ROZDZIAŁ XXVI

WYBRANE PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU

Krzysztof Dereniowski

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko mieniu.

1. Przedmiot ochrony.

Przedmiotem ochrony przepisów rozdziału XXXV kk. jest mienie. Zgodnie z art. 44 kc. „ Mienie jest w własność i inne prawa majątkowe”, tak, więc należy uznać, że przepisy tego rozdziału chronią prawo własności i inne prawa majątkowe związane z posiadaniem i korzystaniem z rzeczy ruchomych. Definicję rzeczy ruchomej zawiera art. 115 § 9 kk., według którego rzeczami ruchomymi lub przedmiotami są: pieniądze, dokumenty przyznające prawo uzyskania pieniędzy (weksle, czeki) albo zawierające obowiązek wypłaty kapitału, odsetek lub udziały w zyskach, jak również dokumenty uprawniające do innego mienia lub określonego płatnego świadczenia, np. kwit przechowalni bagażu, bilet na przejazd, do kina znaczek pocztowy, itp.

Rozdział XXXV chroni również inne postacie władztwa nad mieniem, które rzeczami nie są tj. energię, kartę do bankomatu, program komputerowy oraz impulsy telefoniczne.

2. Kradzież (art. 278 kk.).

Przepis art. 278 kk. opisuje pięć typów przestępstwa kradzieży:

• typ podstawowy (art. 278 §1 kk )

• kradzież programu komputerowego (art. 278 § 2 kk.)

• wypadek mniejszej wagi (art. 278 § 3 kk.)

• kradzież energii oraz karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego (art. 278 § 5 kk.)

• typ kwalifikowany- gdy sprawca dopuszcza się kradzieży w stosunku do mienia znacznej wartości lub w stosunku do dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury (art. 278 § 1 lub 2 w zw. z art. 294 kk.)

Zachowanie sprawcy kradzieży polega na „ zaborze cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia”.

Zabór - jest działaniem polegającym na bezprawnym wyjęciu cudzej rzeczy ruchomej spod władztwa osoby władającej rzeczą i przeniesienie tej rzeczy we władztwo sprawcy. Kradzież jest dokonana w momencie zaboru.

Przestępstwo kradzież ma charakter kierunkowy, tzn. sprawca musi działać w celu przywłaszczenia. Cel przywłaszczenia nie jest jednoznaczny z chęcią przysposobienia sobie majątku. Działa w celu przywłaszczenia osoba, która zabiera rzecz, aby ją komuś ofiarować lub zniszczyć. Zabór rzeczy w innym celu- nie stanowi kradzieży.

Przepis § 2 określa inną postać kradzieży polegającą na uzyskaniu cudzego programu komputerowego celu osiągnięcia korzyści majątkowej bez zgody osoby uprawnionej.

Uzyskanie - może polegać na wejściu w posiadanie w drodze fizycznego zaboru nośnika, na którym zapisany jest program, jak i na sporządzeniu jego kopii.

Sprawca kradzieży programu komputerowego musi działać celu osiągnięcia korzyści majątkowej, tzn. w celu przysposobienia sobie lub komuś innemu pewnych wartości powiększających majątek ( art. 115 § 4 kk.)

Pojęcie „mienia znacznej wartości” - określa art. 115 § 5 kk. Zgodnie z § 4 art. 278 kk., kradzież jest przestępstwem względnie wnioskowym.

Kradzież rzeczy o wartości do 250 zł - stanowi wykroczenie z art. 119 §1 kw.

1. Kradzież z włamaniem (art. 279 kk.).

Kradzież z włamaniem zachodzi wówczas, gdy sprawca zabiera rzecz ruchomą w celu przywłaszczenia w następstwie usunięcia przeszkody materialnej, będącej częścią konstrukcji pomieszczenia zamkniętego lub specjalnym zamknięciem tego pomieszczenia, utrudniającym dostęp do jego wnętrza (z zewnątrz).

Pomieszczeniem zamkniętym są m.in.: budynki, skarbce, schowki, środki transportu, zbiorniki, pojemniki i inne. Z uwagi na ich konstrukcję i zamknięcia (kłódki, plomby itp.)

Typ uprzywilejowany kradzieży z włamaniem określony został w art. 283 kk.

2. Przywłaszczenie (art. 284 kk.).

Przepis art. 284 kk. określa cztery typy przestępstwa przywłaszczenia:

• typ podstawowy (art. 284 § 1 kk.),

• typ kwalifikowany - sprzeniewierzenie ( art. 284 §2 kk.)

• typ kwalifikowany - gdy sprawca dopuszcza się przywłaszczenia w stosunku do mienia znacznej wartości lub w stosunku do dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury ( art. 284 §1 lub 2 w zw. z art. 294 kk.).

Przywłaszczenie polega na tym, że sprawca w posiadanie rzeczy wchodzi w sposób legalny, a następnie rozporządza nią jak swoją własnością, np.. odmawia zwrotu rzeczy użyczonej, sprzedaje ją, niszczy, przerabia, itp.

Przywłaszczenie jest dokonane w momencie uzewnętrznienia woli przywłaszczenia przez sprawcę.

Przedmiotem czynu może być również cudze prawo majątkowe, np.: użytkowanie, najem, dzierżawa, świadczenia alimentacyjne, spadek, itd.

Kwalifikowaną postacią przywłaszczenia jest sprzeniewierzenie tzn. przywłaszczenie sobie rzeczy powierzonej, bowiem sprawca narusza nie tylko prawo własności, ale i zaufanie, którym został obdarzony.

Gdy wartość przywłaszczonej rzeczy nie przekracza nie przekracza 250 zł - czyn stanowi wykroczenie z art. 119 § 1 kw.

1. Kradzież impulsów telefonicznych nadużycie telefonu (art. 285 kk.) .

Zachowanie sprawcy polega na włączeniu się do urządzenia telekomunikacyjnego w drodze zastosowania przedsięwzięcia o charakterze technicznym z jednoczesnym uruchomieniem na cudzym rachunku impulsów telefonicznych.

Wyłudzenie usługi telekomunikacyjnej wbrew woli abonenta z jego urządzenia telekomunikacyjnego lub z automatu telefonicznego poprzez użycie niezgodnych z przepisami żetonów lub kart telefonicznych stanowi wykroczenie szalbierstwa określone w art. 121 kw.

2. Zniszczenie rzeczy (art. 288 kk.).

Zachowanie sprawcy jest określone alternatywnie jako:

• niszczenie rzeczy (całkowite fizyczne unicestwienie rzeczy),

• uszkodzenie rzeczy (częściowe zniszczenie),

• uczynienie rzeczy niezdatną do użytku ( pozbawienie jej walorów użytkowych),

Czyn sprawcy ma charakter umyślny w obu zamiarach.

Przestępstwo zniszczenia rzeczy może wystąpić w typie podstawowym, uprzywilejowanym i kwalifikowanym.

Jeżeli wartość (wysokość) szkody nie przekracza 250 zł, czyn stanowi wykroczenie z art. 124 kw. Wartość mienia niże być niższa od wyrządzonej szkody.

1. Krótkotrwałe użycie pojazdu mechanicznego (art. 289 kk.).

Strona przedmiotowa tego przestępstwa nie różni się od kradzieży, którą również cechuje zabór. Różnica tkwi jedynie w stronie przedmiotowej, bowiem sprawca działa nie w celu „ przywłaszczenia”, lecz w celu „ krótkotrwałego użycia” pojazdu mechanicznego.

Art. 289 § 2 kk. przewiduje kwalifikowaną formę zaboru pojazdu:

• gdy sprawca pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed użyciem przez osobę nieupoważnioną,

• gdy pojazd stanowi mieni e znacznej wartości,

• gdy sprawca następnie porzuca pojazd w stanie uszkodzonym lub w takich okolicznościach, że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia pojazdu albo jego zawartości.

Natomiast znaczeniem kwalifikującym określonym w art. 289 § 3 kk., jest dokonanie zaboru pojazdu w celu krótkotrwałego użycia :

• używając przemocy,

• grożąc natychmiastowym użyciem przemocy,

• doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności.

Jest to przestępstwo kierunkowe.

Długotrwałe użycie zabranego świadczy o zamiarze przywłaszczenia, zatem sprawca odpowiada za kradzież.

1. Wyrąb drzew w lesie (art. 290 kk.).

Zachowanie sprawcy polega na wyrębie drzewa w lesie w celu przywłaszczenia, tzn. każdym sposobie odłączenia drzewa od podłoża (np. ścięcie, wyrwanie, wykopanie itp.)

Las to grunt o zwartej powierzchni, co najmniej 0,1 ha pokryty drzewostanem.

Zabór drzewa już wyrąbanego lub powalonego stanowi kradzież.

Jeżeli wartość drzewa nie przekracza 75 zł - czyn sprawcy stanowi wykroczenie z art. 120 kw.

2. Paserstwo (art. 291 i 292 kk.).

Kodeks rozróżnia dwa typy paserstwa:

1. paserstwo umyślne (art. 291 kk.),

2. paserstwo nieumyślne (art. 292 kk.),

Paserstwo może być popełnione w czterech alternatywnych postaciach:

• nabycie rzeczy pochodzącej z czynu zabronionego (kupno, darowizna, zamiana itp.),

• pomocy do zbycia takiej rzeczy (pośrednictwo, wskazanie nabywcy),

• przyjęcia rzeczy (przechowanie rzeczy, przerobienie, użytkowanie itp.),

• pomocy do ukrycia (wskazanie kryjówki lub osoby, która rzecz ukryje itp.)

Paserstwo nieumyślne (art. 292 kk.) różni się od umyślnego paserstwa tylko stroną podmiotową, bowiem okoliczności, że rzecz pochodzi z czynu zabronionego sprawca obejmuje nieumyślnością.

Okoliczności towarzyszące, o których mowa w art. 292 kk. to całość sytuacji, na którą składa się m.in. czas, miejsce, cena, rodzaj rzeczy, znaki szczególne, podejrzana osoba sprzedającego w powiązaniu z charakterem rzeczy itp.

Paserstwo jest wykroczeniem, jeżeli dotyczy rzeczy z art. 119 kk. (z kradzieży lub przywłaszczenia).

Zgodnie z art., 293kk, przepisy dot. paserstwa stosuje się odpowiednio do programu komputerowego.

2. Wstępne czynności wykrywcze w sprawach o przestępstwa przeciwko mieniu.

1. Postępowanie Policji bezpośrednio po uzyskaniu informacji o kradzieży lub kradzieży z włamaniem.

W sytuacji, gdy od momentu dokonania kradzieży lub kradzieży z włamaniem nie upłynął zbyt długi okres czasu, reakcja Policji na zdarzenie powinna być zdecydowana i natychmiastowa, zwłaszcza, gdy pokrzywdzony podaje rysopis i kierunek ucieczki sprawcy.

Zadania dyżurnego jednostki powinny się koncentrować w szczególności na:

• skierowaniu na miejsce zdarzenia zespołu zabezpieczającego miejsce przestępstwa (lub innych policjantów służby prewencyjnej),

• zarządzenie działań pościgowych lub blokadowych, gdy jest to możliwe,

• nadanie komunikatu o zdarzeniu patrolom pieszym i zmotoryzowanym celem wzmożenia kontroli pojazdów, legitymowania oraz penetracji terenu przyległego, dworów, parków itp.

• zorganizowanie grupy operacyjno- procesowej celem dokonania czynności w niezbędnym zakresie,

• powiadomienie jednostek podległych i sąsiednich celem zapewnienia współdziałania podczas prowadzenia działań pościgowych , blokadowych lub innych czynności,

• zawiadomienie o włamaniu przedstawiciela instytucji lub osobę pokrzywdzoną (np. gdy kradzież lub włamanie nastąpiło w porze nocnej),

• powiadomienie przełożonego o przestępstwie i podjętych działaniach.

1. Przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie.

„Protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie” powinien odpowiadać wymogom określonym w art. 148 § 1 kpk., a ponadto zawierać następujące dane:

• czas dokonania kradzieży lub włamania,

• miejsce popełnienia przestępstwa,

• kto i kiedy ujawnił przestępstwo,

• sposób wejścia do pomieszczenia,

• rodzaj uszkodzeń będących wynikiem działania sprawcy,

• rodzaj, ilość, wartość, opis, dane identyfikacyjne przedmiotów utraconych,

• wskazanie osób podejrzanych dokonania włamania (kto ostatnio przechodził, interesował się określonym przedmiotem, znał rozkład pomieszczeń, miejsce przechowywania rzeczy itp.)

• rysopis sprawców i jakim środkiem transportu się poruszali,

• kierunek przyjścia i oddalenia się sprawcy,

• rodzaj i sposób zabezpieczenia obiektu przed włamaniem,

• w jakiej firmie ubezpieczeniowej obiekt był ubezpieczony i na jaką kwotę.

2.3. Specyfikacja oględzin miejsca kradzieży z włamaniem.

Przedmiotowe czynności dostarczają często informacji o zdarzeniach i jego sprawcy, niezbędnych do prowadzenia procesu wykrywczego i dowodowego. Celem oględzin jest ustalenie i wyjaśnienie okoliczności popełnienia przestępstwa oraz ujawnienie, zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów. Problematyka oględzin została przedstawiona w niniejszym skrypcie w rozdziale „ Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia”.

3. Taktyka prowadzenia czynności wykrywczych.

3.1. Typowanie sprawców kradzieży.

Podstawą typowania sprawców kradzieży z włamaniem są:

• informacje uzyskane od pokrzywdzonego i świadków,

• wnioski z ustaleń dokonanych podczas kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia wynikające z:

• sposobu działania sprawcy, użytych środków i narzędzi

• zabezpieczonych śladów i przedmiotów,

• motywu działania sprawcy (np. zabranie kolekcji obrazów a pozostawienie biżuterii),

• charakteru i znajomość obiektu przez sprawcę,

• wyników użycia psa tropiącego

• informacje znajdujące się w policyjnych zbiorach ewidencji,

• posiadane rozpoznanie osobowe,

• informacje uzyskane od policjantów różnych jednostek i ogniw organizacji Policji,

• informacje od osobowych źródeł informacji,

• informacje uzyskane podczas prowadzenia innych spraw operacyjnych i dochodzeniowych,

• informacje z innych źródeł (np. z zakładów karnych, poprawczych odnośnie pobytu na przepustkach, nie powrotach lub ucieczkach),

• wyniki badań śladów ujawnionych i zabezpieczonych na miejscu zdarzenia.

3.2. Wykorzystanie pracy operacyjnej w procesie wykrywania sprawców kradzieży lub kradzieży z włamaniem.

Wykorzystanie pracy operacyjnej w procesie wykrywania sprawców kradzieży lub kradzieży z włamaniem odbywa się zgodnie z przepisami „Instrukcji Pracy Operacyjnej Policji”.

ROZDZIAŁ XXVII

PRZESTĘPSTWA ROZBÓJNICZE

Andrzej Sagan

Anna Podgórska

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw rozbójniczych.

1. Rozbój (art. 280 kk.).

Rozbój stanowi kwalifikowaną postać kradzieży. Odnosi się on do wszystkich form kradzieży określonych w art. 278 kk. a więc obejmuje zabór w celu przywłaszczenia:

• rzeczy ruchomej,

• polskiego albo obcego pieniądza lub innego środka płatniczego, dokumentu upoważniającego do otrzymania sumy pieniężnej lub zawierającego obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce,

• uzyskanie bez zgody osoby uprawnionej programu komputerowego,

• energii, karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.

W kodeksie zawarte są trzy odmiany rozboju:

• typ podstawowy (art. 280 § 1 kk.),

• typ kwalifikowany (art. 280 § 2 kk.),

• przypadek mniejszej wagi (art. 280 § 1 kk. w zw. z art. 283 kk.).

Przedmiotem ochrony tego przestępstwa jest:

• własność,

• posiadanie,

• inne prawa rzeczowe i obligacyjne przysługujące danemu podmiotowi do rzeczy,

• nietykalność osobista,

• wolność od gróźb.

Podmiot: powszechny

Strona przedmiotowa:

Zachowanie się sprawcy polega na:

• użyciu przemocy wobec osoby,

• groźbie użycia przemocy wobec osoby,

• doprowadzeniu osoby do stanu niepoczytalności,

• doprowadzeniu osoby do stanu bezbronności

i zaborze rzeczy w celu przywłaszczenia, przy czym zabór następuje równocześnie lub bezpośrednio po w/w zachowaniach sprawcy.

Skutek przestępstwa - zabór w celu przywłaszczenia rzeczy. Wartość rzeczy nie gra roli, bez znaczenia jest, czy sprawca sam zabiera rzecz, czy też pokrzywdzony ją wydaje.

Przemoc wobec osoby - bezpośrednie, fizyczne oddziaływanie na człowieka, które uniemożliwia opór lub go przełamuje albo wpływa na kształtowanie się jego woli przez zastosowanie fizycznej dolegliwości. Użyta siłą fizyczna nie musi wywoływać jakichkolwiek następstw może ograniczać się do naruszenia nietykalności cielesnej.

Stan nieprzytomności - charakteryzuje się utrata przez osobę przytomności (odurzenie narkotykiem, upicie, uśpienie środkiem nasennym).

Stan bezbronności - stan, w którym osoba nie może podjąć chociażby nieskutecznej obrony, gdyż: brakuje mu siły (obezwładniony środkiem farmakologicznym); brakuje swobody (związany, zamknięty.

Typ kwalifikowany (art. 280 § 2 kk.)

Strona przedmiotowa:

Zachowanie się sprawcy polega na zaborze cudzej rzeczy w celu przywłaszczenia przy zastosowaniu jednego ze sposobów działania, przybierających postać posługiwania się:

• bronią palną,

• nożem,

• innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem,

• środkiem obezwładniającym

lub działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem.

Posługiwanie się - pojęcie szersze niż „użycie” - każda forma demonstracji przedmiotu (też broni noża).

Broń palna - wg ustawy z 21.05.1999 r. o broni i amunicji.

Inny podobnie niebezpieczny przedmiot, każda rzecz, każdy przedmiot podobnie niebezpieczny do broi palnej lub noża, czyli taki, przy użyciu którego można człowieka zabić np.: kamień, tom, młotek, narzędzie ostre itp. posiadające niebezpieczne cechy fizyczne tj. kształt, wymiary, masę, tnącą powierzchnię, ostrość lub zawarty w nim materiał wybuchowy lub łatwopalny, zwyczajnie użyty zagrażając bezpośrednim niebezpieczeństwem spowodowania śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, a wiec którego wspólną cechą jest niebezpieczny charakter.

Działanie w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu - także zachowanie sprawcy, który stanowi bezpośrednie, realnie i natychmiastowe, zagrożenie dla życia innej osoby np. duszenie osoby szalikiem.

Działanie wspólne z inną osobą posługującą się bronią (...) - wystarczy, że jeden sprawca posługuje się niebezpiecznym przedmiotem, (bronią), sposobem, a pozostali godzą się na to podlegają odpowiedzialności z art. 280 § 2 kk.

Strona podmiotowa art. 280 kk.

Umyślność w zamiarze bezpośrednim, przestępstwo kierunkowe, dwufazowe.

1. Kradzież rozbójnicza (art. 281 kk.).

Kradzież rozbójnicza stanowi typ kwalifikowany kradzieży (art. 278 k.k.)

Przedmiot ochrony:

• własność,

• posiadanie,

• inne prawa rzeczowe i obligatoryjne do rzeczy,

• nietykalność osobista,

• wolność od gróźb.

Podmiot: powszechny, z tym że przestępstwo może popełnić tylko ta osoba, która dokonała kradzieży.

Strona przedmiotowa

Zachowanie się sprawcy polega na dokonaniu kradzieży (zaboru w celu przywłaszczenia rzeczy) a następnie:

• użyciu przemocy wobec osoby,

• użyciu groźby natychmiastowego użycia przemocy wobec osoby lub

• doprowadzenie osoby do stanu nieprzytomności,

• doprowadzenie osoby do stanu bezbronności.

Opisane wyżej sposoby działania następują bezpośrednio po kradzieży.

Przestępstwo formalne - bezskutkowe - popełnione w chwili dokonania kradzieży i podjęcia jednego z powyższych zachowań bez względu na to czy sprawca utrzyma się w posiadaniu zabranej rzeczy. Według Zoll, Buchała - przestępstwo materialne - skutkowe, gdzie dokonanie przestępstwa następuje z chwila zaboru w celu przywłaszczenia i podjęcia jednego z powyższych zachowań.

Jeżeli sprawca po dokonaniu rozboju jeszcze raz wobec pokrzywdzonego rozbojem użyje przemocy w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, odpowiada jedynie za rozbój (art. 280 § 1 lub § 2 kk.)

Strona podmiotowa:

Umyślność w zamiarze bezpośrednim, przestępstwo podwójne kierunkowe:

• w celu przywłaszczenia,

• w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy i udaremnienia pościgu.

1. Wymuszenie rozbójnicze (art. 282 kk.).

Przedmiot ochrony

• własność,

• posiadanie,

• inne prawa rzeczowe i obligacyjne przysługujące określonemu podmiotowi do mienia,

• nietykalność cielesna,

• wolność od gróźb,

• swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

Podmiot: powszechny

Strona: przedmiotowa

Zachowanie się sprawcy polega na:

• doprowadzeniu innej osoby do rozporządzenia mieniem

• doprowadzenie innej osoby do zaprzestania działalności gospodarczej,

używając:

• przemocy,

• groźby zamach na życie lub zdrowie,

• groźby gwałtownego zamachu na mienie.

Groźba gwałtownego zamachu na mienie - to zapowiedź unicestwienia lub uszkodzenia mienia, przy czym zamach ten musi być gwałtowny.

Przy ocenie gwałtowności zamachu bierze się pod uwagę:

• rozmiar grożących mieniu szkód,

• wysokość możliwych strat

np. podpalenie budynku, wysadzenie w powietrze, wytrucie bydła.

Korzyść majątkowa - pożytek, zysk majątkowy, jakiekolwiek przysporzenie o charakterze majątkowym, zwiększenie aktywów, zmniejszenie pasywów (art. 115 § 4 kk.)

Doprowadzenie - przyczynienie się, spowodowanie, wywołanie w kontekście wymuszenia rozbójniczego też zmuszenie.

Rozporządzenie mieniem - może przybrać postać wydania pieniędzy, wartościowych przedmiotów, podpisania weksla, niekorzystnej umowy, dokonania zapisu testamentowego.

Zaprzestanie działalności gospodarczej - może polegać na zlikwidowaniu prowadzonego przedsiębiorstwa, zmianie profilu działalności.

Przy odróżnieniu rozboju od wymuszenia istotny jest czynnik czasowy, przy rozboju sprawca wchodzi w posiadanie mienia osoby bezpośrednio po użyciu przemocy (...) przy wymuszeniu sprawca ma wejść w posiadanie mienia w przyszłości choćby niedalekiej.

Skutek - przestępstwo materialne, skutkiem jest rozporządzenie mieniem lub zaprzestanie działalności gospodarczej cel - osiągniecie korzyści majątkowej.

Przypadek mniejszej wagi (art. 283 kk.)

Dotyczy m.in. art. 280 § kk., 281 kk., 282 kk. Wypadek mniejszej wagi zachodzi gdy okoliczności popełnienia czynu zabronionego sam czyn charakteryzuje się niewielkim stopniem społecznej szkodliwości, a sprawca nie jest na tyle niebezpieczny dla społeczeństwa, aby stosować w stosunku do niego zwykłą karę przewidzianą za zrealizowanie przez niego przestępstwa.

2. Wstępne czynności w sprawach o przestępstwo rozbójnicze.

1. taktyka postępowania Policji w sprawach o rozboje

Całokształt działań wykrywczych w sprawach o rozboje i kradzieże rozbójnicze można ogólnie ująć w następujący schemat:

1. czynności wstępne wykonywane bezpośrednio po uzyskaniu informacji o rozboju (kradzieży rozbójniczej),

2. kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia,

3. oględziny ciała i odzieży osoby pokrzywdzonej oraz podejrzanej,

4. typowanie sprawców i czynności operacyjno - wykrywcze.

Czynności wstępne: w ramach tych czynności policjant do którego zgłasza się osoba pokrzywdzona powinien w przypadku rozboju:

• ustalić dane personalne pokrzywdzonego,

• udzielić w razie potrzeby lub zorganizować pomoc medyczną,

• w drodze wstępnego rozpytania ustalić czas miejsce i okoliczności przestępstwa,

• zanotować dane dotyczące rysopisu sprawcy i ustalić kierunek jego ucieczki,

• udokumentować uzyskane od pokrzywdzonego informacje w protokole ustnego zawiadomienia o przestępstwie, oraz protokole przesłuchania świadka,

• zorganizowanie w trybie przyspieszonym często równolegle z w/w czynnościami działania penetrująco-pościgowe w rejonie zdarzenia i miejscach prawdopodobnego pobytu sprawców (dworce, lokalne, gastronomiczne, dyskoteki, miejsca grupowania się elementu przestępczego),

• zorganizować działania blokadowe w przypadku poruszania się przez sprawców pojazdem,

• zabezpieczyć miejsce zdarzenia,

• w uzasadnionych przypadkach powiadomić jednostki sąsiednie.

Działania Policji powinny być wykonywane jednocześnie w różnych miejscach często przez różne zespoły.

Kryminalistyczne badanie miejsca zdarzenia.

W skład tego zespołu czynności operacyjno - procesowych wchodzi:

• zabezpieczenie miejsca rozboju,

• oględziny miejsca zdarzenia, połączone ze wstępną eliminacją śladów,

• penetracja względnie przeszukanie przyległego terenu,

• odtworzenie przebiegu zdarzenia na podstawie ujawnionych śladów i zebranych informacji,

• eksperymentalne sprawdzenie postawionych hipotez (ważne szczególnie przy rozbojach upozorowanych),

• ustalenie i przesłuchanie świadków zdarzenia,

• operacyjne zabezpieczenie dopływu informacji.

Oględziny ciała i odzieży osoby pokrzywdzonej oraz podejrzanego.

Przy rozboju pokrzywdzony często jest bezpośrednio atakowany i ponosi dolegliwości fizyczne. Na jego ciele i odzieży sprawca może pozostawić ślady, które po przeprowadzeniu badań mogą stać się istotnymi środkami dowodowymi.

Rodzaje oraz skutki doznanych obrażeń powinny być ustalone w trakcie oględzin i badań lekarskich. Szczególne znaczenie maja czynności, w czasie których określa się i opisuje: umiejscowienie obrażeń, kształt, wielkość, głębokość, rysunek powierzchni, zabarwianie, opis otoczenia miejsc uszkodzonych, obecność i rozległość podbiegnięć krwawych, uboczne zanieczyszczenia oznaki gojenia.

W wyniku badania odzieży najczęściej można ustalić:

• uszkodzenia z których można wnioskować o użytych narzędziach,

• ubytki które mogą znajdować się na miejscu oględzin (guziki, fragmenty tkanin),

• ślady krwi i innych zabrudzeń (gleba, kurz, tłuszcz),

• ślady linii papilarnych,

• różnego rodzaju mikroślady.

Typowanie sprawców i czynności operacyjno - wykrywcze.

1. Podstawa badania wersji osobowych i typowania sprawców stanowią:

• pierwsze informacje o zdarzeniu,

• informacje z zabezpieczenia miejsca zdarzenia,

• zeznanie pokrzywdzonego i innych świadków,

• wyniki oględzin, pościgu, penetracji, rozpytania,

• ewidencja kryminalna,

• wiedza policjanta i jego doświadczenie w zwalczaniu tego typu przestępczości.

2. Czynności operacjo - śledcze bezpośrednio ukierunkowane na wykrycie sprawców:

• ustalenie szczegółowego rysopisu sprawcy i sporządzenie portretu (wykorzystując metody odtwarzania wyglądu człowieka np. Pol-Sit),

• w oparciu o rozpoznaną metodę działania, miejsce i rysopis dokonać rejestracji, typowań i analiz,

• ta drogą wytypować krąg osób podejrzanych i otoczyć ich „opieką operacyjna”,

• dokonać okazania pośredniego na podstawie albumy fotograficznego,

• o ile przedmiotem zaboru były rzeczy o cechach trwałych (dokumenty, pojazdy, działa sztuki, inne rzeczy) należy zarejestrować je,

• prowadzić systematyczną penetrację miejsca grupowania się elementu przestępczego we właściwym czasie z udziałem pokrzywdzonego,

• wykorzystać sieć informatorów i innych osobowych źródeł informacji oraz środków techniki operacyjnej,

• korzystać z wiedzy i doświadczenia innych policjantów oraz prowadzonych przez nich rozpoznań i rozpracowań,

• w dalszym ciągu typować osoby podejrzewane i szczegółowo sprawdzić ich alibi,

• wszcząć w uzasadnionych przypadkach, rozpoznanie lub rozpracowanie na określone przestępstwo lub określone osoby podejrzewane czy podejrzane.

Proces wykrywczy kończy się w zasadzie w momencie zatrzymania sprawcy i przedstawienia mu zarzutów. Od tej chwili cały wysiłek organów ścigania koncentruje się na udowodnieniu sprawcy winy.

3. Specyfika działań wykrywczych w sprawach wymuszeń rozbójniczych.

Sprawca wymuszenia rozbójniczego używając groźby, najczęściej starając się zmusić pokrzywdzonego do odpowiedniego zachowania, posługuje się w tym celu listami anonimowymi, telefonem, występując też bezpośrednio.

W związku ze specyfiką tego typu przestępstwa, czynności wykrywcze Policji skupić się powinny w kolejno następujących po sobie etapach:

Czynności wstępne po uzyskaniu informacji o wymuszeniu rozbójniczym:

1. Przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchanie pokrzywdzonego w charakterze świadka w celu ustalenia:

• czasu, miejsca i okoliczności przestępstwa,

• sposób w jaki sprawca zwrócił się do zagrożonego z żądaniem złożenia okupu, czy przesłał anonim, jeżeli tak to kiedy, w jaki sposób list trafił do rąk adresata, czy sprawca posługiwał się telefonem,

• treści anonimów, rozmowy telefonicznej a w szczególności wysokość żądanej kwoty,

• jakie osoby zaznajomiły się z treścią anonimu i bezpośrednio dotykały go ręką oraz jakim osobom opowiadał o fakcie otrzymania anonimu i jego treści,

• okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla szybkiego ustalenia i ujęcia sprawcy, a mianowicie, jakie osoby podejrzewać oraz jakie okoliczności przemawiają za tymi podejrzanymi, czy miał lub ma z kimś zatargi, czy ma wrogów lub osoby mogące mu źle życzyć (zazdrość, zemsta, chęć pozbawienia się konkurencji).

2. Dokonanie oględzin listu anonimowego i koperty.

3. Zdaktyloskopowanie pokrzywdzonego i osób mających kontakt z anonimem.

4. Przekazywanie pokrzywdzonemu wskazówek i pouczeń ułatwiających późniejsze z nim współdziałanie.

5. Sfotografowanie listu w skali 1:1, zabezpieczenie i przesłanie do Laboratorium Kryminalistycznego w celu wykonania badań (np. daktyloskopijnych, biologicznych, fizykochemicznych, mechanoskopijnych, grafologicznych).

6. Dokonanie czynności operacyjno - rejestrujących w Kartotece Dokumentów Anonimowych.

7. W przypadku nagrania głosu dokonać jego badania i rejestracji.

Współdziałanie z osobami pokrzywdzonymi.

Specyficzna cechą postępowania w sprawach wymuszeń rozbójniczych jest stały kontakt funkcjonariuszy Policji z osobą pokrzywdzoną oraz przemyślane z ta osobą współdziałanie. Niejednokrotnie od takiego współdziałania zależy szybkie ustalenie i ujecie sprawcy wymuszenia.

Polega ono m.in. na:

1. odpowiednim sposobie kontaktowania się:

• telefonicznie,

• poza miejscem zamieszkania i jednostką Policji,

• poprzez pracownika Policji ze środkami łączności, operacyjne umieszczonego w miejscu zamieszkania pokrzywdzonego,

2. wspólnie wykonywanych czynnościach (np. przygotowane pod dyktando Policji listu, rozmowy telefoniczne o treści przedłużającej kontakt ze sprawcą),

3. właściwym zachowaniem i reagowaniem pokrzywdzonego na poczynanie sprawcy, np.:

• nie informowanie otoczenia o wykonywanych czynnościach i samym przestępstwie poza koniecznymi przypadkami (żona, dzieci itp.),

• przekazywanie kolejnych listów w stanie nienaruszonym,

• nie wykonywanie samodzielnie czynności zmierzających do ujawnienia i zatrzymania sprawcy,

• zachowanie się naturalnie lub zgodnie z oczekiwaniami sprawcy (np. zbieranie żądanej kwoty).

Nawiązanie i utrzymywanie łączności ze sprawcą.

Wszelkie działania zmierzające do nawiązania i utrzymywania łączności ze sprawcą powinny być podejmowane za pośrednictwem pokrzywdzonego, musi też być zachowana konspiracja wszelkich poczynań. Zaniedbanie tej łączności jest poważnym błędem zaprzepaszczającym możliwości ustalenia i ujęcia sprawcy.

Aby to osiągną, najczęściej poleca się pokrzywdzonemu, napisać i złożyć w wyznaczonym przez sprawcę miejscu i czasie list z prośbą:

• o przesuniecie (odroczenie) terminu złożenia okupu,

• zmniejszenie wysokości okupu,

• o zmianę miejsca tego złożenia.

Korzyści z nawiązywania łączności mogą być następujące:

• rezerwujemy czas potrzebny do odpowiedniego przygotowania obserwacji, pułapek, zasadzek,

• uzyskujemy szansę zdobycia dodatkowych dowodów lub poszlak (kolejne listy),

• istnieje możliwość ustalenia miejscowości, w której przypuszczalnie sprawca mieszka lub pracuj (przy zmianie miejsca nadania listu),

• istnieje możliwość zdobycia wzorów pisma ręcznego sprawcy (przy zmianie sposobu wykonania anonimu),

• w wyniku prowadzonych rozmów telefonicznych ze sprawcą przy udziale techniki operacyjnej istnieje możliwość identyfikacji telefonu i miejsca z którego dzwoni sprawca,

• sprawca w dalszej korespondencji z pokrzywdzonym może zdradzić nieświadomie, pewne szczegóły dotyczące tej osoby,

• sprawca otrzymując list od pokrzywdzonego, upewnia się, że osiągnie cel co może zmniejszyć jego obawy i sposoby maskowania się.

Podobne korzyści można osiągnąć przy utrzymywaniu telefonicznej łączności ze sprawcą, za pośrednictwem osoby pokrzywdzonej. W wyniku prowadzonych rozmów telefonicznych ze sprawcą istnieje możliwość identyfikacji telefonu i miejsca z którego dzwoni.

Typowanie sprawców wymuszeń rozbójniczych.

Kryteria typowania sprawców wymuszeń rozbójniczych opierać się powinny przede wszystkim na:

1. informacjach uzyskanych od pokrzywdzonego (przypuszczalne związki zachodzące między pokrzywdzonym a sprawcą np. stosunki rodzinne, sąsiedzkie, towarzyskie, zawodowe),

2. danych wynikających z treści listu i rozmów telefonicznych (znajomości możliwości finansowych, miejsca złożenia okupu, charakter groźby),

3. danych wynikających z bilingów telefonicznych,

4. wynikach badań kryminalistycznych,

5. wynikach sprawdzeń w zbiorach KDA i ewidencji głosów sprawców wymuszeń,

6. wynikach koordynacji meldunków ze zbiorów informatycznych,

7. informacjach od osobowych źródeł informacji,

8. informacjach uzyskanych w wyniku zastosowania kontroli operacyjnej,

9. wynikach rozpoznania i rozpracowywania środowiska przestępczego, podejrzanego o dokonanie tego typu przestępstw,

10. rezultatach stosowanych metod pracy operacyjnej (wywiady, obserwacje, zasadzki, pułapki itp.).

Organizacja zasadzek, pułapek kryminalistycznych i obserwacji.

Zasadzki są specyficznym przedsięwzięciem stosowanym w przypadkach wymuszeń rozbójniczych. Ze względu na miejsce ich zorganizowania rozróżnia się:

• zasadzki w pomieszczeniach (budynki mieszkalne, handlowe, gospodarcze, użyteczności publicznej),

• zasadzki na wolnym powietrzu (poza obrębem zabudowań w terenie otwartym),

• zasadzki kombinowane (w pomieszczeniach i na wolnym powietrzu),

W przypadkach wymuszeń rozbójniczych, każda zasadzka powinna być dobrze przemyślana i przygotowana. W zakresie czynności przygotowawczych wchodzą następujące czynności:

1. dyskretne i dokładne zapoznanie się z miejscem złożenia okupu i terenie przyległym,

2. sporządzenie zdjęć i szkicu miejsca zorganizowania zasadzki,

3. właściwy dobór policjantów,

4. opracowanie szczegółowego planu zasadzki,

5. odpowiednie wyposażenie techniczne,

6. dokonanie czynności sprawdzających i rejestrujących zasadzkę,

7. przygotowanie przedsięwzięć konspirujących zasadzkę,

8. przeprowadzenie odprawy, podzielenie zadań i sprzętu funkcjonariuszom biorącym udział w zasadzce.

