OPTYMALIZACJA DRÓG TRANSPORTU ARTYKUŁÓW SPOŻYWCZYCH

Dz. U. Nr 43, poz. 430 Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie.

Optymalizacja jest metodą wyznaczania najlepszego rozwiązania z punktu widzenia określonego kryterium jakości (np. kosztu, drogi, wydajności). Transport stanowi ważny element w procesie produkcji i obrotu żywnością. Podstawą planowania transportu jest optymalizacja systemu dostaw, aby wszystkie jednostki klienta dostawały towar odpowiedniej jakości, w odpowiednim czasie. Warunki transportu mają istotny wpływ na walory smakowe, jak i na bezpieczeństwo żywności. Z tego względu przy planowaniu transportu należy uwzględnić uzyskanie odpowiednich pozwoleń, spełniać wymagania higieniczne dotyczące infrastruktury i sprzętu, posiadać odpowiednie procedury postępowania oraz posiadać środki transportu spełniające określone wymogi i normy.

Bardzo istotne jest aby w procesie optymalizacji dobrać odpowiedni środek transportu, który pozwoli zachować warunki stosowne do przewożonej żywności, zapewnić odpowiedni czas transportu, temperaturę, niezawodność, a także dobór takiego transportu, który możliwie ograniczy koszty. Stosunkowo najtańszym środkiem transportu jest transport wodny, który jednak jest wyjątkowo czasochłonny, a także jego dostępność nie jest najlepsza. Stosowany jest głównie do przewozów drobnicowych i masowych. Podobną charakterystykę posiada transport kolejowy, którego koszty są nieco wyższe, jednak transport ten jest również szybszy. Najszybszym i najdroższym środkiem transportu jest transport lotniczy, który również nie oferuje dużej dostępności, a także nie ma możliwości przewożenia ładunków masowych. Najbardziej dostępnym i stosunkowo tanim jest transport drogowy, sprawdza się on przy przewożeniu stosunkowo lekkich ładunków na niewielkie odległości.

Sposoby optymalizacji

Jednym z elementów współczesnej działalności gospodarczej jest transport produktów z miejsca ich wytwarzania do miejsca sprzedaży. Jeśli punktów odbioru jest kilka, pojawia się potrzeba wyboru optymalnej trasy przejazdu. Prawidłowe sformułowanie problemu i jego rozwiązanie umożliwia redukcję kosztów transportu i czasu przejazdu. Optymalizacja tras może w znaczący sposób podnieść wydajność pracy firm transportowych przy jednoczesnej poprawie jakości obsługi klienta i obniżeniu kosztów. Dane niezbędne do automatycznej optymalizacji trasy (informacja na temat zleceń, miejsc załadunku i rozładunku, terminu dostawy oraz czasu jazdy i postoju) dostarczane są przez oprogramowanie transportowe, takie jak system zarządzania flotą (FMS) oraz system zarządzania transportem (TMS) .

• Oprogramowanie transportowe. Oprogramowanie transportowe zapewnia kilka różnych sposobów optymalizacji tras. System FMS pozwala przewoźnikowi optymalizować trasę poprzez automatyczne przetwarzanie danych na temat nacisku na osie, czasu jazdy i postoju, czasu oczekiwania, czasu obsługi lub statusu pojazdu. Następnie dane te przesyłane są w czasie rzeczywistym z samochodu ciężarowego do centrali, gdzie są wprowadzane do systemu TMS. W oparciu o te dane przewoźnicy mogą na bieżąco obliczać opłacalność danego zlecenia oraz - w razie konieczności - dokonać optymalizacji wybranej trasy. Ponadto dane te stanowią dobry punkt wyjścia do naliczania wynagrodzenia kierowców, a w przypadku współpracy z podwykonawcami zapewniają większą przejrzystość rozliczeń. Dzięki zastosowaniu GPRS koszt przesyłania danych pomiędzy back office a kierowcami uległ w ciągu kilku ostatnich lat znacznemu obniżeniu, co stworzyło nowe możliwości w zakresie optymalizacji tras przejazdu.

• Pozycjonowanie GPS. Dzięki podłączeniu komputera pokładowego do systemu GPS przewoźnik może na bieżąco monitorować pozycję wszystkich pojazdów wchodzących w skład jego floty, w tym także przyczep, naczep i nadwozi wymiennych. Dzięki systemowi śledzącemu planiści (back office) znają dokładny czas i miejsce zatrzymania się pojazdu, czas jego postoju, pokonaną długość trasy itd. Dzięki temu trasa ta może być na bieżąco optymalizowana. Przewoźnicy stosujący zaawansowane systemy nawigacji ciężarowej mogą ponadto oferować swoim klientom dodatkowe usługi, takie jak szczegółowe informacje na temat szacowanego czasu przybycia transportu na miejsce (ETA).

