Lata 1918-21:
Powstanie władz centralnych:
Przyjazd Piłsudskiego do Warszawy: 10.11.1918 , przybył zwolniony z Magdeburga Piłsudski. Wszystkie stronnictwa polskie, nie licząc lewicy rewolucyjnej, zażądały od Rady Regencyjnej przekazania mu władzy. Dla lewicy niepodległościowej Piłsudski był niekwestionowanym przywódcą. Rada Regencyjna podporządkowała się Piłsudskiemu dekretem z 11.11.1918r oddała mu naczelne dowództwo nad tworzącym się wojskiem.
Na ziemiach polskich w tym okresie istniało kilka ośrodków władzy: Rada Regencyjna, rząd lubelskim krakowska Polska Komisja Likwidacyjna i rady delegatów. Najsilniejszym oparciem dla Piłsudskiego był rząd Daszyńskiego w Lublinie. 14.11.1918 rozwiązała się Rada Regencyjna przekazując Piłsudskiemu całą władzę nad tworzącym się aparatem państwa. Utworzenie rządu Piłsudski powierzył socjaliście Jędrzejowi Moraczewskiemu, kształt jego rządu opierał się na PPS i lewicy ludowej. 22.11.1918r. Piłsudski i Moraczewski podpisali dekret stwierdzający, iż Polska jest republiką i że do zwołania sejmu Ustawodawczego najwyższa władzę sprawować będzie Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik państwa
Rząd Moraczewskiego: 21.11.1918r rząd Moraczewskiego ogłosił manifest do narodu akcentując ludowy charakter nowej władzy. Zapowiadając reformę rolną i nacjonalizację „dojrzałych do tego gałęzi przemysłu”, wydał dekret o 8 godz. Dniu pracy i ubezpieczenia robotników na wypadek choroby. Opracowano ordynację wyborczą, opartą na powszechnym, równym, bezpośrednim, tajnym i proporcjonalnym prawie wyborczym wszystkich obywateli powyżej 21 lat bez różnicy płci. Wybory rozpisano na 26.01.1919r. Jedynym państwem uznającym nowy rząd były socjaldemokratyczne Niemcy. 16.12.1918r Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy oraz PPS-Lewica połączyły się w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (później KPP). Po przyjeździe Paderewskiego do Poznania. Wybuchło tam 26.12.1918r powstanie przeciw okupantom niemieckim.
Koalicyjny gabinet Paderewskiego: Wzmocnienie rządu lewicowego nie było cele Piłsudskiego. Naczelnik państwa (Piłsudski) dążył do porozumienia z prawicą, by stworzyć rząd oparty na szerokiej koalicji. Piłsudski skłonił Moreczewskiego do ustąpienia i powierzył misję stworzenia nowego gabinetu Paderewskiemu. 16.01.1919r. objął on stanowisko premiera rządu koalicyjnego udziałem endecji, ugrupowań centrum, PPS i ludowców.
Wybory do Sejmu Ustawodawczego: wybory zostały przeprowadzone 26.01.1919r, przeprowadzone w Królestwie Galicji Zachodniej. W królestwie największy sukces odniosła Narodowa Demokracja , na 2 miejscu PSL „Wyzwolenie”, na 3 PPS. W Galicji, PSL „piast”, PSL „Lewica”. Sejm Ustawodawczy liczył 394 posłów, z czego 36% było z ND. Wybory okazały się sukcesem prawicy i centrum.
Mała konstytucja: Z chwila zwołania Sejmu Ustawodawczego przejął o zwierzchnią władzę w państwie. 20.02.1919r. Piłsudski złożył swój urząd, jednak Sejm powierzył mu kontynuowanie obowiązków Naczelnika Państwa aż do uchwalenia konstytucji. Tego samego dnia Sejm przyjął też tymczasowe zasady funkcjonowania państwa, nazwane małą konstytucją. Władza ustawodawcza: Sejm, Naczelnik wraz z rządem był najwyższym wykonawcą uchwał sejmowych. Większość posłów dała wyraz zaufania do rządu Paderewskiego.