Pułapki kryminalistyczne - najczęściej są przy wymuszeniach rozbójniczych w miejscach złożenia okupu jako element składowy zasadzki. Pozwalają one na: poinformowanie o zbliżeniu się sprawcy wymuszenia do miejsca złożenia okupu, ujecie go na gorącym uczynku, obezwładnieni8e go a także oznakowanie, które umożliwiłoby ujecie sprawcy w dowolnym miejscu i czasie (pułapki sygnalizacyjne, znakujące, obezwładniające).

Pułapki wykonuje Wydział Techniki Operacyjnej na zlecenie pionu operacyjnego lub dochodzeniowo - śledczego. W przypadku złożenia pułapki sporządza się odpowiedni protokół.

Obserwacja jest powszechną i najczęściej stosowaną metodą w zwalczaniu przestępstw rozbójniczych. Przede wszystkim będą to obserwacje przeprowadzane przez policjantów, bezpośrednio zaangażowanych w czynnościach ukierunkowanych na wykrycie sprawcy wymuszenia rozbójniczego. Często udział w prowadzeniu obserwacji będą mieli inni policjanci oraz wyspecjalizowane komórki Wydziału Techniki Operacyjnej. Obserwacja obejmujemy przede wszystkim miejsca proponowane przez sprawce do złożenia okupu oraz miejsce zamieszkania pokrzywdzonego. Skuteczność obserwacji zależy również od tego które z osób obejmuje się obserwacją, a objąć nią należy przede wszystkim pokrzywdzonego, oraz osoby typowane w czynnościach wstępnych jako ewentualni sprawcy wymuszenia.

Należy pamiętać aby na każdym etapie procesu wykrywczego w przypadku wymuszeń rozbójniczych korzystać z najnowszych osiągnięć techniki operacyjnej.

ROZDZIAŁ XXVIII

OSZUSTWA

Roman Gryczka

Marek Kąckowski

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące oszustw.

1.1. Oszustwo klasyczne.

Przestępstwo oszustwa, określone w art. 286 § 1, polega na doprowadzeniu przez sprawcę działającego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej do niekorzystnego rozporządzenia własnym bądź cudzym mieniem przez inną osobę za pomocą wprowadzenia jej w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

Takiej samej karze zgodnie z art. 286 § 2 podlega sprawca żądający korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

Poprzez cel działania sprawcy, jakim jest osiągnięcie korzyści majątkowej należy rozumieć zgodnie z treścią art. 115 § 4 korzyść dla samego sprawcy jak i innej osoby fizycznej lub prawnej, jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej lub grupy osób prowadzącej zorganizowaną działalność przestępczą. Dla bytu przestępstwa oszustwa sprawca nie musi wcale tej korzyści osiągnąć niezbędnym jest jednak, by stanowiła ona cel jego działania. Pojęcie korzyści majątkowej należy rozumieć szeroko. Jest to zarówno przysporzenie po stronie aktywów w majątku sprawcy bądź podmiotów wskazanych w art. 115 § 4, jak również nie poniesienie koniecznych wydatków (uniknięcie powiększenia pasywów).

Biorąc pod uwagę, iż jest to przestępstwo znamienne celem działania sprawcy (przestępstwo kierunkowe) można się go dopuścić wyłącznie z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim z tym, że zamiar bezpośredni, cel osiągnięcia korzyści majątkowej musi dotyczyć zarówno sposobu działania jak i skutku tego przestępstwa.

Oszustwo jest przestępstwem charakteryzującym się dwoma przedmiotami czynności wykonawczej. Zachowanie sprawcy skierowane jest na mienie, którym pokrzywdzony rozporządza oraz na osobę, wobec której stosuje wskazane w przepisie środki.

Sprawca działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza do niekorzystnego rozporządzenia mieniem inną osobę poprzez:

• Wprowadzenie w błąd osoby - błędem w rozumieniu znamion przestępstwa oszustwa jest niezgodność między obiektywna rzeczywistością a świadomością o niej człowieka wprowadzanego w błąd. Wprowadzanie w błąd jest zachowaniem prowadzącym do wywołania u danej osoby błędu, przy czym przed podjęciem działania przez sprawcę pokrzywdzony nie może mieć jeszcze błędnego wyobrażenia o rzeczywistości. Późniejsze rozeznanie pokrzywdzonego, iż jest wprowadzany w błąd nie ma dla bytu przestępstwa znaczenia gdyż świadomość wprowadzania w błąd musi istnieć po stronie sprawcy.

• Wyzyskanie błędu osoby - polega na wykorzystaniu przez sprawcę istniejącego błędu polegającego na nieświadomości bądź urojeniu, które powstało bez udziału sprawcy. Opiera się ono na zaniechaniu działań polegających na wprowadzeniu osoby rozporządzającej mieniem z błędnego wyobrażenia o rzeczywistości. Sprawca mając obowiązek i możliwość wyprowadzenia z błędu nie czyni tego wykorzystując nieświadomość osoby rozporządzającej mieniem.

• Wyzyskanie niezdolności należytego pojmowania przedsiębranego działania - polega ono na doprowadzeniu w jakikolwiek sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez osobę nie posiadającą zdolności do prawidłowej oceny pode3jmowanych działań. Niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania może wynikać z braku odpowiedniego rozwoju psychicznego, młodego wieku, nadużycia alkoholu. Dla bytu przestępstwa nie jest konieczne, aby to sprawca oszustwa wywołał stan chwilowej niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

Następstwem takiego zachowania sprawcy jest niekorzystne rozporządzenie mieniem będącym własnością osoby wprowadzonej w błąd jak również cudzą własnością. Przez rozporządzenie należy rozumieć wszelkie czynności skutkujące zmianą we władaniu mieniem regulowane przez kodeks cywilny jak i inne działy prawa (kodeks pracy, ubezpieczenia, prawo bankowe)

Między działaniem sprawcy a skutkiem tego przestępstwa w postaci niekorzystnego rozporządzenia mieniem musi istnieć związek przyczynowo skutkowy.

Oceniając niekorzystność rozporządzenia należy wziąć pod uwagę subiektywna ocenę pokrzywdzonego. Takim niekorzystnym rozporządzeniem nie jest jedynie rozporządzenie powodujące niepowetowaną stratę czy utratę spodziewanych korzyści, ale również takie, które stawia pokrzywdzonego w gorszej sytuacji od przewidywanej, np. uzyskanie spłaty pożyczki, lecz na innych warunkach, uzyskanie gorszych zabezpieczeń itp.

W art. 286 § 2 określony został nowy typ przestępstwa polegający na żądaniu korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

Przestępstwo to jest przestępstwem powszechnym. Jego znamiona może zrealizować osoba, która dokonała bezprawnego zaboru jak i inna osoba, która samodzielnie nie dokonała zaboru, ani nawet w chwili żądania nie jest posiadaczem tej rzeczy. Wystarczającym jest, aby posiadała ona informacje o miejscu jej przechowywania oraz możliwości jej odzyskania po przekazaniu określonej w żądaniu korzyści majątkowej.

Zachowanie sprawcy polega na żądaniu korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. Żądanie jest oświadczeniem woli złożonym w jakiejkolwiek formie przez sprawcę innej osobie (może być ono złożone adresatowi pośrednio - poprzez inne osoby). Żądanie takie musi być połączone z przyrzeczeniem zwrotu bezprawnie zabranej rzeczy w zamian za przekazanie określonej korzyści majątkowej. Pod pojęciem bezprawnego zaboru rzeczy należy rozumieć jakiekolwiek wejście w jej posiadanie w sposób zabroniony przez przepisy prawa. Czyn ten nie musi stanowić przestępstwa.

Przestępstwo z art. 286 § 2 kk. jest występkiem formalnym - dokonane jest z chwilą zakończenia czynności wykonawczej - z chwilą zażądania korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

Jest to przestępstwo kierunkowe - można się go dopuścić jedynie z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim. Celem działania sprawcy jest osiągnięcie korzyści majątkowej.

1.2. Oszustwo komputerowe.

Przestępstwo oszustwa komputerowego ma na celu ochronę dwóch dóbr prawnych. Podstawowym dobrem chronionym przez ten przepis jest mienie jako całokształt praw majątkowych, których potwierdzeniem jest odpowiedni zapis w systemie gromadzącym, przetwarzającym lub przesyłającym automatycznie dane lub zapis na komputerowym nośniku informacji. Ponadto przepis ten chroni zapis informacji i zasady ich automatycznego przetwarzania, gromadzenia lub przesyłania. Jest to przestępstwo powszechne. Zachowanie sprawcy polega na:

• wpływaniu na automatyczne przetwarzanie informacji,

• wpływaniu na automatyczne gromadzenie informacji,

• wpływaniu na automatyczne przesyłanie informacji,

• zmienianiu zapisów na komputerowym nośniku informacji,

• usuwaniu zapisów z komputerowego nośnika informacji,

• wprowadzaniu nowych zapisów na komputerowy nośnik informacji.

Wskazany katalog zachowań jest katalogiem zamkniętym. Dla bytu przestępstwa wymagane jest, aby sprawca działał bez upoważnienia do dokonywania odpowiednich czynności na nośniku zawierającym, przetwarzającym, gromadzącym lub przesyłającym informacje.

Omawiane przestępstwo jest przestępstwem skutkowym. Skutek polega na dokonaniu zmiany w automatycznym przetwarzaniu, gromadzeniu lub przesyłaniu informacji lub dokonaniu zmiany, usunięciu lub wprowadzeniu nowego zapisu na komputerowym nośniku informacji. Jest to przestępstwo kierunkowe - możliwe do popełnienia wyłącznie umyślnie w zamiarze bezpośrednim. Sprawca omawiane wcześniej działanie musi podjąć w określonym w przepisie celu, tj. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej albo wyrządzenia szkody majątkowej innej osobie.

1.3. Oszustwo kredytowe.

Artykuł 297 zawiera dwa typy czynów zabronionego - w § 1 oszustwo kredytowe, dotacyjne, subwencyjne oraz oszustwo związane z zamówieniami publicznymi z działania i z zaniechania określone w § 2. Przepis ten chroni instytucje kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji, subwencji oraz zamówienia publicznego. Jest to przestępstwo powszechne - może się go dopuścić każdy podmiot zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej..

Zachowanie sprawcy omawianego przestępstwa może polegać na:

• Przedkładaniu fałszywych dokumentów - przedkładaniem jest wszelkie działanie polegające na składaniu dokumentów lub oświadczeń, oddawaniu do przejrzenia lub oceny. Dokumentem fałszywym jest dokument podrobiony lub przerobiony w rozumieniu art. 270 kk.

• Przedkładaniu dokumentów stwierdzających nieprawdę - dokumentem stwierdzającym nieprawdę jest dokument autentyczny, lecz zawierający informacje nie [polegające na prawdzie (art. 271)

• Przedkładaniu nierzetelnych pisemnych oświadczeń, dotyczących okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji, subwencji lub zamówienia publicznego - wszelkie oświadczenia na piśmie sporządzone przez sprawcę jak i inną osobę. Nierzetelnym oświadczeniem jest takie które zawiera informacje fałszywe lub niepełne jak i takie, które może sugerować istnienie stanu rzecz niezgodnego z prawdą.

Wskazane wyliczenie zachowań jest katalogiem zamkniętym.

Przez kredyt należy rozumieć zarówno kredyt bankowy, jak i towarowy kredyt kupiecki. Pożyczką bankową jest umowa zawierana pomiędzy bankiem a osobą trzecią na mocy której bank zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę określoną sumę pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić pożyczone pieniądze. Dotacją są bezzwrotne świadczenia gmin i skarbu państwa w celu wsparcia określonych działalności. Subwencją natomiast jest bezzwrotne świadczenie z budżetu państwa dla gmin.

Omawiane przestępstwo jest występkiem bezskutkowym. Do realizacji jego znamion dochodzi z chwilą realizacji czynności wykonawczej chociażby nie doprowadziło to do uzyskania kredytu subwencji itd. Sprawca działa w celu uzyskania kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej i innych wobec czego popełnienie tego przestępstwa jest możliwe wyłącznie z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim. Jest to przestępstwo kierunkowe.

Przestępstwo określone w art. 297 § 2 kk. jest przestępstwem indywidualnym. Może się go dopuścić wyłącznie osoba, na której ciążył obowiązek powiadomienia właściwego organu lub instytucji o powstaniu okoliczności mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości udzielonego kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, dotacji, subwencji lub zamówienia publicznego. Podobnie jak w § 1 jest to występek formalny. W § 3 zawarta jest klauzula niekaralności odnosząca się do §§ 1 i 2.

1.4.Oszustwo ubezpieczeniowe.

Przestępstwo z art. 298 § 1 jest odrębnym typem oszustwa w stosunku do oszustwa klasycznego. Jest jak gdyby jego karalnym przygotowaniem. Przestępstwa mają różne przedmioty ochrony, oszustwo ubezpieczeniowe jest występkiem skutkowym. Skutkiem jest zdarzenie będące podstawą do wypłat odszkodowania..

Przedmiotem ochrony oszustwa ubezpieczeniowego są ponadindywidualne interesy społeczne związane z utrzymaniem funkcjonalnej i socjalnej sprawności instytucji ubezpieczeniowych oraz interesy majątkowe ubezpieczycieli. Jest to przestępstwo powszechne. Jego sprawcą może być każdy podmiot zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej, który powoduje zdarzenie stanowiące podstawę do wypłaty odszkodowania. Osoba ta nie musi być stroną umowy ubezpieczeniowej. Sprawca powoduje zdarzenie poprzez wszelkie działanie lub zaniechanie prowadzące do powstania zmiany w świecie zewnętrznym(wypadku), od której powstania uzależniona jest wypłata odszkodowania. Zachowanie bądź zaniechanie może polegać na porzuceniu ubezpieczonego pojazdu, zniszczeniu pojazdu, spowodowaniu pożaru lub innych zdarzeń w wyniku, których dojdzie do powstania szkody w ubezpieczonym mieniu skutkującej na podstawie zawartej umowy ubezpieczenia powstanie zobowiązanie zakładu ubezpieczeń do wypłaty odszkodowania. Spowodowanie zdarzenia, które powoduje taką odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń jedynie w przeświadczeniu sprawcy, jak również, gdy zobowiązanie nie polega na wypłacie odszkodowania a np. wypłacie określonej sumy jak w przypadku ubezpieczeń na życie nie powoduje wyczerpania znamion tego przestępstwa. Nie wyczerpuje znamion tego przestępstwa zachowanie polegające na „modyfikowaniu” następstw, które miało charakter losowy, np.: powiększanie uszkodzeń pojazdu po rzeczywiście zaistniałej kolizji. Takie zachowania mogą wyczerpywać znamiona usiłowania oszustwa klasycznego.

Przestępstwo może być popełnione jedynie umyślnie, sprawca musi działać w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. W § 2 zawarto klauzulę niekaralności w przypadku, gdy sprawca przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania.

2. Wstępne czynności wykrywcze w sprawach o oszustwo.

Po uzyskaniu informacji o zaistnieniu przestępstwa należy:

1. sporządzić na postawie relacji, protokół ustnego zawiadomienia o przestępstwie,

2. gdy istnieje realna szansa ujęcia sprawcy, wszcząć działania pościgowo - penetracyjne (uwzględnić możliwość udziału w tych działaniach pokrzywdzonego), które powinny obejmować dworce kolejowe i autobusowe, lokale gastronomiczne, bary, meliny itp. miejsca,

3. przesłuchać pokrzywdzonego w charakterze świadka dążąc do ustalenia następujących danych:

• czas i miejsce przestępstwa,

• okoliczności, w jakich pokrzywdzony nawiązał kontakt z oszustwem,

• czy pokrzywdzony znał wcześniej oszusta, jakie stosunki łączyły po za sprawca przestępstwa,

• jakich rekwizytów używał sprawca do dokonania oszustwa,

• jakie straty poniósł pokrzywdzony w wyniku przestępstwa (opis przedmiotu, ich wartość),

• jakie dokumenty uzyskał od sprawcy przestępstwa (pokwitowania, umowy, biżuteria itp.), przyjąć je na protokół zatrzymania przedmiotów,

• personalia oszusta lub dokonany jego rysopisu, inne cechy charakterystyczne dotyczące np. sposobu mówienia, znamion, blizn),

• liczba rzeczywistych lub domniemanych sprawców przy dokonaniu oszustwa i jaką rolę każdy z nich odgrywał,

• czy pokrzywdzony zna świadków czynu przestępczego (jakie są możliwości ich ustalenia),

• inne okoliczności istotne dla wiarygodności wyjaśnienia przebiegu czynu przestępczego,

okazać pokrzywdzonemu album fotograficzny zarejestrowanych oszustów (jeżeli nie ustalono i nie zatrzymano sprawców),

rozważyć celowość przeprowadzenia oględzin miejsca, gdzie oszust przebywał oraz dokumentów i przedmiotów, które wręczył pokrzywdzonemu,

nawiązać współpracę z sąsiednimi jednostkami Policji celem podjęcia wspólnych działań pościgowych będzie wykrywczych,

pouczyć pokrzywdzonego jak ma się zachować, gdy ponownie spotka oszusta,

rozważy możliwość prowadzenia obserwacji miejsca, w którym pokrzywdzony spotkał sprawcę przed popełnieniem przestępstwa,

sporządzić portret pamięciowy oszustwa i rozesłać do innych jednostek Policji celem typowania sprawcy,

zamieścić komunikaty o oszuście w środkach masowego przekazu (rysopis, metody działania),

korzystać ze stosowanych metod pracy operacyjnej; w poważniejszych przypadkach wszcząć rozpracowanie operacyjne.

ROZDZIAŁ XXIX

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ZDROWIU

Marzena Brzozowska - Kliber

Waldemar Szilke

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko zdrowiu.

Do przestępstw przeciwko zdrowiu zaliczamy:

• spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu art. 157 § 1 kk.,

• spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu art. 157 § 2 kk.,

• spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

• w trybie podstawowym- art. 156 § 1 i 2 kk.,

• w trybie kwalifikowanym- art. 156 § 3 k.k .gdzie obok zdrowia przedmiot ochrony stanowi życie człowieka

• spowodowanie uszczerbku na zdrowiu dziecka poczętego- art. 157a kk. (przedmiotem ochrony jest również życie),

• udział w bójce lub pobiciu (przedmiotem ochrony jest również życie)

• w trybie podstawowym- art. 158 § 1 kk.,

• w trybie kwalifikowanym w przypadku których znamieniem powodującym zaostrzenie sankcji jest następstwo bójki lub pobicia w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu albo śmierć człowieka, bądź używanie przez uczestnika bójki (pobicia) broni palnej noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu - art. 158 § 2 i3 kk., art. 159 kk.,

• narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo art. 160 kk. przepis chroni także życie,

• narażenie na zarażenie wirusem HIV lub inną chorobą art. 161 kk.- przepis chroni także życie,

• nieudzielanie pomocy- art. 162 kk.(przedmiotem ochrony jest także życie człowieka).

Przepisów zawierających przestępstwa przeciwko zdrowiu należy poszukiwać w innych rozdziałach kodeksu karnego, w przypadku, gdy ustawodawca przewiduje surowszą odpowiedzialność ze względu na następstwo określonego zachowania się sprawcy- w postaci uszczerbku na zdrowiu. Przestępstwa takie zostały usystematyzowane w rozdziale przestępstwa przeciwko życiu, ponieważ z reguły życie człowieka idzie w parze z jego zdrowiem jako przedmiotem ochrony.

Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu jest określeniem bardzo ogólnym obejmującym różnego rodzaju naruszenia czynności narządów ciała i rozstroju zdrowia. Niemożliwe jest objęcie wszystkich zachowań jednym, typem czynu zabronionego. Dlatego też przyjęto klasyfikację według charakteru spowodowanego skutku, według której uszczerbek na zdrowiu może być:

1. ciężki (art. 156 kk.),

2. średni (inny niż przewidziany w art. 156kk., powodujący naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający powyżej 7 dni - art. 157 § 1kk),

3. lekki (powodujący naruszenie czynności narządu ciała i rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni - art. 157§2kk).

Każdy z tych typów czynu zabronionego ma charakter czynu zasadniczego - nie są one względem siebie typami kwalifikowanymi.

1.1. Art. 156 kk.- ciężki uszczerbek na zdrowiu.

Podmiotem tego przestępstwa może być każdy, gdy popełnione zostało poprzez działanie natomiast przypadku zaniechania - indywidualny- tylko osoba, na której ciąży szczególny, prawny obowiązek zapobiegnięcia nastąpieniu uszczerbku na zdrowiu. Czynność sprawczą stanowi każde zachowanie mogące być podstawą do przypisania skutku w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Przedmiotem czynności wykonawczej będzie każdy człowiek (dziecko w fazie prenatalnej jest przedmiotem czynności wykonawczej w przypadku przestępstwa zawartego w art. 157akk) Skutki kwalifikujące się jako ciężki uszczerbek na zdrowiu to:

1. ciężkie kalectwo- naruszenie normalnej struktury ciała poprzez spowodowanie utraty lub trwałego uszkodzenia narządu ciała, kalectwo w sposób istotny utrudnia lub uniemożliwia dotkniętej nim osobie normalne życie. Kwalifikację z art. 156 §1 pkt 1 kk. .przyjmujemy gdy nastąpiła pełna w znaczeniu funkcji życiowych odpowiednich organów utrata słuchu, wzroku, mowy, zdolności płodzenia. Częściowa utrata tych organów może być kwalifikowana jako inne ciężkie kalectwo co odnosi się w głównej mierze do narządów parzystych np. jądra, nerki, płuca, oka itp.

2. ciężka choroba nieuleczalna- naruszająca funkcjonowanie organizmu trwale, np. paraliż,

3. ciężka choroba długotrwała- przebiegające ciężko .funkcjonowanie organizmu lub jego części na okres przekraczający 6 miesięcy,

4. choroba realnie zagrażająca życiu- czyli taka która w konkretnym wypadku stwarza poważne zagrożenie dla życia pokrzywdzonego- istniało poważne podstawowych czynności narządów istotnych dla utrzymania życia a więc np. ośrodkowego układu nerwowego, układu oddechowego lub krążenia z powodu których zaburzeń w każdej chwili można się spodziewać zahamowania tych układów i zgonu.

5. trwała choroba psychiczna- trwałość należy interpretować jako przeciwieństwo stanu przejściowego nie należy utożsamiać z nieuleczalnością,

6. całkowita lub znaczna trwała niezdolność do pracy w zawodzie- odnosi się do bezwzględnej niemożności przywrócenia tej zdolność a także sytuacji, gdy zdolność do pracy w zawodzie można przywrócić przeprowadzając zabieg operacyjny. Całkowita lub znaczna trwała zdolność do pracy dotyczy określonego zawodu (nie jest więc konieczna niezdolność do jakiejkolwiek pracy, chyba że pokrzywdzony nie ma wyuczonego ani wykonywanego zawodu),

7. trwałe istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała- ma cechę trwałości nie rzutuje możliwość przywrócenia wyglądu lub kształtu poprzedniego poprzez przeprowadzenie operacji.

Zeszpecenie - wywołanie takiej zewnętrznej zmiany na ciele pokrzywdzonego (twarzy, innych częściach ciała), która na niekorzyść w sposób istotny odbiega od przyjętych norm estetycznego wyglądu ciała ludzkiego.

Zniekształcenie- wywołane zmiany odbiegającej istotnie od normalnych kształtów anatomicznych ciała człowieka

Możliwy jest zbieg kumulatywny ciężkiego uszczerbku na zdrowi i usiłowanie zabójstwa z uwagi na to, że do istoty usiłowania zabójstwa nie należy spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Art. 156 §1-2 kk. może pozostawać w zbiegu kumulatywnym ze zgwałceniem, fizycznym lub psychicznym znęcaniem się.

Art. 156 § 1 i 2 kk. pozostaje w pozornym zbiegu z typami kwalifikowanym przestępstw spowodowania wypadku komunikacyjnego, przejęcia kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym, sprowadzenia katastrofy komunikacyjnej.

W art. 157 kk. określone zostały typy spowodowania naruszenia narządu ciała i rozstroju zdrowia innego niż w art. 156 kk. Kodeks dzieli je na dwie kategorie przyjmując za kryteria podziału okres trwania naruszenia narządu ciała lub rozstroju zdrowia:

• dłużej niż 7 dni- średni uszczerbek

• nie dłużej niż 7 dni- lekki uszczerbek.

Okres naruszenia narządu ciała lub rozstroju zdrowia nie ma znaczenia dla kwalifikacji prawnej w przypadku zachowania nieumyślnego. Pomiędzy lekkim uszczerbkiem na zdrowiu a naruszeniem nietykalności cielesnej istnieje różnica tego rodzaju, iż w przypadku art. 157 § 2 kk. wymagane jest naruszenie czynności ciała lub rozstroju zdrowia natomiast, gdy na ciele pokrzywdzonego znajdują się nieznaczne ślady, będące wynikiem np. uderzenia czy też, gdy nie ma takich śladów można będzie kwalifikować z art. 217 § 1 kk.

1.2. Udział w bójce i pobiciu (art. 158 kk.).

Konstrukcja bójki lub pobicia nie wymaga z reguły bardzo trudnego dowodowego ustalenia, który z uczestników zadał cios pociągający za sobą skutki decydujące o kwalifikacji prawnej i pozwala na ograniczenie się do ustalenia czy dana osoba brała udział w bójce i jakiego typu była to bójka z uwagi na jej skutki. Art. 158 kk. zawiera w sobie opis dwóch różnych typów czynów zabronionych.

Udział w bójce - udział w zajściu pomiędzy przynajmniej trzema osobami, których każdy uczestnik jest jednocześnie atakującym i atakowanym.

Udział w pobiciu- czynna napaść przynajmniej dwóch osób na jedną osobę albo grupy osób na grupę, gdzie można jednocześnie wskazać atakujących i broniącego (broniących) się.

Udział w bójce lub pobiciu polega na używaniu siły fizycznej: kopaniu, biciu rękoma. Uczestnik bójki lub pobicia nie musi zadawać żadnego ciosu, wystarczy, że świadomie przyłącza się do grona ludzi bijących się z zamiarem czynnego udziału w tym wystąpieniu przeciwko innym, osobom.

„Zagrzewanie” bijących się do kontynuowania bójki lub pobicia zgodnie z przyjętym orzecznictwem stanowi sprawstwo a nie podżeganie lub pomocnictwo. Podżeganie lub pomocnictwo do udziału w bójce lub pobiciu możliwe jest w zasadzie tylko wtedy, gdy zachowanie podżegacza lub pomocnika miało miejsce przed rozpoczęciem udziału danej osoby w bójce lub pobiciu i po za miejscem, w którym odbywa się bójka lub pobicie.

Nie stanowi udziału w bójce włączenie się do starcia w celu rozdzielenia bijących się osób, ale przyłączenie się do starcia w celu wsparcia jednej z bijących się stron przeciwko drugiej jest udziałem w bójce. Przedmiotem bójki lub pobicia może być każdy jej uczestnik, a także inna osoba np. przypadkowy świadek, która jest narażona na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, co najmniej średni uszczerbek na zdrowiu albo, która w następstwie tego zdarzenia doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu albo poniosła śmierć.

Odpowiedzialność na podstawie art. 158 § 2 i 3 kk. zachodzi nie tylko wówczas, gdy skutki wyszczególnione w tych przypadkach dotknęły ofiarę pobicia, ale także jednego ze sprawców.

Związek przyczynowo-skutkowy zachodzić powinien pomiędzy zbiorowym działaniem uczestników bójki lub pobicia a skutkiem. Nie będzie takiego przypisania, gdy np. na zakończenie bójki, jeden z jej uczestników spowodował u drugiego uczestnika ciężki uszczerbek na zdrowiu wówczas skutek ten będzie przypisany tylko sprawcy jako przestępstwo, z art. 156 § 1 kk. pozostające w zbiegu realnym z przestępstwem udziału w bójce.

Art. 159 kk.- udział w bójce lub pobiciu przy użyciu broni palnej, noża, innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu (typ kwalifikowany do art. 158 § 1 kk.) Pojęcie „używanie” ma nieco węższy zakres niż „ posługiwanie się” W przypadku rozboju wystarczy, że sprawca posługuje się niebezpiecznym przedmiotem w jakikolwiek sposób wystarczy samo zademonstrowanie posiadanego niebezpiecznego przedmiotu wobec osoby (ofiary) W art. 159 kk. chodzi o użycie niebezpiecznego przedmiotu, czyli o konkretne jego zastosowanie. Nie wystarczy by sprawca okazał pokrzywdzonemu nóż, trzeba jeszcze by uczynił z tego noża użytek, tj. atakował lub usiłował nim zadać ciosy (nawet, gdy nie spowodował tym żadnego skutku).

Broń palna - niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie, które w wyniku działania sprężonych gazów powstających na skutek spalenia materiału miotającego jest zdolne do wyrzuceni a pocisku lub substancji z lufy albo z elementu ją zastępującego a przez to do rażenia celów na odległość.

Inny podobnie niebezpieczny przedmiot- każda rzecz, przedmiot podobnie niebezpieczny do broni palnej czy noża, czyli taki przy pomocy, którego można człowieka zabić (łom, młotek, narzędzie ostre) Ustawodawca wyraźnie odwołuje się do cech przedmiotu, a nie do sposobu jego użycia. Chodzi, zatem o przedmioty niebezpieczne same w sobie, które w ręku sprawcy mogą stać się narzędziami tak niebezpiecznymi jak broń palna czy nóż.

Podstawą zakwalifikowania zachowania sprawcy, z art. 159 kk. jest ustalenie, że dany sprawca używał broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia.

Nie wystarczy tutaj ustalenie, że tylko jeden z uczestników bójki lub pobicia używał niebezpiecznego przedmiotu (inaczej niż przy rozboju) Tylko ten jeden uczestnik odpowie na podstawie art. 159 kk. (ewentualnie w zbiegu z art. 158 § 2 lub 3 kk.) pozostali uczestnicy odpowiedzą za udział w bójce, pobiciu) w trybie podstawowym (ewentualnie na podstawie art. 158 § 2 lub 3 kk.)

1. Wstępne czynności wykrywcze.

2.1. Źródła informacji o zdarzeniu.

Bójki, pobicia a także uszkodzenia ciała są przestępstwami, które w większości przypadków są dokonywane bez zachowania „ niejasności” faktu ich dokonania popełnienia stąd też źródeł informacji o nich może być wiele np.

• osoby pokrzywdzone,

• członkowie rodzin osób pokrzywdzonych,

• świadkowie zdarzenia, pracownicy służby zdrowia, policjant wykonujący czynności służbowe (głównie służba patrolowa)

• osoby udzielające pomocy policji w sposób nieoficjalny,

Przyjmując informację o ww. zdarzeniu należy ustalić następujące fakty:

• miejsce i czas zdarzenia,

• rodzaj zdarzenia- czynu przestępczego, sposób jego popełnienia, skutki,

• dane osoby pokrzywdzonej

• dane sprawcy ( -ów)

• dane świadków,

• inne istotne fakty dot. zdarzenia

Powyższe informacje determinują sposób dalszego postępowania policji po uzyskaniu informacji o w/w zdarzeniach.

2.2. Zadania dyżurnego jednostki Policji po uzyskaniu informacji o zdarzeniu.

Dyżurny jednostki policji w większości przypadków ww. przestępstw (zdarzeń) jest pierwszym policjantem mającym kontakt ze źródłem informacji o zdarzeniu, na nim spoczywa obowiązek uzyskania informacji wymienionych w pkt 1, a także na ich podstawie podjęcia decyzji o dalszym, postępowaniu policji w danej sprawie.

Reakcja policji na ww. zdarzenia uzależniona jest od następujących faktów:

• czasu jaki upłynął od momentu popełnienia przestępstwa do czasu uzyskania o nim informacji przez policję,

• okoliczności jego popełnienia,

• sił i środków jakimi dysponuje w danym momencie dyżurny jednostki.

Z uwagi na powyższe fakty można wyróżnić dwa rodzaje postępowań, reakcji policji na przedmiotowe zdarzenia:

• Niezwłoczne podjęcie interwencji policyjnej na miejscu toczącego się jeszcze zdarzenia (np. bójki, pobicia),

• Działania niewymagające natychmiastowej interwencji zbyt późno uzyskano informację o przestępstwie, polegające na ustaleniu wszelkich okoliczności z nim, związanych (okoliczności, pokrzywdzeni, sprawcy).

Pierwszy rodzaj reakcji - działań Policji realizowany jest głównie przez policjantów pionu prewencji. Celem ich jest głownie wyeliminowanie zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego, a także przywrócenie naruszonego ładu i porządku publicznego. Interwencje takie muszą być realizowane przez siły (ilość osób ich wyposażenie) zapewniające skuteczne przeprowadzenie interwencji. Drugi rodzaj działań policji realizowany jest głownie przez policjantów pionu kryminalnego. Celem ich jest uzyskanie jak największej ilości informacji o zdarzeniu, pokrzywdzonym, sprawcy, ewentualnych świadkach. Najczęściej realizowane są poprzez udanie się policjanta do pokrzywdzonego (świadka) i rozmowę z nim.

1. Taktyka prowadzenia czynności wykrywczych.

Całokształt działań wykrywczych sprawach bójek, pobić oraz uszkodzeń ciała można ująć w pewien ogólny schemat. Składający się z następujących czynności:

• czynności wstępne- realizowane bezpośrednio po uzyskaniu informacji o zdarzeniu np. interwencja policjanta, rozmowa z pokrzywdzonym świadkiem,

• ustalenie wszystkich i zatrzymanie, ewentualny pościg w celu zatrzymania sprawcy i czynności z nim związane(przeszukanie, okazanie),

• zabezpieczenie i oględziny miejsca zdarzenia,

• oględziny ciała i odzieży pokrzywdzonego (-ych) i sprawcy ( -ów) niezwłocznie po ich zatrzymaniu,

• przesłuchanie (szczegółowe) pokrzywdzonego(-ych) świadków,

• przesłuchanie szczegółowe sprawcy (-ów),

• budowa wstępnych wersji wykrywczych i typowanie sprawcy (-ów), jeżeli nie zostali zatrzymaniu,

• czynności operacyjno-procesowe ukierunkowane na wykrycie sprawców i zebranie materiału dowodowego,

Często oględziny miejsca zdarzenia poprzedza penetracja terenu przyległego do miejsca zdarzenia, mająca na celu odnalezienie narzędzi(przedmiotów) zagubionych, porzuconych, ukrytych przez sprawcę (-ów), którymi posługiwali się w trakcie zdarzenia, oraz innych śladów mogących mieć związek ze zdarzeniem. Oględziny, miejsca zdarzenia mają głownie na celu ujawnienie i zabezpieczenie rzeczowych źródeł dowodowych głównie w postaci narzędzi

(przedmiotów), którymi posługiwali się sprawcy, na których należy poszukiwać dalszych śladów (gł. linii papilarnych i śladów biologicznych) a także różnych ładów związanych ze zdarzeniem. Oględziny ciała i odzieży pokrzywdzonego(-ych) i sprawcy(-ów) mają na celu ustalenie i udokumentowanie obrażeń ciała, jakie u w/w osób wystąpiły, a także innych śladów związanych ze zdarzeniem i jego przebiegiem (np. ślady biologiczne, uszkodzenia odzieży).

Realizując przesłuchanie pokrzywdzonego(-ych), świadków i podejrzanego
(-ych) należy dążyć do ustalenia następujących szczegółowych faktów:

• Kto, kiedy i z jakiego powodu rozpoczął bójkę, pobicie, uszkodzenie ciała, kto był jego inicjatorem i z jakich pobudek działał.

• Danych wszystkich uczestników zdarzenia, ról, jakie w nim pełnili, narzędzi (przedmiotów), jakimi się posługiwali w jego trakcie.

• Stanu trzeźwości poszczególnych uczestników zdarzenia.

• Kto z uczestników zdarzenia doznał obrażeń, jakiego rodzaju, a także jakie wystąpiło zagrożenie dla życia i zdrowia.

• Innych istotnych okoliczności zdarzenia (np. innych świadków).

Czynności operacyjno-rozpoznawcze- praca operacyjna podejmowana jest w sprawach bójki, pobicia i uszkodzenia ciała w celu ustalenia ich okoliczności i sprawcy(-ów), w mniejszej liczbie przypadków niż przy zaistnieniu innych przestępstw, spowodowane jest do głównie częstszą „jawnością” tych zdarzeń, a tym samym większą ilością informacji o tych zdarzeniach i sprawcach. W pewnych przypadkach jest jednak konieczne jej wykorzystanie oraz jej metod do ustalenia takich faktów jak:

• danych sprawców znanych tylko z rysopisu lub pseudonimu, albo danych o doznanych obrażeniach,

• podejmowanych prób matactwa w sprawie, poprzez zastraszanie lub przekupienie pokrzywdzonych lub świadków przez sprawcę(-ów),

• wszelkich danych dot. nieznanych sprawców i okoliczności zdarzenia szczególnie o podłożu porachunkowym.

ROZDZIAŁ XXX

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO RODZINIE, OPIECE I MŁODZIEŻY

Marian Krysiak

Przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży zawarte są w rozdziale XXVI ustawy - Kodeks karny.