• Mapy i aplikacje do nich. Podstawą systemu optymalizacji tras jest dokładna mapa drogowa Polski. Dostarczane z programami mapy są bardzo szczegółowe - zawierają wszystkie kategorie dróg, ich aktualną numerację, nazwy ulic i informację adresową, a także dane o kierunkowości ulic i ograniczeniach w ruchu. Dzięki temu można zdecydować, czy pojazdy mają poruszać się wszystkimi drogami w mieście, czy skorzystają tylko z ulic głównych, lub też zignorują zakazy ruchu (np. służby miejskie). Wyboru takiego można oczywiście dokonać dowolnie. Aplikacje pozwalają także na łączenie map o różnej szczegółowości. Na przykład wtedy, gdy ważna jest optymalizacja przejazdu pomiędzy miastami, program korzysta jednocześnie z mapy drogowej Polski, a w miastach - ze szczegółowych planów. Mapy potrzebne są również do dokładnej lokalizacji bazy transportowej firmy oraz kontrahentów. Współczesne mapy stosowane do optymalizacji tras są bardzo szczegółowe i wiarygodne - powstały w oparciu o zdjęcia lotnicze i prace terenowe. Najczęściej na mapach wyklucza się np.: ulice dopiero planowane, odłącza się miejskie pasaże, a drogi gruntowe są specjalnie oznaczone. Dlatego też trasa przejazdu zaproponowana przez system optymalizacji nie jest tylko podpowiedzią, ale najczęściej (poza nieprzewidzianymi przypadkami - jak wypadek drogowy na trasie, nowy objazd itp.) realną do pokonania drogą.

• Oszczędności. Optymalizacja tras może także pomóc przewoźnikom w motywowaniu kierowców do jazdy w sposób „oszczędny, bezpieczny i przyjazny dla środowiska”. Przewoźnicy stosujący optymalizację tras i jednocześnie automatycznie gromadzący dane na temat zużycia paliwa oraz stylu jazdy kierowców (jazda ekologiczna) mogą osiągnąć wielotysięczne oszczędności na kosztach paliwa zużywanego przez każdy pojazd i jednocześnie znacznie ograniczyć emisję CO2 oraz innych szkodliwych substancji.

Analiza i optymalizacja

Analizę i optymalizację wyznaczonej drogi transportowej znacząco ułatwia przedstawienie jej w formie grafu. Umożliwia to łatwiejszy odczyt potencjalnych rozwiązań, oraz przypisanie warunków i ograniczeń do poszczególnych połączeń, co później ułatwia stworzenie odpowiedniego modelu matematycznego.

Poniższy graf przedstawia model relacji między podejmowaniem decyzji o długości tras a kosztami przewozu.

Żywność o krótkim terminie przydatności i długim terminie przydatności

W przypadku transportu żywności świeżej o krótkim terminie przydatności do spożycia przy optymalizacji drogi transportowej szczególny nacisk należy postawić na czas. Żywność taka musi trafić do odbiorcy nim minie czas jej przydatności do spożycia, a także odbiorca musi mieć pozostawioną odpowiednią ilość czasu na wykorzystanie jej. Wciąż oczywiście ważne jest zachowanie odpowiednich warunków jakościowych. Zaś w przypadku utrwalonej żywności o długim terminie przydatności do spożycia czas potrzebny na przeprowadzenie procesów transportowych nie gra już tak dużej roli, jednak wciąż bardzo istotne jest zachowanie wymaganych warunków jakościowych.

W przypadku każdej z tych grup konieczne jest zachowanie odpowiedniej przepustowości środków transportu, odpowiednie do specyfiki przewożonej żywności ich dobranie, optymalizacja transportu pod względem ponoszonych kosztów - przykładowo dobór odpowiedniej temperatury mrożenia, tak by nie ponosić niepotrzebnych kosztów, ale także tak by zachować odpowiednią jakość, a także dbałość o optymalizację warunków w jakich są przewożone produkty - tak aby zachować ich jakość.