Powstanie Wielkopolskie: Pomimo kapitulacji Niemiec na froncie zachodnim, Niemcy nie zamierzały ustępować Wielkopolski, Pomorza i Górnego Śląska. Gdy 26.02.1918r do Poznania przybył Paderewski, grupy żołnierzy niemieckich zaczęły atakować ludność polską i znieważać flagi polskie oraz alianckie. Reakcja polska zamieniła się w powstanie przeciw Niemcom. Wojskami powstańczymi dowodził Stanisław Taczak. Walki przerwano 16.02.1919r obszar wyzwolony znalazł się pod kontrola NRL (naczelnej rady ludowej)
Inwazja Czeska na Śląsku Cieszyńskim: Przekreślając porozumienie o linii demarkacyjnej, podpisane w listopadzie 1918r pomiędzy czechami a polska, 23.01.1919 wojska czeskie weszły na Śląsk Cieszyński zajmując cały obszar dawnego księstwa Cieszyńskiego, aż po Wisłę. 3.02.1919 w Paryżu doszło do porozumienia o wytyczeniu nowej linii demarkacyjnej, dzielącej sporny obszar. Front Wschodni: 26.02.1919 Rada Najwyższa konferencji pokojowej w Paryżu zatwierdziła projekt rozgraniczenia Polski i Litwy według Linii Focha., pozostawiając Wilno po str. Polskiej.
Konferencja Paryska: od stycznia 1919 trwały w Paryżu obrady zmierzające do podpisania traktatu pokojowego z Niemcami. Główną role w rokowaniach odgrywali przywódcy USA, Francji, Wlk. Bryt., Włoch i Japonii. Negocjacje w sprawie granicy polsko-niemieckiej prowadził Dmowski i Paderewski. Delegacja Francuska popierała postulaty polskie. 28.04.1919r podpisano w Wersalu traktat pokojowy z Niemcami. Traktat wersalski ustalił granicę pol-niem przyznając Polsce pomorze Wschodnie bez Gdańska i prawie całą Wielkopolskę , przewidywał również przeprowadzenie plebiscytów na Górnym Śląsku Warmii i Mazurach. Gdańska proklamowano wolnym miastem pod zarządem komisarza Ligii Narodów.
Państwa Ententy a polska granica wschodnia: 21.11.1919r Rada Najwyższa konferencji pokojowej zatwierdziła statut autonomiczny dla Galicji Wschodniej. Polska otrzymała mandat Ligii Narodów na zarządzanie tym obszarem przez 25lat. 8.12.1919r ta sama rada podjęła drugą decyzję dopuszczając administrację polska jedynie na zachód od linii Bug-Kuźnica-Puńska ( linia Curzona). Nie była to granica etniczna, a w przybliżeniu granica zachodnia Rosji po III rozbiorze Polski.
Wojna Polsko- Radziecka:
Przygotowania Wojenne: Sukcesy armii polskich na wschodzie zachęciły Piłsudskiego do realizacji koncepcji federacyjnej. Niestety Piłsudski nie mógł znaleźć partnerów na Litwie, Białorusi i Ukrainie. Litwini odmawiali jakiejkolwiek współpracy z Polską i zgłaszali roszczenia do Wilna. 21.04.1920r. Józef Piłsudski doprowadził do podpisania umowy z Dyrektoriatem URL (Ukraińskiej Republiki Ludowej)- Polska uznała niepodległość Ukrainy na wschód od dawnej granicy rosyjsko-austryjackiej na Zbruczu, zrzekając się roszczeń do tego terytorium. Ukraina zrzeka się pretensji do Galicji Wschodniej i części Wołynia.
Ofensywa Kwietniowa: 24.04.1920 Piłsudski nie czekając na atak bolszewicki na Białorusi podjął ofensywę na Ukrainie.