Głównym przedmiotem ochrony w odniesieniu do tych przestępstw jest dobro rodzinne, a także prawidłowe wykonywanie opieki, a ponadto życie, zdrowie, nietykalność cielesna, wolność i cześć człowieka.

Art. 207 kk. wymienia krąg pokrzywdzonych, który obejmuje osoby najbliższe dla sprawcy, osoby pozostających w stałym lub przemijającym stosunku zależnym do sprawcy, osoby małoletnie lub osoby nieporadne ze względu na swój stan psychiczny lub fizyczny.

Przez znęcanie należy rozumieć zadaniem osobie pokrzywdzonej cierpień fizycznych lub psychicznym. W przypadku znęcania się fizycznego zachowanie sprawcy polegało będzie na zadawaniu cierpień fizycznych, jak np. bibie, duszenie, czy inne zadawanie lub, a także przez głodzenie czy oziębianie ciała ofiara. Znęcanie psychiczne polegać będzie na dręczeniu psychicznym poprzez np.: lżenie, wyszydzenie, strasznie. Akty znęcania mogą również polegać na zaniechaniu, np. matka przestała karmić dziecko.

Surowszej odpowiedzialności z sankcji od roku do 10 lat podlega znęcanie ze szczególnym okrucieństwem. Należy przyjąć, że szczególne okrucieństwo polega na zastosowaniu przez sprawcę drastycznych metod działania, w wyjątkowy sposób dotkliwych, powodujących bardzo silne cierpienia fizyczne lub psychiczne ofiary.

Jeszcze surowszej odpowiedzialności, z sankcji od 2 do 12 lat podlega znęcanie, którego następstwem było targniecie się osoby pokrzywdzonej na własne życie. Nie jest tutaj wymagane skuteczne targnięcie się na życie, obejmuje ono również i te sytuacje, w których pokrzywdzony na skutek znęcania podjął nieskuteczny zamach samobójczy.

Przestępstwo określone w art. 207 kk. jest przestępstwem publicznoskargowym, ściąganym z urzędu.

Przestępstwo uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego zawarte w art. 209 kk. określa odpowiedzialność za uchylenie się zarówno od ustawowego obowiązku alimentacyjnego, jak i obowiązku wynikającego z orzeczenia sądowego.

Aby znamiona tego czynu zabronionego były spełnione, należy stwierdzić, że sprawca:

• był zobowiązany do obowiązku opieki, bądź z mocy ustawy, bądź z mocy orzeczenia sądowego,

• uchylał się od tego obowiązku w sposób uproszczony,

• uchylenie, o którym mowa w przepisie podlegało na niełożeniu na utrzymanie osoby uprawnionej,

• w wyniku tego nałożenia osoba uprawniona narażona została na niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Jeżeli istnieje podejmowanie popełnienia przestępstwa z art. 209 kk. należy zawsze zbadać przyczyny niewywiązania się z obowiązku alimentacyjnego przez domniemanego sprawcę, które mogą zdarzyć się niekiedy z powodów obiektywnych, np.: ciężka choroba.

W pojęciu „uporczywie uchyla się” zawarty jest zawsze negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do świadczenia, sprawiający, że nie dopełnia ona nałożonego na nią obowiązku, mimo że ma obiektywną możliwość jego wykonania. sprawca obowiązku nie wypełnia, bo go wypełnić nie chce lub lekceważy ten obowiązek.

Element obiektywny „uchyla się” podlega na czynieniu tego przez pewien okres czasu. Sąd Najwyższy przyjął w wytycznych, że okres wstrzymywania się od pełnienia rat lub płacenia ich nieregularnie albo w ratach znacznie niższych niż należne nie może być krótszy niż 3 miesiące.

Przestępstwo określone w art. 209 kk. ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego, organu opieki społecznej lub właściwej instytucji, np. organów ZKS. Jeżeli pokrzywdzony pobierał świadczenia z funduszu alimentacyjnego, to ściganie następuje z urzędu (ustawa o funduszu alimentacyjnym).

ROZDZIAŁ XXXI

PRZESTĘPSTWA ZWIĄZANE Z NARKOMANIĄ

Jarosław Zientkowski

1. Przepisy określające przestępstwa związane z narkomanią.

Osoby zarabiające na narkomanii, same najczęściej nie będąc uzależnionymi, dokonują przede wszystkim przestępstw określonych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24.04.1997 r.(Dz. U. Nr 75, poz. 468) Są to:

• wytwarzanie, przetwarzanie albo przerabianie środków odurzających lub substancji psychotropowych (produkcja) - art. 40,

• wyrabianie, posiadanie, przechowywanie przyrządów do produkcji środków odurzających lub substancji psychotropowych - art. 41,

• przemyt środków odurzających lub substancji psychotropowych - art. 42,

• handel środkami odurzającymi lub substancji psychotropowych - art. 43,

• udzielanie lub nakłanianie - art. 45,

• udzielanie lub nakłanianie dla osiągnięcia korzyści majątkowej - art. 46,

• nie powiadamianie organów ścigania o rozprowadzaniu narkotyków na terenie lokalu gastronomicznego lub usługowego przez jego właściciela - art. 46a

• wytwarzanie, przetwarzanie, przerabianie, przywóz z zagranicy, przewożenie, nabywanie, posiadanie, przechowywanie prekursorów - art. 47 i 52,

• posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych - art. 48,

• uprawa maku lub konopi - art. 49 i 51.

Należy także zauważyć, że osoby uzależnione dokonują (w celu zdobycia środków na zakup narkotyków) głównie przestępstw kryminalnych, takich jak:

• kradzieże pieniędzy oraz przedmiotów (art. 278 kk.),

• kradzieże środków odurzających substancji psychotropowych, mleczka makowego lub słomy makowej (art. 50 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.),

• kradzieże z włamaniem (art. 279 kk.),

• rozboje dokonywane w celu uzyskania środków na zakup narkotyków (art. 280 kk.),

• fałszerstwa recept lekarskich(art. 310 kk.).

1. Klasyfikacje narkotyków.

Na świecie rozróżnia się ponad 200 rodzajów środków odurzających. Z wspomnianych 200 rodzajów do najpopularniejszych można zaliczyć takie środki, jak: opium, morfina, heroina (w kraju także "polska heroina - kompot"), amfetamina i metamfetamina, MDA i MDMA (ekstazy), kokaina, crack, ekstazy, marihuana, haszysz, olej haszyszowy, LSD,

Wyżej wymienione narkotyki dzielą się na następujące grupy (klasyfikacja przyjęta przez ONZ i INTERPOL):

1. Substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy, najbardziej znane to: heroina, morfina, metadon, leki uspokajające, nasenne (barbiturany) i przeciwbólowe.

2. Substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy, np. amfetamina, tabletki ekstazy, kokaina, metamfetamina, crack.

3. Substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym (halucynogenne), najbardziej znane to: marihuana, haszysz, LSD, grzybki zawierające psylocybinę i cała gama środków zamiennikowych, m.in. kleje, rozpuszczalniki itp.

Kwalifikacja prawna narkotyków; ustawa z 24.04.1997r. o przeciwdziałaniu narkomanii wyróżnia środki odurzające, substancje psychotropowe i prekursory (PATRZ TABELA)

Podział wybranych środków i substancji zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii z 24.04.1997r.

Środki odurzające	Substancje psychotropowe	Prekursory
Konopi ziele i żywica (marihuana, haszysz itp.) Kokaina Opium Heroina Morfina Kodeina Tebaina Koncentraty i wyciągi ze słomy makowej Petydyna (Dolargan) Metadon	Amfetamina Metamfetamina LSD, LSD25, MDA, MDMA, MMDA (tabletki ecstazy) Fencyklidyna (PCP) Oksazepam Diazepam (Relanium) Barbital (Veronalum) - śr. nasenne Fenobarbital (Luminalum) - śr. nasenne	Ergometryna Fenyloaceton, BMK, P-2-P., Izosafrol, Kwas lizergowy Piperonal, heliotropina, Pseudoefedryna Safrol Bezwodnik kwasu octowego, eter etylowy, kwas atranilowy, kw. fenylooctowy, Nitroetan, Piperydyna, Aceton, Aldehyd benzoesowy, Butanon, Metyloetylo-keton, kw. siarkowy, kw. solny, nadmanganian potasu, Toluen (Metylobenzen)

Ponadto ustawa ta dzieli środki i substancje na grupy w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w wypadku używania ich w celach niemedycznych oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych (patrz ustawa Dz. U. Nr 75, poz. 468).

Narkotyki mogą być także klasyfikowane wg:

• pochodzenia substancji:

• substancje pochodzenia roślinnego,

• substancje półsyntetyczne,

• substancje syntetyczne,

• rodzaju powodowanego uzależnienia:

• uzależnienie fizyczne,

• uzależnienie psychiczne,

• oba rodzaje uzależnień.

2. Zewnętrzne symptomy zażywania środków odurzających i substancji psychotropowych.

3.1. O p i a t y (heroina, „kompot”, morfina itp.)

Substancje opiatowe przyjmowane są przeważnie dożylnie, gdyż w ten sposób wywołują silniejszą euforię niż przyjmowane doustnie.

Jednorazowe przyjęcie opiatów powoduje wystąpienie m.in. takich objawów jak: błogostan, zwężenie źrenic, osłabienie reakcji na światło, nudności i wymioty, podsychanie śluzówek, spowolnienie psychoruchowe i senność (podsypianie) lub niepokój ruchowy, wyniszczenie, bladość, zaawansowana próchnica zębów, zmiany zapalne skóry, zanik żył powierzchniowych.

Wyżej wymienione objawy cofają się po kilku godzinach, czasami po kilku dniach.

Osoby przyjmujące przewlekle wysokie dawki są tuż po zażyciu środka spowolniali lub podsypiający, trudno z nimi nawiązać kontakt poruszają się z trudem, niezdarnie, często doznają urazów, występują poważne zakłócenia w układzie wydalniczym, moczowym i oddechowym, wewnętrzne krwawienia, a także możliwość różnych zakażeń, w tym chorobą AIDS, na skutek posługiwania się nie wysterylizowanymi strzykawkami. Znacznie pogarsza ich funkcjonowanie częste łączenie opiatów z innymi substancjami psychoaktywnymi (alkohol, leki nasenne, amfetaminy).

3.2. Konopie indyjskie (marihuana, haszysz, olejek haszyszowy, - THC)

Wyróżnia się następujące fazy działania THC, między którymi występują okresy uspokojenia i „wyciszenia psychicznego”: faza dobrego samopoczucia i euforii z wielomównością, faza nadwrażliwości zmysłowej, zwłaszcza słuchu i wzroku z zaburzeniami poczucia czasu i przestrzeni, niekiedy napadami ostrego leku, faza ekstatyczna, faza snu i przebudzenia.

Powyższe fazy nie zawsze ujawniają się w pełni. Ponadto obserwuje się występowanie następujących objawów: zaburzenia koordynacji ruchowej, spadek koncentracji uwagi i możliwości uczenia się, zaburzenia pamięci, ogólnie gorsza sprawność psychofizyczna (wzrost urazowości), wysuszenie śluzówek jamy ustnej, czasami ataki kaszlu, przekrwienie gałek ocznych, spojówek, niekiedy obrzęk górnych powiek, pocenie się, zwiększenie apetytu, bóle i zawroty głowy, zaburzenia snu, wychudzenie, przewlekłe zapalenie krtani i oskrzeli, spadek ogólnej aktywności.

1. LSD i inne substancje halucynogenne (np. grzybki, bieluń)

Efekty zażywania halucynogenów są trudne do przewidzenia, gdyż niejednakowo działają na różne osoby, a nawet często w zależności od warunków, w jakich zostały przyjęte, czy postaw otoczenia wobec osoby przyjmującej. Czas trwania objawów psychicznych wynosi od 1 do 3 godzin, ale może się wydłużyć nawet do 12 godzin.

Po zażyciu w pierwszej kolejności manifestują się objawy somatyczne: rozszerzenie źrenic, drżenie mięśniowe i wzmożenie odruchów ścięgnistych (ograniczeniu ulega sprawność ruchowa i koordynacja ruchów), mdłości. Następnie występuje faza doznań psychicznych: iluzje (złudzenia), omamy, zwłaszcza wzrokowe, zaburzenia percepcji czasu (minuty wydają się godzinami), odległości, położenia ciała (uczucie unoszenia się, pływania), wyostrzenie percepcji barw - dominuje oranż i żółty, zlewanie się doznań płynących z różnych receptorów (muzyka odczuwana jako widzenie, kolory jako dźwięki), zaburzenie pamięci, wnioskowania, nasilenie przeżyć religijnych, mistycznych, nastrój euforyczny, ekstatyczny, ale mogą wystąpić także lęki, napady paniki z czynną agresją wobec otoczenia i siebie (okaleczenia, samobójstwa), urojenia o różnej treści, często fantastycznej.

Przewlekłe przyjmowanie.

Przewlekłe przyjmowanie może doprowadzić do nawrotów objawów psychotycznych. Objawy typu „fleshbeck” - polegające na wystąpieniu kolorowych omamów wzrokowych, którym towarzyszą napady lęku, zaburzenia percepcji czasu, ciała, zapachu, dotyku - występują (niekiedy nawet po jednorazowym zażyciu) po tygodniu, miesiącu, bywa że po roku, i trwają zwykle kilka minut.

LSD, podobnie jak THC może być czynnikiem wywołującym ukryte psychozy.

3.4. Amfetaminy (amfetamina, metamfetamina)

Amfetamina i jej pochodne działają pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, powodując: zniesienie uczucia zmęczenia, euforię, wzmożenie koncentracji uwagi i kojarzenia, subiektywne poczucie wydolności fizycznej i psychicznej, zwiększenie inicjatywy, wzrost napędu, agresywność, zmniejszenie łaknienia i potrzeby snu, podwyższenie ciśnienia krwi, przyspieszenie czynności serca, rozszerzenia źrenic.

Amfetaminy przyjmowane są najczęściej wielokrotnie w ciągu doby, ciągami kilku- lub kilkunastodniowymi, po których występuje samoistny okres krótkiej abstynencji. Osoby uzależnione bywają wyniszczone z powodu: uporczywych zaburzeń snu, pobudzenia, spadku łaknienia, zwiększonej przemiany materii. Przyjmujący cierpią głównie z powodu przeżywanych stanów lękowych, pojawiających się przeważnie we wczesnych godzinach rannych.

Przy przewlekłym przyjmowaniu amfetaminy, poza wyżej wymienionymi dolegliwościami, występują: zmiany nastroju (drażliwość, euforia, agresywność), podejrzliwość, nieufność, omamy wzrokowe, słuchowe, czuciowe, wielomówność, stereotypie ruchowe, drżenie kończyn, mdłości, wymioty, zawroty głowy, szerokie źrenice, suchość w ustach, podwyższona temperatura.

3.5. Kokaina

Po zażyciu kokainy, przy dawce umiarkowanej, pojawiają się objawy: euforia z uczuciem ustąpienia zmęczenia fizycznego i psychicznego, jasność myślenia i wyostrzenie postrzegania, wzmożona samoocena i pewność siebie, przyspieszenie wykonywania zadań fizycznych i intelektualnych (w stosunku do prostych czynności),brak potrzeby snu, potrzeba kontaktu emocjonalnego z innymi ludźmi, pobudzenie seksualne, któremu mogą towarzyszyć akty agresji seksualnej, ogólny wzrost aktywności, przyspieszenie oddechu, rozszerzenie źrenic, wytrzeszcz gałek ocznych.

W przebiegu uzależnienia od kokainy występują objawy psychotyczne, w których dominują: urojenia prześladowcze, omamy wzrokowe i słuchowe, niekiedy pseudoomamy cenestetyczne („robaczki pod skórą”), wyniszczenie. Kokaina jest przeważnie przyjmowana kilkudniowymi ciągami, wielokrotnie w ciągu dnia. Między kolejnymi dawkami może dochodzić do obniżenia nastroju, myśli samobójczych, drażliwości, aktów agresji.

1. Tabletki ekstazy.

Ekstazy - MDMA spopularyzowało się na dyskotekach z muzyką „techno”, gdzie jest przyjmowane przez młodzież w celu lepszego odbierania muzyki i wytrzymywania długotrwałego tańca. Po zażyciu tabletki rytm serca przyspiesza do około 160 uderzeń na minutę i dostosowuje się do rytmu muzyki. Temperatura ciała znacznie się podnosi, ginie poczucie głodu i pragnienia - organizm traci 4-5 litrów wody, może nastąpić zatrzymanie akcji serca i odwodnienie organizmu. Inne efekty negatywne to: zanik szarych komórek i martwica wątroby, ponadto powoduje zaburzenia mięśni szczękowych, nerwów wzroku, podwyższając znacznie ciśnienie. U niektórych bardzo szybko wywołuje stany lękowe i depresje.

3.7. Środki wziewne (rozpuszczalniki, kleje).

Większość rozpuszczalników wziewnych powoduje: euforię z tendencją do fantazjowania, omamy, nadwrażliwość na światło, niekiedy zachowania gwałtowne i agresywne, niezborność ruchową, spowolnienie i zamazanie mowy, nieregularne oddychanie, mdłości, wymioty, biegunki, szerokie źrenice, łzawienie.

Objawy te utrzymują się około 30 - 45 minut. Po ich ustąpieniu często pojawia się senność, przygnębienie, znieruchomienie (stupor).

Przewlekłe przyjmowanie może spowodować: zespół organiczny (dominują zaburzenia pamięci, intelektu), labilność nastroju (drażliwość, niepokój, przygnębienie), zaburzenia snu, szybkie męczenie się, zaburzenia koordynacji ruchowej (charakterystyczny chód), oczopląs.

Osoby zażywające rozpuszczalniki lotne są blade, wyniszczone, z przekrwionymi spojówkami. W badaniach laboratoryjnych stwierdza się uszkodzenia wątroby, nerek, układu krwionośnego..

Ostre zatrucie.

Wdychając substancje lotne - na przykład opary z worka foliowego, bezpośrednio z pojemnika - niezwykle łatwo dochodzi do przedawkowania. Występuje wówczas nagłe, gwałtowne pobudzenie z utratą przytomności. Może nawet nastąpić zgon. Niekiedy dochodzi też do śmierci przez uduszenie workiem foliowym. Ostre zatrucie może przebiegać także z napadami drgawkowymi, obrzękiem płuc, zaburzeniami oddychania i krążenia oraz śpiączką.

4. Zjawisko narkomanii.

Ludzie zaczynają zażywać środki odurzające z różnych powodów: stres, niemożność pokonania trudności życiowych, ciekawość, szpan, moda. O groźnym obliczu narkomanii świadczą badania, które wykazały, że podczas gdy 10% spośród pijących alkohol staje się alkoholikami, to aż 75% zażywających narkotyki zostaje narkomanami. Zawsze znajdą się ludzie, którzy będą chcieli osiągnąć zyski z produkcji i handlu środkami odurzającymi.

W sytuacji gdy 1 kg kokainy u producenta kosztuje 500 $, a u detalisty ten sam kilogram 20 tys. USD, oraz jeżeli cena amfetaminy produkowanej w Polsce wzrasta dwudziestokrotnie na drodze producent - detalista, jest oczywistym, że zawsze znajdą się chętni łatwego zarobku.

Obecnie w Polsce bez żadnych problemów można kupić wszystko, od marihuany do kokainy. Ceny, porównując ze światowymi, są niskie, zwłaszcza amfetamina jest w Polsce tania. Można u nas mówić o swego rodzaju dumpingu. Producenci i dealerzy profesjonalnie dbają o stworzenie nowych rynków zbytu. Przykładem tego jest rozdawanie narkotyków za darmo, ale tylko pierwszy raz (np. w szkołach - znaczki LSD). W połowie lat dziewięćdziesiątych ujawniono 612 takich przypadków.

Amfetamina, LSD, marihuana i nowe narkotyki są zupełnie inne niż dotychczasowy pospolity „kompot”. To często estetycznie opakowane proszki, papierosy, tabletki. Można ich używać nie zwracając na siebie uwagi, bez zastrzyków i obawy zarażenia AIDS. Strzykawka z kompotem wywołuje u większości ludzi barierę strachu. Takich obaw nie ma przy próbach z innymi, równie groźnymi narkotykami w proszku lub tabletkach. Gdy brak jest pieniędzy na zdobycie narkotyków, pozostaje jeszcze przestępstwo.

Liczba narkomanów znajdujących się w policyjnej ewidencji systematycznie wzrasta. Oczywiście są to tylko ci, którzy w związku z nałogiem weszli w konflikt z prawem. Od kilku lat liczba zgonów w związku z nadużywaniem narkotyków oscyluje w granicach 150-180 przypadków.

Wiek osób uzależnionych kształtuje się w przedziale 17-25 lat. Ostatnio wiek osób, które zetknęły się z narkotykami po raz pierwszy obniżył się, ponieważ handlarze, oprócz klubów studenckich i szkół średnich dotarli do gimnazjów. Około 40% uczniów zetknęło się z narkotykami i wie, gdzie je można kupić. Według szacunkowych danych MZiOS liczba osób nałogowo zażywających narkotyki wynosi 30-40 tys.

Pełna realizacja nałożonych na Policję obowiązków w zakresie walki z narkomanią i przestępczością z nią związaną wymaga posiadania przez policjantów zajmujących się tym zagadnieniem, bogatego i ciągle aktualizowanego zasobu wiedzy o zjawisku i szeroko rozumianej problematyce dotyczącej przestępczości narkotykowej. Dlatego policjanci powinni opanować wiedzę która dałyby funkcjonariuszowi możliwość swobodnego poruszania się w tematyce społeczno-prawnej powyższego zagadnienia. Równolegle należy zapewnić sobie dopływ informacji dotyczących środowiska samych narkomanów, czy też środowisk zagrożonych, indywidualnych osób - narkomanów, osób produkujących, sprzedających oraz rzeczy - narkotyków, przyrządów do produkcji itp. Dopiero zdobyty w ten sposób pełen obraz pozwoli na nasilenie skutecznych działań powodujących zmniejszanie się skali zjawiska.

ROZDZIAŁ XXXII

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO WOLNOŚCI I WOLNOŚCI SEKSUALNEJ

Anna Podgórska

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko wolności, wolności seksualnej.

Art. 189 kk. przewiduje odpowiedzialność za bezprawne pozbawienie człowieka wolności w sensie fizycznym.

Dla bytu przestępstwa, istotnym jest, aby powstał skutek w postaci chociażby krótkotrwałego pozbawienia wolności.

Sprawca może się dopuścić tego przestępstwa zarówno przez działanie (np. zamknięcie w pomieszczeniu, związanie, zabranie kul lub wózka inwalidzie), jak i przez zaniechanie. Popełnienie przestępstwa z zaniechanie będzie miało miejsce gdy sprawca nie uwalnia człowieka wbrew ciążącemu na niemu obowiązkowi.

Odpowiedzialności będzie podlegał sprawca, który pozbawia człowieka wolności czynem umyślnym w obu zamiarach.

Art. 189 § 2 kk. jest postacią kwalifikowaną z uwagi na czas oraz sposób pozbawienia osoby wolności.

Kryterium czasowe dotyczy pozbawienia wolności osoby przez okres powyżej 7 dni. Drugim elementem kwalifikującym jest szczególnie udręczenie, czyli takie zachowanie sprawcy, które wykracza poza zakres niezbędny do zatrzymania ofiary w określonym miejscu i służą wyrządzeniu jej dodatkowych cierpień fizycznych i psychicznych (np. głodzenie ofiary, torturowanie, zamkniecie osoby zdrowej psychicznie w szpitalu psychiatrycznym).

Przestępstwo to często pozostaje w zbiegu z innymi przestępstwami, np. zgwałceniem, narażeniem osoby na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, uszkodzeniem ciała.

Groźbą karalną nazywane jest przestępstwo z art. 190 kk. Dla bytu tego przestępstwa spełnione muszą być łącznie następujące przesłanki:

1. sprawca grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa np. pobiciem, podpaleniem, zabójstwem, zniszczeniem mienia,

2. przestępstwo to ma być popełnione na szkodę osoby, wobec której groźba jest wypowiadana lub na szkodę osoby dla niej najbliższej.

3. groźba wzbudza u pokrzywdzonego obawę, że zostanie spełniona,

4. obawa ta jest uzasadniona.

(Wyrok SN z dn. 24.08.1987r., OSNKW nr 3-4/88, poz. 21).

„Groźba może być wyrażona nie tylko słownie, lecz przez każde zachowanie sprawcy, jeżeli w sposób nie budzący wątpliwości uzewnętrznia ono groźbę popełnienia przestępstwa na szkodę osób wymienionych w tym przepisie i wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę spełnienia”

Tak więc dla bytu przestępstwa konieczny jest skutek w postaci uzasadnionej obawy spełnienia groźby. Obawa spełnienia groźby podlega ocenom subiektywnym opartym na zdrowym rozsądku.

Przestępstwa tego można dopuścić się tylko działając umyślnie w zamiarze bezpośrednim.

Groźbą bezprawną (art. 115 § 12 kk.) jest zachowanie, które może polegać na:

1. groźbie o której mowa w art. 190 kk.,

2. groźbie spowodowania postępowania karnego,

3. groźbie rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci ofiary lub osoby dla nie najbliższej.

Groźba bezprawna jest pojęciem szerszym i zawiera w swej definicji groźbę karalną (art. 191 kk.). Stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia innej osoby do określonego zachowania się stanowi klasyczny przykład przestępstwa przeciwko wolności w sferze swobody podejmowania i realizacji decyzji woli.

Przemoc polega na działaniu za pomocą siły fizycznej przeważającej czyjąś siłę. W przepisie chodzi wyłącznie o przemoc wobec osób, a nie rzeczy.

(Wyrok SN z dn. 14.05.1982r., sygnatura IV KR 75/82 - nie publikowany).

„Przestępstwo z art. (...) polega na użyciu przemocy lub groźby w zamiarze osiągnięcia określonego celu. Jest ono dokonane już z chwilą użycia przemocy lub groźby, nie zaś dopiero z chwilą podporządkowania się zmuszonego woli zmuszającego.

Jest to przestępstwo czynnościowe, a więc formalne, nie zaś znamienne skutkiem”

Omawiane przestępstwo obejmuje zmuszanie do określonego działania (czyli zachowania czynnego), zaniechania (czyli powstrzymania się od konkretnego działania), znoszenia polegającego na bierności, niereagowaniu przez pokrzywdzonego na postępowanie sprawcy.

W art. 191 § 2 kk. ustawodawca wprowadził zaostrzoną karalność za wymuszenie - w wypadku zastosowania przemocy wobec osoby lub groźby bezprawnej - zwrotu wierzytelności.

Podmiotem tego przestępstwa może być nie tylko wierzyciel, lecz także osoba trzecia stosująca przemoc lub groźbę w celu „wyegzekwowania” wierzytelności należnej osobie trzeciej (najczęściej „zlecającej” to zadanie za odpowiednią opłatą).

Odpowiedzialność za popełnienie przestępstwa zgwałcenia przewiduje art. 197 kk.

Zgwałcenie jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem jest doprowadzenie innej osoby do „obcowania płciowego” lub zgodnie z § 2 do poddania się „innej czynności seksualnej”.

„Obcowanie płciowe” obejmuje swym zakresem znaczeniowym akty spółkowania oraz jego surogaty, które można traktować jako ekwiwalentne spółkowaniu, gdy czynności, gdy czynność sprawcza polega na bezpośrednim kontakcie płciowym ciała sprawcy z organami płciowymi ofiary lub też z tymi częściami jej ciała, które sprawca traktuje równoważnie i na których lub za pomocą których wyładowuje swój popęd seksualny. Mogą to być stosunki analne, oralne, a nawet takie, które odbywane są z kilkuletnimi dziećmi o niewykształconych jeszcze narządach płciowych”

(Uchwała SN z dn. 19.05.1999r., OSNKW nr 7-8/99, poz. 37)

„Inna czynność seksualna”, w rozumieniu art. 200 § 1 kk. (a także w rozumieniu art. 197 § 2 kk. oraz art. 198 i 199 kk.) to takie zachowanie, nie mieszczące się w pojęciu „obcowania płciowego”, które związane jest z szeroko rozumianym życiem płciowym człowieka, polegające na kontakcie cielesnym sprawcy z pokrzywdzonym lub przynajmniej na cielesnym i mającym charakter seksualny zaangażowaniu ofiary.”

Środkami, jakie stosuje sprawca w omawianym przestępstwie są:

1. przemoc - czyli takie oddziaływanie fizyczne na osobę pokrzywdzoną, które mają uniemożliwić lub przełamać opór ofiary,

2. groźba bezprawna (art. 115 §12 kk.),

3. podstęp - zarówno wprowadzenie w błąd lub wykorzystanie błędu, stosowanie metod lub środków, które bądź eliminują opór osoby pokrzywdzonej, bądź też wyłączają świadome wyrażanie przez nią decyzji woli. Taki charakter ma podstępne odurzenie ofiary narkotykiem, wprowadzenie jej w stan snu hipnotycznego, dokonanie zgwałcenia pod pozorem lekarskiego badania ginekologicznego.

(Wyrok SN z dn. 16.09.1974r., OSNKW 1974, poz. 229)

„Nie stanowi podstępu nakłanianie pełnoletniej, znającej działanie alkoholu kobiety do picia napojów alkoholowych, chociażby nakłaniający miał na celu odbycie z odurzoną alkoholem stosunku płciowego. Nie będzie też stanowić takiego podstępu np. oszukańcze przyrzeczenie małżeństwa lub tym bardziej oszukańcze przyrzeczenie małoletniej rekompensaty za poddanie się czynowi nierządnemu.”

Art. 197 § 3 kk. przewiduje kwalifikowany typ zgwałcenia ze względu na działanie sprawcy:

1. ze szczególnym okrucieństwem, lub

2. wspólnie z inną osobą

„Szczególne okrucieństwo” ujmuje się przede wszystkim z punktu widzenia dużego nasilenia zastosowanej przez sprawcę przemocy, brutalności, znęcania się nad ofiarą i innych drastycznych sposobów działania. Miarą szczególnego okrucieństwa jest rażąca dysproporcja użytych środków w stosunku do celu, jakim jest przełamanie oporu ofiary.

1. Wstępne czynności wykrywcze w sprawach o zgwałcenia.

Do podstawowych czynności po uzyskaniu informacji o zgwałceniu należą:

• udzielenie lub zorganizowanie pomocy lekarskiej,

• zabezpieczenie miejsca zdarzenia, śladów i dowodów rzeczowych,

• wszczęcie pościgu, dokonanie penetracji terenu,

• przeprowadzenie kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia,

• przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie i wniosku o ściganie,

• dokładne przesłuchanie osoby pokrzywdzonej oraz innych świadków.

Protokół przesłuchania osoby pokrzywdzonej w charakterze świadka powinien zawierać:

• opis okoliczności poprzedzających zdarzenie,

• opis działania i zachowania się sprawcy podczas dokonywania przestępstwa,

• opis zachowania się sprawcy po zdarzeniu,

• rysopis sprawcy z uwzględnieniem cech szczególnych,

• inne okoliczności.

ROZDZIAŁ XXXIII

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO OBROTOWI PIENIĘDZMI I PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI ORAZ PRZECIWKO WIARYGODNOŚCI DOKUMENTÓW.

Marek Konopacki

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów.

Art. 270 § 1 kk. - fałsz materialny.

Rodzajowy przedmiot ochrony - zaufanie do treści dokumentów, jako formalnego sposobu stwierdzania stosunków prawnych.

Bezpośredni przedmiot ochrony - autentyczność dokumentów.

Dla istoty przestępstwa nie ma znaczenia kwestia korzyści. Niezbędny jest jednak zamiar użycia dokumentu jako autentycznego.

Pojęcie podrobienie oznacza sporządzenie dokumentu nowego, z zachowaniem pozorów autentyczności, w sposób stwarzający wrażenie, że pochodzi od organu lub osoby, w której imieniu został sporządzony

Pojęcie przerobienie oznacza przekształcenie dokumentu już istniejącego, poprzez nadania mu innej niż pierwotna treści

Użycie dokumentu to jego wykorzystanie jako przedmiotu mającego znaczenie prawne.

Definicję dokumentu zawiera art. 115 § 14 kk.

Podmiot przestępstwa jest powszechny.

Strona podmiotowa umyślność w zamiarze bezpośrednim (przy fałszowaniu), używanie sfałszowanego dokument może być dokonane także w zamiarze ewentualnym.

Art. 270 § 2 kk. - przestępstwo to polega na wypełnieniu blankietu opatrzonego cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę lub używaniu takiego dokumentu.

Blankiet to arkusz papieru z wydrukowanym tekstem, rubrykami do wypełnienia lub czysty arkusz z nadrukiem, pieczątką imienną lub instytucji itp., to np. oświadczenie majątkowe, upoważnienie do odbioru pieniędzy, towaru, pełnomocnictwo, zeznanie podatkowe.

Strona podmiotowa - jak w art. 270 § 1 kodeksu karnego.

Art. 270 § 3 kk. określa karalność przygotowania do przestępstwa określonego w § 1. Przygotowanie może polegać na wchodzeniu w posiadanie wzorów dokumentów urzędowych, przygotowywaniu pieczęci lub narzędzi mających służyć fałszowaniu

Art. 271 § 1 kk. - poświadczenie nieprawdy (fałsz intelektualny).

Bezpośredni przedmiot ochrony - prawidłowość pism urzędowych i zaufanie do tego, co w nich stwierdzono.

Przestępstwo to polega na wystawieniu przez osobę upoważnioną dokumentu autentycznego od strony formalnej, ale zawierającego niezgodną z rzeczywistością treść.

Strona przedmiotowa - polega na wystawieniu dokumentu stwierdzającego okoliczności nieistniejące, bądź na zatajeniu prawdy, którą należało stwierdzić.

Poświadczenie musi dotyczyć okoliczności istotnej, mającej znaczenie prawne, czyli takiej, z której mogą wynikać konsekwencje w sferze czyichś praw i obowiązków.

§ 2 - wypadek mniejszej wagi

§ 3 - typ kwalifikowany ze względu na cel w jakim działa sprawca a jest nim osiągnięcie korzyści majątkowej lub osobistej

Korzyść majątkowa - art. 115§4 kk.

Korzyść osobista - to świadczenie o charakterze niemajątkowym np. odbycie stosunku seksualnego

Strona podmiotowa - umyślność w obu zamiarach. W § 3 tylko w zamiarze bezpośrednim.

Podmiot - indywidualny, sprawcą może być tylko funkcjonariusz publiczny lub osoba, która jest upoważniona do wystawienia dokumentu. Pojęcie to obejmuje osoby, które na mocy regulacji otrzymują prawo do sporządzenia dokumentu, któremu podobnie jak w przypadku dokumentu sporządzonego przez funkcjonariusza, przysługuje cecha zaufania publicznego (np. lekarz, nauczyciel akademicki potwierdzający zaliczenie egzaminu itp.).

Art. 272 kk. - wyłudzenie poświadczenia nieprawdy (fałsz intelektualny pośredni).

Przedmiot ochrony -jak w art. 271 kk.

Strona przedmiotowa- polega na wyłudzeniu poświadczenia nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd wystawcy dokumentu, przez co wystawiony w dobrej wierze dokument zawiera treść niezgodną z rzeczywistością.

Wprowadzenie w błąd ma miejsce wtedy, gdy sprawca przyczynia się do powstania mylnego wyobrażenia o stanie rzeczy, do którego ma odnosić się poświadczenie.

Pojęcia funkcjonariusza publicznego i osoby uprawnionej do wystawienia dokumentu wyjaśnione zostały przy omawianiu art. 271 kk.

Podmiot - powszechny.

Strona podmiotowa - umyślność.

Art. 273 kk.

Przedmiot ochrony - wiarygodność dokumentów ich aspekcie dowodowym.

Strona przedmiotowa - przestępstwo to polega na użyciu dokumentów zawierających poświadczenie nieprawdy, określonych w art. 271 i 272 kk.

Podmiot - powszechny.

Strona podmiotowa - umyślność.

Art. 274 kk.

Przedmiot ochrony - wiarygodność dokumentów stwierdzających tożsamość osoby

Strona przedmiotowa - przestępstwo to polega na zbyciu własnego lub cudzego dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby.

Zbycie to wszelkie czynności prowadzące do przejęcia władztwa nad dokumentem przez inną osobę.

Przedmiot bezpośredniego działania - dokument stwierdzający tożsamość:

• dowód osobisty, tymczasowy dowód osobisty, tymczasowe zaświadczenie tożsamości (w rozumieniu art. 3 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych - tekst jednolity Dz.U. nr 32 poz. 174 z 1984 r.),

• paszport, paszport dyplomatyczny, paszport służbowy MSZ, paszport blankietowy w rozumieniu art. 1 i 2 Ustawy z 29 listopada 1990 r. o paszportach - Dz.U. nr 2, poz. 5 z 1991 r.),

• dokument paszportowy należący do cudzoziemca, karta stałego pobytu, karta czasowego pobytu, dokument podróżny, tymczasowy dokument podróżny (w rozumieniu ustawy z 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach - Dz.U. nr 114, poz. 739 z 1997 r.).

Nie są dokumentami stwierdzającymi tożsamość wszelkiego rodzaju legitymacje służbowe, szkolne, studenckie oraz prawo jazdy.