Żywność mrożona

Optymalizując transport żywności mrożonej warto znać podstawowe pojęcia określające przydatność do spożycia tych produktów. Pozwoli to ująć w matematycznych modelach czynniki, które uwzględnią również zachowanie odpowiedniej jakości przewożonej żywności i zoptymalizować transport nie tylko pod względem jego czasu trwania, przebytej odległości i poniesionych kosztów, ale także pod względem jakości. Okres zachowania dobrej jakości HQL (High Quality Life) to czas od momentu zamrożenia do momentu, w którym 70% doświadczonych degustatorów potrafi odróżnić badany produkt od próbki kontrolnej (produkt świeży, tuż po zamrożeniu lub przechowywany w temp. <-40oC). Wraz z obniżeniem temperatury wartości współczynnika zwykle maleją. Grupy trwałości produktów zamrożonych:

• grupa ograniczonej trwałości 6-9 miesięcy

• grupa średniej trwałości 9-12 miesięcy

• grupa dużej trwałości 11-15 miesięcy w maksymalnej dopuszczalnej temperaturze -18oC

Żywność chłodzona

Podczas transportu stosuje się temperatury w granicach od 10°C do 0°C, niektórzy podają tu szerszy zakres temperatur, od 13-16°C do punktu zamarzania żywności, tj. do około -2°C. Obniżenie temperatury o 10°C powoduje 2-3-krotne (średnio 2,5-krotne) zmniejszenie szybkości reakcji chemicznych. Ogólnie przyjmuje się, że przez obniżenie pokojowej temperatury do około 0°C zmniejsza się 5-10-krotnie szybkość przemian biologicznych surowców, półproduktów i gotowych produktów żywnościowych i w takim samym stosunku przedłuża się okres ich przydatności do przerobu czy spożycia. Nie każda żywność może być chłodzona. Jeśli temperatura owoców jest np. obniżona poniżej ich specyficznego optimum, występują tzw. uszkodzenia chłodnicze spowodowane różnymi zmianami fizjologicznymi, jak wewnętrzne lub zewnętrzne brązowienie, brak dojrzewania, plamy na skórze. Uszkodzenia obserwuje się np. w jabłkach przechowywanych w temp. niższej niż 2-3°C, w pomidorach w temp. niższej niż 7-10°C, czy bananach w temp. niższej niż 12-13°C. Bardzo ważne jest, aby schłodzenie surowców żywnościowych , w których zachodzą jeszcze procesy biologiczne, nastąpiło jak najszybciej, gdyż procesy te prowadzą z reguły do niekorzystnych zmian barwy, zapachu, struktury i konsystencji i innych cech organoleptycznych, a także do wydzielania się ciepła i samozagrzewania.

Optymalizując drogi transportowych produktów chłodzonych wymagane jest dokładniejsze niż w przypadku żywności mrożonej dobranie temperatury i możliwie szybkie przeprowadzenie procesów transportowych, gdyż żywność taka psuje się szybciej od żywności mrożonej, choć warunki odpowiednie do przewozu żywności chłodzonej są łatwiejsze do wytworzenia.

Realizacja zadań transportowych

Realizacja zadań transportowych składa się z dwóch elementów - planowania oraz organizacji. Planowanie polega na doborze zasobów do zadań, czyli środków transportu, wyposażenia, ludzi i wyboru trasy, natomiast organizacja to przygotowanie ładunku, środka transportu i dokumentów oraz przepływ informacji.

Prawidłowe zarządzanie procesami transportowymi ma się przyczynić do osiągnięcia odpowiedniego poziomu kosztów, jakości usług transportowych (terminowość, pewność, bezpieczeństwo, krótki czas trwania, elastyczność). Krótki czas realizacji zlecenia transportowego jest korzystny nie tylko dla użytkownika transportu, ale również dla operatora transportowego (wykorzystanie zasobów). Uzależniony jest on w dużym stopniu od punktualnego podjęcia ładunku i rozładunku.

Przykładowe optymalizacje dróg transportowych

Artykół: Brokuły głęboko mrożone, przechowywane w opakowaniach zbiorczych transportowanych w kontenerze chłodniczym w temperaturze -18^oC, 3t przewożone transportem samochodowym z Marsylii do Frankfurtu.

Propozycja optymalizacji: Zmiana z transportu samochodowego na transport kolejowy, ze względu na znaczną odległość - transportowanie tego artykułu będzie bardziej opłacalne drogą kolejową.

Artykół: Gruszka o przydatności do spożycia 2-5 tygodni, transportowane drogą morską w kontenerze chłodniczym w temperaturze 0^oC, 4t z Bostonu do Veracruz (Meksyk).

Propozycja optymalizacji: Zmiana środka transportu na transport samochodowy, ze względu na duże ryzyko przekroczenia terminów przydatności do spożycia.

Artykół: Kawa o długotrwałym terminie przydatności, przewożona transportem samochodowym w kontenerze zapewniającym odpowiednio niską wilgotność, 2t przewożone z Indii do Portugalii.

Propozycja optymalizacji: Zmiana środka transportu, bardziej odpowiednim transportem jest droga morska, ze względu na długą przydatność do spożycia opłaca się przewieźć artykuł statkiem i obniżyć tym samym koszt transportu.

5

---