SPECYFIKA KULTURY ROSYJSKIEJ XVII I XVIII W. NA PODSTAWIE ANALIZY WYBRANYCH ZJAWISK KULTURY

REFORMATORSKA ROLA PIOTRA I W KSZTAŁTOWANIU OŚWIECENIOWEGO OBLICZA ROSJI

Rosja - egzotyka ziem, leżąca na wschód od Dniepru, odmienność obyczajów, odmienność religii, odmienność stylu rządów i „wielkiej osobowości władcy - cara”.

Panowanie Piotra I doprowadziło w XVIII w. do przełomu w Rosji w codziennym sposobie życia, w sferze społecznej, gospodarczej, politycznej i kulturowej.

Rosja w XVIII w. zajmuje miejsce w „orkiestrze” państw europejskich. Rośnie sfera ekonomiczna, lepszy poziom życia. Osiemnastowieczna Rosja złączona jest z europejskim Oświeceniem. Caryca Katarzyna II staje się opiekunką sztuki, nauki, nowych zachodnioeuropejskich wpływów.

Wiek XVIII to także wojny Rosji ze Szwecją, Turcją, Polską czy Francją. To bunty chłopów i kozaków.

Reforma administracji - rozwój aparatu urzędniczego i biurokratycznego. Rośnie handel międzynarodowy i wymiana kulturowa. Rosja umacnia swoja ważną międzynarodową pozycję. Rozwój rynku ekonomicznego i gospodarki towarowo-pieniężnej. Kupiectwo wspomaga armię Rosji.

Rosyjski eksport - rodzimy przemysł wydobywczy. Rosja dzięki zaborowi ziem zwiększa swoje terytorium, wzrasta tym samym liczba ludności. Byt powszedni miast i wsi w XVII w. był bardzo zacofany. Wieści o życiu w stolicy miały rangę legend i mitów.

Targi i jarmarki. To życie w mieście pozwalało na wymianę wiadomości. Plotki o krajach i innych obyczajach. Mieszały się tu języki, zwyczaje i ubiory. Chłopi, mieszczanie, szlachta ze wsi - mało ich interesowały nowinki europejskie. Tymczasem dwór Rosji w XVIII w. rozmawiał po francusku, niemiecku, polsku. Oczywiście po reformach wprowadzonych przez Piotra I. Literatura przywożona z zagranicy, wprowadzanie kanonów obowiązujących w Europie. Stałym motywem były kariery rodowe, religia prawosławna stała się propagandą na bunt ludów. Rosja w XVIII w. to Rosja z polityką europejską. W XVII w. nie było swobody artystycznej - wszystko było „swojskie”.

Na progu stulecia między XVII-XVIII w.

W XVII i dotychczas świętowano zwyczajem prawosławnym 1 września.

Piotr I wydaje dekret - wprowadza w Rosji nowy kalendarz juliański (w zachodniej Europie obowiązuje gregoriański).

1708 Piotr I wprowadza podział państwa na gubernie, zamiast dawnego podziału na województwa. 1711 wprowadza tzw. Senat Rządzący, który staje na czele wszystkich urzędów administracyjnych, sądowych i ustawodawczych.

Sztuka: powstają srebrne kopiejki w mennicach (od wizerunku władcy z kopią na koniu); medale na zachodnioeuropejski wzór; medale rosyjskie - upamiętniające wielkie wojny; medale „europejskie” - sztuka medalierska - św. Jerzy walczący ze smokiem.

1 stycznia 1701 Nowy Rok uczczony sztucznymi ogniami na placu czerwonym [!?!]

Bojarzy pojawiają się w Dumie rosyjskiej. Doradcy cara - w czytaniu i pisaniu jednak nie oświeceni

W II poł. XVII w. polityka Rosji odcina się od cudzoziemszczyzny. Piotr I zafascynowany rozwojem floty i sztuki wojennej w krajach europ. - wzoruje się na nich.

Akademia Mohyleńska w Kijowie - jej uczniowie kontynuowali naukę na europ. uniwersytetach.

Wpływy polskie na rosyjskim dworze: polski strój, muzyka, książki - wpływ kultury pol. XVII i XVIII w. na kulturę rosyjską.

Golicyn - „nauczyciel” Piotra I

Piotr I chce, aby szlachta wyjeżdżała zagranicę i uczyła się sztuki wojennej.