Podmiot - powszechny

Strona podmiotowa - umyślność

Art. 275 kk.

Przedmiot ochrony - wiarygodność dokumentów stwierdzających tożsamość osoby albo jej prawa majątkowe, prawo dysponowania tymi dokumentami przez osobę, której dotyczą.

§ 1

Strona przedmiotowa.

Czynność sprawcza polega na:

• posługiwaniu się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe, czyli wszelkie czynności związane z wykorzystaniem funkcji, jakie pełnią te dokumenty; może np. przybrać postać legitymowania się przed uprawnionymi organami

• kradzieży, czyli bezprawnym wyjęciu spod władztwa osoby dotychczas władającej dokumentem i objęcie we własne władanie przez sprawcę

• przywłaszczenie, czyli rozporządzenie dokumentem znajdującym się w posiadaniu przywłaszczającego.

Przedmiot bezpośredniego działania:

• dokument stwierdzający tożsamość osoby - pojęcie omówione przy art. 274 kk.

• dokument stwierdzający prawa majątkowe osoby - każdy dokument, któremu na gruncie obowiązującego prawa przysługuje domniemanie, iż osoba w nim wskazana posiada określone prawa majątkowe (z wyjątkiem dokumentów określonych w art. 115 § 9 kk.)

§ 2

Czynność sprawcza polega na przewożeniu, przenoszeniu lub przesyłaniu dokumentu poza terytorium RP

Podmiot - powszechny.

Strona podmiotowa - umyślność.

Art. 276 kk.

Przedmiot ochrony - prawo do dysponowania dokumentami.

Strona przedmiotowa. Czynność sprawcza polega na:

• zniszczeniu, czyli unicestwieniu, bądź tak znacznym uszkodzeniu, że dany dokument faktycznie przestaje istnieć

• uszkodzeniu, czyli takim oddziaływaniu na dokument, które powoduje jego częściowe zniszczenie lub ograniczenie funkcji, jakie może on pełnić w obrocie prawnym

• uczynieniu bezużytecznym, czyli takim zmienieniu dokumentu, iż nie może on nadal pełnić przypisanych mu funkcji

• ukryciu, czyli utajnieniu miejsca jego przechowywania

• usunięciu, czyli wszelkich czynnościach prowadzących do uczynienia go niedostępnym dla osób uprawnionych.

Przedmiot bezpośredniego działania - jakikolwiek dokument.

Podmiot - powszechny, jego sprawcą nie może być jednak osoba, która ma wyłączne prawo dysponowania dokumentem.

Strona podmiotowa - umyślność

1. Wybrane przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.

Art. 310 § 1 kk.

Przedmiot ochrony - niezakłócony i bezpieczny obrót pieniędzmi i papierami wartościowymi oraz dokumentami objętymi ochroną przepisu, nie mającymi charakteru papierów wartościowych. Przepis chroni także bezpieczeństwo gospodarki, interesy państwa jako jedynego podmiotu uprawnionego do emisji pieniędzy a także interesy podmiotów biorących udział w bardzo szeroko rozumianym obrocie gospodarczym.

Strona przedmiotowa.

Przedmiot bezpośredniego działania:

• Polski albo obcy pieniądz - aktualnie będące w obiegu znaki pieniężne Rzeczypospolitej Polskiej, innych państw oraz Unii Europejskiej.

Przedmiotem czynności wykonawczej nie są pieniądze wycofane z obiegu, chociażby podlegały wymianie w banku.

• Inny środek płatniczy - to m.in. weksle, czeki, bony towarowe umożliwiające otrzymanie w zamian za nie towaru o wartości oznaczonej na bonie

• Dokumenty uprawniające do otrzymania sumy pieniężnej to np. obligacje, losy umowy pożyczki.

• Dokumenty zawierające obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach, np. świadectwa założycielskie zobowiązujące do wypłaty udziału w zyskach, kupony dywidendy uprawniające do otrzymania dywidendy w spółce itd.

• Dokumenty stwierdzające uczestnictwo w spółce, np. umowa spółki, w której wymieniono z imienia i nazwiska wspólników, lista wspólników sporządzona przez zarząd spółki.

Czynność sprawcza polega na:

• podrabianiu, czyli wykonaniu imitacji, mającej uchodzić za oryginał, innymi słowy to nadanie cech oryginału dowolnemu przedmiotowi, którym zazwyczaj będzie papier, w taki sposób by mógł on uchodzić za prawdziwy środek płatniczy lub dokument, o którym mowa w przepisie,

• przerobieniu pieniądza, innego środka płatniczego lub dokumentu polega na zmianie jego dotychczasowego kształtu, treści, formy polegającej zazwyczaj na zmianie wysokości nominału (czyli przerobienie istniejącego oryginału, poprzez nadanie mu nowej treści)

• usunięciu oznaki umorzenia - tzn. usunięciu znaku wskazującego na unieważnienie pieniądza, środka płatniczego lub dokumentu. Może polegać na wywabieniu, wymazaniu lub zamazaniu oznaczenia.

Czynność sprawcza polega na:

• puszczeniu w obieg - czyli posłużeniu się jako autentycznym, w wyniku którego pieniądz, środek płatniczy lub dokument przechodzi w posiadanie innych osób lub instytucji; może polegać na płaceniu, daniu tzw. napiwku, podarowaniu itd.

• przyjmowaniu - przejęciu władztwa od dotychczasowego posiadacza

• przechowywaniu - utrzymywaniu w swoim władztwie (może trwać krótko, ponieważ czas przechowywania nie jest ograniczony żadnym terminem

• pomocy do zbycia - np. w formie pośrednictwa między zbywającym a nabywcą

• pomocy w ukryciu - mogącej polegać na znalezieniu kryjówki czy wskazaniu osób mogących ukryć przedmioty przestępstwa.

Art. 310 § 3 kk.

Wypadek mniejszej wagi - ocena wagi czynu jest związana z wartościowaniem ogółu elementów podmiotowych (dotyczących sprawcy ) i przedmiotowych (dotyczących czynu ), wpływających na zmniejszenie stopnia bezprawia

Art. 310 § 4 kk.

Określa odpowiedzialność za przygotowanie do przestępstw określonych w art. 310§1 lub 2 kk. Przygotowanie należy rozumieć w znaczeniu nadanym temu pojęciu przez art. 16§1 kk.

Podmiot- powszechny.

Strona podmiotowa - umyślność.

Art. 312 kk.

Przedmiot ochrony - jak w art. 310 kk.

Strona przedmiotowa.

Czynność sprawcza polega na puszczeniu w obieg, czyli przekazaniu sfałszowanego środka płatniczego lub wskazanych w przepisie dokumentów komuś innemu.

Przedmiot bezpośredniego działania - jak w art. 310 kk.. Sprawca tego przestępstwa puszcza w obieg sfałszowany pieniądz, inny środek płatniczy albo dokument, który wcześniej otrzymał jako prawdziwy. Czynności te zazwyczaj zostają podjęte przez sprawcę w celu uniknięcia straty związanej z otrzymaniem sfałszowanego pieniądza. Otrzymując ww. przedmioty sprawca jest przekonany o ich autentyczności, dopiero po ich otrzymaniu stwierdza ich fałszywość i mając tego świadomość puszcz je w obieg.

Podmiot - powszechny.

Strona podmiotowa - umyślność.

1. Wstępne czynności wykrywcze.

Czynności podejmowane przez Policję po uzyskaniu informacji o fałszerstwie uzależnione są od następujących czynników:

1. źródło informacji o fałszerstwie oraz okoliczności zgłoszenia,

2. rodzaj i sposób dokonania fałszerstwa,

3. etap fałszerskiej działalności, którego dotyczy pierwsza informacja,

4. jakość i liczba ujawnionych falsyfikatów,

5. taktyka kolportażu.

Algorytm wstępnych czynności wykrywczych:

1. przejąć falsyfikaty wraz z protokołem jego zatrzymania,

2. zebrać wszystkie informacje od osób, które zetknęły się falsyfikatem,

3. wykonać niezbędne czynności wobec osoby podejrzanej o kolportaż (przeszukanie osoby, pomieszczeń, pojazdów, itp.),

4. zabezpieczyć banknot przed zniszczeniem oraz dokonać oględzin pod kątem jego wyglądu, jakości i cech rozpoznawczych,

5. opracować informacje z dokonanych ustaleń i zgodnie z zasadami obiegu informacji przesłać do jednostki nadrzędnej,

6. dokonać wstępnego typowania kolporterów i fałszerzy oraz poddać ich operacyjnemu sprawdzeniu,

7. zabezpieczony falsyfikat przesłać niezwłocznie do badań specjalistycznych w odpowiedniej instytucji.

2. Taktyka prowadzenia czynności wykrywczych w sprawach o fałszerstwa.

Czynności Policji powinny być ukierunkowane na:

• ustalenie i rozpoznanie zakładów pracy, oraz innych miejsc w których mogą być produkowane falsyfikaty lub zatrudnione osoby, które ze względu na kwalifikacje lub dostęp do odpowiednich urządzeń i surowców mogą prowadzić działalność fałszerską,

• wytypowanie osób podejrzanych o prowadzenie działalności fałszerskiej tego samego lub podobnego typu. W stosunku do wszystkich wytypowanych osób należy prowadzić szczegółowe wywiady w miejscu zamieszkania, zatrudnienia, przebywania,

• aktywizację sieci osobowych źródeł informacji oraz zlecenie jej konkretnych zadań w przedmiotowej sprawie,

• zapoznanie wszystkich policjantów danej jednostki Policji z informacjami dotyczącymi fałszerstwa,

• prowadzenie szerokich działań koordynacyjnych z innymi pionami i jednostkami Policji,

• podejmowanie działań zmierzających do lokalizacji ośrodka fałszerskiego.

ROZDZIAŁ XXXIV

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO DZIAŁALNOŚCI INSTYTUCJI PAŃSTWOWYCH I SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Marek Konopacki

Sławomir Prusik

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządu terytorialnego.

Rodzajowym przedmiotem ochrony przestępstwa rozdziału XXIX jest prawidłowe funkcjonowanie państwowych i samorządu terytorialnego.

Instytucja państwowa to organy państwowe tzn. organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, organ kontroli państwowej wraz z obsługującymi ją urzędami, instytucje sprawujące zarząd państwowy np. NBP, ZUS, PAN oraz należące do państwa szkoły, szpitale itd.

Instytucje samorządu terytorialnego to działające na podstawie ustawy jego organy i organy kontroli oraz należące do samorządu szkoły, przedszkola itd.

Pojęcie funkcjonariusza publicznego określa art. 115 § 13 kk.

Nie są funkcjonariuszami publicznymi pracownicy administracji państwowej lub samorządu pełniący wyłącznie czynności usługowe np. kierowca, sprzątaczka, nauczyciel, nauczyciele akademiccy nie pełnią funkcji w administracji szkoły, lekarze, felczerzy, pielęgniarki zatrudnieni w publicznym Z.O.Z.

Nie są funkcjonariuszami: dyrektor przedsiębiorstwa czy prezes spółdzielni, chyba że mają prawo wydawania decyzji administracyjnych, jak też konduktor PKS.

Art. 222 § 1 kk.

Zachowanie sprawcy polega na naruszeniu nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej.

Pojęcie nietykalności cielesnej zawiera art.217 § 1 kk.

Przestępstwo formalne.

W przypadku naruszenia czynności narządu ciała wystąpi kumulatywna kwalifikacja prawna z artykułem 157 § 1 lub § 2 kk.

Osobą przybraną funkcjonariuszowi do pomocy jest nie tylko ten, kto został wyrażenie wyznaczony lub wezwany, ale także osoba pomagającą samorzutnie funkcjonariuszowi w wykonywaniu jego obowiązków służbowych za jego wiedzą i aprobatą.

Naruszenie nietykalności cielesnej musi nastąpić w czasie pełnienia obowiązków służbowych lub w związku z ich pełnieniem, co oznacza, że gdyby pokrzywdzony nie pełnił tych obowiązków, to do zdarzenia by nie doszło.

Umyślność w obu zamiarach.

Art. 223 kk.

Czynną napaścią jest wszelkie działanie podjęte w celu wyrządzenia krzywdy fizycznej, wykazująca pewien stopień zaawansowania choćby cel nie został osiągnięty.

By wystąpiło przestępstwo czynnej napaści sprawca:

• musi działać wspólnie i w porozumieniu z dwiema innymi osobami albo

• musi używać broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego.

O „używaniu” można mówić, gdy rzeczy te służą do realizacji czynnej napaści.

Nie jest używaniem demonstrowanie danego przedmiotu. Inny podobnie niebezpieczny przedmiot to rzecz, której typowe użycie może spowodować także skutki jak użycie broni palnej czy noża. Nie jest użyciem broni palnej posłużenie się nie nabitym pistoletem, jak też straszakiem czy zbliżonym do niego przedmiotem.

Umyślność w zamiarze bezpośrednim. Przestępstwo formalne.

Art. 224 § 1 kk.

Przemoc to siła fizyczna przewyższająca cudzą siłę. Może tu być użyta zarówno wobec osoby jak też rzeczy celem podporządkowania osób.

Groźba bezprawna art. 115 § 12 kk.

Wywieranie wpływu to oddziaływanie i powodowanie zmiany czyjegoś zachowania, zakłóceń lub utrudnień np. okupacja budynku.

Przestępstwo formalne. Umyślność w obu zamiarach.

Art. 224 § 2 kk.

Przestępstwo formalne popełnione z chwilą zastosowania przemocy lub groźby bezprawnej celem zmuszenia do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej.

Prawna czynność służbowa to czynność zgodna z upoważnieniem funkcjonariusza i przyjętym trybem postępowania.

Art. 224 § 3 kk.

Typ kwalifikowany przestępstwa z § 2, ze względu na następstwa w postaci ciężkiego lub średniego uszczerbku na zdrowiu.

Przestępstwo umyślne - nieumyślne.

Art. 225 kk.

Utrudnienie kontroli.

Udaremnienie polega na zachowaniach uniemożliwiających przeprowadzenie kontroli, a utrudnienie na powodowaniu przeszkód w jej przeprowadzeniu.

Umyślność w obu zamiarach.

Art. 226

Znieważanie oznacza zachowanie, które według przyjętych norm kulturowo - obyczajowych stanowi wyraz pogardy. Godność człowieka czy instytucji jest pojmowania tu w sposób obiektywny.

Znieważenie następuje przez uwłaczanie godności osoby czy instytucji, używanie inwektyw, obelg, epitetów, obelżywych słów lub gestów.

Umyślność w obu zamiarach.

§ 3

Działanie sprawcy musi być publiczne tj. jest lub może być dostrzegalne dla bliżej nieokreślonej liczby osób lub następować za pomocą środków masowego przekazu.

Konstytucyjnym organem RP jest organ wymieniony w Konstytucji.

Art. 227 kk.

Podawanie się za funkcjonariusza publicznego to wszelkie zachowanie polegające na podszywaniu się pod funkcjonariusza i wykonywaniu czynności do dokonywania których jest on uprawniony.

Umyślność w zamiarze bezpośrednim.

Art. 228 kk.

Łapownictwo bierne (sprzedajność urzędnicza).

Funkcję publiczną pełnią funkcjonariusze publiczni oraz inne osoby - decyduje o tym charakter funkcji tej osoby.

Korzyści majątkowe art. 115 § 4 kk. może odnosić się zarówno do osoby biorącej łapówkę jak też innej osoby i daje się przeliczyć na pieniądze.

Korzyść osobista nie daje się przeliczyć na pieniądze a może odnieść się tylko do danej osoby np. odbywanie stosunku seksualnego.

Związek między pełnioną funkcją publiczną a przyjęta korzyścią albo jej obietnicą lub żądaniem zachodzi zarówno wtedy, gdy dotyczy konkretnej czynności za dokonanie której się ją otrzymuje, jak i wówczas, gdy chodzi o pozytywne nastawienie tej osoby na przyszłość.

Żądanie udzielenia korzyści polega na oświadczeniu lub oznajmieniu w inny sposób, że pełniący funkcję domaga się udzielenia mu korzyści.

Przez „przepis prawa” należy rozumieć normę prawną powszechnie obowiązującą ustawę, rozporządzenie ale również np. regulaminy wojskowe.

Nie jest czynnością służbową naruszającą przepis prawa, jeżeli decyzja osoby pełniącej funkcję publiczną wynika ze swobodnego uznania.

Umyślność w obu zamiarach. Przestępstwo formalne.

Korzyść majątkowa znacznej wartości art. 115 § 5 kk.

Art. 228 § 4 - tylko umyślność w zamiarze bezpośrednim.

Sprawcą łapownictwa może być też osoba przyjmująca korzyść majątkową lub obietnicę, żądając lub uzależniając wykonanie czynności służbowych w związku z pełnieniem funkcji publicznej w państwie obcym lub organizacji międzynarodowej § 6

Art. 229 kk. łapownictwo czynne (przekupstwo).

Przestępstwo formalne dokonane w chwili udzielenia korzyści lub jej obietnicy.

A. Zoll uważa, że jeżeli osoba pełniąca funkcję publiczną nie przyjmuje oferowanej korzyści lub obietnicy to działanie osoby przekupującej skierowane bezpośrednio na udzielenie tej korzyści lub obietnicy jest już dokonaniem łapownictwa czynnego a nie usiłowaniem.

Umyślność w zamiarze bezpośrednim.

Art. 230 kk.

Płatna protekcja.

Powołanie się na wpływy w instytucji państwowej lub samorządu terytorialnego może polegać na powołaniu się na znajomość, przyjaźń, pokrewieństwo z osobą pracującą w danej instytucji.

Nie jest istotne, czy sprawca miał wpływ, czy go użył lub próbował użyć.

Muszą wystąpić łącznie oba wymienione w przepisie zachowania.

Przestępstwo formalne. Umyślność w zamiarze bezpośrednim.

Art. 231 kk.

Nadużycie funkcji.

Podmiot indywidualny - sprawcą może być tylko funkcjonariusz publiczny. Przyznanie przez przepis szczególny (np. ustawie o zawodzie lekarza) ochrony prawnej danej osobie np. lekarzowi nie stanowi podstawy do traktowania tej osoby jako funkcjonariusza publicznego.

Przekroczenie uprawnień oznacza działania nie mieszczących się w ramach kompetencji danego funkcjonariusza, jak również zachowanie do którego jest on uprawniony, ale niezgodnie z jego treścią. Niedopełnienie obowiązku polega bądź na jego całkowitym zaniechaniu lub spełnieniu go niezgodnie z jego treścią.

Istotną szkodą jest niewątpliwie szkoda majątkowa znacznej wartości ale może być też uznana inna szkoda zarówno majątkowa jak i niemajątkowa.

§ 1 Umyślność w obu zamiarach. Przestępstwo formalne.

§ 2 Umyślność w zamiarze bezpośrednim. Przestępstwo formalne.

§ 3 Przestępstwo skutkowe. Nieumyślność.

§ 4 Klauzula subsydiarności - do § 2.

2. Czynności wykrywcze w sprawach o łapownictwo.

Przestępstwo łapownictwa z uwagi na swój charakter jest jednym z trudniejszych zarówno, jeżeli chodzi o jego ujawnienie, jak i udowodnienie winy sprawcy. Nie pozostawia ono, tak jak większość innych przestępstw np. kradzież z włamaniem, rozbój, zabójstwo, widocznych zmian w świecie zewnętrznym.

Zjawisko polegające na wręczaniu urzędnikom, przyjmowaniu przez nich nienależnych im korzyści, stało się przestępstwem z chwilą rozwoju państwa, rozbudowy aparatu urzędniczego. Wielu urzędników posiadających pewne uprawnienia z racji sprawowania swych funkcji zaczęło je wykorzystywać w celach sprzecznych intencją, a mianowicie do czerpania dla siebie korzyści.

Powyższe przestępstwo określono mianem łapownictwa, ponieważ przekazywanie łapówki odbywa się zazwyczaj ręki do ręki. W słowniku etymologicznym można zauważyć, że „ łapowe”, „ łapownik” „ łapówki” pochodzą od słowa „ łapa”, „ dłoń”. Można, więc powiedzie, że pojęcie „ łapownictwo” wskazuje na sposób popełniania przestępstwa ( modus operandi) i obejmuje swym znaczeniem pojęciowym, zarówno branie, jak i dawanie łapówki.

2.1. Formy łapownictwa( typologia w ujęciu kryminalistycznym)

Jako formy łapownictwa możemy wyróżnić:

1. Łapownictwo klasyczne- samoistne ( sprzedajność i przekupność)

Cechy:

• Łapówka służy tu lub ułatwia załatwienie konkretnej sprawy na korzyść przekupującego,

• Nie towarzyszą mu inne przestępstwa,

• Z reguły występuje jednorazowo,

• Występuje mało symptomów tego łapownictwa,

• Przestępstwo jest popełnianie z reguły przez dwie osoby,

• Inicjatywa wychodzi zwykle od petenta.

Są to czyny, w których przestępstwo najczęściej popełnia petent i osoba pełniąca funkcję publiczną, a kontakty przestępcze tych osób ograniczają się tylko do samego faktu czynu przestępczego.

2. Łapownictwo gospodarcze- zorganizowane.

Ta forma łapownictwa określana jest jako działalność porozumieniu określonych osób lub grup ludzi, którzy na bazie działalności gospodarczej, administracyjnej systematycznie udzielają osobom pełniącym funkcje publiczne, łapówki w celu odstąpienia od czynności służbowych.

Cechy:

• Występuje grupa sprawców,

• Bazą działalności przestępczej jest określona działalność gospodarcza, administracyjna,

• Łapówki są środkiem służącym do popełnienia innych przestępstw,

• Pieniądze i inne przedmioty przekupstwa pochodzą z innych przestępstw,

• Przestępstwo występuje wielokrotnie,

• Skład grupy to kierownictwo instytucji, osoby z nadzoru i kontroli,

• Występuje wiele symptomów przestępczej działalności.

1. Proces wykrywczy w sprawach o łapownictwo.

Proces wykrywczy to ogół działań organów ścigania polegających na zbieraniu, uzupełnianiu, weryfikowaniu oraz wykorzystaniu informacji o zdarzeniach i jego sprawcy, zabezpieczenie dowodów oraz rozpoczęcie procesu dowodzenia.

W praktyce organów ścigania całokształt przedsięwzięć zmierzających do wykrycia sprawcy łapownictwa polega na:

1. Uzyskaniu informacji o łapownictwie i jego sprawcy,

2. Weryfikacji ( sprawdzeniu) uzyskanych informacji,

3. Wykorzystaniu uzyskanych informacji,

4. Zatrzymaniu sprawcy,

5. Wszczęciu postępowania przygotowawczego,

6. Przesłuchaniu świadków w sprawie o łapownictwo,

7. Przesłuchanie podejrzanego,

8. inne czynności procesowe, np. przeszukanie, oględziny dowodów rzeczowych, badania specjalistyczne dowodów rzeczowych itp.

W każdym postępowaniu przygotowawczym dotyczącym łapownictwa należy w szczególności dążyć do ustalenia:

• kto przyjął łapówkę,

• kto dał łapówkę,

• kto pośredniczył przy łapówce,

• za co łapówka została wręczona,

• co stanowiło postać łapówki.

Wyjaśnienie powyższych kwestii umożliwia udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy i jakiego rodzaju przestępstwo łapownictwa zostało popełnione oraz kto jest jego sprawcą.

Ustalając, za co łapówka została wręczona należy wyjaśnić następujące okoliczności:

• czy łapówka wręczona została w związku z urzędowaniem,

• czy czynność wykonane przez urzędnika za łapówkę jest zgodna z przepisami,

• czy czynność ta sprzeciwi się ustawie.

Postać łapówki, którą za każdym razem należy ustalić, ma dwa aspekty:

• prawnomaterialny,

• dowodowy.

Natomiast ustalając okoliczności wręczenia ( przyjęcia) łapówki należy wyjaśnić, od kogo wyszła inicjatywa tego działania, a więc czy urzędnik żądał łapówki, czy nawet uzależniał wykonanie czynności od otrzymania jej, czy też z taką pro[pozycją wystąpił wręczający.

W toku realizacji sprawy o łapownictwo bardzo ważną czynnością procesową jest przeszukanie osób, miejsca zamieszkania i pracy.

Podczas przeszukania należy szczególną uwagę zwrócić na:

• luźne odręczne zapiski dotyczące rozliczeń finansowych między sprawcami, w tym również kwot przeznaczonych na łapówki lub przyjętych w tym charakterze,

• kalendarze, notesy, skorowidze zawierające adresy, numery telefonów personalia osób uczestniczących przestępczej działalności,

• korespondencję dotyczącą m.in. przekazywania lub przyjmowania łapówek przez określone osoby,

• dokumenty urzędowe ( decyzje administracyjne, umowy handlowe, protokoły kontroli itp.), świadczące, że mogą mieć związek z przekupstwem,

• pokwitowania rzekomych lub rzeczywistych pożyczek,

• przedmioty wartościowe,

• surowce, półfabrykaty, towary itp.,

• pieniądze, przekazy pieniężne, książeczki oszczędnościowe, szczególnie z terminami operacji płatniczych zbieżnych z datami przestępstw łapownictwa.

Dokładne przeszukanie miejsc, pomieszczeń osób jest w praktyce śledczej koniecznością taktyczną i dowodową. Odstąpienie od przeszukania osłabia inne ustalenia dowodowe.

Sposób rozbijania solidarności sprawców łapownictwa.

Polega na usuwaniu czynników integrujących, na wydobywaniu sprzeczności osłabiających spójność. spójność rozbijaniu solidarności sprawców łapownictwa atakujemy zawsze najsłabsze ogniwo tj. najczęściej wręczającego łapówkę. Z taktyki organów ścigania wynika, że pozytywne rezultaty w eliminacji solidarności między sprawcami odnosi:

1. odpowiednie wykorzystanie wobec sprawców przepisów karnych:

• art. 60§3kk - przyczynianie się do ujawnienia innych sprawców przestępstwa oraz wskazanie istotnych okoliczności jego popełnienia

• art. 60§4kk - przyczynianie się do ujawnienia nieznanego dotychczas następstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności

• art. 1 ust. 2 ustawy o świadku koronnym- dopuszcza możliwość zastosowania przepisów o świadku koronnym w sprawach o łapownictwo (przepis wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2003)

2. postawienie sprawców w różnych sytuacjach procesowych( przesłuchanie w charakterze świadka- podejrzanego, pozostawienie na wolności jednego ze sprawców a pozostałych zatrzymanie),

3. wszczęcie postępowania przygotowawczego przeciwko jednemu ze sprawców,

4. usunięcie zagrożenia wobec jednego ze współuczestników przestępstwa ( ugoda z prokuratorem),

5. pozbawienie korzyści, które otrzymała za łapówkę,

6. wszczęcie postępowania przygotowawczego o inne przestępstwa niż łapownictwo, np. kradzież a łapownictwo wychodzi przy okazji,

7. zagrożenia interesów jednego ze sprawców łapownictwa przez odwołanie drugiego ( zatrzymanie VIP-a przełamuje strach wśród petentów czy podwładnych, a jednocześnie zwolnienie innego sprawcy),

8. zastosowanie perswazji wobec sprawców łapownictwa w przypadku zmowy milczenia.

Bardzo dobrym sposobem na rozbijanie solidarności łapownictwa są czynności operacyjno-rozpoznawcze wykonywane w ramach rozpoznania lub rozpracowania. Mówiąc bardzo skrótowo czynności te polegają na umiejętnym stosowaniu dezintegracji i dezinformacji tego środowiska.

2.3. Postępowanie policjanta wobec próby przekupstwa.

Szczególna pozycja organów Policji w systemie organów państwowych nakłada na policjantów obowiązek nieco odmiennego w swej treści reagowania na przekupstwo niż reakcja innych funkcjonariuszy publicznych.

W przypadku spotkania się z oczywistą próbą przekupienia postępowanie policjanta powinno przebiegać według niżej podanego modelu:

1. dążyć do uzyskania świadka lub świadków mogących potwierdzić fakt przekupstwa. Jeżeli np. łapówkę wręczono w pomieszczeniu Policji, policjant powinien zawołać innego policjanta, okazać mu wręczoną łapówkę i w jego obecności zapytać osobę dającą, w jakim celu jej udzieliła,

2. należy zakwestionować łapówkę,

3. ustalić pełne dane personalne osoby wręczającej,

4. osobę wręczającą łapówkę należy doprowadzić do jednostki w celu niezwłocznego wykonania czynności związanych z udokumentowaniem faktu popełnienia przestępstwa,

5. komisyjne przeliczenie pieniędzy lub opisać przedmioty (jeżeli łapówkę wręczono w postaci np. kosztowności itp.),

6. sporządzić notatkę urzędową, która powinna zawierać personalia osoby wręczającej, dokładny opis przebiegu przekupstwa, ewentualnie wskazać świadków mogących potwierdzić okoliczności związane z przekupstwem,

7. należy niezwłocznie powiadomić przełożonego o fakcie przekupstwa i przedstawić mu notatkę urzędową z zakwestionowaną łapówką,.

Dobrą sprawą przy próbie przekupstwa policjanta jest nagranie przebiegu rozmowy na taśmę magnetofonową ukrytym dyktafonem. Ma to szczególne znaczenie, gdy próba przekupstwa odbywa się w „ cztery oczy”.

2.4. Czynności operacyjne w sprawach o łapownictwo.

W przypadku otrzymania przez Policję informacji nieoficjalnej np. anonim lub osobowe źródło informacji o przyjęciu łapówki, należy tą informację sprawdzić ramach teczki rozpoznania. Na tym etapie właściwą teczką rozpoznania będzie teczka wymieniona w §68 ust.1 Instrukcji o pracy operacyjnej.

Po potwierdzeniu informacji można przejść na teczkę rozpoznania wymienioną w §68 ust.3 lub wszcząć wyższą formę pracy operacyjnej, jaką jest rozpracowanie. Należy tu jednak pamiętać, że nie należy wszczynać rozpracowania, jeżeli ujawnieni e przestępstwa, ustalenie sprawcy i źródeł dowodowych można osiągnąć w drodze czynności procesowych lub prowadzonego rozpoznania.

W czynnościach operacyjno-rozpoznawczych w sprawach o łapownictwo powinno opierać się na kompleksowym wykorzystaniu różnych metod pracy operacyjnej. Podstawowymi metodami pracy operacyjnej będą tu osobowe źródła informacji, wywiady, obserwacja, kontrola operacyjna, współpraca z organami kontroli.

Główny kierunek działań operacyjnych powinien być skierowany na ujawnienie i zabezpieczenie bezpośrednich i pośrednich źródeł dowodowych. Zmierzając do ustalenia tych źródeł, należy tak ukierunkować pracę operacyjną, by dotrzeć do:

• osób, które zmuszano, nakłaniano do wręczania łapówki,

• osób, którym usiłowano wręczyć łapówkę,

• osób, które publicznie wypowiadały się o wręczaniu lub przyjmowaniu łapówek,

• osób, które łatwo ulegają presji psychicznej.

Niezależnie od ustalenia osobowych źródeł informacji, należy pamiętać o ustaleniu i zabezpieczeniu rzeczowych źródeł dowodowych.

Bardzo ważną rolę w sprawach o łapownictwo może odegrać kontrola operacyjna, która prowadzona jest niejawnie i polega na:

a) kontrolowaniu treści korespondencji,

b) kontrolowaniu zawartości przesyłki,

c) stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści rozmów telefonicznych innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

Podstawę prawną stosowania tej metody stanowi art. 19 Ustawy o Policji, który określa zasady i warunki jej stosowania.

Oprócz kontroli operacyjnej następny art. 19a Ustawy o Policji zezwala policjantom w toku czynności operacyjno- rozpoznawczych na składanie propozycji przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej. Przy wykonywaniu tych czynności policjanci mogą posługiwać się dokumentami, które uniemożliwiają ustalenie danych identyfikacyjnych policjanta oraz środków, którymi posługiwał się przy wykonywaniu zadań służbowych ( art.20a ust. 1 i 2 Ustawy o Policji).

ROZDZIAŁ XXXV

INNE WYBRANE PRZESTĘPSTWA KODEKSOWE I POZAKODEKSOWE

Anna Podgórska

1. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości.

Art. 233 kk. wprowadza odpowiedzialność karną za przestępstwo fałszywych zeznań, złożonych w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu toczącym się na podstawie ustawy (np. w postępowaniu przygotowawczym, w postępowaniu dyscyplinarnym, w postępowaniu cywilnym, w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

Przestępstwo może być popełnione poprzez działanie - zeznanie nieprawdy i zaniechanie - zatajenie prawdy.

Warunkiem odpowiedzialności karnej jest uprzedzenie zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie przez osobę działającą w zakresie swoich uprawnień lub odebranie od zeznającego przyrzeczenia.

W § 4 określona jest odpowiedzialność biegłego, rzeczoznawcy lub tłumacza za przedstawienie fałszywej opinii lub tłumaczenia mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy. W § 6 wprowadzona została taka sama odpowiedzialność jak za fałszywe zeznania odpowiedzialność osoby, która składa fałszywe oświadczenie. Takie oświadczenie jednakże musi być wymagane przepisem ustawy i które, również z mocy ustawy, jest składane pod rygorem odpowiedzialności.

Art. 234 kk. określa fałszywe oskarżenie. Polega ono na tym, że sprawca oskarża konkretną osobę o konkretny czyn, przy czym nie ma znaczenia, czy fałszywie przypisany danej osobie czyn nie został w rzeczywistości popełniony, czy też został popełniony przez inną osobę. Sprawca musi mieć pełną świadomość wszystkich znamion tego czynu, a więc, że oskarżenie jest fałszywe, że dotyczy przestępstwa, przestępstwa skarbowego, lub przewinienia dyscyplinarnego i że następuje przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o te czyny zabronione lub przewinienie dyscyplinarne.

W art. 239 kk. określona została odpowiedzialność za przestępstwo tzw. poplecznictwa. W przypadku poplecznictwa sprawca musi mieć świadomość, że zachowaniem swym utrudnia bądź udaremnia postępowanie karne oraz, że w ten sposób pomaga sprawcy przestępstwa, w tym przestępstwa skarbowego uniknąć odpowiedzialności karnej.

Sprawca poplecznictwa może między innymi ukrywać sprawcę, zacierać ślady przestępstwa, odbywać za skazanego karę. Wyliczenie ma charakter przykładowy i może przybrać formę jakiegokolwiek działania prowadzącego do ww. skutku. Nie podlega karze ten, kto ukrywa osobę najbliższą.

Art. 238 kk. określa odpowiedzialność karną za zawiadomienie o niepopełnionym przestępstwie. Sprawca tego przestępstwa umyślnie zawiadamia organ powołany do ścigania o przestępstwie lub o przestępstwie skarbowym wiedząc, że przestępstwa nie popełniono. Zawiadomieniem o przestępstwie, które nie zostało popełnione, będzie także poinformowanie właściwych do ścigania organów niezgodnie z prawdą o okolicznościach, które nadały rzeczywistemu zachowaniu cechy przestępstwa.

Zawiadomienie to może nastąpić bezpośrednio lub pośrednio przez inną osobę.

2. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji.

Ustawa o ochronie informacji niejawnych z dnia 22.01.1999 roku (Dz. U. Nr 11 poz. 95 ) wprowadza następujące pojęcia:

Tajemnicą państwową - jest informacja niejawna określona w wykazie rodzajów informacji niejawnych stanowiących załącznik do ustawy, której niuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla niepodległości lub nienaruszalności terytorium, interesów obronności, bezpieczeństwa państwa i obywateli, albo narazić te interesy, na co najmniej znaczną szkodę.

Wiadomość stanowiąca tajemnicę państwową może być wyrażona za pomocą pisma, mowy, obrazu, rysunku, znaku, dźwięku lub zawarta w urządzeniu, przyrządzie lub innym przedmiocie, a także wyrażona w jakikolwiek inny sposób.

Od obowiązku zachowania tajemnicy państwowej zwalnia uprawniony organ przełożony, w stosunku do osoby zobowiązanej do zachowania tajemnicy.

Tajemnicą służbową - jest informacja niejawna nie będąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interesy państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej.

Generalna zasadą jest, że od obowiązku zachowania tajemnicy służbowej lub zawodowej zwalnia - w zależności od stadium postępowania karnego - sąd lub prokurator.

Tajemnicą związaną z wykonywaniem zawodu lub funkcji stanowią wiadomości, które zostały uzyskane w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową.

Przestępstwa przeciwko ochronie informacji zostały skodyfikowane w rozdziale XXXII kodeksu karnego.

Art. 265 § 1 - 3 kk. określa odpowiedzialność za ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę państwową lub wykorzystanie wbrew przepisom ustawy takich informacji. Warunki penalizacji wypełnia ujawnienie tajemnicy chociażby jednej osobie nieupoważnionej.

Art. 266 kk. określa odpowiedzialność karną osoby, która ujawnia tajemnicę zawodową.

Konstytucyjną gwarancję ochrony prywatności i tajemnicy komunikowania się realizują przepisy art. 267 § 1 - 3. przestępstwo udaremniania lub utrudniania dostępu do informacji osobie do tego uprawnionej penalizuje art. 268 kk.

