ANIO�OWIE W NAUCZANIU ŒWI�TEGO AUGUSTYNA (354-430)

1. Natura anio��w

2. Istnienie anio��w

3. Nadzwyczajne przymioty anio��w

4. Liczba anio��w oraz ich hierarchie

5. Upadek niekt�rych anio��w

6. Kult anio��w w pierwszych wiekach chrzeœcija�stwa

Wprowadzenie

Warto przypomnie�, �e tw�rczoœ� œw. Augustyna obejmuje 1030 dzie�, w tym jest oko�o 800 list�w, pozosta�e dzie�a to kazania i traktaty teologiczne oraz traktaty filozoficzne. Ca�oœ� tw�rczoœci kt�ra si� zachowa�a liczy dzisiaj 11 obszernych tom�w, najpierw wydana w Pary�u w latach 1679-1700, a nast�pnie w��czona do s�ynnej serii Ojc�w Koœcio�a �aci�skich Mign� (P l 32-46). Zas�ugi œw. Augustyna na polu teologii dogmatycznej s� wprost bezcenne. Poruszy� ka�dy z wa�nych temat�w, mi�dzy innymi o dobrych i z�ych anio�ach. Anio�om nie poœwi�ci� odr�bnego traktatu, ale m�wi o nich przy okazji innych zagadnie� teologicznych. Najwi�cej uwagi poœwi�ca anio�om w dziele pt. "O mieœcie Bo�ym" kt�re opublikowa� w 426 roku.

1. Natura anio��w

Œw. Augustyn zastanawiaj�c si� nad etymologi� nazwy "anio�", czyni bardzo znamienne uwagi, kt�re rzucaj� du�o œwiat�a na natur� i istot� anio�a. Poucza: "Anio�owie s� duchami, a jako duchy nie s� samo przez si� anio�ami, dopiero kiedy s� posy�ani staj� si� anio�ami. Bowiem s�owo "anio�" oznacza funkcje a nie natur�. Pytasz, jak nazywa si� ta natura? - Duch. Pytasz o funkcje? - Anio�. Przez to czym jest, jest duchem, a przez to, co wype�nia, jest anio�em, (zob. Enarratio in Psalmos, 103,1,15; Pl 37,1348 - 49; por. KKK 329). Czyli anio�owie z natury s� duchami, istotami bezcielesnymi. Te istoty duchowe otrzymuj� imi� czyli miano anio�a dopiero w�wczas gdy s� wysy�ane na ziemi� z jak�œ misj�. Œciœlej m�wi�c, tylko dobre duchy s� wysy�ane z prawdziw� i okreœlon� misj� na œwiat; niemniej jednak, tak�e z�ym duchom B�g pozwala "kr��y�" po œwiecie, by wystawiali ludzi na pr�b� i kusili do z�ego. B�g im pozwala, ale ich nie wysy�a st�d w jakimœ sensie mo�na tak�e z�e duchy okreœli� mianem "z�ego anio�a". St�d Jezus powie: "IdŸcie precz ode Mnie, przekl�ci, w ogie� wieczny, przygotowany diab�u i jego anio�om" (Mt. 25,41).

