HIS TORIA POLS KI XXw.

Lata 1918-1989

Lata 1918-21:

Powstanie władz centralnych:
Przyjazd Piłsudskiego do Warszawy: 10.11.1918 , przybył zwo lniony z Magdeburga Piłsudski. Wszystkie
stronnictwa polskie, nie licząc lewicy rewolucyjnej, zażądały od Rady Regencyjnej przekazania mu władzy.
Dla lewicy niepodległościowej Piłsudski był n iekwestionowanym przywódcą. Rada Regencyjna
podporządkowała się Piłsudskiemu dekretem z 11.11.1918r oddała mu naczelne dowództwo nad tworzący m
się wojskiem.

Na zie miach polskich w ty m okresie istniało kilka ośrodków władzy : Rada Regencyjna, rząd lubelskim
krakowska Polska Ko misja Likwidacyjna i rady delegatów. Najsilniejszy m oparciem d la Piłsudskiego był rząd
Daszyńskiego w Lublinie. 14.11.1918 rozwiązała się Rada Regencyjna przeka zu jąc Piłsudskiemu całą wład zę
nad tworzący m się aparatem państwa. Utworzenie rządu Piłsudski powierzył socjaliście Jęd rzejowi
Moraczewskiemu, kształt jego rządu opierał się na PPS i lewicy ludowej. 22.11.1918r. Piłsudski i Moracze wski
podpisali de kret stwie rdza jący, iż Po lska jest republiką i że do zwołania sejmu Ustawodawczego najwy ższa
wład zę sprawować będ zie Piłsudski jako Ty mczasowy Naczelnik państwa

Rząd Moraczewskiego: 21.11.1918r rząd Moraczewskiego ogłosił manifest do narodu akcentując

ludowy charakter nowe j władzy. Zapowiadając reformę rolną i nacjonalizację „dojrzałych do tego gałęzi
przemysłu”, wydał dekret o 8 godz. Dniu pracy i ubezpieczenia robotników na wypadek choroby. Opracowano
ordynację wyborczą, opartą na powszechnym, ró wnym, bezpośrednim, tajny m i proporcjonalny m prawie
wyborczy m wszystkich obywateli powyżej 21 lat bez ró żnicy płci. Wybory rozpisano na 26.01.1919r. Jedynym
państwem u znający m nowy rząd były socjaldemokratyczne Niemcy. 16.12.1918r Socjaldemokracja Kró lestwa
Polskiego i Litwy ora z PPS-Le wica połąc zyły się w Ko munistyczną Partię Robotniczą Polski (późnie j KPP). Po
przyjeźd zie Paderewskiego do Po znania. Wybuchło tam 26.12.1918r powstanie przeciw okupantom niemieckim.

Koalicyjny gabinet Paderewsk iego: Wzmocnienie rządu lewicowego nie było cele Piłsudskiego.

Naczelnik państwa (Piłsudski) dążył do porozu mienia z p rawicą, by stworzyć rząd oparty na szerokiej koalicji.
Piłsudski skłonił Moreczewskiego do ustąpienia i powierzy ł misję stworzenia nowego gabinetu Paderewskiemu.
16.01.1919r. obją ł on stanowisko pre mie ra rządu koalicyjnego udzia łe m endecji, ugrupowań centrum, PPS i
ludowców.

Wybory do Sejmu Ustawodawczego: wybory zostały przeprowad zone 26.01.1919r, p rzepro wadzone w

Królestwie Galicji Zachodniej. W kró lestwie największy sukces odniosła Narodowa Demo kracja , na 2 miejscu
PSL „Wyzwolen ie”, na 3 PPS. W Galicji, PSL „p iast”, PSL „Lewica”. Sejm Ustawodawczy liczył 394 posłów, z
czego 36% było z ND. Wybory okazały się sukcesem prawicy i centru m.

Mała konstytucja: Z chwila zwołan ia Sejmu Ustawodawczego przejął o zwierzchnią wład zę w

państwie. 20.02.1919r. Piłsudski zło żył swó j urząd, jednak Sejm powierzył mu kontynuowanie obowiązkó w
Naczelnika Państwa aż do uchwalen ia konstytucji. Tego samego dnia Sejm przyjął też ty mczasowe zasad y
funkcjonowania państwa, nazwane małą konstytucją. Władza ustawodawcza: Sejm, Naczelnik wraz z rządem
był najwy ższy m wykonawcą uchwał sejmo wych. Większość posłów dała wyraz zaufan ia do rządu
Paderewskiego.