Art. 269 § 1 kk. określa typ kwalifikowany w stosunku do przestępstwa określonego w art. 268 § 2 - przestępstwa niszczenia, uszkadzania, usuwania lub wprowadzania bezprawnych zmian zapisów ujętych na komputerowym nośniku informacji.

ROZDZIAŁ XXXVI

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO BEZPIECZEŃSTWU POWSZECHNEMU

Janusz Kazulek

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu.

1.1. Art. 163 kk. - sprowadzenie pożaru lub katastrofy.

Przedmiot ochrony - życie lub zdrowie wielu osób oraz mienie w wielkich rozmiarach

Strona przedmiotowa - działanie sprawcy polega na sprowadzeniu jednego ze zdarzeń wymienionych w dyspozycji przepisu § 1 art.163 kk., mającego postać:

1. pożaru (ogień o wielkich zasięgu, obejmujący z siłą żywiołową mienie ruchome i nieruchome)

2. katastrofy (wydarzenie nagłe i gwałtowne, tragiczne w skutkach, w którym ktoś ucierpiał , które spowodowało straty materialne) w postaci:

• zawalenia się budowli (katastrofa budowlana)

• zalewu (katastrofa hydrologiczna)

• obsunięcia ziemi, skał lub śniegu (katastrofa geologiczna)

• katastrofy polegającej na eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych,

• gwałtownego wyzwolenia się energii (katastrofa energetyczna)

• gwałtownego rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących (katastrofa chemiczna)

• gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub promieniowania jonizującego (katastrofa jądrowa).

Warunkiem odpowiedzialności jest sprowadzenie tylko takiego zdarzenia, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób (co najmniej 10) albo mieniu w wielkich rozmiarach( nie chodzi o wartość mienia ale jego gabaryty i rozmiary).

Jest to przestępstwo materialne - musi wystąpić skutek w postaci ww. zdarzeń.

Podmiot przestępstwa - powszechny

Strona podmiotowa - umyślność w obu zamiarach w § 1 i § 3, nieumyślność w § 2 i § 4

W § 3 i § 4 przewidziano surowszą odpowiedzialność jeżeli w wyniku zdarzenia nastąpił skutek w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowie wielu osób.

1.2. Art. 164 kk. - sprowadzenie niebezpieczeństwa pożaru lub katastrofy opisanej w art. 163 kk.

Odpowiedzialność z art. 164 kk. wchodzi w grę wówczas, gdy do pożarem lub katastrofy nie doszło ale zaistniało bezpośrednie niebezpieczeństwo ich zaistnienie.

Bezpośrednie niebezpieczeństwo pożaru lub katastrofy - to taka sytuacja kiedy do pożaru lub katastrofy nie doszło na skutek szczęśliwego zbiegu okoliczności, chociaż w każdej chwili sytuacja ta mogła przekształcić się w pożar lub katastrofę.

Podmiot i przedmiot ochrony - jak przy art. 163 kk.

Strona podmiotowa

• w przypadku § 1 umyślność w obu zamiarach,

• w przypadku § 2 nieumyślność.

Strona przedmiotowa - zachowanie się sprawcy polega na sprowadzeniu niebezpieczeństwa zdarzenia, które obejmuje wszelkie możliwe odmiany ludzkiego zachowania, wywołujące w konsekwencji niebezpieczeństwo zdarzenia powszechnie niebezpiecznego

1.3. Art. 165 kk. - sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego innego niż pożar lub katastrofa.

Przedmiot ochrony - życie lub zdrowie wielu osób oraz mienia w wielkich rozmiarach.

Podmiot - powszechny.

Strona przedmiotowa - zachowanie się sprawcy polega na spowodowaniu jednego z wymienionych w § 1 zdarzeń przy czym katalog tych zdarzeń nie jest zamknięty na co wskazuje pkt 5. Jest to przestępstwo materialne - skutek stanowi zdarzenie wymienione w tym przepisie oraz stan niebezpieczeństwa powszechnego stworzonego zachowaniem się sprawcy.

Rodzaje zdarzeń:

1. zagrożenie epidemiologiczne

Epidemia - pojawienie się na danym obszarze większej niż przeciętnie liczby zachowań na określoną chorobę (zakaźną lub niezakaźną).

2. wyrobienie lub wprowadzenie szkodliwych dla zdrowia substancji.

Szkodliwymi dla zdrowia substancjami są te które ze swej istoty nie powinny być takimi, (nie chodzi o substancje, które od razu są, produkowane jako szkodliwe np. trucizny) lecz ich spożycie lub używanie może doprowadzić do utraty zdrowia np. partia skażonych kosmetyków.

3. uszkodzenie urządzeń użyteczności publicznej oraz urządzeń ochronnych.

Urządzeniami użyteczności publicznej są urządzenia przeznaczone do użytku większej, bliżej nieokreślonej liczby osób . Urządzenia ochronne - urządzenia, które chronią przed nastąpieniem niebezpieczeństwa powszechnego lub służące do jego uchylenia.

4. zakłócenie automatycznego przetwarzania informacji - zakłócenie, uniemożliwienie lub w inny sposób utrudnienie wykonania tych czynności np. wprowadzenie wirusa do pamięci komputera.

5. inne działania - np. wywoływanie popłochu w kościele, kinie, teatrze lub w innych pomieszczeniach wśród licznie zgromadzonej publiczności „pali się” - w wypadkach takich dochodzi do paniki, , podawanie przez pielęgniarkę dzieciom przebywającym w szpitalu na leczeniu wody i innych płynów zamiast drogich leków,

Strona podmiotowa

art. 165 § 1 i 3 kk.- umyślność w obu zamiarach

art. 165 § 2 i 4 kk. - nieumyślność

1.4. Art. 166 kk. - akt terroryzmu (przyjęcie kontroli nad statkiem)

Przedmiot ochrony

• życie i zdrowie człowieka

• władztwo nad statkiem

Podmiot - jest to przestępstwo powszechne.

Strona przedmiotowa

Przedmiotem czynności wykonawczej jest statek wodny lub powietrzny.

Statek wodny - jest nim w szczególności statek morski, którym wg ustawy Kodeks morski jest każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi na morzach i wodach z nim połączonych, a uczęszczanym przez statki morskie.

W myśl ustawy Prawo lotnicze „statkiem powietrznym jest urządzenie przeznaczone do przewożenia osób lub rzeczy w przestrzeni powietrznej, zdolne do unoszenia się w przestrzeni na skutek oddziaływania powietrza.

Zachowanie się sprawcy polega na przejęciu przy użyciu podstępu, gwałtu na osobie lub groźby użycia takiego gwałtu kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym.

Przez przejęcie kontroli nad statkiem należy rozumieć doprowadzenie do sytuacji faktycznej, w której sprawca decydować może o kierunku rejsu lub lotu, losie załogi lub pasażerów itp.

Podstęp - to takie działanie, które doprowadza do poddania się woli sprawcy bez oporu lecz wbrew woli osoby pokrzywdzonej

Gwałt na osobie - stosowanie siły fizyczne o znacznej intensywności, która jest zdolna obezwładnić ofiarę i pokonać jej opór.

Groźba bezpośredniego użycia gwałtu na osobie oznacza zapowiedz natychmiastowego zastosowania gwałtu przeciwko osobie np. groźba zabójstwa, uszkodzenia ciała itp.

Jest to przestępstwo materialne - skutek stanowi przejęcie kontroli nad statkiem.

W przypadku § 2 skutek stanowi sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób. W przypadku § 3 skutek stanowi śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.

Art. 166 § 2 stanowi typ kwalifikowany przez następstwo dla § 1.

Art. 166 § 3 stanowi typ szczególnie kwalifikowany dla § 2 z uwagi na skutek

Strona podmiotowa - umyślność w zamiarze bezpośrednim, a w przypadku § 2 i § 3 umyślność, z tym, że skutek objęty jest nieumyślnością.

1.5. Art. 167 kk. - umieszczenie na statku niebezpiecznej substancji

Przedmiot ochrony - życie i zdrowie człowieka oraz mienie znacznej wartości.

Podmiot - powszechny

Strona podmiotowa - umyślność w obu zamiarach

Strona przedmiotowa

Przedmiot czynności wykonawczej:

• statek wodny lub powietrzny,

• urządzenie nawigacyjne - każde urządzenie umożliwiające bądź ułatwiające określenie położenia statku bądź wytyczne jego kursu.

Zachowanie się sprawcy polega na:

• umieszczeniu na statku wodnym lub powietrznym urządzenia lub substancji zagrażającej bezpieczeństwu osób lub mieniu znacznej wartości (w przypadku
  § 1),

• zniszczenie, uszkodzenie lub uczynienie niezdatnym do użytku urządzenia nawigacyjnego lub uniemożliwiającego jego obsługę (w przypadku § 2).

Skutek

Jest to przestępstwo materialne. W przypadku § 1 skutek stanowi realny stan zagrożenia osób i mienia.

W przypadku § 2 - potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa, a w razie zniszczenia, uszkodzenia lub uczynienia niezdatnym do użytku urządzenia skutkiem jest także dokonana w nim zmiana, znamiona czasownikowe przestępstwa z § 2 określa się przez skutek.

1.6. Art. 168 kk. - wprowadza odpowiedzialność za przygotowanie do:

• sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa pożaru i katastrofy;

• sprowadzenia zdarzenia powszechnie niebezpiecznego innego niż pożar lub katastrofa opisane w art. 163 kk.;

• uprowadzenie statku wodnego lub powietrznego;

• umieszczenie na statku niebezpiecznej substancji lub urządzenia;

Przygotowanie polegać może na:

• zbieraniu narzędzi,

• przystosowaniu narzędzi,

• sporządzaniu planów działania,

• wejściu w porozumieniu z innymi osobami w celu wspólnego popełnienia przestępstwa, np. zakupienie urządzeń do produkcji fałszywych środków farmaceutycznych, zgromadzenie przez producenta cukierków szkodliwych dla zdrowia barwników itp.

1.7. Art. 169 kk. - uchylenie grożącego niebezpieczeństwa.

Ustawodawca przewiduje pewne korzyści dla sprawcy, który okazał czynny żal, polegający na uchyleniu grożącego niebezpieczeństwa. Ma to zachęcić sprawcę do odwrócenia sprowadzonego przez siebie niebezpieczeństwa.

1.8. Art. 170 - przygotowanie do rozbójnictwa morskiego.

Przedmiot ochrony

• mienie (główny przedmiot ochrony)

• wolność, nietykalność cielesna, życie i zdrowie (poboczny przedmiot ochrony)

Podmiot - powszechny (z reguły będzie to właściciel lub posiadacz statku morskiego).

Strona podmiotowa - umyślność w obu zamiarach (fakt, iż chodzi o statek morski przeznaczony do dokonania na morzu rabunku, nie zawęża jego popełnienia tylko w zamiarze bezpośrednim - sprawca może obejmować zamiarem ewentualnym przecież także ten fakt).

Strona przedmiotowa - zachowanie się sprawcy polega na uzbrojeniu lub przysposobienie statku morskiego przeznaczonego do dokonania na morzu rabunku lub na przyjęciu służby na takim statku.

Uzbrojenie - polega na zamontowaniu na statku różnego rodzaju broni np. dział, karabinów maszynowych, wyrzutni rakietowych, na dostarczeniu broni i amunicji dla załogi statku.

Przysposobienie - polega na dokonaniu zarówno przeróbek konstrukcyjnych jak i innych zmian w celu dokonywania rabunku na morzu np. w zakresie zwiększenia jego prędkości, a także wyposażenie go w określony sprzęt np. drabiny, haki ułatwiające przedostanie się na napadnięty statek.

Przejęcie służby - oznacza przyjęcie jakiejkolwiek służby na statku np. kucharza, mechanika, kelnera, a nie tylko tej z którą związane jest dokonywanie na morzu rabunku. Nie musi ona polegać na bezpośrednim udziale w rabunku.

1.9. Art. 171 kk. - Posiadanie materiałów wybuchowych.

Przedmiot ochrony - życie i zdrowie wielu osób oraz mienia w wielkich rozmiarach.

Podmiot - powszechny w przypadku § 3, w przypadku § 1 i § 2 - osoba nie posiadająca wymaganego zezwolenia bądź obciążona szczególnym obowiązkiem - podmiot indywidualny

Strona podmiotowa - umyślność w obu zamiarach.

Strona przedmiotowa - przedmiotem czynności wykonawczej jest:

1. substancja wybuchowa - pojęcie to należy interpretować jako materiał wybuchowy 2)

2. przyrząd wybuchowy - aparat lub urządzenie, które umożliwia wybuch, np. granat, mina, rakieta,

3. materiał radioaktywny - ciała zdolne do emisji promieniowania jądrowego,

4. urządzenie emitujące promienie jonizujące - to urządzenie wytwarzające promieniowanie mające zdolność wytwarzania jonów w czasie przenikania przez materię, np. aparaty rentgenowskie, reaktory jądrowe,

5. inny przedmiot lub substancja, która może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach - np. pojemniki z izotopami promieniotwórczymi, pojemniki z gazami trującymi.

Zachowanie się sprawcy polega na:

1. wyrabianiu

2. przetwarzaniu

3. gromadzeniu

4. posiadaniu

5. posługiwaniu się

6. handlu.

2. Wstępne czynności wykrywcze w sprawach o pożary.

Zadaniem Policji po otrzymaniu informacji o pożarze przedstawiają się następująco:

• zawiadomienie najbliższej jednostki straży pożarnej,

• udzielenie pomocy osobom rannym a w razie potrzeby zaangażowanie pomocy lekarskiej,

• do czasu przybycia straży pożarnej organizacja akcji ratowniczej,

• obserwacja zachowania się osób znajdujących się w rejonie pożaru,

• w czasie prowadzenia akcji ratowniczej w drodze rozmów z obecnymi na miejscu osobami uzyskanie informacji o przyczynach pożaru w tym gdzie powstało jego ognisko,

• ustalenie osób, które pierwsze zauważyły pożar,

• zabezpieczenie miejsca pożaru przed zniszczeniem śladów i dokonaniem na zmian pogorzelisku jak i w pobliskim terenie,

• ustalenie osób podejrzanych o dokonanie podpalenia,

• przeprowadzenie oględziny pogorzeliska ze szczególnym uwzględnieniem:

• ogniska pożaru,

• przyczyn jego wybuchu,

• rodzaj i ilości wypalonego mienia,

• zabezpieczenia odpowiednich materiałów dowodowych.

3. Taktyka prowadzenia czynności wykrywczych o podpalenie.

3.1. Motywy działania sprawcy:

• zemsta,

• potrzeba ukrycia innego przestępstwa,

• potrzeba wykazania się w akcji ratowniczej,

• piromania,

• schorzenia psychiczne,

• terroryzm z użyciem środków zapalających.

3.2. Specyfika przeprowadzenia oględzin.

Prawidłowo przeprowadzone oględziny decydują o ustaleniu rzeczywistej przyczyny pożaru. Należy pamiętać o tym, że ogień nie tylko niszczy ślady, ale także tworzy nowe np. na ścianach spalonego obiektu, na odzieży i ciele osób podejrzanych.

Oględziny pogorzeliska przeprowadza się na ogólnych zasadach. Szczegółowe zadania polegają na ustaleniu ogniska pożaru, przyczyn jego wybuchu, ewentualnie sprawcy pożaru, rodzaju i ilości spalonego mienia, oraz zabezpieczeniu odpowiedniego materiału dowodowego.

Po przeprowadzeniu oględzin zewnętrznych przygotowuje się do oględzin pogorzeliska. Ich celem jest ujawnienie ogniska pożaru, dokładne jego przeszukanie i zabezpieczenie znajdującego się tam materiału dowodowego. Na podstawie śladów zabezpieczonych na miejscu powstania pożaru, można domniemywać czy pożar był przypadkowy, czy też został spowodowany przez podpalenie.

Policjanci dokonujący oględzin powinni zwracać uwagę nie tylko na powstałe zniszczenia, lecz również na szkody, które według przypuszczalnego zamiaru sprawcy miał spowodować pożar, ale ich nie spowodował bądź ze względu na akcję ratowniczą, bądź też ze względu na nieprzewidziane warunki atmosferyczne, techniczne itp.

Wykaz szkód powinien zawierać zarówno spis majątku nieruchomego, jak i urządzeń wewnętrznych, wyposażenia spalonego obiektu i inne.

Wyniki przeprowadzonych czynności na miejscu pożaru dokumentuje się w protokole oględzin. W części szczegółowej opisuje się między innymi:

• położenie miejsca pożaru (z podaniem miejscowości, ulicy, domu),

• okoliczności towarzyszące pożarowi (z podaniem strona świata, siły i kierunku wiatru, warunków atmosferycznych),

• zewnętrzne miejsce pożaru (z podaniem granic obszaru objętego oględzinami z uwzględnieniem spalonych obiektów i ich położenia względem siebie),

• wymiary spalonego obiektu,

• stopień i charakter zniszczeń spowodowanych działaniem płomieni oraz śladów wskazujących na kierunek rozprzestrzeniania się pożaru,

• szczegółowo ognisko pożaru z wymienieniem śladów, które wskazują na jego lokalizację,

• ujawnienie i zabezpieczenie materiałów do badań, tekst protokołu należy powiązać z dokumentacją fotograficzną oraz ze szkicem,

• ujawnienie śladów innych przestępstw, tj. kradzież z włamaniem, zabójstwo itp.

Udział biegłego powinien być udokumentowany w protokole oględzin jego opinią lub wnioskiem dotyczącymi przyczyny powstania pożaru lub innymi spostrzeżeniami.

Do protokołu oględzin miejsca pożaru należy dołączyć szkic.

3.3. Typowanie sprawców podpaleń.

Podstawą do typowania osób podejrzanych o spowodowanie pożaru są wyniki kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia, a więc wyniki oględzin oraz przesłuchania świadków i pokrzywdzonych oraz również wyniki pracy operacyjno - rozpoznawczej. Ważną rolę pełni również ustalenie motywu działania sprawcy podpalenia. Wszystkie zebrane informacje pozwolą na stawianie określonych wersji kryminalistycznych, które będą nadawać kierunek działań wykrywczych w trakcie prowadzonego postępowania przygotowawczego.

W kwestii udowodnienia sprawstwa niezbędne jest również wykorzystanie biegłych i wyników ekspertyz.

ROZDZIAŁ XXXVII

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO BEZPIECZEŃSTWU W KOMUNIKACJI

Piotr Dolatowski

Mariusz Macierzyński

Robert Mielec

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji.

Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji zostały zamieszczone w rozdziale XXI kodeksu karnego. Rozdział ten obejmuje tzw. przestępstwa komunikacyjne. Charakteryzują się tym, że są popełniane w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym.

Są to przestępstwa określone w artykułach:

• art. 173 - sprowadzenie katastrofy,

• art. 174 - sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy,

• art. 177 - wypadek komunikacyjny,

• art. 178a - prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego.

W powyższym rozdziale zawarte są także przestępstwa związane z bezpieczeństwem w komunikacji:

• art. 179 - dopuszczenie do ruchu niesprawnego pojazdu lub niebezpiecznego kierowcy,

• art. 180 - pełnienie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego czynności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych.

Przedmiotem ochrony zgrupowanych w tym rozdziale przepisów jest bezpieczeństwo w komunikacji, a także bezpieczeństwo powszechne, życie, zdrowie i mienie.

1.1. Sprowadzenie katastrofy - art. 173 kk.

Przepis ten określa przestępną katastrofę w komunikacji jako zdarzenie w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, która zagraża życiu lub zdrowiu co najmniej 10 osób albo mieniu w wielkich rozmiarach.

Zwrot „mienie w wielkich rozmiarach” charakteryzuje zasięg, rozległość, skala zdarzenia, których cechą są zarówno przestrzenne rozmiary i wartość zagrożonego mienia. Przykładowo mogą to być budowle, wielkie połacie lasu, uprawy rolnicze na wielkich obszarach, pojedyncze wielkie obiekty budowlane ( w tym także mienie sprawcy ).

Podmiotem tego przestępstwa może być każdy. Mogą to być osoby bezpośrednio uczestniczące w ruchu, a także osoby sprawujące nadzór nad tym ruchem, np. wykonujący roboty drogowe, dyspozytorzy, kontrolerzy ruchu. Zaliczyć tu także możemy osoby pozostające poza tym ruchem, np. osoby rzucające kamieniem w jadące pojazdy.

Oprócz pojedynczego sprawcy tego przestępstwa może dopuścić się także współsprawca, sprawca kierowniczy oraz sprawca polecający. Przestępstwo z § 1 może być także popełnione w formie pomocnictwa lub podżegania.

Tego przestępstwa poprzez zaniechanie może dopuścić się tylko ten, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. W myśl art. 3 ust. 1 p.r.d. uczestnik ruchu drogowego lub inna osoba znajdująca się na drodze jest obowiązana unikać wszelkiego działania lub zaniechania, które mogłoby spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ruchu.

Strona podmiotowa obejmuje obie odmiany umyślności.

Przestępstwo sprowadzenia katastrofy w komunikacji występuje w dwóch typach podstawowych, tj. umyślnego sprowadzenia katastrofy (§ 1) i nieumyślnego sprowadzenia katastrofy (§ 2) oraz dwóch typach kwalifikowanych określonych w § 3 i § 4 ze względu na skutek w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób.

Przygotowanie do przestępstwa określonego w art. 173 § 1 kk. jest formą stadialną przestępstwa, za którą sprawca ponosi odpowiedzialność (art. 175 kk.).

Wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 173 § 1 lub 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli sprawca dobrowolnie uchylił niebezpieczeństwo grożące życiu lub zdrowiu wielu osób (art. 176 § 2 kk.).

Stan nietrzeźwości sprawcy, stan pod wpływem środka odurzającego oraz zbiegnięcie z miejsca zdarzenia stanowią ustawowe okoliczności nadzwyczajnie zaostrzające odpowiedzialność karną.

1.2. Sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy
- art. 174 kk.

Katastrofą, o której mowa w ww. przepisie jest zdarzenie określone w art. 173 § 1 kk. Przestępstwo to polega na tym, że sprawca swoim działaniem stwarza takie układy zdarzeń w kręgu swego działania, które razem wzięte stanowią realny i rzeczywisty stan zagrożenia ruchu lądowego, wodnego lub powietrznego, mogący w każdej chwili przekształcić się w katastrofę w tym ruchu. Chodzi o stworzenie takiej sytuacji, która niezależnie od dalszej ingerencji człowieka, może w każdej chwili przekształcić się w katastrofę w ruchu. Z przytoczonego wyżej orzecznictwa SN wynika jednoznacznie, że nastąpienie katastrofy musi być realne i konkretne, a nie potencjalne. Skutkiem tego przestępstwa jest bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy.

W orzecznictwie SN wskazuje się, że za sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji trzeba uznać zachowanie się sprawcy znajdującego się w stanie znacznej nietrzeźwości polegające na prowadzeniu pojazdu bez uprawnień po ulicach, na których w tym czasie panował ożywiony ruch pojazdów i pieszych, wjechanie kilkakrotnie na chodnik w miejscu, w którym znajdowała się spora grupa ludzi oraz uderzenie w słupek znaku drogowego i w murek oddzielający chodnik. Wyczerpuje znamiona tego czynu sytuacja w której kierowca znajdujący się w stanie nietrzeźwości wysokiego stopnia, prowadził duży i ciężki pojazd (samochód ciężarowy) po uczęszczanej szosie, w porze dużego nasilenia ruchu z naruszeniem obowiązujących przepisów o ruchu pojazdów.

O sprowadzeniu niebezpieczeństwa katastrofy nie przesądza sam stan nietrzeźwości prowadzącego pojazd, a ponadto nie w każdym wypadku prowadzenie pojazdu nawet w stanie nietrzeźwości i bez prawa oraz ulicami miasta musi zaistnieć sytuacja realnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy.

Niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie. Przestępstwo może być popełnione z winy umyślnej (§ 1), jak i z winy nieumyślnej (§ 2). Ustawa gwarantuje sprawcy niekaralność, w razie dobrowolnego uchylenia przez sprawcę grożącego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (art. 176 § 1 kk.).

Stan nietrzeźwości sprawcy, stan pod wpływem środka odurzającego oraz zbiegnięcie z miejsca zdarzenia stanowią ustawowe okoliczności nadzwyczajnie zaostrzające odpowiedzialność karną.

1.3. Wypadek komunikacyjny - art. 177 kk.

Wypadkiem komunikacyjnym jest zdarzenie mające miejsce w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, wynikłe z naruszenia zasad bezpieczeństwa obowiązujących w tym ruchu, którego skutkiem są spowodowane nieumyślnie obrażenia ciała, powodujące naruszenie czynności narządów ciała lub rozstrój zdrowia trwające dłużej niż 7 dni (średni wypadek komunikacyjny), śmierć albo ciężki uszczerbek na zdrowiu (ciężki wypadek komunikacyjny). Są to odrębne typy przestępstw.

Przestępstwo spowodowania wypadku komunikacyjnego odnosi się do wypadków w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Zdarza się to jednak przeważnie w ruchu lądowym na drogach publicznych i stąd określa się potocznie jako wypadek drogowy.

Strona przedmiotowa składa się z dwóch elementów:

1. Naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu.

2. Wywołanie skutku w postaci obrażeń ciała innej osoby, określonych w art. 157 § 1 kk., śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ( § 2 ).

W orzecznictwie SN przyjmuje się, że przestępstwa drogowe mogą być popełnione nie tylko na drogach publicznych, ale również wszędzie tam, gdzie odbywa się ruch ogólny, czy lokalny. Chodzi tu o ruch pojazdów i to nie ruch pojazdów mogący się odbywać sporadycznie w jakimś miejscu niedostępnym dla powszechnego użytku, lecz o ruch w miejscu powszechnie dostępnym, służącym ogólnie lub lokalnie komunikacji. Takim miejscem jest teren przemysłowy, budowlany, lotnisko, podziemie kopalni, gdzie odbywa się transport materiałów i przewóz ludzi, rampa kolejowa, miejsca odbywanych ćwiczeń wojskowych czy manewrów, w których uczestniczą pojazdy wojskowe (np. place, parkingi publiczne), teren przeznaczony do parkowania pojazdów mechanicznych, jak również służący za miejsce dojazdowe lub wyjazdowe z parkingu samochodowego, drogi na terenach zakładów przemysłowych. Nie będą jednakże to miejsca, w których nie odbywa się ruch ogólnodostępny, a jedynie w danym miejscu dopuszczone są do ruchu pojazdy wąskiego grona osób. Nie są to także drogi prywatne, tj. dostępne dla ich właścicieli lub osób przez nich upoważnionych, prowadzące do gruntów rolnych, z których korzysta właściciel, drogi leśne, pola, łąki, sady, podwórka prywatnego domu mieszkalnego.

Jeżeli chodzi o zasady bezpieczeństwa w ruchu to są to reguły zawarte w przepisach określających porządek i zasady korzystania ze szlaków komunikacyjnych. Ruch lądowy w tej kwestii normuje ustawa - prawo o ruchu drogowym (ustawa z dnia 20 czerwca 1997 - Dz. U. nr 98, poz. 602 z późniejszymi zmianami) roku oraz nieskodyfikowane reguły - zasady bezpieczeństwa. Ogólne zasady bezpieczeństwa odnoszą się do z reguły do wszystkich sytuacji, a szczególnie do określonych manewrów lub zachowań, będą to zasady ostrożności, ograniczonego zaufania i prędkości bezpiecznej a także pierwszeństwa na skrzyżowaniu, wyprzedzania, cofania.

Zasada ostrożności jest wyrażona w art. 3 ust. 1 p.r.d. - uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze są obowiązani zachować ostrożność albo gdy ustawa tego wymaga - szczególną ostrożność, unikać wszelkiego działania, które mogłoby spowodować zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego, ruch ten utrudnić albo w związku z ruchem zakłócić spokój lub porządek publiczny oraz narazić kogokolwiek na szkodę. Przez działanie rozumie się również zaniechanie. Zasada ta nie ma zakreślonych granic.

Zasada ograniczonego zaufania - wyrażona jest w art. 4 prd. Uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze mają prawo liczyć, że inni uczestnicy tego ruchu przestrzegają przepisów ruchu drogowego, chyba że okoliczności wskazują na możliwość odmiennego ich zachowania.

Prędkość bezpieczna jest pojęciem relatywnym i żaden akt prawny nie może za pomocą wyrażonych cyfrowo wskaźników, określić jaka prędkość pojazdu jest bezpieczna. Według ustawy prawo o ruchu drogowym kierujący pojazdem jest obowiązany jechać z prędkością zapewniającą panowanie nad pojazdem, z uwzględnieniem warunków, w jakich ruch się odbywa, a w szczególności: rzeźby terenu, stanu i widoczności drogi, stanu i ładunku pojazdu, warunków atmosferycznych i natężenia ruchu.

Zasady bezpieczeństwa ruchu mogą być naruszone umyślnie lub nieumyślnie. Umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa zachodzi wówczas, gdy sprawca świadomie postępuje wbrew zakazom lub nakazom, a nieumyślnie, gdy dokonanie określonego manewru jest wynikiem błędnej oceny sytuacji istniejącej w ruchu. Natomiast skutki czynu stanowiące jego znamię i decydujące o zaistnieniu przestępstwa są objęte winą nieumyślną. Oba typy przestępstw (§ 1 i 2) są przestępstwami nieumyślnymi, maja one taki charakter niezależnie od tego czy sprawca naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu umyślnie, czy tez nieumyślnie. Odpowiedzialność sprawcy nie jest wyłączona z tego powodu, że do wypadku doszło w wyniku niewydolności jego organizmu, spowodowanej znaną mu chorobą.

Podmiotem przestępstwa z § 1 i 2 może być każdy użytkownik drogi, a także pieszy. Może nim być również kierowca pojazdu nie będącego w ruchu, który zatrzymał pojazd częściowo na jezdni, utrudniając poruszanie się innym użytkownikom drogi, bez oświetlenia, mimo pory nocnej, wąskiej jezdni i braku w tym miejscu innego oświetlenia. W myśl przepisów ustawy prawo o ruchu drogowym kierujący zawsze obowiązany jest ocenić, czy ze względu na stan drogi, rodzaj pojazdu, warunki atmosferyczne itp., pozostawienie w tym miejscu pojazdu nie stwarza niebezpieczeństwa (również z uwagi na jego niedostateczną widoczność lub utrudnienie w ruchu ).

Przestępstwo średniego wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 kk.) jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego, jeżeli jest on osobą najbliższą dla sprawcy. Ściganie w tym trybie następuje wówczas, gdy tylko osoba najbliższa doznała obrażeń ciała. Natomiast w sytuacji, gdy skutki te dotknęły także inne osoby przestępstwo to traci charakter ściganego na wniosek.

Stan nietrzeźwości sprawcy, stan pod wpływem środka odurzającego oraz zbiegnięcie z miejsca zdarzenia stanowią ustawowe okoliczności nadzwyczajnie zaostrzające odpowiedzialność karną.

1.4. Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego - art. 178a.

Art. 178 a dodany przez art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. (Dz.U.00.48.548) o zmianie ustawy - Kodeks karny z dniem 15 grudnia 2000 r.

Stan nietrzeźwości zdefiniowany w art. 115 § 16 kk. zachodzi, gdy:

1. zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub

2. zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.

Stanem pod wpływem środka odurzającego jest taki stan, który wywołuje w zakresie oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza zakłócenia czynności psychomotorycznych takie same skutki jak spożycie alkoholu powodujące stan nietrzeźwości. Środek odurzający oznacza każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.

Podmiotem tego przestępstwa może być osoba prowadząca pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym oraz prowadząca inny pojazd na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania.

Według orzecznictwa SN zachowanie sprawcy, kierującego pojazdem w stanie nietrzeźwości lub po użyciu środka odurzającego, który w następstwie naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu powoduje wypadek komunikacyjny, stanowi dwa odrębne czyny zabronione - jeden określony w art. 178a § 1 lub 2 kk., drugi zaś - w art. 177 § 1 lub 2 kk. w związku z art. 178 §1 kk.

Dla sprawcy będącego w stanie po użyciu alkoholu granicę pomiędzy przestępstwem a wykroczeniem wyznacza próg nietrzeźwości. Jego przekroczenie powoduje redukcję znamion wykroczeń z art. 87 § 1 lub 2 k.w. i przyjęcie kwalifikacji prawnej wyłącznie z art. 178a § 1 lub 2 kk.

1.5. Dopuszczenie do ruchu niesprawnego pojazdu lub niebezpiecznego kierowcy - art. 179.

Przedmiotem ochrony w zakresie dopuszczenia do ruchu niesprawnego pojazdu jest bezpieczeństwo ruchu lądowego, wodnego i powietrznego. Natomiast w zakresie dopuszczenia osoby, która może stwarzać zagrożenie dla ruchu - bezpieczeństwo ruchu drogowego (dopuszczenie do prowadzenia pojazdów na drodze publicznej ).

Występek jest przestępstwem formalnym. Przestępstwo to jest popełnione z chwilą, gdy pojazd lub osoba, o której mowa w tym przepisie znajdzie się w ruchu. Zachowanie sprawcy może polegać na działaniu, jak i na zaniechaniu.

Niesprawność pojazdu uniemożliwiająca lub w poważnym stopniu utrudniająca bezpieczne prowadzenie pojazdu kwalifikuje dany pojazd jako bezpośrednio zagrażający bezpieczeństwu ruchu. Ponadto stan bezpośrednio zagrażający bezpieczeństwu w ruchu może również wynikać z użycia go niezgodnie z przeznaczeniem (np. poprzez nadmierne obciążenie ładunkiem lub przewożenie osób pojazdem do tego nieprzystosowanym).

Osobą nie posiadającą wymaganych uprawnień jest zarówno:

• osoba w ogóle nie mająca uprawnień do prowadzenia pojazdów,

• osoba nie posiadająca uprawnień do prowadzenia danego rodzaju pojazdu,

• osoba, której zatrzymano prawo jazdy,

• osoba, w stosunku do której orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów.

Podmiotem tego przestępstwa może być tylko ta osoba, na której ciąży szczególny obowiązek niedopuszczenia do ruchu pojazdu niesprawnego albo osoby niebezpiecznej, np. dyżurny ruchu, funkcjonariusze służby ruchu, dyspozytorzy, dowódca i dysponent wojskowego pojazdu mechanicznego, policjant.

Przestępstwo to może być popełnione umyślnie.

1.6. Pełnienie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego czynności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych - art. 180 kk.

Przedmiotem ochrony powyższego przepisu jest bezpieczeństwo ruchu lądowego, wodnego i powietrznego. Samo bezpieczeństwo ruchu warunkowane jest także stanem fizycznym i psychicznym osób wykonujących czynności bezpośrednio związane z bezpieczeństwem ruchu. Dotyczy to czynności, gdy pełnione są w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego.

Występek ten jest przestępstwem indywidualnym. Sprawcami tego przestępstwa może być np. osoba kierująca ruchem na skrzyżowaniu, konduktor pociągu, dysponent pojazdu.

Przestępstwo to jest występkiem umyślnym i może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym.

2. Wstępne czynności wykrywcze na miejscu zdarzenia.

Do pierwszych działań wykrywczych na miejscu wypadku drogowego zmierzających do ujawnienia cech przestępczych zdarzenia, ujawnienia osób z nim związanych i zabezpieczenia odpowiednich informacji oraz dowodów wskazujących na osobę sprawcy należą:

• udzielenie pierwszej pomocy lub ustalenie czy osobom pokrzywdzonym została udzielona pomoc medyczna.

• wezwanie pogotowia ratunkowego, straży pożarnej.

• zabezpieczenia miejsca wypadku, aby nie zagrażało ono ogólnemu bezpieczeństwu ruchu drogowego lub też nie utrudniało go.

• izolacja sprawcy od pojazdu, świadków.

• ochrona śladów przed zniszczeniem, przemieszczeniem lub zatraceniem do czasu ich procesowego i kryminalistycznego zabezpieczenia.

• ustalenie uczestników wypadku drogowego, bezpośrednich świadków zdarzenia.

• świadków którzy przybyli po wypadku lub świadków mogących podać informacje dotyczące okoliczności zaistniałych przed i po wypadku.

• powiadomienie dyżurnego jednostki policji.

• sporządzenie notatki urzędowej opisującej całość zdarzenia.

Dwa pierwsze punkty jakkolwiek niezwiązane bezpośrednio z procesem wykrywczym definiują jednak dalszy jego przebieg (kolizja czy wypadek?).

3. Specyfika oględzin miejsca wypadku drogowego.

Specyfikę oględzin miejsca zaistnienia wypadku drogowego określają takie właściwości jak miejsce przestępstwa, sposób działania sprawcy, rodzaje śladów kryminalistycznych. Konkretyzując należy więc wziąć pod uwagę, że:

• są to przestępstwa gdzie trudno oddzielić sprawcę od ofiary a przyczynę od skutku zdarzenia,

• w skład grupy operacyjno-dochodzeniowej powołuje się dodatkowo funkcjonariusza ruchu drogowego oraz ewentualnie straż pożarną w ramach ratownictwa drogowego,

• miejscem przestępstwa jest przeważnie przestrzeń otwarta - głównie droga,

• występuje duża różnorodność śladów kryminalistycznych oraz miejsc ich ujawnienia (droga, przeszkody, pojazd, osoba, odzież) oraz mamy do czynienia z częstą zmianą ich położenia,

• następuje obligatoryjne badanie stanu trzeźwości uczestników zdarzenia,

• sporządza się specyficzną dokumentację oględzin (profesjonalne oględziny pojazdu, karta wypadku drogowego itp.),

• istnieje możliwość wykorzystania w trakcie oględzin stałej linii odniesienia (SLO),

• sprawca generalnie działa nie umyślnie,

• istnieje możliwość udziału biegłych z dziedziny techniki samochodowej i techniki jazdy,

• przestępstwa drogowe wymagają specyficznych działań profilaktycznych oraz represyjnych (kontrole drogowe, poprawa stanu dróg, budowa nowych).