2. Istnienie anio��w

Œw. Augustyn stwierdza: "o istnieniu anio��w wiemy za poœrednictwem Bo�ego objawienia" (zob. Enarratio in Psalmos, 113,1,15). Pismo œwi�te m�wi o ich istnienie bardzo cz�sto. Œw. Augustyn nie tylko zadowala si� stwierdzeniem o ich istnieniu. Usi�uje r�wnie� pouczy� o ich zaistnieniu. Czyni to nast�puj�co: "B�g jest tym, kt�ry 'na pocz�tku stworzy� niebo i ziemi�' (Rdz,l), czyli œwiat pe�en d�br widzialnych, a p�Ÿniej stworzy� na œwiecie, lepsze, doskonalsze istoty, duchowe, kt�re obdarzy� inteligencj�, zdoln� do kontemplacji i poznawania Boga, oraz wyposa�one w woln� wol�, zdoln� wchodzi� z Bogiem poprzez pragnienie Boga, jako Najwy�szego Dobra, w serdeczn� mi�oœ� i za�y�oœ�. Z tych duch�w utworzy� duchow� spo�ecznoœ�, kt�r� mo�emy nazwa� "miastem Bo�ym", w kt�rym to mieœcie, B�g jest tym, kt�ry daje im istnienie i szcz�œliwoœ�. Poniewa� s� obdarzone woln� wol�, mog� trwa� przy Bogu, lub nawet opuœci� Go, chocia� jest Ÿr�d�em ich szcz�œliwoœci. Jak widzimy, œw. Augustyn, zaraz po wyznaniu wiary w stworzenie anio��w przez Boga, przechodzi do przedstawienia niekt�rych istotnych cech tych�e istot duchowych. Nie ulega w�tpliwoœci, �e œw. Augustyn wierzy�, �e od pierwszego momentu swego istnienia wszyscy anio�owie byli duchami dobrymi, lecz z czasem, niekt�rzy z nich zbuntowali si� przeciwko Bogu - stali si� duchami z�ymi. T� nauk� zdefiniuje wiele stuleci p�Ÿniej Koœci� na Soborze Latera�skim IV (1215), m�wi�c: "Diabe� bowiem i inne z�e duchy zosta�y stworzone przez Boga jako dobre z natury, ale same uczyni�y si� z�ymi" (Denz.428; por. KKK 391).

3. Nadzwyczajne przymioty anio��w

Œw. Augustyn podkreœla wy�szoœ� anio��w nad ludŸmi, ze wzgl�du na inny spos�b u�ytkowania daru inteligencji. Pisze o tym nast�puj�co: "Ludzkie poznanie przebiega stopniowo, za pomoc� zmys��w, nast�pnie pos�uguj�c si� myœleniem poj�ciowym, os�dzamy i wnioskujemy. W ten spos�b zdobywamy poznanie, ale nie jest ono pozbawione niebezpiecze�stw, pomy�ek i b��d�w. Chocia� nasze poznanie jest ograniczone, ale jak naucza œw. Pawe� z dzieci stworzonych cz�owiek jest zdolny cho� cz�œciowo poznawa� swego Stw�rc� (por. Rz. 1,20)." Celem naszego poznania jest poznanie Boga, innymi s�owy "ogl�d Boga". Anio�owie w tym wzgl�dzie maj� przewag� nad nami, gdy� doznaj� duchowego ogl�du Boga w pe�ni, ca�� swoj� istot�. Anio�owie, jako istoty duchowe nie "rozwijaj� si�", ale trwaj� w swojej, w�aœciwej sobie doskona�oœci. W poznawaniu rzeczy bardzo r�ni� si� od ludzi, bowiem poznaj� je w ich pierwszej przyczynie, czyli w samym Bogu, a zatem wczeœniej zanim one zaistniej� w œwiecie. To st�d bierze si� ich doskonalszy spos�b poznania, i wy�szoœ� ich natury nad nasz�.

4. Liczba anio��w oraz ich hierarchia

W tym wzgl�dzie œw., Augustyn jest bardzo powœci�gliwy. Stwierdza z prostot�, �e nie znamy liczby anio��w stworzonych przez Boga. To samo dotyczy anio��w, kt�rzy zbuntowali si� przeciwko Bogu. Ogranicza si� do powiedzenia: "niekt�rzy anio�owie" podnieœli bunt przeciwko Bogu, swemu Stw�rcy. W czasach œw. Augustyna jeszcze niewiele zag��biano si� nad podzia�em anio��w na r�ne ch�ry anielskie. Tego rodzaju dociekania na wy�sz� skal� b�d� mia�y miejsce dopiero ok. 500 roku, pod wp�ywem pism PseudoDionizego Areopagity, pt. "O hierarchii niebieskiej". Œw. Augustyn jedynie zaznacza: "To, �e istniej� wœr�d anio��w zast�py zwane Trony, Panowania, Ksi�stwa i Moce to wierz� niezachwianie, i �e r�ni� si� w czymœ mi�dzy sob�, ale czym si� r�ni�, to nie mam poj�cia" (por. Koi. 1,16). Œw. Augustyn m�wi o porozumiewaniu si� anio��w, kt�re nazywa "mow�". Nie wymaga ona �adnego œrodka zewn�trznego, ale polega na ich wzajemnym zwr�ceniu si� do siebie, i na wzajemnym dla siebie otwarciu. Dzi�ki temu jeden mo�e bra� udzia� w osobistym �yciu drugiego, co jest ruchem obustronnym i ubogaca duchy ni�sze. Podobnie trzeba sobie wyobrazi� obcowanie anio��w str��w z poddanymi ich opiece ludŸmi. Niebieskie duchy, jako nieustannie otwarte na Boga, mog� przyjmowa� w siebie p�yn�ce z Niego �ycie. Ich wzajemne otwarcie si� na siebie umo�liwia wy�szym udziela� si� ni�szym, a ni�szym od wy�szych przyjmowa�.