Natarcie bolszewickie: Armia bolszewicka organizowała pobór. Bolszewicy zajęli Mińsk, Wilno, Grodno i Pińsk
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski: na zajętych terenach bolszewicy organizowali pośpiesznie organy swej władzy. 1.07.1920r do zajętego przez bolszewików Białegostoku przybył Marchlewski z manifestem Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski, zapowiadającego utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, obalenie rządów szlachecko-burżuzyjnych, wywłaszczenie obszarników i nacjonalizację przemysłu.
Akcje dyplomatyczne: Do borny ojczyzny i chrześcijaństwa wezwał episkopat. Podczas konferencji w Spa delegacja polska argumentowała, iż Polska walczy nie tylko o swoją niepodległość, ale także osłania Europę przed zalewem rewolucji i barbarzyństwa. Loyd Georgie, przekonany o rychłym zwycięstwie bolszewików rozważający ich korzystną ofertę handlową zażądał od premiera Grabskiego uznania linii Curzona w zamian za pośrednictwo angielskie w rozmowach pokojowych z Rosją. Grabski uległ.
Rząd ocalenia narodowego: Decyzje konferencji w Spa wywołały w Polsce kryzys rządowy. Grabski znalazł się w ogni krytyki. 24.07.1920 ustąpił gabinet Grabskiego. Piłsudski w porozumieniu z sejmem powołał nowy rząd koalicyjny z udziałem wszystkich głównych sił politycznych. Na jego czele staną przywódca PSL „Piast” Witos, a jego zastępcą został socjalista Daszyński.
Bitwa niemeńska i rozejm: Wojska polski nacierały na całym froncie, a odwrót armii czerwonej zamienił się w ucieczkę. W bitwie nad Niemnem 20-26.11.1920, wojska polskie ponownie przełamały opór bolszewicki. Zajęcie Wilna przez wojska polskie. w 1922 odbyły się wybory do Sejmu Wileńskiego , ludność opowiedziała się za przynależnością Wilna i okolicy do Polski.
Pokój ryski: 18.03.1921r podpisano traktat pokojowy między Polską a Rosyjską i Ukraińska SRR. Ustalał on wspólna granicę na linii Dzisna-Dokszyce-słucz-Ostróg-Zbrucz. Polska miała otrzymać zwrot dóbr kulturalnych wywiezionych z Polski po 1772r oraz 30ml rubli rekompensaty.
Ustalenie Granicy Zachodniej i północnej:
Wielkopolska i pomorze: 11.07.1919r zniesiono granicę celną między Wielkopolską i resztą polski, 1.07.1919r Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o tymczasowej organizacji administracji byłej dzielnicy pruskiej. Zaczął obowiązywać traktat Wersalski. 10.02.1920r. Haller dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. Połączenie wielkopolski i Pomorza miało dla odradzającej się Polski ogromne znaczenie, gdyż wzmacniało jej potencjał ludnościowy i gospodarczy.
Górny Śląsk: 17.08.1919 wybuchło I powstanie śląskich Polaków, oddziały niemieckie miały jednak znaczną przewagę. W nocy z 19/20.07.1920r wybuchło II powstanie śląskie. Plebiscyt górnośląski odbył się 20.03.1921r. Kiedy okazało się że Polsce przypaść miały tylko powiaty pszczyński i rybnicki oraz części katowickiego i tarnogórskiego , tarnogórskiego nocy z 2/3.05.1921 wybuchło III powstanie śląskie. 12.1.1921. Rada Ligi Narodów podjęła ostateczną decyzję o podziale Górnego Śląska. Polsce przypadły powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski.
Warmia i Mazury: Nad porządkiem plebiscytu czuwały komisje alianckie w Olsztynie i Kwidzynie. Plebiscyt odbył się 11.07.1920r. Głosowanie zakończyło się dla Polski klęską.
Śląsk Cieszyński: 28.07.1920 podjęto decyzję o Zaniechaniu plebiscytu na Śląsku cieszyńskim. Po stronie czeskiej zostało wiele polskiej ludności.