Lud broni rosyjskiej tradycji (zwyczajów). Oczywiście w państwie ros. zwalcza się przeciwników polit. i ideowych, „średniowiecze brutalności”. Panuje ogólny strach.

Do Rosji przybywają niemieccy, angielscy wojskowi, kupcy i lekarze. Włoscy architekci - sztuka ros. w XVII w. była skrępowana konserwatywnym prawosławiem.

Muzyka XVII w. - przesiąknięta była polskimi wpływami, także sztuka i rzemiosło.

Architektura XVIII w. z elementem stylizacji europ. - barokowe ornamenty.

Ros. targi i jarmarki wzorowane na europ. Rosja pod względem cywilizacyjnym nie odbiega od Zachodu. Na Ukrainie śpiew jednogłosowy zastąpiono chórem wielogłosowym.

Urządzano widowiska z prostymi sztuczkami.

W pałacach carskich zabawiano gości muzyką, występami tresowanych zwierząt, grą aktorską w stylu komedia dell'arte.

W XVII w. urządzano spektakle, teatry lalek (ze skrzyni na drążkach poruszano lalkami)

Pojawia się teatr szkolny w Rosji - sztuki Potockiego: Historia o synu marnotrawnym. Wystawiano sztuki o wątkach z Pisma Świętego - role kobiece grali mężczyźni. Pokora wobec Boga w Rosji przystaje do ideologii absolutyzmu władzy cara.

Moskwa staje się stolicą folkloru ros. Kultura moskiewska to kultura XVII w. w Rosji. Powiększa się zakres wpływów (?) w Rosji za pośrednictwem języka pol. (illustrionowat - ilustrować, artijlerija - artyleria).

Architektura w Rosji: wznoszone cerkiew (budowniczowie wznoszą klatki schodowe na zewnątrz, nie potrafią wznieść wewnątrz). Kościół Wschodni odrzucał rzeźbę.

Ros. barok wzoruje się na zachodnim:

- figury świętych wystawia się przed i w cerkwi,

- wewnątrz cerkwi znajdują się: figury reliefy, rzeźby (!) w kamieniu i drzewie,

- zdobnictwo detali architektonicznych: ornamenty roślinne, arabskie.

W pierwszej poł. XVII w. na rozwój architektury ros. ma wpływ Holandia i Niemcy. W drugiej poł. Polska i Wschodnie Prusy.

Kurne (?) chaty - zdobione piece kaflami (zwierzęce postaci, sceny z życia świętych, grafika ludowa). Miniaturowe rzeźby - z rogu, kości, drewna. W XVII w. szachy figuralne. Powstają pieśni ludowe o szachach. Z pogańskich czasów przetrwały tańce, chóralne śpiewy. Niedźwiedź t resowany i tańczący w takt muzyki.

Ku Europie i zachodniej kulturze

Za Piotra I istaniała „koncepcja wspólnego dobra”. Prokopowicz (książki publicyst.-propagandowe - np. Historia wojny szwedzkiej) - współpracownik cara; „prawda woli monarszej” - pisał - opowiadając się za monarchią absolutną.

Przywiązanie się do książek w Rosji epoki Oświecenia i ich kolekcjonowanie. Biblioteka prywatna Piotra I to „90 książek w języku ros., 812 książek w językach obcych. W XVII w. książek ma podobne znaczenia. Car redaguje gazetę agitacyjną Wiadomości. Powstaje również drukarnia książek. Ukazuje się ros. savoir-vivre doby Piotra I: młodzieniec „grzeczny i uczciwy (…) umiar w słowach, jedzeniu i piciu. Nie pluj w towarzystwie, odejdź na stronę, zetrzyj nogą. Przy stole obetnij paznokcie (), umyj ręcę, siedź prosto, nie żryj jak świnia”. Młodzież edukowana na obyczajowości. Exodus w Rosji: uczenie się zagranicą języków obcych, sztuki fortyfikacji i zawodu.

Wprowadzenie zwyczajów z Zachodu - tzw. Assambleje - przyjęcia wydawane przez cara. Ogłaszano je publicznie, obowiązywał przepis administracyjny. Assambleje - z fr. zjazd, dla zabawy. Prawo do uczestnictwa mieli urzędnicy, szlachta, mieszczaństwo, kupcy, majstrzy ze stoczni z dziećmi i żoną. Tańczono tańce ceremonialne, menueta, na końcu poloneza. Assambleje Petersburskie i Moskiewskie. Emancypacja pań z towarzystwa miała nastąpić póżniej.