5. Upadek niekt�rych anio��w

Œw. Augustyn, podobnie jak wielu innych Ojc�w Koœcio�a, zastanawia si� nad przyczyn� upadku niekt�rych anio��w, istot obdarzonych wielk� inteligencj� i bogatych w zdolnoœ� poznawania Boga, jako niesko�czone Dobro, Mi�oœ� i Œwi�toœ�. T�umaczy, �e mi�oœ� musi by� poddana pr�bie, tote� wszyscy anio�owie zostali poddani pr�bie. Na czyni ta pr�ba polega�a nie wiemy. Œw. Augustyn przypuszcza, �e B�g w formie pr�by wtajemniczy� anio��w w Jego zamiar stworzenia ludzi i w Tajemnic� Wcielenia, czyli w to �e powodowany ogromn� mi�oœci� do cz�owieka, pewnego dnia przyjmie na siebie natur� ludzk�, ��cz�c si� z ni� w spos�b œcis�y i wyj�tkowy, w osobie Syna Bo�ego, Jezusa Chrystusa. W�wczas niekt�rzy anio�owie, na czele z Szatanem, zbuntowali si� przeciwko Bogu wo�aj�c: "Nie b�d� s�u�y�!",(Jr. 2,20). Tym samym nieodwo�alnie odrzucili Boga i Jego Kr�lestwo. Oddalaj�c si� od Boga, Ÿr�d�a szcz�œcia i dobroci, tymczasem uczynili si� "nieszcz�œliwymi i z�ymi anio�ami".