Lata 1921-26:
Narastanie konfliktu wewnętrznego:
Chwiejność układów parlamentarnych: parlamentarnych momencie uchwalenia konstytucji Sejm Ustawodawczy spełnił swe podstawowe zadanie, jednak 18.05.1921r. przedłużono kadencję Sejmu i Naczelnika Państwa do czasu ukonstytuowania się nowych władz. Zależało na tym szczególnie prawicy, która chciała przeprowadzić niektóre ustawy o mniejszościach jeszcze w sejmie ustawodawczym obawiając się że w nowych wyborach zdobędą one silne przedstawicielstwo. Po rozpadzie koalicji stanowiącej podstawę rządu Witosa, gabinet ten przetrwał jeszcze jakiś czas, ale we wrześniu ostatecznie ustąpił. Po dwutygodniowym kryzysie rząd pozaparlamentarny, ale tolerowany przez centrum i lewicę, stworzył Antoni Ponikowski. W czerwcu 1922r. na skutek odmowy kredytów wojskowych, których żądał Naczelnik Państwa, rząd Ponikowsiego upadł. Po kolejnym kryzysie gabinetowym Józef Piłsudski powołał rząd Artura Śliwińskiego, ale i ten gabinet upadł. Prawica zgłosiła votum nieufności dla Piłsudskiego. Naczelnik państwa zwyciężył i powołał kolejny rząd tolerowany przez centrum i lewicę, na którego czele stanął Julian Nowak
Wybory 1922: Wybory do Sejmu i Senatu odbyły się 5.11.1922. Wybory zbojkotowali Ukraińcy galicyjscy. Prawica skupiła się w bloku Chrześcijańskiej Jedności Narodowej (Chjena).
Wybory prezydenckie: 9.12.1922r zebrało się Zgromadzenie Narodowe, by wybrać prezydenta. Zgłoszono 5 kandydatur. Zostało 3 kandydatów Zamoyski, Narutowicz, Wojciechowski. Endecja twierdziła, że Narutowicz został wybrany głosami mniejszości narodowych.
Zabójstwo Narutowicza: Bezpośrednio po wyborze Narutowicza endecja zorganizowała wiele manifestacji pod hasłami niedopuszczenia do władzy „ich prezydenta”. Próbowano nie dopuścić do zaprzysiężenia Narutowicza. W dwa dni po oficjalnym przejęciu władzy (16.12.1922) od Piłsudskiego Narutowicz został zastrzelony podczas otwarcia wystawy, przez malarza Eligiusza Niewiadomskiego. Zgodnie z konstytucją funkcje prezydenta przejął marszałek sejmu Maciej Rataj. Powołał on natychmiast nowy gabinet z umiarkowanym gen. Sikorskim na czele. 20.12.1922 Zgromadzenie Narodowe zebrało się ponownie w celu wyboru prezydenta. Wybrano kandydata centrum i lewicy Wojciechowskiego.
Rok 1923:
Próby stabilizacji politycznej: 19.01.1923 Sikorski wygłosił expose stwierdzając ze jego celem jest normalizacja stosunków społecznych. Nowy premier uzyskał votum zaufania głosami lewicy, PSL „Piast” i NPR
Pakt Lanckoroński: poufne negocjacje endecji i PSL „Piast” doprowadziły do porozumienia dnia 17.05.1923 znane jako Pakt Lanckoroński. Przewidywało ono powołanie do życia rządu polskiej większości parlamentarnej, opartego na koalicji endecji, Chrześcijańskiej Demokracji i „Piasta”. W kwestiach politycznych umowa stała się sukcesem prawicy, która przeforsowała swój punkt widzenia w sprawach mniejszości, polonizacji Kresów Wschodnich, ograniczenia ustawodawstwa społecznego oraz zmniejszenia kompetencji Piłsudskiego jako przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej.