4. Taktyka prowadzenia czynności wykrywczych w sprawach
o przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji.

Zakres postępowania przygotowawczego w sprawie o wypadek o drogowy wchodzi przede wszystkim zebranie wszelkich możliwych do uzyskania danych z miejsca zaistnienia zdarzenia pozwalających na odtworzenie jego przebiegu i ustalenie przyczyn jego zaistnienia.

Kolejną fazą postępowania przygotowawczego jest ustalenie świadków wypadku drogowego i ich zeznań. Uczestników wypadku najkorzystniej jest przesłuchać przed świadkami postronnymi. Warunkiem należytego przesłuchania jest właściwe przygotowanie się do tej czynności procesowej, ponieważ często świadkowie należą do osób związanych z podejrzanym lub pokrzywdzonym. Dlatego często występuje kumulacja czynników wpływających na odchylenia od zeznań prawdziwych o przebiegu zdarzenia, jak też odchylenia wynikające z zeznań nieszczerych.

Wypadek drogowy przebiega w stosunkowo krótkim okresie czasu (kilka sekund), w okolicznościach, które utrudniają świadkowi poczynienie spostrzeżeń lub powodują skoncentrowanie jego uwagi na jednym fragmencie sytuacji, z uszczerbkiem dla możliwości zapamiętania innych szczegółów niejednokrotnie bardziej istotnych dla zrozumienia genezy wypadku. Nadmierna koncentracja emocji nierzadko prowadzi do stanu dezorganizacji uniemożliwiającej prawidłowe zapamiętanie spostrzeżonych zjawisk. Dla prawidłowego zapamiętania potrzebny jest pewien stopień spokoju afektywnego umożliwiający skupienie uwagi. Prowadzący postępowanie przygotowawcze w zakresie pracy ze świadkami powinien umownie dokonać segregacji świadków wg następującego kryterium:

• świadek przed wypadkiem - kto kierował pojazdem, czy był spożywany alkohol, czy pojazd przed wypadkiem był sprawny,

• świadek wypadku - pasażer uczestnika wypadku (sprawcy i poszkodowanego), inny kierujący lub pieszy jako przypadkowy obserwator,

• świadek po wypadku - różni kierujący udzielający pomocy, obsługa pogotowia ratunkowego i ekipa pomocy drogowej, różni piesi widzący skutki wypadku, uczestnicy wypadku

Z uwagi na różnorodność charakterologiczną, wiek sprawców i stopień znajomości wiedzy o ruchu drogowym, zeznania świadków muszą być skonfrontowane z protokołami oględzin, szkicami i zdjęciami fotograficznymi. W postępowaniach karnych w sprawach o wypadki drogowe, wśród dowodów wykorzystywanych przez organy procesowe, szczególne znaczenie posiada dowód z wyjaśnień oskarżonego (podejrzanego), który z konfrontacji z innymi dowodami często pozwala na rekonstrukcję przebiegu wypadku i ustalenie jego przyczyn. Nie można przy tym pominąć istotnej okoliczności, że podejrzany w tego rodzaju sprawach już od momentu zaistnienia przestępstwa uczestniczy w poszczególnych czynnościach procesowych, których wyniki są dowodami.

Wyjaśnienia podejrzanego wymagają stałej konfrontacji z innymi dowodami, poznaniem czynników wpływających na treść wyjaśnień z uwzględnieniem właściwej taktyki i metody przesłuchania. Przystępując do przesłuchania oskarżonego (podejrzanego) o spowodowanie wypadku drogowego, niezależnie od stworzenia klimatu spokoju i zrozumienia, dysponując określonym rzeczowym czy osobowym materiałem osobowym należy przede wszystkim dążyć do zrozumienia mechanizmu powstania wypadku. W tym celu, po odebraniu wyjaśnień spontanicznych, niezbędne jest w drodze szczegółowych pytań dążyć do wyjaśnienia istniejących w materiale dowodowym luk i sprzeczności. Niezbędne jest zwłaszcza zademonstrowanie podejrzanemu materiału dowodowego uzyskanego w wyniku czynności niepowtarzalnej, a następnie wykazaniu fizycznej niemożności wykonania przez niego określonego manewru, np. podczas wyprzedzania, zmiany pasa ruchu. O ile podejrzany skoryguje swoje wyjaśnienia niezbędne jest zrekonstruowanie przez niego przebiegu wypadku z wyszczególnieniem jego poszczególnych faz oraz sytuacji poprzedzającej. Pożądane jest, aby podejrzany własnoręcznie wykonał plan sytuacyjny poprzedzający wypadek, oraz sytuację po jego nastąpieniu.

Końcowa część przesłuchania powinna dotyczyć przyczyn zaistnienia wypadku, czy zostały naruszone konkretne zasady bezpieczeństwa ruchu oraz na czym to naruszenie polegało. Specyfika przesłuchania podejrzanego będzie dotyczyć sprawców, którzy oddalili się od miejsca zdarzenia i w ten sposób zataili stan swojej trzeźwości. Stan trzeźwości sprawcy starali się ukryć twierdząc, że spożywali alkohol po wypadku, przed przybyciem funkcjonariuszy policji. W takich przypadkach pożądane było zastosowanie metody kumulatywnego ujawniania dowodów, perswazji, stymulowania i wykorzystywania stanów emocjonalnych, szczegółowych pytań.

Analiza spraw wykazała, że nie przyznanie się do winy stanowi zasadniczą przyczynę umorzeń postępowań z braku dowodów winy oraz wyroków uniewinniających. Zarówno przyznanie się, jak i nie przyznanie się do winy powinno być dokładnie sprawdzone i krytycznie ocenione z uwzględnieniem całokształtu dowodów ujawnionych w sprawie.

ROZDZIAŁ XXXVIII

PRZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA

Leszek Gruntkowski

1. Pojęcie i cechy charakteryzujące przestępczość zorganizowaną.

Na gruncie praktyki zwalczania przestępczości zorganizowanej zdefiniowano ją jako: „Związek przestępczy zorganizowany z chęci zysku dla dokonywania ciągłych i różnorodnych przestępstw, zakładających osiągnięcie celów przez korupcję, szantaż terror oraz użycie siły i broni”.

Na gruncie amerykańskim, na gruncie europejskim przestępczość zorganizowana rozumiana jest nieco inaczej nie ograniczając przestępczości zorganizowanej do pojęcia „mafia”.

Wyróżnia się 9 cech przestępczości zorganizowanej:

1. występowanie trwałego związku stale współpracujących osób przy dominacji przestępców zawodowych,

2. hierarchiczna struktura organizacyjna, odznaczająca się bezwzględną dyscypliną, przy czym „nagrodą” za posłuszeństwo jest troska organizacji o bezpieczeństwo uczestników,

3. racjonalne, planowe i oparte na specjalizacji oraz podziale zadań realizowanie celów,

4. dostosowanie prowadzonej działalności do aktualnych potrzeb ludności (reagowanie na potrzeby „rynku”),

5. dopasowanie metod i środków (technologii) działalności do warunków i realizowanych celów (szantaż, przekupstwo, oszustwa, itp.),

6. konspiracja wewnętrzna i „uszczelnianie” organizacji na zewnątrz,

7. pomoc dla członków organizacji, w szczególności zaś dla objętych ściganiem karnym lub odbywających karę (pomoc prawna, płacenie kaucji, zastraszanie świadków oskarżenia, opieka nad rodziną skazanego),

8. dążenie do zdobycia wpływów politycznych lub pozycji gospodarczej,

9. mobilność i międzynarodowość.

Poza wyodrębnieniem cech przestępczości zorganizowanej należy wskazać na występowanie trzech stopni grupowej działalności przestępczej:

• grupa przestępcza - banda, będąca luźniejszym organizacyjnie związkiem mającym na celu popełnianie przestępstw,

• zorganizowane przestępstwo, któremu nie towarzyszy określenie mafijnego celu ani też nie wykazuje cech struktury typowej dla organizacji mafijnej,

• mafia jako najwyższy szczebel przestępstwa zorganizowanego.

Grupa przestępcza (banda, gang) może się zawiązać dla popełnienia większej lub mniejszej liczby przestępstw z reguły związanych z wykorzystaniem pewnej okazji czy sposobności. Od zorganizowanego przestępstwa różni się trwałością struktury, stopniem planowości i zawodowości w realizowaniu celów przestępczych. Banda, bowiem jest z reguły związkiem mniej trwałym, opartym na określonej wspólnocie celów, poczuciu wzajemnej przynależności bezpośredniości kontaktów uczestników i spontaniczności wyłaniania przywódców. W przestępstwie zorganizowanym hierarchia jest z góry ustalona, występuje zjawisko izolacji i depersonifikacji elementów struktury, trwały mechanizm podziału ról oraz planowego realizowania zadań.

Dlatego też rozpad wewnętrzny, wykrycie czy unicestwienie - możliwe w wypadku bandy - są z reguły nieosiągalne (albo osiągalne nie w pełni), gdy chodzi o rozwiniętą strukturę zorganizowanego przestępstwa.

2. Sfery działalności przestępczości zorganizowanej.

Na podstawie doświadczeń własnych oraz międzynarodowych można wyróżnić następujące kategorie przestępstw, inaczej mówiąc obszary działalności zorganizowanego świata przestępczego:

• produkcja i obrót środkami odurzającymi,

• fałszerstwa znaków pieniężnych,

1. Przestępstwa związane z półświatkiem w tym:

• handel ludźmi, prostytucja, sutenerstwo,

• przestępstwa uszkodzenia ciała,

• nielegalne gry hazardowe,

• wymuszenia.

2. Przestępczość z użyciem przemocy w tym :

• napady rabunkowe ,

• przestępstwa przeciwko życiu ,

• paserstwo ,

• wymuszenia haraczu.

3. Przestępczość przeciwko własności w tym:

• kradzież i przemyt samochodów ,

• kradzież i przemyt dóbr kultury,

• kradzieże ładunków.

4. Przestępczość gospodarcza w tym szczególnie:

• oszustwa ubezpieczeniowe ,

• nielegalny przemyt ludzi ,

• nielegalny transfer technologii ,

• nielegalne udostępnianie siły roboczej,

• oszustwa związane z lokatą kapitału ,

• przestępstwa związane z obrotem bezgotówkowym ,

• przeciwko środowisku naturalnemu ,

• podrabianie wyrobów ,

• przestępstwa podatkowe wyłudzenia subwencji ,

• przestępstwa korupcji ,

• przestępstwa komputerowe .

Nadmienić należy, że z wymienionymi przestępstwami wiążą się również takie przestępstwa będące niejako ich uhonorowaniem jak pranie brudnych pieniędzy, albowiem przestępczość zorganizowana wiąże się zawsze z dużymi pieniędzmi, które przestępcy starają się wprowadzić do legalnego obrotu gospodarczego zagrażając tym samym podstawą demokratycznego państwa prawa.

3. Wybrane przestępstwa związane z przestępczością zorganizowaną.

3.1. Art. 252 kk. - Wzięcie zakładnika.

Branie zakładnika określone w art. 252 § 1 to typ przestępstwa, który może być skierowany zarówno przeciwko państwu, jak i przeciwko wolności jednostki w celu zmuszenia jej do określonego zachowania. Łączyć się będzie zawsze ono z pozbawieniem wolności osoby będącej zakładnikiem. Ustawodawca w celu zabezpieczenia życia zakładnika przewiduje bezkarność sprawcy przestępstwa w przypadku, gdy odstąpi on od zamiaru wymuszenia określonego zachowania się i zwolni zakładnika.

Umyślne pozbawienie życia zakładnika lub innej osoby w związku z wzięciem zakładnika, jest kwalifikowanym zabójstwem (art. 148 § 2 kk.). W przypadku nieumyślnego pozbawienia życia jako następstwa wzięcia zakładnika lub spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu zakładnika mamy do czynienia z kwalifikowaną postacią przestępstwa wzięcia lub przetrzymywania zakładnika.

We wszystkich typach czynu zabronionego przestępstwo ścigane jest z urzędu.

W ramach przepisu ustawodawca przewiduje:

• typ podstawowy przestępstwa - § 1,

• typ kwalifikowany przez następstwo - § 2,

• karalne przygotowanie - § 3,

• szczególną postać odstąpienia od usiłowania - § 4.

Głównym przedmiotem ochrony jest niezagrożone i prawidłowe funkcjonowanie organów państwowych, samorządowych, instytucji, organizacji oraz osób prawnych w zakresie wypełniania ich zadań. Mając na uwadze sformalizowane lub niesformalizowane grupy osób, przedmiot ochrony dotyczy poczucia swobody i wolności w wypełnianiu celów, dla których powstały. Ubocznym przedmiotem ochrony jest życie, zdrowie i wolność człowieka.

Sprawcą przestępstwa może być każdy, a więc ma charakter powszechny. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż osoba przetrzymująca zakładnika nie musi być identyczną z tą, która zakładnika uprowadziła.

Typ podstawowy (par. 1) jest przestępstwem wieloodmianowym. Czynność sprawcza polega na "braniu" lub "przetrzymywaniu" zakładnika, co sprawia, że możliwa jest sytuacja, w której biorącym, jak i przetrzymującym zakładnika będzie ta sama osoba, jak też i taka, że kto inny będzie biorącym zakładnika, kto inny zaś go przetrzymującym. W tym ostatnim wypadku wystąpią dwa odrębne przestępstwa, popełnione przez różnych sprawców.

"Branie" zakładnika polega na pozbawieniu osoby trzeciej wolności wbrew jej woli. Chodzi tu zazwyczaj:

• o wzięcie zakładnika przemocą (np. porwanie z ulicy, wzięcie zakładnika w czasie napadu na bank) lub

• zatrzymanie go w sytuacji, gdy nie stawia on żadnego oporu (np. wzięcie jako zakładnika członka własnej rodziny, okupacja budynku urzędu administracji państwowej i traktowanie jako zakładników urzędników).

Forma sprawcza, która wyraża się poprzez "branie" zakładnika związana jest z aktywnością sprawcy przejawiającą się w zdobyciu czy zatrzymaniu zakładnika. Zasadniczo czyn sprawcy będzie polegał na działaniu, choć z podziału ról sprawczych może wynikać, że sprawca ma zaniechać określonego działania, do którego był zobowiązany.

"Przetrzymywanie" zakładnika ma miejsce wtedy, gdy zakładnik został już przez tego samego lub innego sprawcę "wzięty" i następuje utrzymywany stan bezprawnego pozbawienia wolności do chwili, aż nie zostaną spełnione żądania porywaczy.

Czynność ta może polegać na kombinacji działania i zaniechania i wyrażać się poprzez krępowanie zakładnika, kneblowanie, niezwolnienie zakładnika mimo poleceń współsprawców, których żądania zostały spełnione, przekazywanie sobie zakładnika i po kolei przetrzymywanie go celem wyegzekwowania coraz to innych żądań.

Przestępstwo w par. 1 ma charakter bezskutkowy. Przestępstwo popełnione jest już w chwili czynu sprawcy, a więc samego wzięcia lub przetrzymywania zakładnika, niezależnie od tego, czy sprawcy udało się osiągnąć cel. Nie można w tym wypadku uznać za skutek zmuszania innego podmiotu prawnego do określonego zachowania, choć stanowi to cel sprawcy.

W typie kwalifikowanym (§ 2) mamy do czynienia z przestępstwem kwalifikowanym przez nieumyślnie wywołane następstwo. Skutkiem w tym przypadku jest śmierć zakładnika lub ciężki uszczerbek na zdrowiu w rozumieniu art. 156 § 1 kk.

Gdyby śmierć zakładnika zostałaby spowodowana umyślnie, sprawca odpowiadałby za zabójstwo (art. 148 § 2 pkt 2 kk.). Podobnie byłoby w przypadku umyślnego wywołania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu u wziętego lub przetrzymywanego zakładnika. W tej sytuacji sprawca powinien odpowiadać za umyślne spowodowanie skutku określonego w art. 156 § 1 kk.

Przedmiotem bezpośredniego działania jest sam zakładnik, a więc osoba pozbawiona lub ograniczona przez sprawcę w swojej wolności. Nie może być przedmiotem bezpośredniego działania podmiot prawny, na który ma zostać wymuszone wzięciem zakładnika określone zachowanie. Przestępstwo bowiem nie na nim bezpośrednio zostaje dokonane. Stanowi on tylko podmiot oddziaływania.

Ustawodawca szeroko określił podmioty prawne, które sprawca może zmusić wzięciem zakładnika do określonego zachowania się. Zakresem oddziaływania ustawodawca objął każdą możliwą formę podmiotu, zarówno zorganizowaną w formie prawnej, jak i w taki sposób nie zorganizowaną:

• organ państwowy,

• organ samorządowy,

• osoba prawna,

• osoba fizyczna,

• organizacja - grupa ludzi zjednoczona wspólnym planem, programem działania, wspólnymi poglądami, zdaniami, np. organizacje artystyczne, oświatowe, naukowe, polityczne, sportowe, religijne, społeczne, wojskowe, nie muszą to być organizacje prawnie zarejestrowane,

• instytucja - zakład o charakterze publicznym, zajmujący się określonym zakresem spraw, działający w określonej dziedzinie; nie jest konieczne, by instytucja miała osobowość prawną,

• grupa osób - osoby w jakiś sposób ze sobą powiązane np. realizacją wspólnego celu, mające wspólne zamierzenia (grupa wycieczkowa, kolekcjonerska); przyjąć należy, że trzy osoby to minimalna liczba dla istnienia grupy, która nie musi być formalnie zorganizowana, wystarczy, że istnieje faktycznie.

Przestępstwo określone w par. 1 i 3 może być popełnione wyłącznie umyślnie i to tylko z zamiarem bezpośrednim (przestępstwo kierunkowe-określenie „w celu").

Celem czynu sprawcy jest zmuszenie do określonego zachowania się wskazanych podmiotów oddziaływania. Zmuszenie do określonego zachowania powinno być rozumiane jako:

• określone działanie, np. zmuszenie rządu danego państwa do zwolnienia z więzienia terrorystów lub też do zapłaty okupu,

• określone zaniechanie, np. zmuszenie władz do zaniechania kontynuowania postępowania karnego, prowadzonego przeciwko grupie przestępczej,

• określone znoszenie, np. zmuszenie do tolerowania działalności przestępczej, prowadzonej przez jakąś grupę lub do tolerowania pobytu na danym terytorium osób, które zgodnie z prawem powinny być wydalone (zmuszenie należy interpretować jako wywołanie określonego zachowania przy pomocy presji, wbrew woli podmiotu); w przypadku art. 252 kk. odbywa się ono pośrednio, przy pomocy wywołania presji psychicznej, spowodowanej obawą o życie lub zdrowie pojmanego lub przetrzymywanego zakładnika.

Przestępstwo określone w § 2 ma złożoną stronę podmiotową. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka mamy do czynienia z przestępstwem umyślnym kwalifikowanym przez nieumyślne następstwo. W przypadku, gdy następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu strona podmiotowa może mieć charakter:

• umyślno -umyślny (kumulatywna kwalifikacja z art. 156 § 1 kk.),

• umyślno-nieumyślny (kumulatywna kwalifikacja z art. 156 § kk.).

W typie podstawowym (§ 1) przestępstwo zagrożone jest karą od roku do 10 lat pozbawienia wolności. W typie kwalifikowanym (§ 2) zagrożenie karą pozbawienia wolności wynosi od lat 2 do lat 12. Oba przestępstwa są występkami.

W par. 3 ustawodawca przewiduje karalne przygotowanie zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności. Powyższe zagrożenie daje podstawę do orzeczenia zamiast kary pozbawienia wolności grzywny albo kary ograniczenia wolności (art. 58 § 3 kk.), z zastrzeżeniem art. 58 par. 4 kk. Tego typu zagrożenie stwarza również możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania (art. 66 § 1 kk.).

Przygotowanie realizowane może być w dwóch formach, mianowicie:

• przygotowanie w sensie ścisłym i

• wejście w porozumienie.

Przygotowanie w sensie ścisłym polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, w szczególności na uzyskiwaniu lub przysposabianiu środków, zbieraniu informacji, lub sporządzaniu planu działania. Powyższy katalog czynności nie jest katalogiem zamkniętym. Określone w § 3 art. 252 kk. czynności przygotowawcze, aby mogły być uznane za przygotowanie, muszą być podjęte w celu popełnienia czynu zabronionego - wzięcia lub przetrzymywania zakładnika w celu...

Strona podmiotowa przygotowania polega więc na zamiarze bezpośrednim ukierunkowanym na osiągnięcie tego celu.

Drugą formą przygotowania jest wejście w porozumienie w celu dokonania czynu zabronionego. Może to być porozumienie dwóch lub więcej osób, polegające na uzgodnieniu zamiaru popełnienia tego konkretnego przestępstwa.

W § 4 wprowadzono instytucję niepodlegania karze wyłącznie w stosunku do § 1, o ile sprawca odstąpił od zamiaru wymuszenia i zwolnił zakładnika. Aby możliwe było zastosowanie powyższej instytucji, istotnym jest, aby sprawca zrealizował czynność wykonawczą, a więc "wziął" lub "przetrzymywał" zakładnika i to celem wymuszenia określonego zachowania się. Odstąpienie ma charakter obligatoryjny i to niezależnie od okresu, przez jaki zakładnik był przetrzymywany. Sprawca może odpowiadać za inne przestępstwo, np. jeśli ofiara doznała określonego uszczerbku na zdrowiu. Sprawca, aby skorzystać z tej instytucji, musi spełnić określone przez ustawodawcę warunki, gdyż spełnienie tylko jednego może dawać podstawę tylko do nadzwyczajnego złagodzenia kary na zasadach ogólnych (art. 60 kk.). Sąd odstępując od wymierzenia kary może:

• orzec świadczenie pieniężne (art. 49 kk.),

• orzec obowiązek naprawienia szkody lub nawiązkę, jeśli zajdą warunki określone w art.46 kk.

Zbieg przepisów ustawy.

• Niewłaściwy (pozorny) zbieg przepisów ustawy zachodzi między art. 252 § 1 kk., a art.191 § 1 kk. (zmuszanie do określonego zachowania) oraz art. 245 kk. (wywieranie wpływu na świadka, biegłego lub tłumacza), art. 250 kk. (wpływanie na sposób głosowania), art. 282 kk. (wymuszenie rozbójnicze). Zgodnie z tą zasadą art. 252 § 1 kk. eliminuje zastosowanie ww. przepisów.

• Niewłaściwy zbieg przepisów zachodzi również w przypadku art. 189 kk., gdyż do istoty przestępstwa z art. 252 § 1 kk. należy również pozbawienie zakładnika wolności, bez względu na okres i warunki pobytu, które mogą okazać się szczególnie ciężkie.

• Umyślne spowodowanie śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, jeżeli nie jest bezpośrednim następstwem czynu z § 1, należy traktować jako właściwy (kumulatywny) zbieg przestępstw.

• Właściwy (kumulatywny) zbieg przepisów (art. 11 kk.)możliwy jest także z takimi przepisami jak: art. 174 § 1 kk.(przetrzymywanie w charakterze zakładników kontrolerów lotniczych), art. 288 § 1 kk. (wyrządzenie szkody w mieniu w trakcie brania zakładnika), art. 216 kk.(znieważenie innej osoby).

• Przestępstwo popełnione przez zorganizowaną grupę lub związek (art.258 kk.), może wystąpić w postaci właściwego zbiegu przepisów (art.11 kk.) z art.252 kk., obok zaostrzonej za nie odpowiedzialności (art.65 kk.).

3.2. Art. 253 kk. - Handel ludźmi.

W art. 253 § 1 kk. ustawodawca penalizuje uprawianie handlu ludźmi, nawet za ich zgodą. Przepis stanowi realizację zobowiązań międzynarodowych, wynikających z ratyfikowanych przez Polskę konwencji, w szczególności: konwencji podpisanej w Paryżu 04.05.1910r. w sprawie zwalczania handlu żywym towarem (Dz.U. z 1922r., Nr 87, poz.783), konwencji genewskiej z 25.04.1926r. w sprawie niewolnictwa (Dz.U. z 1931r. Nr 4, poz. 21) oraz podpisanej w Lake Success 21.03.1950r. konwencji w sprawie handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji (Dz.U. z 1952r., Nr 41, poz.278).

Ustawodawca w art.253 przewidział dwa niezależne typy podstawowe przestępstwa:

• uprawianie handlu ludźmi - § 1,

• nielegalna adopcja.

Przedmiotem ochrony jest wolność człowieka i jego godność. Zarówno małoletni, jak i dorośli ludzie nie mogą być przedmiotem jakiegokolwiek handlu bez względu na to, czy przynosi to komukolwiek korzyść majątkową, czy nie (§ 1 i 2).

Sprawcą przestępstwa może być każdy (§ 1 i 2), a więc ma ono charakter powszechny.

Czynność sprawcza w par. 1 polega na „uprawianiu" handlu ludźmi, z kolei w § 2 to „zajmowanie się" organizowaniem adopcji dzieci.

Określenie „uprawia handel" należy interpretować jako „handluje". Karze więc podlega ten, kto kupuje, sprzedaje, zastawia, dokonuje zamiany, użycza ludzi lub dokonuje jakiekolwiek transakcje cywilnoprawne. Już jednorazową transakcję należy traktować jako wypełnienie znamion przestępstwa. Transakcja przestępcza może polegać np. tylko na kupieniu lub tylko na sprzedaniu drugiego człowieka.

Samo słowo „handel" zakłada aktywność człowieka. Tak, więc przestępstwo może być popełnione tylko przez działanie. Transakcja ma przestępny charakter nawet wtedy, gdy z ostatecznego jej rozliczenia wynika strata dla uprawiającego handel.

„Zajmowanie się" organizowaniem adopcji składa się z wielu pojedynczych czynności, które tworzą w sumie czyn przestępny. Polegać on może zarówno na działaniu, jak i na zaniechaniu. Sprawca zazwyczaj realizuje tu kompleks zachowań, począwszy od wyszukania chętnych do adopcji, znalezienia odpowiedniego dziecka, uzyskanie korzystnych opinii środowiskowych dotyczących przyszłych rodziców, aż po korzystne rozstrzygnięcia sądu, dostarczenie dziecka adoptującym je rodzicom, uzyskanie wymaganych zezwoleń i wiz, przeprowadzenie badań lekarskich.

Dla bytu przestępstwa niedozwolonego organizowania adopcji wystarczające jest, że sprawca wykonuje tylko pojedynczą czynność z łańcucha koniecznego dla pełnego przeprowadzenia adopcji, o ile czynność ta związana była z chęcią osiągnięcia korzyści majątkowej oraz niedozwolona była przez przepisy ustawy, tj. określonym w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym zasadom i procedurom, mającym przede wszystkim na uwadze dobro dziecka, które będzie adoptowane (art.114, 117 i 120 kro.).

Ustawodawca posłużył się określeniem "zajmuje się organizowaniem adopcji", które jest równoznaczne z określeniem "organizuje adopcję".

Sprawca może popełnić przestępstwo również wtedy, gdy ostatecznie przeprowadzenie adopcji leżało w interesie dziecka, o ile tylko działa on wbrew przepisom ustawy, a jego celem jest osiągnięcie korzyści majątkowej.

Przestępstwo w § 1, jak i w § 2 ma charakter bezskutkowy (formalny) i popełnione jest z chwilą ukończenia samego czynu.

Przedmiotem bezpośredniego działania jest:

• każdy człowiek, będący przedmiotem handlu - §1,

• dziecko - §2.

Oba przestępstwa mogą być popełnione wyłącznie umyślnie.

W §1 z określenia „uprawia handel" wynika, że jedyną możliwą postacią umyślności będzie zamiar bezpośredni. W §2 „cel osiągnięcia korzyści majątkowej" wyznacza automatycznie jako dopuszczalny wyłącznie zamiar bezpośredni (przestępstwo kierunkowe).

Przestępstwo określone w §1 jest zbrodnią, zaś w § 2 występkiem.

Oba przestępstwa zawsze ścigane są z urzędu.

Zbieg przepisów ustawy.

• możliwy jest właściwy (kumulatywny) zbieg przepisów (art. 11 kk.), a to przepisu art. 253 § 1 kk. z zachowaniem z art. 191 § 1 kk. (sprawca sprzedaje człowieka, siłą zmuszając go do zaakceptowania tej sytuacji),

• jako właściwy zbieg przestępstw (art. 85 kk.) traktować należy sytuację, kiedy sprawca pozbawia człowieka wolności (art. 189 § 1 kk.), by go następnie sprzedać (art. 253 §1 kk.),

• w kategorii zbiegu przestępstw należy mieć również na względzie sytuacje, gdy sprawca organizując nielegalną adopcję:

• wywiera wpływ na czynności urzędowe sądu (art. 232 kk.),

• składa fałszywe zeznania w postępowaniu dotyczącym adopcji (art. 233 § 1 kk.),

• fałszuje dokumenty niezbędne do adopcji (art. 270 kk.),

• jako właściwy zbieg przepisów ustaw (art. 11 kk.) należy przyjąć:

• niszczenie lub ukrywanie dokumentów istotnych dla postępowania adopcyjnego (art. 276 kk.);

• wyłudzenie poświadczenia nieprawdy od funkcjonariusza publicznego (art. 272 kk.);

• przestępstwo popełnione przez zorganizowaną grupę lub związek (art. 258 kk.), może wystąpić w postaci właściwego zbiegu przepisów (art. 11 kk.)z art. 253 kk., obok zaostrzonej za nie odpowiedzialności (art. 65 kk.).

3.3. Art. 258 kk. - Udział w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym.

Ustawodawca biorąc pod uwagę narastanie zjawiska zorganizowanej przestępczości wprowadził obok karalności udziału w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa, także udział w zorganizowanej grupie mającej taki cel. Przewidział także surowszą odpowiedzialność wobec sprawcy, który grupę (związek) zakłada lub nią kieruje. Popełnienie przestępstwa przez sprawcę uczestniczącego w zorganizowanej grupie wiąże się, obok zaostrzonej za nie odpowiedzialności (art. 65 kk.), z poniesieniem odpowiedzialności na podstawie art. 258 kk.

Przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo państwa i obywateli, zagrożonych działalnością grup i związków przestępczych. Działalność grupy lub związku przestępczego charakteryzuje się większą społeczną szkodliwością, a to ze względu na swój zawodowy charakter.

Przestępstwo określone w art.258 kk. (każdy typ) ma charakter powszechny. Nie wymaga się od sprawcy żadnych bliżej charakteryzujących go cech, tak więc każda osoba może być sprawcą tego przestępstwa.

Przestępstwo ścigane jest zawsze z urzędu.

Czynność sprawcza w § 1 polega na „braniu udziału" w zorganizowanej grupie albo związku, wyraża się ona poprzez aktywność człowieka, a więc popełnienie przestępstwa może tylko nastąpić przez działanie.

„Branie udziału" polega na przynależności do grupy lub związku, akceptowaniu zasad, które nimi rządzą oraz wykonywaniu poleceń i zadań wskazanych przez osoby stojące w hierarchii grupy lub związku odpowiednio wyżej. Istotna jest tutaj identyfikacja członka z grupą lub związkiem i wyrażać się poprzez działanie na rzecz tej grupy czy związku (wyłączenie postawy pasywnej). „Branie udziału" polegać może na wspólnych akcjach przestępczych, ich planowaniu, odbywaniu spotkań, uzgadnianiu struktury, wyszukiwaniu kryjówek, posługiwaniu się pseudonimami, zdobywaniu zaopatrzenia niezbędnego grupie lub związkowi do realizacji założonych celów, dzieleniu łupów pochodzących z przestępstw, a także na podejmowaniu czynności mających uniemożliwić wykrycie sprawców.

W § 3 czynność sprawcza polega na „zakładaniu" albo „kierowaniu" grupą lub związkiem mającym na celu popełnianie przestępstw.

"Zakładanie" to organizowanie, a więc wyszukiwanie kandydatów, składanie propozycji uczestnictwa, obmyślanie struktury i sposobu działania, ustalenie siedziby, uzgodnienie sposobu komunikowania się, wyłonienie przywódców, gromadzenie narzędzi, wprowadzenie systemu zabezpieczeń. Założycielem grupy lub związku przestępczego może być jedna osoba, pozostałe osoby tylko przystępują, bądź założycielami może być kilka osób, przy czym każda z nich odpowiada za inny element organizacji, względnie wykonują całość zadań wspólnie.

„Kierowanie" polega na faktycznym sprawowaniu kontroli nad działalnością grupy lub związku, możliwości wydawania poleceń i podejmowaniu zasadniczych decyzji, mając przy tym charakter stały lub przejściowy, kolektywny lub jednoosobowy.

„Zakładanie" jest czynnością rozciągniętą w czasie, mającą jednak co do zasady swój początek i koniec, którym jest założenie grupy lub związku przestępczego.

„Kierowanie" jest czynnością o charakterze względnie trwałym, co nie znaczy, iż kierujący nie może zostać zastąpiony w dowolnym momencie przez kogoś innego.

W § 3 wymaga się, by sprawca kierował grupą lub związkiem. Nie spełnia tego znamienia sytuacja, gdy sprawca został wyznaczony do kierowania tylko pojedynczą czynnością niezbędną nawet dla działalności grupy (np. zdobycie planów pomieszczeń banku, na który planowany jest napad), która nie świadczy o kierowaniu samodzielną strukturą.

Sprawca odpowiada karnie już wtedy, kiedy uczestniczy w „zakładaniu", a nie dopiero wtedy, gdy grupę lub związek „założy".

Dla popełniania przestępstw sprawcy zazwyczaj łączą się w grupy, których liczebność zależy od tego, jakie przestępstwa grupa popełnia. Przepis mówi o działaniu w „zorganizowanej" grupie, co zazwyczaj ułatwia dokonywanie przestępstw przynoszących stały dochód.

Zorganizowaną grupą nie jest tylko taka grupa sprawców, która zorganizowała się, aby popełniać przestępstwa w sposób ciągły (przestępstwa podobnego rodzaju), lecz także do dokonania kilku przestępstw, jeżeli ich owocem może być źródło dochodu trwające jakiś czas. Ustawodawca w przepisie nie określił poziomu organizacji grupy. Należy więc przyjąć, że wystarczy niski poziom zorganizowania, który zapewnia dokonywanie przestępstw i posiadanie stałego źródła dochodu. Zorganizowana grupa musi również posiadać swego przywódcę, który nie musi być stałym przywódcą ani też tym, który daną grupę zorganizował.

„Zorganizowana grupa" przestępcza powinna składać się z co najmniej trzech osób połączonych wspólnym celem, jakim jest okazjonalne lub stałe popełnianie przestępstw. Mimo, że przepis mówi o „zorganizowanej grupie", nie oznacza to wcale, że wymaga on specjalnej wewnętrznej struktury organizacyjnej. Wystarczy, że „zorganizowanie" polega na w miarę stałym składzie grupy, gdzie nie wszyscy członkowie muszą uczestniczyć w popełnianiu każdego z zaplanowanych przestępstw, na akceptacji celów i gotowości do zaspokajania potrzeb grupy, w tym narzędzia potrzebne do popełniania przestępstw, wyszukiwaniu miejsc niezbędnych dla przechowywania skradzionych przedmiotów, rozprowadzaniu ich paserom.

„Związek mający na celu popełnianie przestępstw" to wyższa forma organizacyjna w stosunku do grupy. Wprawdzie ustawa mówi o celu, którym jest popełnianie przestępstw, niemniej możliwe jest, iż celem istnienia związku jest tylko popełnienie jednego, ale za to poważnego przestępstwa, wymagającego długich przygotowań, np. zabójstwo czołowego polityka lub wysadzenie w powietrze znaczącego obiektu.

Realizacja czynu przestępczego następuje już z chwilą założenia lub przystąpienia do związku lub grupy, niezależnie od tego, czy w ogóle popełnione zostało przestępstwo, dla którego związek lub grupa istnieje.

Cechami związku w ujęciu prawa karnego są trwałe formy organizacyjne, oznaczone kierownictwo oraz określona dyscyplina członków.

Typem kwalifikowanym związku lub zorganizowanej grupy przestępczej jest charakter zbrojny (§ 2), tj. taki, który zakłada realizację przestępstw przy użyciu broni palnej i w tym celu zaopatruje się w taką broń ( co do broni palnej-patrz art. 263 kk.), choć grupa czy związek w swojej działalności przestępczej używa bądź zakłada jej użycie w przyszłości. Do odpowiedzialności nie jest konieczne, aby każdy uczestnik posiadał broń palną. Wystarczy, że sprawca swoją świadomością obejmuje i co najmniej się godzi z tym, iż związek czy grupa, w której uczestniczy, posługuje się taką bronią. Odpowiedzialności podlegać będą również członkowie grupy lub związku popełniający przestępstwo dysponując bronią palną w celu przestępczym, ale jej nie użyli. Dla bytu tego przestępstwa wystarczający jest fakt, że grupa lub związek ma możliwość dysponowania bronią, choć nie jest cały czas w jej posiadaniu. Nie spełnia znamienia z §2 sytuacja, gdy jeden z członków grupy lub związku posiada indywidualnie broń bez wiedzy pozostałych członków i że ta broń nie będzie wykorzystana na potrzeby wspólnej działalności.