6. Kult anio��w w pierwszych wiekach chrzeœcija�stwa

W pierwszych wiekach chrzeœcija�stwa, z uwagi na to, �e istnia�o niebezpiecze�stwo, czczenia anio��w jako oddzielne b�stwa, Ojcowie Koœcio�a, byli bardzo powœci�gliwi w zach�caniu ludzi do rozwijania kultu anio��w czy œwi�tych m�czennik�w. Rzeczy pocz�y si� zmienia� pod tym wzgl�dem od czasu edyktu mediola�skiego, czyli od 313 roku, bowiem zmniejszy�a si� wszechw�adna pot�ga religii poga�skiej. W�wczas mo�na by�o ze spokojem pozwoli� na rozw�j kultu anio��w i œwi�tych m�czennik�w, gdy� Koœci� m�g� uwa�nie czuwa� nad tym rozwojem i nim w�aœciwie pokierowa�. Jeszcze w czasach œw. Augustyna nie wsz�dzie mo�na by�o dopuœci� do tego kultu. Œw. Augustyn pisze: "Nie dedykujemy koœcio��w anio�om, ani m�czennikom, ani œwi�tym, gdy� w ten spos�b da�oby si� wiernym sposobnoœ� czczenia stworze� czci�, kt�ra si� tylko Bogu nale�y" (por. Cok. cum Donatistis, 14=PL 42,722). Œw. Augustyn nie jest przeciwny oddawaniu czci anio�om, ale woli unika� wszystkiego, co mog�oby sta� si� niebezpiecze�stwem oddawanie czci boskiej stworzeniom. Dopiero w�wczas gdy z czasem skrystalizowa�o si� poj�cie kult nale�nego Bogu czyli kultu uwielbienia, w odr�nieniu od czci, jak� mo�na oddawa� anio�om i œwi�tym, œw. Augustyn b�dzie zach�ca� do rozwijania kultu anio��w i œwi�tych, zw�aszcza œw. M�czennik�w. M.in. napisze: "chrzeœcijanie uroczyœcie obchodz� wspomnienie œwi�tych m�czennik�w, by pobudzi� si� do m�stwa w obronie wiary, by uczestniczy� w ich zas�ugach oraz by otrzyma� pomoc dzi�ki ich wstawiennictwu. Ale nie wznosimy o�tarzy ku ich czci, lecz jedynie Bogu, chocia� czynimy to ku upami�tnieniu tego czy innego œwi�tego m�czennika". Po czym dodaje wyjaœnienie: "uwielbiamy Boga i uczymy Go uwielbia� czci�, kt�ra si� tylko Bogu nale�y a kt�r� grecy nazywaj� s�owem - latria, czyli s�owem, kt�rego nie da si� przet�umaczy� na j�zyk �aci�ski jednym s�owem. Chodzi tu o kult nale�ny jedynie Bogu" por. Contra Faustum manichaeum,20,31=PL 42,384-385). Dobrzy anio�owie s� czczeni jako przyjaciele Boga, kt�rzy ch�tnie i gorliwie pomagaj� ludziom w drodze do zbawienia wiecznego. Wprawdzie B�g dopuszcza, by Ÿli anio�owie, powodowani nienawiœci� do Boga i ludzi, kusili ludzi do z�ego, to r�wnoczeœnie wysy�a ludziom ca�e zast�py dobrych anio��w, by ich prowadzi�y drogami Bo�ymi i strzeg�y od wszelkiego z�a. Jest wi�c rzecz� s�uszn�, �e czcimy te przyjazne ludziom duchy i przyzywamy ich pomocy, poucza œw. Augustyn.

Zako�czenie

Z tego, co dotychczas powiedzieliœmy wynika, �e œw. Augustyn w nauce o anio�ach podkreœla ich natur� duchow� oraz ich zaistnienie w czasie, jako Bo�ych stworze�. S� to istoty rozumne i osobowe. Wed�ug natury s� istotami wy�szymi od ludzi, dzi�ki doskona�ej mo�liwoœci poznawania Boga. Nie ma u nich "wzrastania". S� stworzeni od razu "w wersji gotowej". Maj� wolnoœ� wyboru, ale ich wybory s� ostateczne, nie zaciemnione przez zawodne zmys�y lub niewiedz�, jak mo�e by� w przypadku cz�owieka. Poniewa� anio� ma woln� wol�, kt�ra jest nieugi�ta po dokonaniu wyboru, kiedy wybiera dobro mniejsze, zamiast dobra najwy�szego, jego wyb�r jest ostatecznym wyborem, kt�ry niejako zmienia jego natur�. Tak sta�o si� w przypadku niekt�rych anio��w, kt�rych nazywamy anio�ami zbuntowanymi. Jednym s�owem, anio�owie s� bytami duchowymi o charakterze os�b, czyli maj� swoj� w�asn� istot� i istnienie, s� wyposa�one we wspania�y intelekt i wspania�� wol� oraz w ogromn� duchow� moc. Pozw�lcie, �e uwie�cz� t� refleksj� s�owami z Katechizmu Koœcio�a Katolickiego:

"�ycie ludzkie od dzieci�stwa a� do zgonu jest otoczone opiek� i wstawiennictwem anio��w. - Ka�dy wierny ma u swego boku anio�a jako opiekuna i str�a, by prowadzi� go do �ycia - (œw. Bazylii Wielki). Ju� na ziemi �ycie chrzeœcija�skie uczestniczy - przez wiar� - w b�ogos�awionej wsp�lnocie anio��w i ludzi, zjednoczonych w Bogu"(336).

Literatura

MONGELLI, G. "Tematica agostiniana sugli angeli", Gli Angeli, Monte San Angelo 1994, 221-237.

ŒW. EDYTA STEIN, "Byt sko�czony a byt wieczny."

---