Car był miłośnikiem widowisk publicznych. Pijackie eskapady (hulanki) przy weselu, chrzcinach, pogrzebie; „najbardziej pijany Sobór” - instytucja na wzór zachodni.

Kult władcy (kształtujący opinie publiczną, propaganda) jak na Zachodzie:

- fajerwerki

- uroczystości

- pochody triumfalne na wzór rzymskich

- maskarady tańczono na placach.

Pochody karnawałowe: grupy przebierańców pieszo i na koniach, „płynące bogate łodzie”.

W Rosji widać tradycję widowisk dworskich z Zachodu. Marzeniem Piotra I było stworzenie Teatru Zawodowego, Jednak problem stanowił fakt, że trupy aktorskie z Zachodu nie znały dość dobrze rosyjskiego, sztuki były pełne postaci alegorycznych - Prawda, Sumienie; sztuka pt. „Komedia na urodzenie Chrystusa”. Przewrót w dramatopisarstwie Rosji to Prokopowicz, który tworzy tragikomedię Włodzimierz - wzór - prolog, w pięciu aktach i epilog.

Budowa nowej stolicy - Petersburga - 1703 - na wzór holenderski. Architekt Iwan Zarudny (zdobył wykształcenie w Europie) buduje Cerkiew Archanioła Gabriela na wzór zach., płaskorzeźby, gra światła - gzymsy, plan równoramiennego krzyża.

Wpływ Zachodu był widoczny wszędzie. Malarstwo chyba przejęło najwięcej z rodzimej tradycji. Ros. malarze swobodnie operowali pędzlem, stosując różne techniki. Kanon cerkiewny narzucał im tematykę obrazu, upozowanie postaci, kolorystykę. Carów wyobrażano jako świętych (na szczęście bez aureoli).

Niedostępna dla malarzy była tematyka świecka (tematyka ta musiała być zgodna z cerkwią i propagandą, jeśli już powstawała) - sceny rodzajowe, martwe natury, pejzaże, sceny z Pisma Świętego. Ros. malarstwo reformatorskie u schyłku XVII w. - przeciwstawiającej się kanonowi, malarstwo portretowe, sztalugowe.

Iwan Nikitin (?) - portret Piotr I na łożu śmierci

Piotr I upowszechnił oświatę, szkolnictwo; nowa administracja, urzędy; wprowadza nowoczesny sposób fortyfikacji, rozwija budowę floty na wzór zach. Europy, wysyła młodzież zagranice w celach edukacyjnych.

W Rosji otwarto szkoły (Akademie) - Nawigacyjna, Inżynieryjna, Medyczna, Artyleryjna. Powstaje też Petersburska Akademia Morska. Problem stanowił brak podręczników.

Duchowe potrzeby XVIII-wiecznej Rosji:

- widowiska publiczne

- pokaz sztucznych ogni

- maskarady

- kufel piwa, kielich wódki wypity w szynku z przyjaciółmi.

Edukacja - pojawia się w użyciu tabliczka mnożenia, tablice logarytmiczne, Elementarz języka słowiańskiego.

Po śmierci Piotra I powołano Akademię Nauk - prace naukowe, badania.

Dekret o ubieraniu się - krawcom zabroniono szyć wg mody ros. - pod groźbą chłosty lub zesłania. Bojarom kazano ściąć brody - noszenie długiej brody było obarczone podatkiem.

Kobiety obowiązuje moda niemiecka - noszenie kamizelek, kaftanów i wysokich …………, włosy - krótka fryzura, a na niej peruka.

Stałym rodzinnym elementem ros. były pieśni, bajki, przysłowia - wiary w dobrego cara.

Wieś rosyjska:

- „Wieczorynki” - w domach zimą - kobiety i dziewczęta haftowały; mężczyźni zajmowali się pracami gosp. we własnym obejściu, no i ………..

Prawdziwym wydarzeniem jest wesele (obrzędy):

- o wyborze męża czy żony decydują rodzice;

- swaty do domu

- narzeczony przynosi wódkę

- modlitwa przed ikonami

- decyduje „przepicie”

- jeden oficjalny pocałunek

- dziewczyna śpiewa pieśni, daje chustkę ukochanemu

- narzeczony nosi przyszłej żonie łakocie (i witaminy )

Dzień ślubu - obyczaj - panna młoda opłakuje tracone dziewicze wdzięki, pożegnanie domu, udaje się do cerkwi.

