ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA
Jest to ogół sądów o języku i poglądów na język charakterystycznych dla jakiejś osoby lub grupy społecznej. Te sądy i poglądy mogą mieć charakter intuicyjny i nie tworzyć spójnego systemu, ale mogą też być umotywowane i podbudowane wiedzą o języku. W każdym wypadku muszą one być względnie trwałe i powinny oddziaływać na zachowanie językowe osoby czy grupy ludzi.
Podstawą świadomości językowej współczesnych Polaków jest ich wiedza intuicyjna, wyrażająca się umiejętnością porozumiewania się, a także refleksjami dotyczącymi wyboru między różnymi formami językowymi i oceny tych form. Refleksja taka odnosi się zazwyczaj także do własnego sposobu mówienia i pisania, oceny swojego języka, a także oceny języka innych ludzi, grup społecznych czy całej zbiorowości. O wiele rzadsze są refleksje językowe oparte na znajomości procesów zachodzących w języku, czyli wynikające z wiedzy naukowej.
Świadomość językowa może się ujawniać na rozmaitych poziomach, w reakcji na zjawiska językowe. Przejawem najniższego poziomu takiej świadomości jest wyśmiewanie osoby, która w odczuciu oceniającego mówi źle (zwykle chodzi o osoby, które mówią w sposób niezrozumiały dla oceniającego), przedrzeźnianie jej, a także stosowanie wobec niej innych form ostracyzmu. Objawem wyższego poziomu świadomości językowej jest wygłaszanie sądów związanych z koniecznością wyboru między różnymi elementami językowymi i ocena tych elementów (np. 'U nas tak się nie mówi', 'To nie jest dobrze po polsku', 'Tu jest błąd językowy', 'Tak jest lepiej powiedziane, a tak gorzej'). Jeszcze wyższy poziom świadomości językowej jest widoczny w sądach o języku uzasadnianych merytorycznie, np. 'Wyraz skutek jest lepszy niż rezultat, bo polski, bardziej zrozumiały', nóżka piszemy przez ó, bo wymienia się z noga', 'Nie mówi się myszów, tylko myszy, bo rzeczowniki rodzaju żeńskiego nie mają w języku ogólnopolskim końcówki -ów w dopełniaczu liczby mnogiej'.
Badania świadomości językowej współczesnych Polaków są dopiero w stadium początkowym, a wiedza na ten temat jest fragmentaryczna. Wiadomo jednak, że dla dużej grupy osób język jest wartością, którą należy kultywować, i że umiejętność poprawnego ('ładnego') mówienia jest w pewnych wypadkach podstawą oceny człowieka.
Słownik poprawnej polszczyzny PWN