Dodać należy, że uczestniczenie w zbrojnym związku stanowi realny zbieg przestępstw (art. 258 § 2 kk. i art. 263 § 2 kk.).

Wszystkie przestępstwa mają charakter formalny (bezskutkowy). Dla ich popełnienia wystarczająca jest sama czynność sprawcza. Popełnienie jakiegoś przestępstwa przez grupę lub związek nie jest skutkiem z art. 258 kk. lecz samodzielnym przestępstwem.

Każde z przestępstw określonych w art. 258 kk. pozbawione jest przedmiotu bezpośredniego działania.

Podmiotowym warunkiem odpowiedzialności za omawiane przestępstwa jest umyślność:

• w §1 - w formie zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, który zachodzi wtedy, gdy sprawca nie ma pewności co do przestępczego charakteru związku lub zorganizowanej grupy, w której uczestniczy, godząc się z taką możliwością,

• w §2 - w formie tylko zamiaru bezpośredniego, co wynika z istoty pełnienia funkcji określonych w przepisie,

• w §3 - w formie zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, który zachodzi wtedy, gdy sprawca swoją świadomością obejmuje i co najmniej się godzi z tym, że grupa lub związek, w której uczestniczy ma charakter zbrojny i posługuje się bronią palną.

Zbieg przepisów ustawy.

• przestępstwa popełnione przez grupę lub związek pozostają z przestępstwem z art.258 kk. w realnym zbiegu przestępstw,

• możliwy jest właściwy (kumulatywny) zbieg przepisów (art.11 kk.) z innymi przestępstwami z tego rozdziału ( np. z art.252-257, 260-263).

3.4. Art. 259 kk. - Niepodleganie karze.

Alternatywne warunki, które muszą być spełnione, by sprawca mógł skorzystać z instytucji niepodlegania karze, określa art. 259 kk.

Wymagania przepisu wiążą się:

• z „dobrowolnym" odstąpieniem od udziału w grupie albo związku i jednoczesnym ujawnieniem przed organem powołanym do ścigania przestępstw wszystkich istotnych okoliczności popełnionego czynu,

• z „dobrowolnym" odstąpieniem od udziału w grupie lub związku i jednoczesnym zapobiegnięciem popełnianiu zamierzonego przestępstwa.

Odstąpienie od udziału w grupie lub związku musi być dobrowolne, co oznacza, że decyzja o wycofaniu się musi być osobiście podjęta i zrealizowana w całości przez sprawcę. Motywy takiej decyzji są obojętne, przy czym istotne jest, by sprawca wycofał się z działalności przestępczej całkowicie, nie zaś częściowo.

Ustawodawca w przepisie wymaga ujawnienia wszystkich istotnych okoliczności popełnionego czynu, co należy rozumieć jako ujawnienie wszystkich istotnych okoliczności związanych z przynależnością do grupy lub związku, a więc okoliczności pozwalające organom ścigania na likwidację grupy lub związku. Do takich okoliczności należy zaliczyć m. in.:

• skład grupy lub związku i dane o członkach,

• dane o strukturze organizacyjnej, siedzibie, wyposażeniu (w tym broń),

• informacje o planowanych lub popełnionych przestępstwach,

• informacje o zasadach konspiracji, kierownictwie, założycielach,

• informacje na temat powiązań z innymi grupami,

• informacje o współpracownikach spoza grupy, w tym o paserach.

Ujawnienie przez sprawcę tylko okoliczności związanych z przestępstwami popełnianymi przez grupę lub związek, nie daje podstawy dla zastosowania instytucji niepodlegania karze na podstawie art. 259 kk., stanowić może jedynie podstawę do nadzwyczajnego złagodzenia kary w oparciu o art. 60 § 3 lub 4 kk.

Zapobiegnięcie popełnieniu zamierzonego przestępstwa nie musi być dokonane bezpośrednio przez samego sprawcę, ale również z jego inicjatywy przez osobę trzecią lub instytucję do tego powołaną. Zapobiegnięcie musi być skuteczne i pełne. Nie jest wystarczające wyłącznie czynienie starań o zapobiegnięcie popełnieniu przestępstwa lub zapobiegnięcie mu tylko częściowo.

Organem powołanym do ścigania przestępstw jest każdy organ, do którego zadań należy ściganie przestępstw (np. Prokuratura, Policja, ABW, finansowe organy dochodzeniowe, Straż Graniczna). Warunkiem ustawowym jest, by sprawca ujawnił wszystkie istotne okoliczności przed tymi organami, choć warunek ten uważa się za spełniony, jeśli nawet sprawca ujawnił w konkretnym wypadku okoliczności popełnionego czynu przed organem niewłaściwym do ścigania danego przestępstwa. Organ, przed którym sprawca ujawnił wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu, powinien powiadomić organ właściwy w danej sprawie.

3.5. Art. 263 kk. - Wyrób lub posiadanie broni bez wymaganego pozwolenia.

Przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo publiczne i indywidualne, związane z nielegalnym wytwarzaniem lub posiadaniem broni bądź też z obchodzeniem się z nią.

Podmiot czynu zabronionego:

• przestępstwa z § 1 i 2 mają charakter powszechny,

• przestępstwa z § 3 i 4 mają charakter indywidualny, gdyż mogą być popełnione wyłącznie - przez osoby legalnie posiadające broń i amunicję.

Czynność sprawcza w § 1 polega na nielegalnym wyrabianiu broni palnej albo amunicji lub handlowaniu bronią palną albo amunicją. Obie czynności sprawcze polegają na działaniu.

Na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 3 ustawy z 23.12.1988r. (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późniejszymi zmianami) o działalności gospodarczej, podjęcie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją, podlega koncesjonowaniu. Ustawodawca traktuje to w szerokim zakresie (na podstawie odrębnych przepisów), mianowicie w sferze obrotu z zagranicą, technologii i usług mających znaczenie dla obronności, bezpieczeństwa lub ważnych interesów państwa oraz wytwarzania, przewozu przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przywozu z zagranicy i wywozu za granicę broni i amunicji w celach przemysłowych lub handlowych, a także obrotu nimi.

Znamiona § 1 należy interpretować szeroko.

Wyrabianie to tyle samo co wytwarzanie. W tym ujęciu chodzić będzie zatem o produkowanie nowej broni od początku, składanie jej z części, przerabianie, uzdatnianie bądź też przystosowanie istniejącej, ale niesprawnej broni palnej albo amunicji do użytku, względnie też innych przedmiotów, z których może ona powstać. Jako przestępne należy traktować każde nadanie cech broni palnej lub amunicji jakiemuś przedmiotowi, który ich do tej pory nie posiadał.

Przez handel należy rozumieć każdą jego postać, a więc kupno, sprzedaż, zamianę, wymianę, najem, dzierżawę i inne formy transakcji występujące w obrocie gospodarczym w wymiarze zarówno hurtowym, jak i detalicznym, których celem jest osiągnięcie zysku, choć niekoniecznie w konkretnym przypadku zysk ten musi być osiągnięty.

Czynność sprawcza w § 2 polega na nielegalnym posiadaniu broni palnej lub amunicji. Jest to czynność, która może przejawiać się zarówno przez działanie, jak i zaniechanie. Sprawca może bowiem aktywnie nielegalnie wejść w posiadanie broni (np. przez jej zabranie komuś), jak też może nie oddać broni, na którą nie ma pozwolenia, a która należała na przykład do jego zmarłego ojca.

Przestępstwo ma charakter trwały, a jego realizacja znamion rozpoczyna się z chwilą wejścia w posiadanie bez zezwolenia na posiadanie broni palnej lub amunicji.

Aktualność swoją zachowuje nadal wyrok SN (OSNKW 1976, z.1, poz. 17), według którego, posiadaniem jest każde władanie bronią palną lub amunicją bez względu na to, czy sprawca ma zamiar zatrzymać wymienione przedmioty przez dłuższy czy też przez krótszy okres. Z tego też względu każde, nawet krótkotrwałe, władanie bronią palną lub amunicją bez wymaganego zezwolenia jest posiadaniem tych przedmiotów i wyczerpuje znamiona przestępstwa.

Aktualny jest również wyrok SN (OSNKW 1993, z.11-12, poz. 74), zgodnie z którym posiadaniem broni palnej lub amunicji jest każde władanie nimi, jeżeli tylko towarzyszy sprawcy taki zamiar, nawet bez chęci zatrzymania tych rzeczy na własność. Przestępstwo ma charakter trwały, polegający na utrzymywaniu określonego stanu bezprawnego, który zaczyna się z chwilą wejścia w „posiadanie" broni palnej lub amunicji bez wymaganego zezwolenia, a kończy się w wyniku przekazania tych rzeczy organom ścigania albo innej osobie do całkowitej dyspozycji bądź nieodwracalnego zniszczenia lub porzucenia.

Okres bezprawnego posiadania broni palnej lub amunicji jest okolicznością, która powinna mieć wpływ na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu, a to dlatego, że przestępstwo skierowane jest przeciwko bezpieczeństwu publicznemu i indywidualnemu, którego zagrożenie jest tym większe, im dłużej utrzymuje się stan bezprawności, spowodowany brakiem zezwolenia właściwego organu na wyrób, handel lub posiadanie broni palnej lub amunicji.

Czynność sprawcza w § 3 polega na udostępnieniu lub przekazaniu broni palnej lub amunicji osobie nieuprawnionej.

Udostępnienie może występować w każdej formie, zarówno przez działanie, jak i zaniechanie. Pod tym pojęciem rozumieć należy umożliwienie wejścia osobie nieuprawnionej w dowolnej formie w posiadanie broni palnej lub amunicji, poza bezpośrednim jej przekazaniem lub przesłaniem tej osobie (np. zezwolenie na zabranie jej z magazynu, powierzenie kluczy do szafy z bronią lub amunicją, pozostawienie w miejscu ogólnie dostępnym, pozostawienie w szafie pancernej, ale nie zamkniętej, wręczenie pozwolenia umożliwiającego odebranie broni lub amunicji).

Przekazaniem będzie wręczenie lub przesłanie broni lub amunicji osobie nieuprawnionej przez samego sprawcę lub z jego upoważnienia przez inną osobę (np. przesłanie przez członka rodziny lub kuriera).

W § 4 sprawca powoduje utratę broni palnej lub amunicji. Czynność sprawcza polega zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu. Zakres pojęciowy jest bardzo szeroki.

Tak więc czynem przestępnym będzie każde pozbycie się broni lub amunicji w formie porzucenia, zagubienia, dopuszczenia do okradzenia, zapomnienia zabrania w sytuacji, w której się następnie nie odnalazła.

Wszystkie typy przestępstw mają charakter formalny (bezskutkowy) i popełnione są z chwilą ukończenia samego czynu, łącznie z § 4, który polega na spowodowaniu utraty broni palnej lub amunicji ( nie da się oddzielić zachowania od skutku).

Przedmiotem bezpośredniego działania we wszystkich odmianach przestępstw jest broń palna lub amunicja. Podstawą wykładni wskazanego powyżej znamienia jest przede wszystkim ustawa z 21 maja 1999r. o broni i amunicji (Dz. U. Nr 53, poz. 549). Za broń rozumie się tu broń palną, w tym broń bojową, myśliwską, sportową, gazową, alarmową i sygnałową (art. 4 ust. 1 pkt 1) oraz gotowe lub obrobione istotne części broni, jak szkielet broni, baskila, lufa, zamek i komora zamkowa (art. 5 ust.2).

W rozumieniu ustawy amunicją są naboje scalone i naboje ślepe przeznaczone do strzelania z broni palnej, jak też istotne części amunicji w postaci pocisków wypełnionych materiałami wybuchowymi, chemicznymi środkami obezwładniającymi lub zapalającymi albo innymi substancjami, których działanie zagraża życiu lub zdrowiu, spłonek inicjujących spalanie materiału miotającego, materiału miotającego w postaci prochu strzelniczego (art. 4 ust. 2 i 3, art. 5 ust. 3).

W rozumieniu ustawy bronią palną jest niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie, które w wyniku działania sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału miotającego, jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo z elementu zastępującego lufę, a przez to rażenia celów na odległość (art.7).

Ustawa rozciąga przepisy dotyczące broni, również na inne rodzaje broni:

• broń pneumatyczna ( art. 4 ust. 1 pkt 2),

• miotacz gazu obezwładniającego ( art. 4 ust. 1 pkt 3),

• narzędzia i urządzenia, których używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu (art.4 ust.1 pkt 4):

• broń biała w postaci:

• ostrzy ukrytych w przedmiotach nie mających wyglądu broni,

• kastetów i nunczaków,

• pałek posiadających zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierających wkładki z takiego materiału,

• pałek wykonanych z drewna lub innego ciężkiego i twardego materiału, imitujących kij bejsbolowy,

• broń cięciwową w postaci kusz

• przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej.

Należy jednak pamiętać, iż przepisy art. 263 kk. ograniczają pojęcie broni do znamienia „broń palna".

We wszystkich typach przestępstw art. 263 kk. następuje określenie okoliczności popełnienia tych przestępstw - okoliczności modalne - poprzez bezpośrednie odwołanie się przy pomocy odpowiedniego znamienia normatywnego do jego „legalności" lub „nielegalności", a tym samym wyznaczenie bezprawności zachowania.

W § 1 i 2 ustawodawca wymaga, by sprawca działał bez wymaganego zezwolenia.

Klauzule normatywne zawarte w treści przepisów należy rozumieć dwojako:

• po pierwsze w tym sensie, że sprawca w ogóle nie wiedział, że na tego typu zachowanie wymagane jest zezwolenie (np. nie wiedział, że wytwarzanie broni palnej wymaga koncesji),

• po drugie zaś, sprawca może nie orientować się, czy konkretne zezwolenie, które uzyskał, jest tym właściwym zezwoleniem (np. zezwolenie wydał mu wójt).

Sprawca podejmując się określonej działalności powinien uzyskać wymagane odpowiednimi przepisami prawa zezwolenie.

Zezwolenie na posiadanie broni dotyczy zawsze konkretnej broni, jak również amunicji do tej broni.

Broń palną i amunicję do tej broni można posiadać na podstawie pozwolenia na broń wydanego przez właściwego ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanej osoby lub siedzibę zainteresowanego podmiotu komendanta wojewódzkiego Policji, a w przypadku żołnierzy zawodowych - na podstawie pozwolenia wydanego przez właściwy organ wojskowy (art. 9).

Pozwolenie na broń wydawane jest w drodze decyzji administracyjnej (art. 12 ust. 1).

Nabywca broni, który uzyskał pozwolenie po zakupie broni dokonuje rejestracji we właściwym organie Policji, który fakt posiadania zarejestrowanej broni potwierdza w legitymacji posiadacza broni (art. 13).

Pozwolenie na broń może zgodnie z ustawą (art. 29) być wydana na okaziciela w formie świadectwa broni, ale dotyczy to podmiotów prowadzących określoną działalność, zaś osoby fizyczne zatrudnione przez te podmioty muszą uzyskać zgodę na dopuszczenie do posiadania broni w drodze decyzji administracyjnej, wydawanej przez właściwy organ Policji.

Członkowie misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz osoby zrównane z nimi na podstawie porozumień międzynarodowych mogą posiadać broń i amunicję na podstawie porozumień międzynarodowych lub na zasadzie wzajemności w celach:

• ochrony osobistej,

• łowieckich,

• sportowych,

• kolekcjonerskich,

• pamiątkowych.

Właściwy organ Policji wydaje terminowe pozwolenie na broń na okres pełnienia przez te osoby funkcji w misjach dyplomatycznych i urzędach konsularnych. Minister spraw wewnętrznych i administracji oraz minister spraw zagranicznych określili w drodze rozporządzenia, tryb i warunki wydawania pozwoleń na broń cudzoziemcom, z uwzględnieniem wymogu przedstawienia dokumentu o charakterze pozwolenia na broń, wydanego cudzoziemcowi przez właściwy organ państwa, którego jest obywatelem.

W § 3 sprawca posiada stosowne pozwolenie, ale broń palną lub amunicję udostępnia lub przekazuje osobie nieuprawnionej. Przez osobę nieuprawnioną należy rozumieć osobę nie posiadającą odpowiedniego pozwolenia na posiadanie broni palnej lub amunicji.

W § 4 chodzi o utratę przez sprawcę broni palnej lub amunicji, która zgodnie z prawem pozostaje w jego dyspozycji. W tym wypadku chodzić będzie nie tylko o posiadanie broni na podstawie pozwolenia. Odpowiadać będzie każdy sprawca, u którego broń palna lub amunicja pozostaje legalnie w jego władaniu, a więc ten, który ma uprawnienie do wytwarzania broni (producent), jej naprawy (rusznikarz), obrotu bronią (np. sprzedawca w sklepie z bronią), jej przechowywania (np. magazynier) lub w inny sposób broń lub amunicja pozostaje nawet przejściowo w jego władaniu (np. konwojent odpowiedzialny za transport broni).

Podmiotowym warunkiem odpowiedzialności (znamiona strony podmiotowej) za omawiane przestępstwa jest:

• w § 1 przestępstwo może być popełnione wyłącznie umyślnie i to z zamiarem bezpośrednim,

• w § 2 przestępstwo może być popełnione tylko umyślnie w obu postaciach zamiaru; sprawca może bowiem nie być do końca przekonanym, czy posiadany przedmiot ma właściwości broni, czy też nie, niemniej jednak godzi się na jego posiadanie,

• w § 3 przestępstwo można popełnić tylko umyślnie; o ile udostępnienie może nastąpić z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym, o tyle przekazanie - z zamiarem bezpośrednim,

• w § 4 przestępstwo może być spowodowane przez sprawcę tylko nieumyślnie.

Zbieg przepisów ustawy.

• możliwy jest realny zbieg przestępstw (art. 85 kk.) z przestępstwami przeciwko życiu i zdrowiu (np. art. 263 par. 2 z art. 148-150, 155-157, 159),

• realny zbieg przestępstw nastąpi przy zbiegu przestępstwa z art. 263 kk. z innymi przestępstwami z tego rozdziału,

• jeżeli sprawca nielegalnie wyrabia broń palną lub amunicję, a następnie nielegalnie zatrzymuje ją dla siebie, odpowiada za dwa przestępstwa pozostające w zbiegu realnym,

• jeżeli sprawca dokonuje zaboru broni palnej lub amunicji, a następnie ją przechowuje bez zezwolenia, odpowiada za dwa przestępstwa pozostające w zbiegu realnym.

4. Pozbawianie sprawców „owoców” działalności przestępczej.

4.1. Obecna sytuacja prawno - karna w świetle pozbawiania sprawców „owoców” przestępstwa.

W polskim prawie funkcjonują dwa pojęcia określające materialny dochód sprawcy wyniesiony z przestępstwa:

1. przedmioty uzyskane wprost z przestępstwa i mienie ruchome, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa albo równowartość tych przedmiotów - art. 44 § 1,2,4 kk., oraz

2. korzyść majątkowa z popełnienia przestępstwa - art. 45 § 1 i 2 kk.

Do zadań organów ścigania - w tym i Policji - należy odebranie przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, służących do jego popełnienia oraz pochodzących pośrednio z przestępstwa. Tak więc w ramach możliwych do realizowania instytucji, na jakie zezwala kpk., Policja:

• nie może zająć przedmiotów (przedmioty, które zostały już wcześniej zbyte przez sprawcę) - ich równowartości - tytułem zajęcia na rzecz orzeczenia przez sąd przepadku ich równowartości,

• może przejąć natomiast w drodze dobrowolnego wydania lub odebrania lub po uprzednim przeszukaniu.

Niemożność zajęcia - tytułem pozbawienia sprawcy korzyści majątkowej - wynika z rozdziału 32 kpk., traktującym o zabezpieczeniu majątkowym.

Zgodnie z art. 291 § 1 i 2 kpk. zajęcie (zabezpieczenie) na mieniu sprawcy może nastąpić w razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek przedmiotów, nałożyć obowiązek naprawienia szkody, orzec nawiązkę. Wynika, z tego, że zabezpieczenie majątkowe na etapie postępowania przygotowawczego nie stanowi bezpośredniego przełożenia na wysokość korzyści , jakie osiągają sprawcy w wyniku działalności przestępczej. Brak więc przepisów umożliwiających na etapie postępowania przygotowawczego zajęcie i zabezpieczenie korzyści płynących z przestępstwa stanowi przedmiotową luka prawną działającą na korzyść sprawców.

Rozwiązanie bardziej pragmatyczne przewiduje kodeks karny skarbowy - w art. 131 § 1 i 2 dopuszcza zabezpieczenie ściągnięcia równowartości pieniężnej przedmiotów podlegających przepadkowi oraz osiągniętych korzyści majątkowych.

Dokonanie zabezpieczenia na majątku sprawcy (art. 291 § 1 kpk.) możliwe jest w przypadku przestępstw, za które sąd może orzec grzywnę. Kara ta wynosi od 10 stawek dziennych do 360, przy nadzwyczajnym obostrzeniu kary do 540, a za niektóre przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu do 2000. Stawka dzienna wynosi od 10 zł do 2000 zł. Oznacza to, że minimalna grzywna wynosi 100 zł, a maksymalna 4 miliony zł. Kodeks Karny Skarbowy określa natomiast wymiar grzywny od 280 zł do 60 milionów 800 tysięcy zł w roku 2001r. (stawka dzienna jest pochodną najniższego miesięcznego wynagrodzenia w danym roku). Przyjęcie konkretnego wymiaru stawki dziennej uzależnione jest od warunków materialnych sprawcy, a więc ustalenie faktycznego statusu materialnego jest warunkiem koniecznym do orzeczenia skutecznej dolegliwości finansowej. Przy takim wachlarzu możliwości, a zwłaszcza przy różnej wysokości stawek dziennych - jest problematycznym przewidzenie, nawet w przybliżeniu, jaką grzywnę sąd orzeknie, a co za tym idzie, jaką część majątku sprawcy można zabezpieczyć na etapie postępowania przygotowawczego. Zabezpieczenie majątku w oparciu o wartość przedmiotów pochodzących z przestępstwa (bezpośrednio i pośrednio) i o korzyści majątkowe wydaje się rozwiązaniem prostszym i ściślej powiązanym z czynem i jego następstwami.

Zabezpieczenie na majątku sprawcy możliwe jest również w razie popełnienia przestępstwa, za które sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody (na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej) i nawiązkę (orzekaną fakultatywnie) do dziesięciokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Oba te środki karne nie są obligatoryjne, gdyż są uzależnione albo od złożenia wniosku, albo od uznania sądu. Jednak do zastosowania zabezpieczenia majątkowego wystarczy sama możliwość orzeczenia przez sąd w środków karnych. Najbardziej pragmatycznym środkiem karnym, z punktu widzenia pozbawienia sprawcy owoców przestępstwa, jest obowiązek naprawienia szkody, jednak i on nie obejmuje korzyści uzyskanych z przestępstwa.

Aby sprawcę doprowadzić przed sąd wystarczające jest wykazanie, że podejrzany swym działaniem wyczerpał znamiona przestępstwa i zebranie stosownych dowodów. Nie jest natomiast konieczne zabezpieczenie roszczeń majątkowych Skarbu Państwa, pokrzywdzonego lub innych podmiotów. Skutkiem takiej konstrukcji przepisów jest zorientowanie wysiłku organów ścigania na sprawcę, a nie na pozbawienie go zaplecza przestępczego. Sytuacji tej sprzyjają realne trudności w ustalaniu składników majątkowych przestępców, — co niejednokrotnie wymaga więcej czasu, wiedzy i wysiłku niż sam proces wykrywczy.

W polskim prawie karnym funkcjonuje natomiast instytucja zastępczej kary” pozbawienia wolności orzekana maksymalnie na okres do 12 miesięcy dla przestępstw przewidzianych w kodeksie karnym i 30 dni dla przestępstw wymienionych w kodeksie karnym skarbowym - w razie nie uiszczenia grzywny w terminie ani też nie podjęcia zastępczej formy jej wykonania (art. 46 kkw. i art. 186 § 3 kks.). Kara ta u podstawy ma wymiar grzywny, a nie „zarobek” sprawcy osiągnięty na działalności przestępczej. Trudno też uznać, że stanowi skuteczną formę nacisku zwłaszcza w przypadku orzeczenie wysokich grzywien.

Inną przyczyną , która wpływa na brak zadowalających efektów w zakresie odzyskiwania mienia jest upadek zabezpieczenia na skutek zbyt wysokich kosztów komorniczych. Pomimo nowelizacji ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, która weszła w życie dnia 1.01.2002 r. - koszty te są nadal wysokie.

Prowadzący postępowanie funkcjonariusz, jak i nadzorujący prokurator realizując zadania postępowania przygotowawczego, odpowiadają - w pierwszej kolejności- za doprowadzenie sprawcy przestępstwa przed oblicze sądu, zaś rolę drugoplanową odgrywa troska o zabezpieczenie i odebranie mienia. Fakt ten skutkuje zapewne m. in. określonymi w kpk. ramami czasowymi trwania procesu karnego na etapie postępowania przygotowawczego, jak i zapewne również sferze instytucjonalnej i proceduralnej (organizacyjnej) w zakresie zajmowania mienia. Na gruncie europejskim w ramach umocowanych organów ścigania powoływane są np. odpowiednie Biura ds. Zajęcia Mienia, które są wsparciem dla prokuratorów i policjantów zajmującymi się tego typu sprawami.

W takich sytuacjach powoduje to, iż czynności jednych zorientowane na sprawcę, drugich na łup. Prowadzący czynności w postępowaniu przygotowawczym są również zwolnieni z troski o zabezpieczone i odebrane mienie. Przechowywaniem, sprzedażą, dbałością o właściwy stan techniczny itp. zajmuje się wyspecjalizowany organ.

Rozwiązania te zwalniają przedstawicieli organów ścigania bezpośrednio zaangażowanych w postępowanie przygotowawcze od dodatkowych obciążeń.

W świetle powyższego na gruncie kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego dokonywane są zmiany, które wcześniej wprowadzono w krajach Unii Europejskiej, mających bogatsze doświadczenie w dziedzinie pozbawiania sprawców owoców przestępstwa.

4.2. Metody pozbawiania sprawców owoców przestępstwa.

W obecnym stanie prawnym - poza możliwością stosowania kary grzywny - wyróżnić można jeszcze cztery sposoby odbierania sprawcom przestępstw nielegalnie uzyskanych przez nich korzyści:

1. poprzez naliczanie przez organ podatkowy 75% podatku dochodowego od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów (art. 30 ust. 1 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych),

2. poprzez orzeczenie przez sąd karny przepadku rzeczy jako środka karnego (art. 44 i 45 kk.),

3. poprzez zwrot uzyskanej korzyści majątkowej (art. 52 kk.),

4. poprzez orzeczenie przez sąd cywilny przepadku świadczenia na rzecz Skarbu Państwa (art. 412 kc.)

ROZDZIAŁ XXXIX

PROSTYTUCJA I PORNOGRAFIA

Janusz Kazulek

1. Przepisy kodeksu karnego dot. prostytucji.

Art. 203 kk. - doprowadzenie innej osoby do uprawiania prostytucji.

Przedmiot ochrony - wolność seksualna rozumiana jako wolność od przymusu w sferze czynności seksualnych.

Podmiot:

• indywidualny, gdy idzie o wykorzystanie stosunku zależności, gdyż w ten sposób działać może tylko sprawca, który pozostaje z ofiarą w stosunku zależności,

• powszechny - w pozostałych przypadkach.

Strona przedmiotowa - zachowanie sprawcy polega na doprowadzeniu innej osoby do uprawiania prostytucji:

1. przemocą,

2. groźbą bezprawną,

3. podstępem lub

4. wykorzystując stosunek zależności lub

5. wykorzystując krytyczne położenie.

Prostytucja - polega na zaspokajaniu potrzeb seksualnych przygodnych partnerów tej samej lub różnej płci, dokonywanych odpłatnie, bez zaangażowania uczuciowego i zasadniczo bez wyboru partnerów.

Groźba bezprawna - pojęcie to definiuje art. 115 § 12 kk.

Skutek - przestępstwo z art. 203 kk. jest przestępstwem skutkowym - skutek stanowi doprowadzenie ofiary do uprawiania prostytucji.

Przedmiot bezpośredniego działania - psychika albo ciało osoby zmuszanej do prostytucji dowolnej płci.

Strona podmiotowa - umyślność w zamiarze bezpośrednim (o tym zamiarze przesądzają użyte przez sprawcę środki).

Art. 204 kk. - przestępstwa „okołoprostytucyjne”

Przedmiot ochrony - indywidualny art. 204 kk. - ochrona społeczeństwa przed szerzeniem się prostytucji.

Podmiot - powszechny.

Strona przedmiotowa - w art. 204 kk. zostały stypizowane takie przestępstwa jak:

1. nakłanianie innej osoby do uprawiania prostytucji - art. 204 § 1 zd. 1 kk.

2. kuplerstwo - art. 204 § 1 zd. 2 kk.

3. sutenerstwo - art. 204 § 2 kk.

4. nakłanianie do prostytucji, ułatwianie prostytucji i czerpanie korzyści z prostytucji małoletniego - art. 204 § 3 kk.

5. zwabienie lub uprowadzenie dla uprawiania prostytucji za granicą - art. 204
   § 4 kk.

Prostytucja - pojęcie wyjaśniono wcześniej.

Nakłanianie do uprawiania prostytucji - (stręczycielstwo) jest czynnością polegającą na namawianiu do zachowania, które samo w sobie nie stanowi czynu zabronionego, jest oddziaływaniem na psychikę innej osoby w celu wzbudzenia u niej woli uprawiania prostytucji. Nakłanianie jest pojęciowo identyczne z podżeganiem.

Ułatwianie innej osobie uprawiania prostytucji - (kuplerstwo) - polega na podejmowaniu wszelkich czynności, które obiektywnie są w stanie stworzyć sprzyjające warunki dla uprawiania procederu. Będą to czynności przedmiotowo identyczne z pomocnictwem, z tym, że muszą mieć charakter permanentny (powtarzający się).

Czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę - (sutenerstwo).

Czerpanie korzyści majątkowych może być wynikiem:

1. świadczenia wzajemnego, np. taksówkarz regularnie dowozi prostytutkę do klientów pobierając od niej opłatę taryfową, jednakże przez stały z nią kontakt. zapewnia sobie regularny, wysoki dochód,

2. świadczenia jednostronnego, np. ściganie od prostytutki haraczu za „opiekę”.

Nakłanianie do prostytucji, ułatwianie prostytucji i czerpanie korzyści z prostytucji małoletniego - jest to kwalifikowana postać stręczycielstwa, kuplerstwa i sutenerstwa, gdzie znamieniem kwalifikującym jest wiek adresata powyższych działań przestępczych.

Małoletnim - zgodnie z kodeksem cywilnym jest osoba, która nie ukończyła 18 lat.

Zachowanie opisane w art. 204 § 3 kk. wyczerpuje również znamiona art. 200 kk. - doprowadzenie do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej (lub przynajmniej usiłowanie doprowadzenia), gdyż taka jest istota prostytucji (zachodzi pomiędzy art. 200 § 1 kk. i art. 204 § 3 kk. zbieg pozorny, gdyż art. 204 § 3 kk. stanowi lex specialis w stosunku do 200 kk.).

Zwabienie lub uprowadzenie w celu uprawiania prostytucji za granicą - przestępstwo to zostało przejęte z przepisów wprowadzających kk. z 1969 r.

Uprowadzenie - przemieszczenie osoby w inne miejsce wbrew jej woli; będzie to transfer osoby bez jej zgody za granicę w celu uprawiania prostytucji.

Dla bytu przestępstwa nie jest istotne czy osoba za granicą podjęła ten proceder.

Zwabienie - znęcenie obietnicą; będzie to skłonienie osoby do przemieszczenia się w określone miejsce za pomocą wyzyskania instrumentu błędu np. sprawca roztacza przed ofiarami miraże pracy za granicą w charakterze kelnerek, barmanek, tancerek, a następnie po wyjeździe zmusza je do prostytucji.

Uprowadzenie do prostytucji za granicą wyczerpuje również znamiona bezprawnego pozbawienia człowieka wolności (art. 189 kk.) - zachodzi wówczas zbieg kumulatywny.

Strona podmiotowa:

• - stręczycielstwo - umyślność zamiar bezpośredni

• - kuplerstwo - umyślność zamiar bezpośredni

• - sutenerstwo - umyślność w obu zamiarach

• - art. 204 § 3 kk. - (odpowiednio jak w pkt 1-3)

• - art. 204 § 4 kk. - umyślność zamiar bezpośredni.

2. Przepisy kodeksu karnego dot. pornografii.

Art. 202 kk. - pornografia.

Przedmiot ochrony - wolność indywidualnej osoby od przymusu w zakresie udziału w określonych wydarzeniach o charakterze seksualnym.

Podmiot - powszechny.

Strona przedmiotowa:

Art. 202 § 1 - zachowanie sprawcy polega na publicznym prezentowaniu treści pornograficznych w taki sposób, że może to narzucić ich odbiór osobie, która tego sobie nie życzy.

Prezentacja ma charakter publiczny jeżeli może się z nią zapoznać, bez pokonywania jakiś szczególnych przeszkód bliżej nieokreślona grupa anonimowych widzów.

Określona prezentacja będzie mogła być uznana za pornograficzną, jeżeli równocześnie i łącznie posiada następujące cechy:

• treścią prezentacji jest przedstawienie przejawów płciowych i życia płciowego człowieka,

• przedstawienie to koncentruje się wyłącznie na zaprezentowaniu technicznych aspektów płciowości i życia płciowego

• przedstawienia te zawierają odzwierciedlenia organów płciowych ludzi w ich seksualnych funkcjach, w szczególności w ich bezpośrednim zetknięciu podczas różnych rodzajów stosunków seksualnych.

• przedmiotowe aspekty prezentacji wskazują jednoznacznie, iż jedyną lub główną intencją jego twórcy było wywołanie u odbiorcy podniecenia seksualnego.

Dla bytu przestępstwa opisanego w art. 202 kk. istotny jest sposób prezentowania treści pornograficznych. Do odpowiedzialności karnej pociągany jest jedynie ten, kto prezentuje je tak, że może to narzucić jej odbiór osobie, która tego sobie nie życzy.

Art. 202 § 2 - zachowanie sprawcy polega na:

1. prezentowaniu treści pornograficznych lub

2. udostępnianiu przedmiotów mających taki charakter

małoletniemu poniżej lat 15 (niezależnie od tego czy prezentacja ma charakter publiczny, czy niepubliczny).

Prezentowaniem - jest umożliwienie małoletniemu zapoznanie się z określoną treścią (np. pokazanie mu pornograficznego zdjęcia).

Udostępnieniem - jest przekazanie do jego dyspozycji przedmiotu stanowiącego nośnik określonej treści pornograficznej (np. sprzedanie mu magazynu zawierającego pornograficzne zdjęcie).

W art. 202 § 2 - przedmiotem ochrony jest ochrona przed pornografią osób małoletnich poniżej 15 roku życia.

Art. 202 § 3 kk. - zawiera całkowity zakaz produkowania w celu rozpowszechniania, sprowadzania albo rozpowszechniania treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej lat 15, albo związanych z użyciem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem (tzw. pornografia twarda).

Pornografia twarda może mieć więc postać:

• pornografii pedofilskiej,

• sodomii,

• zoofilii.

Zgodnie z brzemieniem § 3 produkowanie pornografii twardej podlega karze tylko wtedy, gdy jest to produkcja w celu rozpowszechniania.

Rozpowszechnianiem może być w szczególności publikowanie pism pornograficznych, pokazy filmów, wprowadzenie obrazów pornograficznych do sieci komputerowej.

Strona podmiotowa - umyślność w obu zamiarach (z wyjątkiem produkcji pornografii w celu rozpowszechniania - możliwy jest tylko zamiar bezpośredni).

