II Etyka cnót (dobra i wartości) Sokratesa i Platona. Uzasadnienie metafizyczne etyki.
Ogólny charakter etyki Sokratesa i Platona.
Normy - powinności - postępowanie zgodne z dobrem, czyli dobrami albo wartościami moralnymi.
Normy - są ogólne, uniwersalne.
Roszczenia etyki - uniwersalne normy moralne, dobro, hierarchia wartości.
Założenie Sokratesa i Platona: dobro istnieje niezależnie od człowieka i jest przez niego rozpoznawane. Założenie uniwersalnych norm etycznych (absolutnych). Uniwersalizm dobra, reguł moralnych, wartości. Absolutyzm etyczny. Obiektywizm etyczny.
Istnieje dobro i zło jasno określone, niezmienne, ważne dla każdego człowieka.
Uzasadnienie metafizyczne etyki. Wymaga założenia istnienia dobra, norm, wartości niezależnie od człowieka (idealizm dobra w filozofii Platona). Człowiek rozpoznaje dobro. Ale to założenie metafizyczne pozwala na przyjęcie uniwersalnych reguł etycznych.
Sokrates wprowadza etykę. Człowiek jest bytem moralnym, otwartym na poznanie dobra i wartości ze względu na rozum (duszę).
Jest to również etyka cnót, teoria cnót (Sokrates, Platon, głównie Arystoteles).
Normy w etyce Sokratesa.
Norma - powinność - słuszne postępowanie - gdy jest zgodne z dobrem (wartościami).
Norma etyczna wyznacza słuszne postępowanie i jest uwewnętrzniana jako motywacja działania.
Człowiek dąży do doskonałości moralnej - mądrości - cnoty - arete, a to oznacza: rozpoznanie dobra i wartości, uwewnętrznienie ich, czyli wybór dobra w każdej sytuacji
Od wartości do cnót. Cnoty i cnota cnót.
Poszczególne cnoty odpowiadają uwewnętrznionym normom, wybranym wartościom.
Etyka reguł/norm i etyka cnót - cnoty wywiedzione są z reguł. Bycie dobrym to postępowanie zgodnie z regułami oraz nabywanie cnót.
Wartość - norma - cnota.
Człowiek dążący do doskonałości moralnej musi uzyskać, nabyć cnoty.
Cnota (arete) - doskonałe lub dobre życie oraz wiele cnót nabywanych dzięki realizacji reguł.
Cnoty określają nie działanie ludzkie, ale osobę, jej charakter, wolę.
Cnota jest nabytą zdolnością, predyspozycją, dyspozycją, która stanowi zaletę osobowości i cechę woli.
Cnota jest trwałą dyspozycją woli (charakteru) do chcenia dobra, do działania zgodnie z regułą określającą dobro.
Działanie realizowane jest ze względu na wartości i zgodnie z normami, ale jego konsekwencją jest nabywanie cnót. Cnoty pozwalają realizować normy, umożliwia powinność (i zarazem jest konsekwencja powinności).
Cnoty pozostają w powiązaniu z duchowymi zdolnościami człowieka, jego rozumem, myśleniem. Człowiek postępuje zgodnie z rozumem i przez cnoty kształtuje i wychowuje (odsuwa) zmysłowość i afektywność. Postępowanie zgodę z cnotami odsuwa zmysłową motywację przez przyjemność, przykrość, czyli afektywność, cielesność.
Doskonalenie wymaga kształtowania cnót i pracy nad sobą. Cnoty są wyrazem działania człowieka zgodnego z normami i z rozumem.
Sokrates i cnoty: męstwo, sprawiedliwość, umiarkowanie, prawdomówność, pobożność. Cnota cnót: mądrość, harmonia cnót ukształtowany charakter i silna wola („piękna dusza”) Platon i cnoty: sprawiedliwość.
