kwestii, ale, z punktu widzenia organizatora oferty turystycznej zasadnym jest pytanie: czy niektóre instytucje społeczne nie mogą, bez szkody dla ich działalności, być przeniesione,
   a zabytkowe dwory, czy obiekty gospodarcze - folwarczne (używane na hurtownie) nie mogłyby być adaptowane - z udziałem inwestorów prywatnych, funduszy strukturalnych lub celowych (np. mechanizm szwajcarski) - do funkcji wzbogacających ofertę regionu: np. galeria regionalna, muzeum, stylowy hotel, Muzeum Reszków, itp.
   

6. Muzeum Reszków - możliwości.
   Dwór w Kłobukowicach (część majątku Reszków, obecnie na terenie Gminy Mstów, własność prywatna) idealnie nadaje się na organizację ośrodka kulturotwórczego: centrum muzealno - recepcyjno - konferencyjnego - Muzeum Reszków (idea p. Wójcika).
   W pałacu można zlokalizować muzeum, a w niedokończonym pawilonie - centrum recepcyjne, szkoleniowe i konferencyjne. Nie jest to zadanie możliwe do wykonania bez zgody właściciela i udziału funduszy zewnętrznych (strukturalnych, celowych, czy funduszy bankowych). Warto jednak podjąć, najszybciej jak to możliwe, wszelkie działania umożliwiające realizacje tej koncepcji. Zanim, kolejny właściciel pałacu przeznaczy go na zupełnie inne cele, bezużyteczne dla projektowanej oferty tursytycnej.
   Należy mieć na uwadze, że ośrodki kulturowe - nowoczesne muzea, szkoły artystyczne, centra konferencyjne itd. - wprowadzane na rynek, z odpowiednią marką kulturową,
   (a taką jest rodzina Reszków), na dłuższą metę generują większe zyski i więcej miejsc pracy, niż wynajem powierzchni zabytkowych, np. na magazyn hurtowy.
   Takie działania (przykład: pałac w Nieznanicach) zwiększają potencjał marketingowy Obszaru LGD na rynku usług turystycznych.
   Istnieje rozbieżność interesów: z jednej strony LGD „Razem na wyżyny”, postuluje rozwój oferty turystycznej, a z drugiej strony zarządcy obiektów zabytkowych i zespołów folwarcznych są zainteresowani wyzbyciem kosztownego balastu, nie zastrzegając - w przypadku zbycia inwestorom prywatnym, funkcji koherentnej do strategicznej polityki LGD „Razem na wyżyny” i wspólnot samorządowych. Nie jest zadaniem tej analizy przesądzać, co i jak należy w tej sprawie robić, natomiast należy z całą stanowczością podkreślić, że brak współpracy i koordynacji polityk w tej dziedzinie w znacznej mierze ograniczy rozwój oferty turystycznej Obszaru LGD i jej wartość marketingową.
   

1. Kultura współczesna Obszaru LGD - wnioski i działania, sprzyjające rozwojowi oferty turystycznej.
   

Instytucje, organizacje, liderzy.
Zamieszczona w tym opracowaniu ogólna charakterystyka kulturalnych instytucji i organi- zacji z 5 Gmin nie jest opisem pełnym (przekracza to ramy tematyczne opracowania), ani diagnozą wielowątkowego procesu socjologicznego, edukacyjnego, intelektualnego itd., który nazywamy „kulturą współczesną”.
Przegląd aktywności organizacyjnej i kalendarza imprez, działań edukacyjnych i upowszech-nieniowych wskazuje na dużą aktywność instytucji gminnych i organizacji pozarządowych,
w proporcji do posiadanych lokali, kadr i pieniędzy, które gminy mogą przeznaczać na finansowanie tych usług społecznych. Wskazuje też na pozytywny potencjał, który mogą wykorzystać organizatorzy oferty turystycznej, włączając szereg imprez do programu pobytowego.
Szczególnym rysem Obszaru LGD jest aktywność osób twórczych: artystów, nauczycieli, uczniów, organizatorów kultury, liderów społecznych, itd. oraz stowarzyszeń społeczno - kulturalnych.
Ponadto, cennym potencjałem społecznym i kulturotwórczym Obszaru LGD jest:

1. Program Leader + - aktywność kulturotwórcza Lokalnej Grupy Działania.

2. Część społeczności gmin wyrażająca trwałą potrzebę uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych.

3. Mecenat kultury: publiczny i prywatny oraz możliwości wykorzystania pozabudżetowych źródeł finansowania kultury.

Na marginesie, należy odnotować trzy zjawiska, które kształtują obecnie organizację
i zakres usług kulturalnych na obszarach wiejskich: 1. Rozwój organizacji pozarządowych, zajmujących się usługami kulturalnymi, od edukacji dla kultury, po usługi czasu wolnego
i formy kultury masowej. 2. Wzrost poziomu intelektualnego i ekonomicznego społeczności wiejskiej, który wpływa na zakres i treść potrzeb kulturalnych. 3. Globalizacja procesów kulturowych, jednocześnie wyzwala potrzebę odkrywania i eksponowania tożsamości lokalnej: tożsamości miejsca i osoby, czasu i przestrzeni kulturowej.
Regiony, które dbają o swoją „osobowość kulturową” (tożsamość regionalną), mogą i powinny ten proces w odpowiedni sposób zdyskontować.