3. Taktyka prowadzenia czynności wykrywczych.

W związku z zagrożeniem przestępczością związaną z eksploatacją prostytucji oraz przestępstw jej towarzyszących w tym w szczególności handlu kobietami należy zintensyfikować działania mające na celu ograniczenie występowania tego zjawiska. Realizacja zadań powinna polegać na:

1. prowadzeniu rozpoznania operacyjnego miejsca, w którym przebywają osoby trudniące się uprawianiem prostytucji (agencje towarzyskie, salony masażu, hotele, lokale rozrywkowe, trasy szybkiego ruchu tzw.: pigalaki),

2. organizowaniu i przeprowadzaniu systematycznych kontroli tego rodzaju lokali pod kątem legalności prowadzonej działalności, legitymowania osób tam przebywających, przestrzegania przepisów porządkowych, sanitarnych, przeciwpożarowych itp.: przy współudziale uprawnionych do tego urzędów i służb,

3. podejmowaniu czynności karno - procesowych w stosunku do osób podejrzewanych o czerpanie korzyści z cudzego nierządu, ułatwianie i nakłanianie do niego, organizatorów handlu kobietami w celu uprawiania przez nie prostytucji,

4. pozyskiwaniu osobowych źródeł informacji zarówno w środowisku prostytutek, suwerenów a także wśród pracowników agencji towarzyskich,

5. gromadzeniu w ramach rozpoznania operacyjnego materiałów pozwalających na ustalenie miejsca werbunku kobiet do prostytucji uprawianej zarówno w kraju jak i za granicą, dróg ich przewozu do innych krajów, miejsc przeznaczania, osób wchodzących w skład grup przestępczych oraz osób pośredniczących w tym procederze np. podrabiających dokumenty uprawniające do przekroczenia granicy,

6. szybkiej wymianie informacji z innymi pionami policji, szczególnie w sprawach dotyczących prostytucji drogowej, uprawianej zarówno przez Polki, jak i kobiety legitymujące się obcym obywatelstwem,

7. utrzymaniu bieżącej współpracy z pozapolicyjnymi podmiotami zajmującymi się tą problematyką, jak np. wojewódzkimi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi, urzędami pracy, z organizacjami pozarządowymi jak Fundacja La Strada czyli TADA - Stowarzyszenie na Rzecz Prewencji HIV/AIDS i innych chorób przenoszonych drogą płciową oraz ze Strażą Graniczną w celu uzyskania informacji o przestępstwach oraz prowadzenia działał profilaktycznych,

8. w przypadku legitymowania cudzoziemek zajmujących się uprawianiem np. prostytucji przydrożnej - przebywających na terenie RP legalnie - należy sporządzić notatkę oraz - jeśli zaistnieją podstawy - zastosować wobec nich postępowanie mandatowe,

9. prowadzenie stałego rozpoznania operacyjnego miejsc pozwalających na rozpowszechnienie materiałów pornograficznych w sieci Internet np. kawiarenek internetowych,

10. pozyskiwaniu osobowych źródeł informacji, w tym w środowiskach pedofilów, w celu ujawnienia miejsc i osób zajmujących się produkcją i rozpowszechnianiem materiałów pornograficznych,

11. bieżącym rozpoznawaniu środowisk pedofilskich pod kątem ustalenia możliwości nawiązania przez nich kontaktów z nieletnimi poprzez sieć Internetu oraz zidentyfikowania osób najbardziej zainteresowanych uzyskiwaniem tego typu materiałów,

12. bieżącym prowadzeniu analizy tego typu zdarzeń pod kątem ustalenia osób odpowiedzialnych za produkcję materiałów pornograficznych oraz za ich wprowadzanie do sieci,

13. podejmowaniu czynności karno-procesowych w stosunku do osób podejrzewanych o trudnienie się tego typu procederem,

ROZDZIAŁ XL

WYBRANE ZAGADNIENIA KARNO - SKARBOWE

Alina Dowejko

1. Pojęcie przestępstwa i wykroczenia skarbowego.

Kodeks karny skarbowy określa w art. 1 podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. Zgodnie z przytoczonym przepisem podstawowe zasady odpowiedzialności to:

• ustawowy zakaz popełniania czynu pod groźbą kary,

• zakaz wstecznego działania prawa,

• wina,

• społeczna szkodliwość czynu w stopniu większym niż znikomy.

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo lub wykroczenia skarbowe podlega ten, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy.

Odpowiedzialność karną może ponosić wyłącznie osoba fizyczna.

Czyn zabroniony zgodnie z art. 53 § 1 kks. to zachowanie o znamionach określonych w kodeksie chociażby nie stanowiło ono przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Określone „zachowanie” swoim zakresem obejmuje działanie i zaniechanie oraz pośrednie zachowanie sprawcy, polegające na utrzymaniu określonego stanu rzeczy, np. gdy przepis części szczególnej kks. zakazuje posiadania.

Aby stwierdzić czy konkretny przepis kks. został naruszony, niezbędne jest ustalenie całego stanu prawnego dotyczącego konkretnego stanu faktycznego, nie tylko na podstawie kks., ale również odpowiednich ustaw prawa finansowego (podatkowego, celnego, dewizowego).

Odpowiedzialność karna za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe uzależniona jest od stwierdzenia winy. Nie wystarczy samo stwierdzenie naruszenia przez sprawce przepisu prawa finansowego. Z treści art. 1 § 3 kks. wynika, że wina jest elementem przestępstwa. Podobnie jak kodeks karny kks. nie definiuje pojęcia „wina”, wskazując tylko w art. 1, iż przestępstwo lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie, jeżeli kodeks tak stanowi.

Warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe jest, by stopień społecznej szkodliwości czynu był wyższy niż znikomy. Kryteria oceny stopnia szkodliwości zostały zawarte w art. 53 § 7 kks.

Kryteria rozgraniczające przestępstwa od wykroczeń skarbowych zawarte są w art. 53 § 2 i 3 kks. Różnica dotyczy zagrożenia karą. Za przestępstwo skarbowe grozi grzywna wymierzana w stawkach dziennych, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności. Wykroczenia skarbowe są zagrożone grzywną wymierzoną kwotowo. Dodatkowo ustawodawca zaznacza, że wykroczenia skarbowe oznaczają czyny zabronione, w wyniku których kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartości najniższego miesięcznego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest także inny czyn zabroniony, jeżeli kodeks tak stanowi.

Tak sformułowane kryteria sprawiają, iż stwierdzenie, czy czyn stanowi przestępstwo, czy wykroczenie skarbowe, możliwe jest często dopiero w toku postępowania.

2. Wybrane przestępstwa i wykroczenia karbowe.

Przepisy części szczególnej kks. obejmują przestępstwa i wykroczenia skarbowe. Podzielone zostały na pięć rozdziałów:

1. przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji,

2. przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami,

3. przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko obrotowi dewizowemu,

4. przestępstwa i wykroczenia przeciwko organizacji gier losowych i zakładów wzajemnych,

5. przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe przeciwko prywatyzacji mienia Skarbu Państwa.

Przestępstwa i wykroczenia skarbowe z reguły nie maja samoistnego bytu. Ich znamiona wytyczają przepisy części szczególnej kks. oraz przepisy wielu ustaw i wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych.

Art. 63 § 1 i 2 kks. dotyczy sprawdzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wydawania z zakładu produkcyjnego wyrobów akcyzowych bez ich oznaczenia znakom akcyzy lub oznaczonych wadliwie.

Podmiotem tego czynu zabronionego może być każdy, kto dopuszcza się zachowania przewidzianego w art. 63 § 1 i 2 (podmiot powszechny).

Strona przedmiotowa:

1. sprowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wydanie z zakładu produkcyjnego wyrobów akcyzowych lub opakowań z tymi wyborami bez ich uprzedniego oznakowania znakami akcyzy, następujące z naruszeniem przepisów ustawy,

2. sprowadzenie na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub wydanie z zakładu produkcyjnego wyrobów akcyzowych, które oznaczono nieprawidłowo lub nieodpowiednimi znakami akcyzy, w szczególności znakami uszkodzonymi, podrobionymi, pozbawionymi, przerobionymi lub znieważanymi.

Zgodnie z treścią art. 53 § 24 kks. wyrobem akcyzowym jest towar określony w ustawie z dnia 2 grudnia 1993 r. o znaczeniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, a także wyrobów objętych szczególnym nadzorem podatkowym na podstawie ustawy o kontroli skarbowej.

Znak akcyzowy (art. 53 § 25 kks.) jest to znak skarbowy akcyzowy mającym w szczególności postać banderoli, znaku cechowego lub odcisku pieczęci.

Wykaz wyrobów objętych szczególnym nadzorem podatkowym zawiera § 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 lipca 1997 r. w sprawie zakresu i zasad wykonywania szczególnego nadzoru podatkowego.

Obowiązek oznaczenia niektórych wyrobów akcyzowych znakami skarbowymi akcyzy wprowadza ustawa o oznaczeniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy. Obejmuj on wyroby oznaczone symbolami SWW wg klasyfikacji wydanej na podstawie przepisów o statystyce państwowej.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o oznaczeniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, uszkodzone znaki akcyzy nie mogą być użyte do oznaczania wyrobów.

Podrobionym znakami akcyzy jest znak imitujący znak akcyzy.

Przerobienie znaku akcyzy polega na dokonaniu zmiany na autentycznym znaku akcyzy.

Znak akcyzy może stać się nieważny po wprowadzeniu nowego znaku akcyzy przez ministra finansów. w takim przypadku posiadający dotychczasowe znaki akcyzy są zobowiązani w ciągu 14 dni zwrócić nie wykorzystane znaki urzędowi skarbowemu, który je wydał. Dotychczasowe znaki akcyzy naniesione na opakowania jednostkowe wyrobów lub na wyroby zachowują ważność na okres nie krótszy niż 6 miesięcy i nie dłuższy niż 12 miesięcy, o ile zostały naniesione na wyrób przed zmianą znaku (art. 16 ust. 2 ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy).

Czyn zabroniony opisany w art. 63 § 1 i 2 kks. może być popełniony wyłącznie umyślnie.

Art. 64 § 1 i § 2 kks. to tzw. paserstwo akcyzowe, którego podmiotem może być każdy.

Zachowanie sprawcy polega na:

1. nabyciu,

2. przechowaniu,

3. przewożeniu,

4. pomocy w zbyciu,

5. przyjęciu,

6. pomocy w ukryciu

przedmiotów czynów zabronionych określonych w art. 63-64 kks.

Czyn zabroniony określony w § 1 może być popełniony wyłącznie umyślnie - paserstwo akcyzowe umyślne.

Przestępstwo lub wykroczenie określone w § 2 może być popełnione tylko nieumyślnie - przestępstwo akcyzowe nieumyślne. Z art. 65 § 2 wynika bowiem, iż paserstwo nieumyślne występuje, gdy sprawca na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że przedmioty, które nabywa, przechowuje itd. stanowią przedmioty czynu zabronionego w art. 63 - 64 kks.

Zbieg przepisów art. 65 § 1 i 2 kks. z art. 291 i 292 kk. jest pozorny, gdyż przepisy dotyczące paserstwa akcyzowego są przepisami szczególnymi w stosunku do tych dotyczących paserstwa w kodeksie karnym.

Czyn określony w art. 91 kks. nazywany jest paserstwem celnym, jego podmiotem może być każda osoba fizyczna.

Zachowanie sprawcy polega na:

1. nabyciu

2. przechowaniu

3. przewożeniu

4. pomocy w zbyciu

5. przyjęciu

6. pomocy w ukryciu

przedmiotów czynów zabronionych w art. 86-90 i 1 kks.

Sprawcą paserstwa celnego nie może być osoba, która uprzednio dopuściła się w stosunku do przedmiotowego towaru realizacji znamion przemytu lub oszustwa celnego - dojdzie wówczas do współukaranego czynu następczego.⁴

Czyn zabroniony określony w § 1 może być popełniony wyłącznie umyślnie - paserstwo celne umyślne.

Czyn zabroniony określony w § 2 może być popełniony tylko nieumyślnie - paserstwo celne nieumyślne.

Czyn zabroniony opisany w art. 107 kks. ma charakter powszechny.

Zachowanie podmiotu czynu zabronionego polega na:

1. urządzaniu lub prowadzeniu gry losowej, zakładu wzajemnego lub gry na automacie wbrew przepisom ustawy lub warunkom zezwolenia (§ 1),

2. uczestniczeniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zagranicznej grze losowej lub zagranicznym zakładzie wzajemnym (§ 2).

W rozumieniu art. 2 ust.1 ustawy z dnia 29 lipca 1992r. o grach losowych i zakładach wzajemnych⁵ grami losowymi są gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik zależy od przypadku, zaś warunki gry określa regulamin.

Zakładami wzajemnymi są zakłady o wygrane pieniężne, polegające na odgadywaniu:

1. wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt, w których uczestniczy wpłacają stawki, a wysokość wygranej zależy od łącznej kwoty wpłacanych stawek (totalizatory)

2. zaistnienia różnych zdarzeń, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranych zależy od umówionego, pomiędzy przyjmującymi zakład a wpłacającym stawkę, stosunku wpłaty do wygranej (bukmacherstwo)

Grami na automatach są gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicznych i elektronicznych.

Ustawa o grach losowych i zakładach wzajemnych zawiera wymogi dotyczące urządzania i prowadzenia gier losowych i zakładów wzajemnych.

Zgodnie z postanowieniami rozdziału 3 ustawy o grach losowych i zakładach wzajemnych, zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie tych gier i zakładów wydawane są przez Ministra Finansów bądź z jego delegacji, przez urzędy i izby skarbowe.

Zachowanie sprawcy opisane w 107 § 3 kks. polega na dopuszczeniu się czynu zabronionego określonego w § 1 lub § 2 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej z organizowania zbiorowego uczestnictwa w grze losowej, zakładzie wzajemnym lub grze na automacie.

Organizowanie zbiorowego uczestnictwa polega na działaniu skierowanym do szerokiej, nieokreślonej grupy osób. Zachowanie to zmierza do osiągnięcia korzyści majątkowej, tj. zwiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów majątkowych dla samego sprawcy, osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, jak również zorganizowanej grupy przestępczej (art. 53 § 13 kks.).

Czyny opisane w art. 107 kks. maja charakter umyślny, przy czym sprawca czynu określonego w § 3 działa z zamiarem bezpośrednim.

W przypadku gdy naruszenie warunków prowadzenia gier i zakładów polegać będzie na ich nierzetelności, czyn sprawcy wyczerpie znamiona art. 286 kk.

Przepis art. 109 kks. reguluje odpowiedzialność karną uczestników gier losowych, zakładów wzajemnych lub gier na automacie urządzonych lub prowadzonych wbrew przepisom ustawy lub warunkom zezwolenia. w ten sposób godzi w organizatorów tych gier, pozbawiając ich potencjalnych uczestników. Uczestniczenie polega tutaj na korzystaniu z usług organizatorów gier. Jest to przestępstwo umyślne.

3. Zadania Policji w postępowaniu karnym skarbowym.

W postępowaniu karnym skarbowym stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego jeżeli przepisy kks. nie stanowią inaczej (art. 113 § 1 kks.). Nie stosuje się przepisów kpk. dotyczących pokrzywdzonego oraz przepisów w sprawach o wykroczenia (art. 113 § 2 kks.). W sprawach o wykroczenia skarbowe nie stosuje się przepisów dotyczących środków zapobiegawczych, poszukiwania oskarżonego, listu gończego, art. 309, 310,470, 472 § 1 i 590-607 kpk.

Policja jest uprawniona do prowadzenia postępowania przygotowawczego o ujawniony przez siebie czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, nie ma jednak obowiązku wszczynania postępowania o taki czyn. Zgodnie z treścią art. 134 § 1 ust. 2 kks., po wykonaniu czynności w trybie art. 308 kpk. może przekazać sprawę do dalszego prowadzenia właściwemu finansowemu organowi dochodzenia, gdyż to właściwe finansowe organy dochodzenia są wyspecjalizowane w zakresie prowadzenia postępowań skarbowych.

Jeżeli Policja nie przekaże sprawy finansowemu organowi dochodzenia, ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o prowadzeniu dochodzenia ten organ przez przesłanie odpisu postanowienia o jego wszczęciu (art. 134 § 2 kks.).

Sprawy o przestępstwa i wykroczenia skarbowe są rozpoznawane w postępowaniu uproszczonym z wyłączeniem trybu uproszczonego w sprawach o przestępstwa skarbowe z przyczyn określonych w art. 470 kpk. i art. 117 § 1 kks. (art. 113 § 3 pkt 2 kks.).

Zgodnie z treścią art. 152 kks. w sprawach o wykroczenia skarbowe postępowanie można ograniczyć do przesłuchania podejrzanego oraz do wykonania tylko w razie potrzeby czynności niezbędnych do wniesienia aktu oskarżenia, np. ustalić rozmiar uszczuplenia należności publicznoprawnej, ustalić dane, o których mowa w art. 213 § 1 kpk. oraz uzyskać dane o karalności.

W przypadku niezakończenia dochodzenia o wykroczenie skarbowe w ciągu 2 miesięcy (art. 153 § 3 kks.) dochodzenie może przedłużyć na czas oznaczony organ nadrzędny nad organem prowadzącym.

Niezależnie od czasu trwania dochodzenia aktu oskarżenia w sprawie o wykroczenie skarbowe ma zawsze postać uproszczoną, (może nie zawierać uzasadnienia).

Jeżeli w dochodzeniu o wykroczenie skarbowe Policja sporządzi postanowienie o jego umorzeniu lub zawieszeniu, postanowienie takie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora (art. 154 kks., art. 472 § 2 kpk. i art. 305 § 3 kpk.).

Zgodnie z treścią art. 153 § 1 kks. dochodzenie o przestępstwo skarbowe powinno być zakończone w ciągu 3 miesięcy. W razie niezakończenia dochodzenia w tym terminie stosuje się odpowiednio art. 310 § 3 kpk.

W postępowaniu o przestępstwo skarbowe nie zachodzi konieczność przedłużenia dochodzenia przez prokuratora po upływanie miesiąca. Dopiero gdy dochodzenie nie zostanie zakończone w ciągu 3 miesięcy akta sprawy przekazuje się prokuratorowi nadzorującemu, który może je przedłużyć na czas oznaczony, nie dłużej jednak niż dalsze 3 miesiące, lub przejąć je do śledztwa.

Akta oskarżenia w sprawie o przestępstwo skarbowe podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym sporządza Policja, zatwierdza i wnioski do sądu prokurator.

W razie potrzeby inny niż Policja organ dochodzenia może zwrócić się do Policji z wnioskiem o udzielenie pomocy przy dokonaniu czynności procesowej (art. 150 § 2 kks.).

Według art. 150 § 3 kks. Policja na żądanie finansowego organu dochodzenia jest zobowiązania sprowadzić przymusowo podejrzanego lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na wezwanie tego organu. Doprowadzenie następuje do siedziby tego organu.

Finansowe organy dochodzenia jako nieuprawnione do zatrzymania osoby zgodnie z art. 150 § 4 kks., mogą zwrócić się do Policji o zatrzymanie osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa skarbowego.

W razie potrzeby inny niż Policja organ dochodzenia może zwrócić się do Policji z wnioskiem o udzielenie pomocy przy dokonaniu czynności procesowej, chodzi tutaj o pomoc a nie o zlecenie dokonania czynności procesowej.

W związku z nowelizacją kodeksu postępowania karnego od 1 lipca 2003 r. właściwą forma postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwa i wykroczenia skarbowe będzie dochodzenie zwykłe, z uwagi na brak rozgraniczenia na dochodzenia zwykłe i uproszczone.

Przepisy dotyczące dochodzenia uproszczonego zostały bowiem na mocy art. 1 pkt 191 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego ⁶ uchylone.

ROZDZIAŁ XLI

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ŻYCIU

Marzena Brzozowska - Kliber

1. Przepisy kodeksu karnego dotyczące przestępstw przeciwko życiu.

Zarówno w literaturze jak i orzecznictwie powszechnie aprobowany jest pogląd na temat najwyższej rangi ludzkiego życia w hierarchii dóbr chronionych prawem. Wyrazem tej szczególnej rangi życia ludzkiego jest uznanie „prawa do życia” za naczelna zasadę przez akty prawne o charakterze międzynarodowym, a także przez konstytucje niektórych państw.

„Życie każdego człowieka niezależnie od wieku, stanu zdrowia, reprezentowanego poziomu wiedzy, kultury, stanu rodzinnego i realnej społecznej przydatności jest wartością uniwersalną bez żadnego przymiotnika i podlega jednakowej ochronie prawnej”- orzeczenie Sądu Najwyższego z dn. 17.02.1989 r. (OSPiKA 2/1990)

Do przestępstw przeciwko życiu zaliczamy:

1. Zbrodnie zabójstwa - w typie podstawowym (art. 148 § 1 kk)

• w typie kwalifikowanym (art. 148 § 2 i 3 kk: popełnienie zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, w związku z zakładnika, zgwałceniem lub rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, przy użyciu broni palnej i materiałów wybuchowych, zabicie jednym czynem więcej niż jedną osobę, zabicie człowieka będąc uprzednio prawomocnie skazanym za zabójstwo)

• w trybie uprzywilejowanym (art. 148 § 4 kk - zabójstwo z afektu, art. 149 kk - dzieciobójstwo, art. 150 kk - zabójstwo automatyczne

2. Namowę lub pomoc do aktu samobójczego (art. 151 kk)

3. Nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 kk)

4. Spowodowanie śmierci dziecka poczętego (art. 152-154 kk)

5. Narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo (chociaż w przypadku tego przestępstwa obok życia przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka - art. 160 kk)

6. Narażenie człowieka na zarażenie wirusem HIV i inna chorobą (art. 161 kk - podobnie ja w poprzednim przypadku przepis ten chroni życie i zdrowie człowieka)

7. Nieudzielenie pomocy (art. 162 kk - gdzie przedmiotem ochrony jest zarówno życie jak i zdrowie)

Do przestępstw przeciwko życiu należy zaliczyć także te, które przede wszystkim chronią zdrowie człowieka, jednakże ze względu na ich typy kwalifikowania, gdzie zmiany kwalifikacyjne stanowi śmierć człowieka uważane są także za przestępstwa przeciwko życiu, tj. spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 kk), udział w bójce lub pobicie człowieka (art. 158 i 159 kk), spowodowanie uszczerbku na zdrowiu dziecka poczętego (art. 157 kk).

Rozwijając problemy ochrony życia w świetle przepisów zawartych w rozdziale XIX trzeba podkreślić, iż nie obejmują one wszystkich przestępstw przeciwko życiu. Przestępstw, gdzie następstwem określonego zachowania się człowieka jest śmierć należy poszukiwać w:

1. rozdziale XVI „Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne” - art. 118 kk,

2. rozdziale XVII „Przestępstwa przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej”- art. 134 kk,

3. rozdziale XVIII „ Przestępstwa przeciwko obronności”- art. 140 § 2 kk,

4. rozdziale XX „ Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwie w komunikacji”- art. 163 § 3 i 4 kk, 165 § 3 i 4 kk, 166 § 30 kk,

5. rozdziale XXI „Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji” - art. 173 § 3i4 kk, 177 § 2 kk,

6. rozdziale XXII „Przestępstwa przeciwko środowisku” art. 185 § 2 kk,

7. rozdziale XXVI „Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece” art. 185 § 3 kk,

8. rozdziale XXXII „Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu” art. 252 § 2 kk, 254 § 2 kk.

Pozostałe przestępstwa przewidziane zostały w części wojskowej w art. 354 § 2 kk, 355 § 2 kk.

Problemy prawnej ochrony życia z reguły łączyły się z pytaniem, kiedy ma się ono rozpoczynać, a kiedy kończyć? Co do tego początku brak jednolitej odpowiedzi. Obecnie dominuje pogląd, iż dziecko poczęte staje się człowiekiem z chwilą rozpoczęcia samodzielnego oddychania własnymi płucami. Obok takiej koncepcji funkcjonują inne których przyjęcie jest kwestia umowną, zależna w dużym stopniu od reprezentowanego poglądu lub wyznawanej religii:

• początek bólów porodowych

• otwarcie pęcherza płodowego (w przypadku cesarskiego cięcia)

• zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki (tj. taki stopień rozwoju dziecka, który po odłączeniu go od ciała matki daje szansę przeżycia, oczywiście przy wykorzystaniu stosownych urządzeń technicznych - po upływie ok. 6 miesięcy życia płodowego).

O kresie ludzkiego życia decyduje śmierć biologiczna, która następuje w wyniku trwałego, nieodwracalnego ustania funkcji pnia mózgu (art. 7 ustawy z 26.10. 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów- Dz. U. 95.138. 682)

Zmiana kwalifikacyjna zabójstwa:

1. Szczególne okrucieństwo- jest takie zachowanie sprawcy, które nie ogranicza się do zadania ofierze śmierci lecz powoduje dodatkowe cierpienia natury fizycznej lub psychicznej ( tzw. śmierć na raty).

2. W związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem, albo rozbojem- co oznacza, że ofiarą zabójstwa może być nie tylko zakładnik, pokrzywdzony zgwałceniem lub rozbojem ale też inna osoba np. broniący zakładnika, naoczny świadek zdarzenia, osoba biorąca udział w uwolnieniu zakładnika. Ów związek może mieć trojaki charakter:

• popełnienie zabójstwa jest środkiem do osiągnięcia celu w postaci wzięcia zakładnika, zgwałcenia albo rozboju

• popełnienie zabójstwa, zatarcie śladów dokonanego wcześniej: rozboju, zgwałcenie albo wzięcie zakładnika

• sprawca jednym czynem wyczerpuje znamiona zabójstwa i rozboju zgwałcenia albo wzięcia zakładnika.

3. W wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie - (np. w celu zawładnięcia majątkiem ofiary, z zemsty, na zlecenie, za pieniądze, w celu pozbycia się „niewygodnej” osoby)

4. Z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych- gdy broń palna lub materiały wybuchowe stanowią narzędzie zbrodni- sprawca wykorzystuje ich właściwości. Nie będzie użyciem broni mechaniczne uderzenie nią w głowę.

5. Zabicie jednym czynem więcej niż jednej osoby- tzw. Przestępstwo jednoczynowe o wieloskutkowym działaniu.

6. Wcześniejsze prawomocne skazanie za zabójstwo- osoba kiedykolwiek w przeszłości była prawomocnie skazana za zabójstwo i nie nastąpiło jeszcze zatarcie skazania (art. 106-108 kk)

Zmiana powodująca łagodniejszą odpowiedzialność:

1. Silne wzburzenie usprawiedliwione okolicznościami- ( art. 148 § 4 kk) tzw. afekt fizjologiczny będący elementem strony podmiotowej, który powoduje reakcje nietypowe dla danego sprawcy, gdy psychika zdrowego człowieka ze stanu równowagi, w rezultacie czego dochodzi do dominacji sfery emocjonalnej nad intelektualną. W ocenie społecznej zachowanie takie musi znajdować zrozumienie z punktu widzenia zasad moralnych.

2. Zabicie dziecka przez matkę w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu- (art. 149 kk) tzn. w czasie rodzenia lub bezpośrednio po urodzeniu dziecka, gdy jeszcze wskutek wstrząsu wywołanego porodem stan psychiczny kobiety w wysokim stopniu odbiega od stanu jej normalnej psychiki.

3. Zabicie człowieka na żądanie i pod wpływem współczucia dla niego- (art. 150 kk), gdy żądanie musi być wyrażone przez osobę mającą rozeznanie co do znaczenia swojego oświadczenia woli, pozbawione przymusu, poważne nie wynikające z chwilowego załamania lub sugestii innej osoby, czy działania alkoholu lub środków odurzających. Celem działania sprawcy jest skrócenie cierpień osoby żądającej pozbawienia jej życia.

Nieumyślne spowodowanie śmierci stanowi odrębny od zabójstwa typ przestępstwa, gdzie nieumyślność działania polega na niezachowaniu przeciętnego obowiązku ostrożności w sytuacji, w której na podstawie normalnej zdolności przewidywania i ogólnego obowiązku dbałości o życie ludzkie oraz przewidywania skutków własnych działań można wymagać od człowieka aby nie dopuścił do nastąpienia przestępnego skutku.

Wstępne czynności wykrywcze w sprawie o zabójstwo.

• Przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie i przeprowadzenie kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia

• Po zapoznaniu się z miejscem zdarzenia, relacjami policjantów zabezpieczających to miejsce i wyciągnięciu wstępnych wniosków z przebiegu zdarzenia w pierwszej kolejności należy:

1. przeprowadzić analizę zgłoszenia i opracowania osoby zgłaszającej

2. poprzez wywiady, odszukanie bezpośrednich świadków zdarzenia lub osoby posiadające wiadomości na temat zdarzenia

3. zebrać maksymalną ilość informacji o ofierze (pełne dane personalne, o rodzinie stanie majątkowym, miejscu pracy, przeszłości, notowaniach, karalności, cechach osobowości, aktualne zajęcie)

• Na drodze wywiadu posesyjnego ustalić kiedy ofiara była ostatni raz widziana i w czyim towarzystwie, oraz uzyskać informacje o zwyczajach ofiary. Przeprowadzając wywiad w miejscu zatrudnienia ofiary. W przypadku ustalenia od świadków rysopisu świadków sporządzić portret pamięciowy. Przeprowadzić analizę modus operandi śladów i przedmiotów zabezpieczonych na miejscu zdarzenia, ewentualnie zeznań pokrzywdzonego i świadków. Dokonać ustaleń dotyczących miejsca zdarzenia tzw. elementów czasowo- przestrzennych, między innymi dostępu i drogi dotarcia, osób przebywających w sąsiedztwie tego miejsca i mających do niego dostęp, odległości od środków komunikacji i parkingów.

• Zapoznanie ze zdarzeniem funkcjonariuszy jednostki oraz jednostek pozostałych (w tym województw ościennych)

• Typowanie sprawców w oparciu o powyższą analizę, materiały operacyjne dotyczące obiektu, osoby pokrzywdzonej, środowisk przestępczych planujących tego typu zdarzenia, rozpoznanie miejscowe, informacyjne, bieżące.

W przypadku ustalenia bądź wytypowania osoby podejrzanej należy:

1. zebrać dane osobowe,

2. dążyć do ustalenia aktualnego miejsca pobytu i zatrzymania,

3. przeprowadzić przeszukanie miejsca zamieszkania, miejsca zatrzymania, oraz przeszukania osoby,

4. dowieźć do lekarza na badania wstępne, pobranie krwi, i zabezpieczenie innych śladów na ciele zatrzymanego,

5. zabezpieczyć odzież zatrzymanego, wykonać zdjęcia, zdaktyloskopować,

6. przeprowadzić wstępne przeszukanie,

7. sprawdzić akta,

8. poinformować prokuratora o ustaleniach.

Kryminalistyczne oględziny miejsca zabójstwa.

1. Oględziny wstępne - dokładne poznanie miejsca zdarzenia i określenie porządku oględzin szczegółowych (określenie przedmiotu i zasięgu oględzin, zlustrowanie miejsca zdarzenia, sprawdzenie możliwej drogi dojścia i odejścia sprawcy, zbadanie położenia zwłok, ujawnienie i zbadanie śladów które można będzie wykorzystać natychmiast do ustalenia właściwości zdarzenia, cech miejsca zabójstwa nie mających związku ze zdarzeniem, zmian spowodowanych przez sprawcę albo przez inne osoby)

2. Oględziny szczegółowe - wszechstronne wyjaśnienie właściwości człowieka.
   W tym celu badaniom poddaje się miejsce ujawnienia zwłok, teren przyległy, drogę przyjścia i odejścia sprawcy, miejsca gdzie nastąpiły zmiany w wyniku zdarzenia.

W trakcie oględzin szczegółowych należy:

• starannie obejrzeć cale miejsce zdarzenia bez poruszenia czegokolwiek,

• ujawniając ślady i dowody rzeczowe oznaczać je kolejnymi numerami,

• w zależności od rodzaju obrażeń widocznych na zwłokach poszukiwanie: narzędzi zabójstwa, pocisków, łusek, plam krwi itp.,

• jeżeli zabójstwa dokonano w pomieszczeniu należy poddać oględzinom: znajdujące się w pomieszczeniu przedmioty, sprzęt domowy, okna, drzwi,

• wszystkie ujawnione ślady i przedmioty należy sfotografować w takim położeniu w jakim zostały znalezione,

• sporządzić stosowny szkic miejsca położenia,

• zabezpieczyć procesowo i kryminalistycznie wszystkie ujawnione na miejscu zdarzenia ślady, szczegółowo opisać ujawnione na miejscu zdarzenia przedmioty,

• ujawnić i zabezpieczyć (procesowo i kryminalistycznie) ślady kryminalistyczne znajdujące się na tych przedmiotach,

• wykonać zdjęcia fotograficzne przedmiotów ujawnionych przy denacie oraz odzieży denata,

• dokonać przy współudziale lekarza oględzin zwłok,

• z czynności tej należy sporządzić protokół oględzin zwłok,

• zdaktyloskopować zwłoki,

• prowadząc oględziny należy udokumentować procesowo sporządzając protokół oględzin miejsca zabójstwa.

Taktyka prowadzenia czynności wykrywczych w sprawie o zabójstwo.

1. Metody identyfikacji zwłok:

• okazanie zwłok (bezpośrednie w krótkim czasie od ich znalezienia, pośrednie- zdjęć, nagrań wideo w przypadku dłuższego upływu czasu od ich znalezienia),

• badania daktyloskopijne (z wykorzystaniem systemu AFIS),

• badania genetyczne (kodu DNA),

• badania (ekspertyzy) narzędzia (w oparciu o karty leczenia, zdjęcia rtg),

• badania (ekspertyzy) zdjęcia rtg kośćca (w przypadku złamań, implantów, cienia zatok czołowych),

• metoda superprojekcji,

• okazania odzieży, innych przedmiotów znalezionych przy zwłokach,

• na podstawie danych numerycznych wszczepionych protez i implantów (np. wkładek silikonowych, szyn, śrub, stawów, zastawek).

2. Kryteria typowania sprawców:

• kryterium osoby ofiary,

• kryterium ostatniej drogi ofiary,

• kryterium motywu,

• kryterium ukrytego środka - narzędzia,

• kryterium sposobu działania,

• kryterium osób wcześniej zarejestrowanych w różnych zbiorach ewidencyjnych.

3. Rola prokuratora

Po przyjeździe na miejsce zdarzenia prokuratora, policjant kierujący zespołem zabezpieczającym lub oględzinowym (zależnie od stopnia zaangażowania działań) przedstawia prokuratorowi ustalone okoliczności zdarzenia, oraz informuje go o podjętych działaniach. W przypadku gdy prokurator podjął decyzję o osobistym prowadzeniu czynności na miejscu zdarzenia (oględzin lub innych czynności procesowych), kierownik grupy operacyjno-procesowej, kierujący zespołami oględzinowymi lub procesowymi współdziałają z prokuratorem podczas dokonywania tych czynności. Prokurator kieruje całością prowadzonych czynności- jest gospodarzem sprawy. Policjanci są obowiązani do wykonywania poleceń prokuratora w zakresie podejmowanych na miejscu zdarzenia czynności procesowych i związanych z nimi czynności techniczno-kryminalistycznych, a także przedsięwzięć zabezpieczających miejsce zdarzenia. O udziale w oględzinach miejsca przestępstwa biegłych z różnych dziedzin decyduje min. Prokurator kierujący zespołem oględzinowym.

4. Rola biegłego lekarza.

Do zadań lekarza lub lekarza medycyny sadowej wezwanego w charakterze biegłego do udziału w oględzinach zewnętrznych zwłok na miejscu ich znalezienia należy:

• ustalenie w określonych przypadkach, czy są to szczątki ludzkie,

• określenie płci zwłok,

• określenie przybliżonego wieku osoby,

• określenie przybliżonego czasu zgonu,

• udzielenie pomocy organowi procesowemu przy ustaleniu tożsamości zwłok, poszukiwaniu, zabezpieczaniu i przygotowywaniu do badań specjalistycznych śladów biologicznych,

• ustalenie prawdopodobnej przyczyny zgonu,

• podyktowanie do protokołu oględzin zapisów dotyczących opisu czynności ściśle lekarskich, które mogą mieć związek ze zgonem osoby,

• udzielenie pomocy organowi procesowemu w zakresie interpretacji związku pomiędzy ogólnym stanem zwłok, a ich otoczeniem dla potrzeb budowy wstępnych wersji przebiegu zdarzenia (w szczególności będzie to opisanie ogólnej budowy ciała, znaków szczególnych, ustalenie i opisanie znamion śmierci, zawartości i obecności ciał obcych w naturalnych otworach ciała, zmian chorobowych i obrażeń poszczególnych części ciała.

5. Sekcja zwłok.

Zgodnie z art. 209 § 1 kpc jeżeli zachodzi podejrzenie przestępczego spowodowania śmierci przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok. Oględziny sądowo- lekarskie maja na celu ustalenie:

• rodzaju śmierci

• przyczyny zgonu

• przypuszczalnego czasu zgonu

Otwarcia zwłok dokonuje lekarz medycyny sądowej w obecności prokuratora, albo sądu. Sekcja zwłok polega na zbadaniu trzech głównych jam ciała: jamy czaszki, jamy klatki piersiowej, jamy brzucha i szyi.

Z sekcji zwłok biegły sporządza protokół sekcji, którego uzupełnieniem powinny być zdjęcia i nagrania wideo.

Grzegorz Bogdan „Kodeks karny część szczególna” red. A. Zoll Zakamycze 1999 str. 766

Dz.U. z 1993 r., Nr 127, poz. 584 z późn. zm.

Dz.U. z 1999 r., Nr 54, poz. 572 z późn. zm.

Dz.U. z 1997 r., Nr 86, poz. 545.

⁴ E. Prusak: Ustawa karna skarbowa z komentarzem. Warszawa 1994.

⁵ Dz.U. z 1998r. Nr. 102 poz. 650 z późn. zm.

⁶ Ustawa z dnia 10.01.2003 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające kodeks postępowania karnego ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych, Dz.U. Nr 17, poz. 155

---