Pochód weselny średniowieczne funkcje: „tysiącznik” - ojciec chrzestny - „wielcy bojarze”, „księżna swatki”, „przyboczna”

Popularność sztuki na jarmarkach „Car Maksymilian” - zabija syna, który przyjął wiarę chrześcijańską (wyrzekł się pogaństwa)

Dekoracja - krzesła i korona

Bicie …….. - kara cielesna

Baśnie o świecie zwierząt. „kubok” - drzeworyt w XVIII w. w Rosji - tematy pieśni, legendy, bajki.

Zdobnictwo przedmiotów codziennego użytku (chaty, okiennice, framugi, okapy - geometryzm - żadnych zwierząt, ludzi, postaci Rosji - sztuka XVII i XVIII w. Drewniane cerkwie i chaty.

W 2 poł. XVIII w. ros. rzemieślnicy opanowali sztukę zegarmistrzowską. Powstaje fabryka zegarków kieszonkowych i ściennych w Petersburgu. Pojawiają się manufaktury rysowników i grawerzy (z wielkim talentem).

Protesty chłopów - na kulturę w Rosji. Chłopi obchodzą pogańskie święto powitania wiosny (pieśni obrzędowe i hist.)

Idee Oświecenia u Piotra I, Rosja ku Europie

Wojna ze Szwecją, chęć opanowania Bałtyku i M. Północnego. Reformy Piotra I związane są z jego podróżami po Europie (Holandia, Austria, Francja), gdzie zetknął się z zach. kulturą europ.

- kontakty międzynar., wizyty cudzoziemców w Rosji

- napływ literatury oświeceniowej z Zachodu

- wykształcenie, oświata

Akademia Nauk z trzema wydziałami - prawa, medycyny i filozofii; językami wykładowymi były: łacina i ros. Powstają dwa gimnazja (trzy klasy) - uczono: ros., łaciny, arytmetyki, geometrii, filozofii, niem.i fr.

- w Petersburgu i Moskwie inteligencja asymiluje się z ludnością

- cudzoziemcy - artyści, rzemieślnicy, uczeni

- kształcenie urzędników (zmniejszanie skali analfabetyzmu)

Nobilitacja społeczna. Podzielenie miast na dwa stany: mieszczański i kupiecki. W Rosji zaznacza się pogoń za pieniądzem, hulanki; uboższe życie duchowe szlachty.

Piotr Szeremetiew buduje pałac w Kuskowie pod Moskwą zwany „małym Wersalem”.

Prace nad językiem literackim w Rosji - Triadakowski i Sumarkow.

Reformy:

- savoir-vivre (nowa obyczajowość, kurtuazja)

- edukacja - zachodnie wzorce, nauka języków (Akademie)

- zmiany w teatrze i malarstwie

- buduje Petersburg i przenosi tam stolice z Moskwy

- bojarom karze zgolić brody

- przebudowa ustroju państwowego - absolutyzm

- reforma administracji i stanowisk urzędowych.

W Rosji prestiżową karierą jest kariera wojskowego. Żołnierz jest posiadaczem ziemskim. W zamian za służbę, dostaje w dzierżawę posiadłość ziemską od cara. Po jego śmierci jednak ziemia powraca do skarbu państwa (wdowa po wojskowym wtedy zmuszona jest ponownie wyjść za mąż za wojskowego, aby nie utracić ziemi). Oczywiście panował „mit munduru i żołnierza” - atrakcyjny, przystojny, silny, mężny, odważny, mężczyzna z ziemią.

Piotr I wprowadził unifikacje munduru. Ten sam krój dla żołnierza każdej rangi. Jedynie złote pagony lub order świadczyły o wyższej randze. Mundur posiadał złote guziki. Kolor munduru: od stalowo niebieskiego, przez popielaty do zielonego. 1722 wprowadza katalog rang.

Urzędnicy natomiast chodzili we fraku - mniej atrakcyjny strój.