Należy dążyć do wzmacniania finansowego i organizacyjnego instytucji i organizacji, zajmujących się edukacją i upowszechnianiem kultury, organizacją aktywności kulturalnej, sportowej, turystycznej i towarzyskiej.

Należy rozwijać nowe, atrakcyjne form kultury współczesnej i dążyć do budowania wszelkich form partnerstwa publiczno - prywatnego w rozwoju kultury, rozumianej jako podnoszenie wartości/świadomości intelektualnej społeczności lokalnych, jak i wszelkich form kultury etnicznej, artystycznej, intelektualnej, sportowej, higieny/kultury pracy (np. rolniczej)
i wypoczynku.
Na przykład: realizacja programu „tworzenie ścieżek rowerowych i tras konnych” na Obszarze LGD, oprócz służebności w rozwijaniu oferty turystycznej, powinna być częścią programu upowszechniania higieny zdrowia wśród mieszkańców, zwłaszcza w grupach podwyższonego ryzyka zdrowotnego.

Inne działania:

• Upowszechnianie kultury regionalnej na wszystkich poziomach edukacji przedszkolnej
  i szkolnej oraz edukacji powszechnej - adresowanej do wszystkich pokoleń społeczności Obszaru LGD.

• Odbiorcy i twórcy, organizatorzy i mecenasi usług kulturalnych nie żyją i nie tworzą
  w obrębie granic administracyjnych 5 Gmin, ale w obrębie przestrzeni kulturowej:
  kultury współczesnej, wspartej na dziedzictwie kulturowym regionu. A zatem: należy kontynuować, rozwijać i koordynować współpracę - merytoryczną, organizacyjną, finansową (wspólne programy = wspólne aplikacje do pozabudżetowych źródeł finansowania), itd. - wszystkich twórców i realizatorów usług kulturalnych na Obszarze LGD: organizacji pozarządowych, instytucji prywatnych i publicznych, na rzecz budowania lokalnego partnerstwa w polityce kulturalnej.

Organizatorzy sportu. Infrastruktura. Wnioski - działania.
Szkolne kluby sportowe działają przy szkołach podstawowych oraz gimnazjach
i korzystają ze sprzętu sportowego i obiektów: sal gimnastycznych, boisk, bieżni. Kadrę trenerską w tych klubach stanowią zwykle nauczyciele wychowania fizycznego, których zasługi nie sposób przecenić, w aktywizacji sportowej młodzieży.

Lokalna Grupa Działania wspiera działania w dziedzinie upowszechniania kultury fizycznej młodzieży, stosownie do posiadanych środków i możliwości organizacyjnych.
Takie działania adresowane do społeczności lokalnej, mogą też uzupełniać program oferty turystycznej, adresowanej np. do organizatorów „zielonych i białych szkół”, do ludzi młodych, poszukujących aktywnych form wypoczynku weekendowego.
Wszystkie wiejskie kluby mają boiska piłkarskie (o różnym standardzie) i z podstawowym zapleczem (np. szatnia, magazyn na sprzęt itp.). Sieć tych boisk, może być wykorzystana do uzupełniania oferty turystycznej odpowiednio atrakcyjnym zestawem imprez sportowych
i rekreacyjnych, na poziomie amatorskim i wyczynowym.

Andrzej Pacuła

Bochnia, 21 września 2007 r.

5. Appendix.

Dokumenty wykorzystane w opracowaniu.

Dokumenty wojewódzkie:

1. Strategia rozwoju turystyki w Województwie Śląskim na lata 2004 - 2013

2. Plan gospodarki odpadami dla Województwa Śląskiego, Katowice 2003

Dokumenty powiatowe - Powiat Częstochowski i Kłobucki:

3. Program ochrony środowiska dla Powiatu Częstochowskiego, 2004

4. Strategia rozwoju Powiatu Częstochowskiego, 2001

5. Plan rozwoju lokalnego dla Powiatu Kłobuckiego na lata 2004 - 2006

6. Program ekorozwoju Powiatu Kłobuckiego na lata 2005 - 2010

7. Program ochrony środowiska dla Powiatu Kłobuckiego na lata 2007 - 2011

Gmina Kłomnice

8. Strategia rozwoju Gminy Kłomnice

9. Plan rozwoju lokalnego Gminy Kłomnice na lata 2004 - 2006

10. Plan gospodarki odpadami dla Gminy Kłomnice

Gmina Kruszyna

11. Wieloletni program inwestycyjny, 2006

Gmina Miedźno

12. Plan rozwoju lokalnego Gminy Miedźno, na lata 2007 - 2013

Gmina Mykanów

13. Plan gospodarki odpadami dla Gminy Mykanów, 2004

14. Program ochrony środowiska dla Gminy Mykanów, 2004

15. Strategia rozwoju Gminy Mykanów, 2001

16. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mykanów, wrzesień 2002

Gmina Rędziny

17. Plan gospodarki odpadami Gminy Rędziny, 2007

18. Strategia rozwoju Gminy Rędziny, 2001

W dokumencie używamy zamiennie, określeń Obszar lub 5 Gmin, tworzących partnerstwo LGD „Razem na wyżyny”,
tj: Kłomnice, Kruszyna, Miedźno, Mykanów i Rędziny.

Informacje - Krzysztof Wójcik.

Informacje historyczne zostały oparte na opracowaniu Krzysztofa Wójcika.

Informacje: Jolanta Brzozowska - Ciura.

„Raczej nie wchodzi w grę masowy ruch turystyczny, mimo że obiekt dworku idealnie nadaje się na muzeum rodziny Reszków” - Krzysztof Wójcik.

„Podobno pieniądze na budowę kościoła pochodzą z dużej wygranej jednego z koni hodowli Lubomirskich na wyścigach konnych” - Krzysztof Wójcik.

Rodzina Reszków jest szczegółowo opisana w książce regionalisty i historyka Obszaru LGD Krzysztofa Wójcika „Śladami Reszków”, dlatego w tym opracowaniu ograniczamy się do faktów, związanych z działalnością Reszków
w ich majątkach ziemskich na terenie współczesnego Obszaru LGD.

We współczesnym budownictwie na Obszarze LGD widać wszystkie negatywne cechy współczesnej „architektury” wiejskiej: przerost formy nad funkcjonalnością, energochłonność i upokarzająca dorobek wielu pokoleń, budujących i chroniących dziedzictwo kulturowe, anarchia estetyczna i przestrzenna: „niby - pałaców”, „niby - dworków”, „niby - chat wiejskich” (z pustaka i sidingu) i „niby - domów” - wyciętych z bloku, na 3, 4 piętra wystających ponad otoczenie pól i sadów. Ponadto: większość domów jest otoczona murowanymi, betonowymi i „tralkowymi” płotami, których wartość estetyczna i korespondencja z krajobrazem kulturowym jest, co najmniej, wątpliwa. Dodatkowo, płoty betonowe nie poświadczają, że przybysz (turysta) znajduje się na terenie przyjaznym i gościnnym, skoro jego mieszkańcy, tak się odgradzają, jakby sobie nie ufali. A wystarczy wyjechać z Polski do Niemiec, do Holandii, do Austrii, do Anglii żeby zobaczyć wsie zabudowywane współcześnie w ładzie estetycznym i przestrzennym, w harmonii z przyrodniczym
i kulturowym krajobrazem, posiadłości odgradzane od siebie niskim żywopłotem, czy fragmentem trawnika.

Pogaństwo (łac. pagus - wioska) - określenie, zazwyczaj używane przez wyznawców religii monoteistycznych, w stosunku do wyznawców innych religii, głównie politeistycznych i animalistycznych. Określenie pojawiło się w V w., kiedy miała miejsce chrystianizacja Cesarstwa Rzymskiego, której opierali się mieszkańcy wiosek. Wioski - po łacinie nazywano pagus i od tego słowa powstało określenie pogaństwo (według innych opinii słowo paganus oznaczało pierwotnie mieszkańca górskiej gminy pasterskiej). Początkowo określenie to nie miało pejoratywnego znaczenia, dopiero w czasach późniejszych wyznawcy religii monoteistycznych zaczęli stosować je - dla określenia wyznawców innych religii - w znaczeniu pejoratywnym i pozbawionym ducha tolerancji.

Usługi materialne i niematerialne - w formie indywidualnej lub w formach wspólnotowych - służące rozwojowi zdolności i umiejętności, tożsamości osobowej człowieka. Różne formy edukacji artystycznej, zabawy, rekreacji, odnowy psychofizycznej, rozwoju intelektualnego, itp.

Każdy, kto śledzi z niepokojem statystyki obniżania się aktywności sportowej młodzieży i zestawia je z danymi
o niskiej zdrowotności fizycznej i psychicznej, najmłodszej generacji, wie, jak ważne jest to, co robią wiejscy nauczyciele w tej dziedzinie.

Analiza, w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzację, zasobów kulturowych
i turystyczno-rekreacyjnych, pod kątem wytyczenia ścieżek dla turystyki rowerowej i konnej.

opr. Andrzej Pacuła „etcA”

2

---