Rząd Chjeno-Piasta: W wyniku paktu Lanckorońskiego rząd Sikorskiego podał się do dymisji, a 28.05.1923, prezydent Wojciechowski powierzył misję utworzenia nowego gabinetu Witosowi. Ministrem skarbu pozostał Grabski. W skład rządu Witosa weszli przedstawiciele endecji, chadecji i „Piasta”, koalicji nazwane skrótowo Chjeno- Piastem. Wkrótce potem, po ostrym starciu z gen. Szeptyckim, Piłsudski zrzekł się przewodnictwa Ścisłej Rady Wojennej. Oświadczył, że jako żołnierz nie morze bronić rządu złożonego z przedstawicieli partii odpowiedzialnych za śmierć Narutowicza i odsuną się od życia politycznego. 14.12.1923r. grupa posłów „Piasta” wystąpiła ze stronnictwa, większość, stanowiąca podstawę rządu przestała istnieć i rząd musiał podać się do dymisji. Nastąpiło to w momencie całkowitego załamania gospodarki. Hiperinflacja, problemy w górnictwie
Program naprawy skarbu: 19.12.1923 prezydent Wojciechowski powołał pozaparlamentarny gabinet Grabskiego, którego głównym zadaniem było ratowanie skarbu. Rogram taki przedstawił Grabskie sejmowi następnego dnia uzyskując poparcie prawicy i centrum oraz neutralną przychylność lewicy. Przeciw rządowi naprawy skarbu państwa głosowały mniejszości narodowe i dawaj posłowie komunistyczni. Program Grabskiego zakładał zrównoważenie budżetu i zastąpienie marki polskiej pełnowartościowym złotym. Cele te zamierzał Grabski osiągnąć przez przyśpieszenie nadzwyczajnego podatku majątkowego. 28.04.1924 powołano prywatny Bank Polski. 10.02.1925 podpisano między polska a stolica apostolska konkordat. Umowa przewidywała nominację biskupów arcybiskupów przez papieża po zasięgnięciu opinii rządu polskiego. Uznano i potwierdzono prawa majątkowe kościoła w Polsce.
W poszukiwaniu koalicji rządzącej:
Powstanie rządu koalicyjnego Skrzyńskiego: Przełom 1956/1926 przyniósł poważny kryzys. Układy Locarieńskie i porozumienie niemiecko-radzieckie podkopały bezpieczeństwo zewnętrzne Polski, wojna celna z Niemcami i druga inflacja zagroziły zaś gospodarce. Ustąpienie rządu Grabskiego zaktywizował zwolenników Piłsudskiego. Piłsudskiego dwa dni po ustąpieniu premiera grupa oficerów sprzyjających marszałkowi udała się do Sulejówka, gdzie gen. G. Orlicz-Dreszer oddał do jego dyspozycji ich „serca” i „zaprawione w zwycięstwach szable”. Wobec napiętej sytuacji już 20.11.1925 Sejm wyłonił rząd szerokiej koalicji ze Skrzyńskim na czele. Jego podstawę stanowiło zawieszenie broni wszystkich głównych partii polskich od endecji po PPS. Ministrem spraw wojskowych został bliski Piłsudskiemu gen. Żeligowski.
Upadek rządu i druga koalicja Chjeno-Piasta: 20.04.1926 sam premier Skrzyński zgłosił dymisję, jednak nie została ona przyjęta przez prezydenta Wojciechowskiego, który sądził, że rząd musi zakończyć prace nad budżetem. 5.05.1926 rząd Skrzyńskiego ostatecznie ustąpił, a przedstawiciele endecji stronnictwa chrześcijańsko-narodowego, chadecji , Narodowej Partii Robotniczej i PSL „piast” zakomunikowali prezydentowi ze dysponują większością zdolną do wyłonienia nowego gabinetu pod przewodnictwem Witosa. Bezwzględną walkę przeciw rządowi Witosa zapowiedziały PPS, PSL „wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie i Klub pracy, a w odezwie PPS stwierdzono nawet, iż odrodzenie rządu Chjeno-Piasta oznacza zagrożenie faszystowskie.