Piotr I wprowadzał ordery (było to bardziej ekonom., ponieważ nie musiał on wynagradzać żołnierza za jego zasługi nagroda pieniężna lub kolejną posiadłością ziemską). Order mógł nawet dostać zdrajca cara - tzw. order judasza (typowe dla kultury ros.). Jego projektami były ordery: św. Andrzeja i św. Katarzyny. Żołnierz czy zasłużony dostawał dekret od cara o nadaniu mu orderu, ale sam musiał się postarać o jego wykonanie. Musiał znaleźć manufakturę - każdy order był wyrabiany z innego kruszca i miał tez inną masę, kształt (to chyba zależało od zasługi lub kaprysu cara).

Jeszcze trochę o assamblejach - spotkania towarzyskie zimą. We Francji na takich spotkaniach rozmawiano o sztuce i tematach humanist. W Rosji o polityce. Taniec w czasie takich spotkań był jedynym momentem kontaktu pomiędzy mężczyzną a kobietą. Kobieta w XVII w. istniała w salonie - nie zajmowała się tylko domem i dziećmi, nie karmiła już piersią. Była utrzymana integracja płci, ale bardzo słaba. Salon był podzielony na dwie przestrzenie: statyczną (kobiety siedziały w swoim gronie, mężczyźni również w swoim) i dynamiczną (tańce - menuet, kontredans, polonez). W salonie fr. to kobieta była w centrum, była osobą nadrzędną, prowadzącą takie spotkania.

Ubiór i wygląd przed Piotrem I w XVII w. Rosji. Mężczyźni noszą długie brody, chodzono w tunikach, kontuszu i szerokich spodniach (przeważały kolor purpury i czerwieni). Kobiety nosiły długie suknie z kołnierzami aż pod samą brodę (ze względu na warunki panujące w Rosji - mróz). Ludzie chodzili ubrani na tzw. cebulkę (wielowarstwowe ubieranie).

Po reformach Piotra I: bojarzy musieli ściąć brody, zaczęto nosić węższe spodnie, koszulę, żupan (obowiązywały kolory pastelowe, jasne). Kobieta miała mieć mocny dekolt, bogaty materiał, krynolina (długi ogon w sukni, który się ciągnie), włosy ścięte na jeżyka, aby można było włożyć perukę. Kobiety nosiły mocny makijaż - malowały się ostro lub słabo, to zależało od oświetlenia); nosiły sztuczne piegi - muszki zrobione z aksamitu, no i używano wachlarza - to należało do tzw. elementu kodu - np. jeśli kobieta dotykała muszkę wachlarzem to prosi o pocałunek w to miejsce. Kod pozawerbalny bardzo szybko przyjął się w Rosji. Kod erotyczny zastępował słowa, nie ma funkcji pragmatycznej. Kobiety w warstwach wyższych były wykształcone - umiały pisać i czytać; często pisały listy miłosne do swoich kochanków.

Podumowanie reform XVIII w.:

Piotr I (1689-1725) - proces cywilizowania Rosji (europeizacja życia codziennego, np. obyczaje, kalendarz juliański); zastąpienie Dumy Bojarskiej Senatem Rządzącym; reforma religijna (zniesienie patriarchatu, car głową Cerkwi); ustalenie 14 rang szlachty służącej państwu; budowa nowej stolicy na bagnach ujścia Newy - Petersburga - 1712; wprowadzenie tytułu Imperatora Wszechrosji.

Katarzyna II (1762-1796) - podział administracyjny na gubernie; likwidacja przywilejów kozackich; kolonizacja Syberii (zesłani Polacy, Szwedzi i strzelcy - wysłani tam jeszcze przez Piotra I).

SYLWETKI:

PIOTR I ROMANOW, zw. Wielkim (1672-1725 ), car ros. od 1682 i cesarz od 1721, młodszy syn Aleksego Romanowa i Natalii Naryszkiny, twórca nowoż. Rosji. Do 1696 dzielił władzę z bratem Iwanem V; w okresie małoletniości obu carów rządy sprawowała ich przyrodnia siostra Zofia; 1689 Piotr dokonał zamachu stanu i objął władzę w kraju. Głównym celem polityki zagranicznej Piotra było ułatwienie Rosji kontaktów z Zachodem, czemu służyło m.in. zdobycie dostępu do M. Czarnego i M. Bałtyckiego; związany z → Ligą; Świętą, 1696 zdobył m. Azow należące do Turcji; w celu uzyskania poparcia państw eur. dla wojny z Turcją wziął udział (incognito) w tzw. wielkim poselstwie do Rzeszy, Holandii i Anglii; za granicą zapoznał się z organizacją polit., gospodarką i techniką krajów zachodnioeur., zwł. z budownictwem okrętów; 1698 w Rawie Ruskiej zawarł porozumienie z królem pol. Augustem II Mocnym w sprawie wspólnej walki przeciw Szwecji; 1700 zawarł pokój z Turcją i wypowiedział wojnę Szwecji (→ północna wojna 1700-21), która zakończyła się pomyślnie dla Rosji (nysztadzki pokój 1721) i zapewniła jej posiadanie Inflant, Estonii, Ingrii i części Karelii z Wyborgiem. Na nowo zdobytej W. Zajęczej zał. Twierdzę → Petropawłowską ; i zaczął wznosić Petersburg, nową stol. Rosji. W wyprawie na Persję (1722-23) Piotr zdobył Derbent i Baku. W toku wojny północnej wprowadził swe wojska do Polski i starał się ją uzależnić, m.in. przez popieranie prawosławia przeciw unitom, narzucanie swego pośrednictwa w sporze Augusta II Mocnego z konfederacją tarnogrodzką.

W polityce wewnętrznej Piotr był rzecznikiem merkantylizmu, popierał rozbudowę manufaktur, stoczni, komunikacji, starał się o rozwój handlu. Ugruntował absolutyzm w Rosji i wzmocnił przewagę szlachty; zamiast Dumy Bojarskiej powołał 1711 Senat Rządzący i kolegia (zamiast dawniejszych prikazów). Podczas reformowania Rosji podzielił ją na gubernie i wprowadził samorząd (magistraty) miejski; zamiast patriarchatu utworzył z wyznaczonych przez siebie dostojników kośc. Świątobliwy Synod; 1721 przyjął tytuł cesarza. Dążył do wprowadzenia szkolnictwa typu zachodnioeur., unowocześnił kalendarz, wprowadził w druku nowy alfabet — grażdankę; wywierał nacisk na zmiany w obyczajach szlachty (m.in. eur. odzież, obcinanie bród); wielkie osiągnięcia Piotra dokonywały się kosztem niebywałego ucisku społeczeństwa. Postać Piotra, uważanego za wcielenie despotyzmu carskiego i bezwzględności, inspirowała wielu artystów oraz pisarzy (np. powieść A.N. Tołstoja Piotr I).

KATARZYNA II, księżna Sophie Auguste Anhalt-Zerbst (1729-96), cesarzowa ros. od 1762; 1745 poślubiła siostrzeńca cesarzowej Elżbiety, ks. holsztyńskiego Piotra Ulryka, późniejszego Piotra III; po objęciu przez niego tronu dokonała przewrotu pałacowego i ogłosiła się cesarzową ros., z pominięciem syna, Pawła. Umocniła stanowe państwo absolutystyczne; popierała interesy szlachty, która otrzymała od niej samorząd stanowy, zwiększenie władzy nad chłopami (m.in. 1765-67 ukazy zabraniające chłopom wnoszenia skarg na swych panów, potwierdzające prawa szlachty do zsyłania swych poddanych bez sądu na katorgę — co doprowadziło do krwawo stłumionej na rozkaz Katarzyny II wojny chłopskiej 1773-75 J.I. Pugaczowa) i przywilej 1785 potwierdzający dawne i nadający szlachcie nowe przywileje; na zasadzie stanowej zorganizowała też mieszczaństwo (podział na 6 kategorii o zróżnicowanych prawach i obowiązkach). W polityce zagr. wysiłki Katarzyny II zmierzały do opanowania obszarów graniczących z Rosją na zach. i pd., po wojnach z Turcją (1768-74 i 1787-92) przyłączyła do Rosji Krym i Noworosję. W Polsce prowadziła politykę stopniowego ograniczania jej suwerenności na rzecz Rosji, zahamowała akcję reformatorską i wymogła na sejmie 1768 uchwalenie tzw. praw → kardynalnych; doprowadziła do 3 rozbiorów Polski i upadku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (konfederacja → targowicka), którego wcześniej osadziła na tronie. Chociaż stosowała kosztowny dla państwa ros. faworyzm, zdobyła opinię oświeconej reformatorki, potrafiła np. zjednać sobie czołowych pisarzy oświecenia (m.in. Woltera); w latach 90. bezwzględnie prześladowała wolnomyślicieli i aktywnie uczestniczyła w walce przeciwko rewolucyjnej Francji.

1

---