Człowiek doskonały ukształtowany przez cnoty jest:
naturą duchową i moralną
ma aksjologiczne podstawy życia, cele ostateczne, ideały moralne
ma doskonały, silny charakter i wolę, ład, harmonia w duszy
pozostaje na wyższym poziomie, kieruje się normami etycznymi, nie korzyścią czy przyjemnością
realizuje wysokie wymagania, pracę nad sobą, wysiłek, kształtowanie i wychowywanie charakteru i zmysłowości, dyscyplinę i wyrzeczenie.
4. Konieczne założenia antropologiczne etyki Sokratesa (i Platona).
1. Teza o naturze ludzkiej: rozum, dusza, myślenie. Człowiek kieruje się rozumem.
2. Człowiek rozpoznaje dobro i wartości (i normy etyczne), zdolność rozumu, intuicja moralna. Człowiek poznaje dobro, które istnieje niezależnie od niego, jest tylko przez człowieka odkrywane.
3. Intelektualizm moralny
Uzasadnienie metafizyczne etyki Sokratesa i Platona.
Podstawa etyki - istnienie obiektywnego dobra.
Konieczne założenia:
Dobro istnieje i jest niezależne od człowieka (Platon: idee). Jak istnieje? Ład rozumny, logos.
Dobro jest adekwatnie poznawane przez każdego człowieka, przez ludzki umysł, racjonalne myślenie. Rozum człowieka i rozumny ład rzeczywistości. Racjonalność (analiza pojęciowa, racjonalność i racjonalna natura człowieka).
Rozumna natura człowieka.
Założenie Sokratesa i Platona - dobro istnieje i jest niezależne od człowieka )dla Platona to świat idei, dobro = prawda). To założenie jest metafizyczne - dobro samo w sobie - idealny ład moralny - ukryty ład rozumny.
Założenie w starożytnej Grecji - rozum (logos) określa podstawowe zasady rzeczywistości (przyrody i moralne). Człowiek przez własny rozum (myślenie) rozpoznaje je.
Obiektywizm dobra (moralny) - istnieją niezależnie od nas i od naszej świadomości prawdy moralne, normy, wartości.
Absolutyzm moralny - dobro moralne i normy mają charakter absolutny, bezwzględny, obowiązują wszystkich i zawsze, tj. nie zależą od czasu, miejsca, kontekstu kulturowego czy subiektywnych preferencji. Dobro nie jest wytworem kultury ani preferencjami człowieka. Nie jest relatywne, względne, historyczne.
Wątpliwości co do możliwości metafizycznego uzasadnienia etyki.
Odkrycie historycyzmu i kontekstualizmu oraz relatywizmu ludzkiej wiedzy. Wiedza wytwarzana w kulturach i historii.
Założenia starożytnej Grecji są tylko jednym ze sposobów myślenia, szczególnie założenie rozumnego ładu i rozumu ludzkiego. Koncepcja natury ludzkiej nie jest ponadczasowa.
Co daje etyka dobra i wartości? Najwyższe roszczenia etyki to:
Uniwersalia etyczne.
Uniwersalny ład moralny.
Jednoznaczne określenie dobra i zła.
Jednoznaczna hierarchia wartości.
Katalog cnót (zalet charakteru, tworzą doskonały charakter człowieka)
Cnoty wg Sokratesa
Najwyższa cnota - mądrość
Cnoty moralne odpowiadające wartościom moralnym
Cnoty wg Platona
Najwyższa cnota - sprawiedliwość
cnota związana z rozumem - mądrość
cnota związana z popędliwością (uczucia, emocje) - dzielność
cnota związana z pożądliwością (pragnienia zmysłowe) - umiarkowanie
Cnoty wg Arystotelesa
Cnoty etyczne: męstwo, umiarkowanie, szczodrość, wspaniałomyślność, wielkoduszność, zdrowa ambicja, łagodność, prawdomówność, wdzięk, uprzejmość, sprawiedliwość