Powstanie Wielk opolsk ie: Pomimo kapitulac ji Nie miec na froncie zachodnim, Nie mcy nie za mierzały

ustępować Wielkopolski, Po morza i Gó rnego Śląska. Gdy 26.02.1918r do Poznania przybył Paderewski, grupy
żołn ierzy niemieckich zaczęły atakować ludność polską i zn ieważać flagi polskie oraz alianckie. Reakcja polska
zamieniła się w powstanie przeciw Niemco m. Wojskami powstańczymi dowodził Stanisław Taczak. Walki
przerwano 16.02.1919r obszar wy zwo lony znalazł się pod kontrola NRL (naczelnej rady ludowej)

Inwazja Czeska na Śląsku Cieszyńskim: Przekreślając porozu mienie o linii demarkacy jnej, podpisane w

listopadzie 1918r po międ zy czechami a polska, 23.01.1919 wo jska czeskie weszły na Śląsk Cieszyński zajmu jąc
cały obszar dawnego księstwa Cieszyńskiego, aż po Wisłę. 3.02.1919 w Pary żu doszło do porozu mienia o
wytyczeniu nowej lin ii de markacyjnej, dzie lącej sporny obszar.

Front Wschodni: 26.02.1919 Rada Najwy ższa konferencji poko jowej w Pa ryżu zatwierd ziła proje kt

rozgraniczen ia Po lski i Litwy wed ług Lin ii Focha., po zostawiając Wilno po str. Polskiej.

Konferencja Parysk a: od stycznia 1919 t rwa ły w Pa ryżu obrady zmierza jące do podpisania traktatu

pokojowego z Niemcami. Główną role w rokowan iach odgrywali przywódcy USA, Francji, W lk. Bryt., Włoch i
Japonii. Negocjacje w sprawie gran icy polsko-nie miec kie j prowadził Dmo wski i Paderewski. De legacja
Francuska popierała postulaty polskie. 28.04.1919r podpisano w Wersalu traktat pokojowy z Niemcami. Traktat
wersalski ustalił granicę pol-niem przyznając Po lsce pomorze Wschodnie bez Gdańska i prawie całą
Wielkopolskę , przewidywał również przeprowad zenie pleb iscytów na Gó rnym Śląsku Warmii i Mazurach.
Gdańska proklamo wano wolny m miastem pod zarządem ko misarza Ligii Narodów.

Państwa Ententy a polska granica wschodnia: 21.11.1919r Rada Najwyższa konferencji pokojowej

zatwierd ziła statut autonomic zny dla Ga lic ji Wschodniej. Polska otrzy ma ła mandat Lig ii Na rodów na
zarząd zanie ty m obszarem przez 25lat. 8.12.1919r ta sama rada podjęła drugą decyzję dopuszczając
administrację polska jedynie na zachód od linii Bug-Kuźn ica-Puńska ( linia Curzona). Nie była to granica
etniczna, a w przybliżeniu gran ica zachodnia Rosji po III rozb iorze Po lski.

Wojna Polsko- Radziecka:

Przygotowania Wojenne: Sukcesy armii polskich na wschodzie zachęciły Piłsudskiego do realizacji

koncepcji federacyjnej. Niestety Piłsudski nie mógł znale źć partnerów na Litwie, Bia łorusi i Ukra inie .
Litwini odmawiali jakiejkolwiek współpracy z Polską i zg łaszali roszczen ia do Wilna. 21.04.1920r.
Józef Piłsudski doprowadził do podpisania umowy z Dyrektoriatem URL (Ukraińskiej Republiki
Ludowej)- Polska uznała niepodległość Ukrainy na wschód od dawnej granicy rosyjsko -austryjackie j na
Zbruczu, zrzekając się roszczeń do tego terytorium. Ukraina zrzeka się p retensji do Galicji Wschodniej
i części Wołynia.

Ofensywa Kwietnio wa: 24.04.1920 Piłsudski nie czekając na atak bolszewicki na Białorusi podjął

ofensywę na Ukrainie.

Natarcie bolszewickie: Armia bolszewicka organizowała pobór. Bolszewicy zajęli Mińsk, W ilno,

Grodno i Pińsk

Tymczasowy Ko mitet Rewolucyjny Po lski: na zajętych terenach bolszewicy organizowali pośpiesznie

organy swej władzy. 1.07.1920r do zajętego przez bolszewikó w Białegostoku przybył Marchlewski z
man ifestem Ty mczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski, zapowiadającego utworzenie Polskiej
Socjalistycznej Republiki Radziec kie j, obalenie rządów szlachecko-burżu zyjnych, wywłaszc zenie
obszarników i nacjonalizację przemysłu.

Akcje dyplo matyczne: Do borny ojczy zny i chrześcijaństwa wezwał episkopat. Podczas konferencji w

Spa delegacja polska argumentowała, iż Po lska walczy nie tylko o swo ją niepodległość, ale także
osłania Europę przed zalewem rewolucji i barbarzyństwa. Loyd Georgie, przekonany o rychłym
zwycięstwie bolszewikó w ro zważający ich korzystną ofertę handlową zażądał od premiera Grabskiego
uznania lin ii Curzona w za mian za pośrednictwo angielskie w ro zmowach poko jowych z Rosją.
Grabski uległ.

Rząd ocalenia narodowego: Decy zje konferencji w Spa wywołały w Po lsce kry zys rządowy. Grabski
znalazł się w ogni krytyki. 24.07.1920 ustąpił gabinet Grabskiego. Piłsudski w porozu mieniu z sejmem
powołał nowy rząd koalicy jny z ud ziałem wszystkich g łównych sił politycznych. Na jego czele staną
przywódca PSL „Piast” Witos, a jego zastępcą został socjalista Daszyński.

Bitwa n iemeńska i ro zejm: Wojska polski nacierały na cały m froncie, a odwrót armii czerwonej
zamienił się w ucieczkę. W bitwie nad Niemnem 20-26.11.1920, wojska polskie ponownie przełamały
opór bolszewicki. Zajęcie Wilna przez wojska polskie. w 1922 odbyły się wybory do Sejmu
Wileńskiego , ludność opowiedziała się za przynależnością Wilna i o kolicy do Polski.

Pokój ryski: 18.03.1921r podpisano traktat pokojowy międ zy Po lską a Rosyjską i Ukraińska SRR.
Ustalał on wspólna granicę na linii Dzisna-Doks zyce-słucz-Ostróg-Zbrucz. Polska miała otrzy mać
zwrot dóbr ku lturalnych wywiezionych z Polski po 1772r o raz 30ml rubli reko mpensaty.

Ustalenie Granicy Zachodniej i północnej:

Wielkopolska i po morze: 11.07.1919r zniesiono granicę celną między Wielkopolską i resztą polski,

1.07.1919r Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o tymczasowej organizacji ad ministracji byłej
dzielnicy pruskiej. Zaczął obowiązywać traktat Wersalski. 10.02.1920r. Haller dokonał symbolicznych
zaślubin Po lski z Bałtykiem. Po łączenie wielkopolski i Po morza miało dla odrad zającej się Polski
ogromne znaczenie , gdyż wzmacnia ło jej potencjał ludnościowy i gospodarczy.

Gó rny Śląsk: 17.08.1919 wybuchło I powstanie śląskich Polaków, oddziały niemieckie miały jednak
znaczną przewagę. W nocy z 19/20.07.1920r wybuchło II powstanie śląskie. Plebiscyt górnośląski
odbył się 20.03.1921r. Kiedy okazało się że Polsce przypaść miały tylko powiaty pszczyński i rybnicki
oraz części katowickiego i tarnogórskiego , tarnogórskiego nocy z 2/3.05.1921 wybuchło III powstanie
śląskie. 12.1.1921. Rada Ligi Narodów podjęła ostateczną decyzję o podziale Górnego Śląska. Po lsce
przypadły powiaty: katowicki, lublin iecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski.

Warmia i Mazury : Nad porządkiem plebiscytu czuwały ko misje alianckie w Olsztynie i Kwid zynie.

Plebiscyt odbył się 11.07.1920r. Głosowanie zakończyło się dla Polski klęską.

Śląsk Cieszyński: 28.07.1920 podjęto decyzję o Zaniechaniu pleb iscytu na Śląsku cieszyńskim. Po
stronie czeskiej zostało wiele polskiej ludności.

Konstytucja Marc owa:

Uchwalen ie konstytucji: Po oddaleniu groźby bolszewickiej porozu mienie międ zy partyjne zaczęło się

rozpadać. Z koalicyjnego rządu Witosa odeszli najpierw przedstawiciele prawicy, a następnie PPS i
PSL „wyzwolen ie”. Gabinet Witosa stracił charakter koalicyjny, a stał się rządem centrowy m. W
trakcie debaty konstytucyjnej w lutym i w marcu 1921 lewica usiłowała przeforsować zwiększen ie
uprawnień prezydenta i likwidację Senatu. 17.03.1921, Sejm Ustawodawczy uchwalił uroczyście nową
ustawę zasadniczą.

Zasady konstytucji marcowej: składała się z 7 ro zdziałów. Organami ustawodawczy mi miałby być sejm

i senat, wybierane co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych,
proporcjonalnych przez obywateli, którzy u kończyli 21 lat (sejm) i 30 lat(senat). Prawo wybieralności
mie li obywatele powyże j 25 lat (sesjm) i 40 lat (senat). Prawo inic jatywy ustawodawczej posiadał
również rząd. Sejmo wi podlegała NIK. W ładzę wykonawczą sprawował p rezydent i rząd. Wyboru
prezydenta miało dokonywać Zgro madzen ie Narodowe, złożone z członków Sejmu i Se natu raz na 7
lat. Prezydent reprezentował kraj na zewnątrz, a także miał prawo ro związywan ia Sejmu ale tylko za
zgoda 3/5 senatorów. Charakteryzo wała się przewagą wład zy ustawodawczej nad wykonawczą.
Pierwszy m prezydentem został Gabriel Narutowicz.( 9.12.1922)