Jacek Hołówka, Etyka w działaniu
część II: MORALNOŚĆ SEKSUALNA
5. PORNOGRAFIA
Krytyka dotychczasowych definicji pornografii - są nieprzekonujące, nieprecyzyjne, arbitralne; lata 80. rozporządzenie z Minneapolis, poparte przez feministki - pornografią jest to, co ukazuje kobietę zniewoloną, uprzedmiotowioną, upodloną, H: uniemożliwia to np. wskazywanie problemu przemocy w reportażach, ponieważ przedstawianie prawdy np. o znęcaniu się seksualnym staje się pornografią.
Wulgarna frywolność w Grecji
Początek historii pornografii - ozdobione malowidłami nagich mężczyzn wazy i puchary do wina z Attyki, wysyłane do Etrusków; być może miały funkcję obrzędową czy humorystyczną.
wstrzemięźliwość seksualna obowiązkiem kobiet
legalna prostytucja (niewolnice, `zwyczajne' kobiety, hetery)
polityczne znaczenie homoseksualizmu (Partia arystokratyczna, składająca się wyłącznie z mężczyzn, szczyciła się ograniczeniem zainteresowania seksualnego do własnego grona)
męska prostytucja
funkcja prostytucji - katalizator emocji i zachowań luźno związanych z seksem
dramaty Arystofanesa (różne standardy ocen kobiet i mężczyzn, kobiety ośmieszane)
zło w prostytucji - wulgaryzacja i niszczenie odruchu wstydliwości
Wyrafinowanie Rzymian
poezja Owidiusza
mężczyźni winią kobiety za swoje popędy i zachowania
Amy Rychhlin: pornografia może się przyczynić do szerzenia agresji seksualnej. U pewnych odbiorców wzmacnia tendencje do wymuszania kontaktów seksualnych i daje do zrozumienia, że napięcie seksualne rozładowuje się przez zadawanie cierpienia
Pogodna nieobyczajność w Anglii
Wydarzenia, które „obrażają poczucie przyzwoitości”, XVII - XVIII wiek:
Dwóch panów rozebrało się na dachu i zaczęło zaczepiać ludzi; publikacja poematu o dziewiczym wianku
publikowanie pism zawierających najbardziej skandaliczne, nieprzystojne i bezbożne pomówienia stało się przestępstwem, a prawo to zaczęto wykorzystywać do celów politycznych; jego ofiarą stał się np. Lord Byron i jego Don Juan
druga poł. XIX wieku - pewien handlarz odnalazł instrukcje dla spowiedników, którzy mieli stwierdzić czy para małżonków współżyje ze sobą w odpowiedni sposób, wykupił cały nakład i sprzedawał chcąc zniechęcić wiernych do Kościoła katolickiego, ale został zatrzymany i uznany winnym rozpowszechniania nieprzyzwoitości; sędzia: najlepszym testem na nieprzyzwoitość jest to, czy materiał któremu zarzuca się, że jest obsceniczny, ma tendencję do deprawowania i demoralizowania tych umysłów, które są otwarte na demoralizację i w których ręce tego rodzaju publikacja może wpaść → prawo przeciw obsceniczności wykorzystywano jeszcze w 1959, gdy zabraniano prostytutkom zaczepiania mężczyzn na ulicy
Amerykańska pruderia
1842 - prawo nakazujące niszczenie w Urzędzie Celnym wszystkich nieprzyzwoitych i obscenicznych druków
A. Comstock - głównym źródłem zgorszenia są sztuka i literatura; niszczył obrazy i książki; ustawa Comstocka - zakaz przesyłania nieprzyzwoitych materiałów pocztą, karą 5 lat więzienia i 5 tys. USD grzywny; zatrzymano np. Ulissessa J.Joyce'a, bo pojawiało się tam słowo fuck; ustawa ostatecznie została ośmieszona
Zgodnie z orzeczeniem sądu, materiał należy uznać za nieprzyzwoity jeśli:
dominująca treść materiału odwołuje się do lubieżnego zainteresowania seksem
materiał jest obraźliwy, ponieważ łamie aktualne standardy przyjęte przez społeczność dotyczące opisu i kwestii związanych z seksem,
materiał jest całkowicie pozbawiony kompensującej wartości społecznej
→ Ta definicja relatywizowała obsceniczność do lokalnych przyzwyczajeń.
rygoryzm w Stanach przygasł dopiero w 1968
Pornografia i feminizm
Dwie grupy feministek:
dystans między kobietą a religią, to kościół jest przyczyną szowinizmu → za aborcją, środkami antykoncepcyjnymi etc.
zwalczanie pornografii i rozwiązłości seksualnej → zamknięcie sex-schopów, wprowadzenie cenzury obyczajowej
W Stanach rozgorzała debata publiczna poświęcona pornografii i zachowaniom seksualnym, zaczęto mówić o potrzebie edukacji seksualnej, skierowanej zarówno do mężczyzn, jak i kobiet. Źródłem niebezpieczeństwa może być pornografia, ale także pruderia, wiążąca się z ukrywaniem, tłamszeniem swoich potrzeb seksualnych.
WNIOSKI: Pornografia nie jest problemem moralnym. Zatraciło się znaczenie etyki cnoty. Problemem moralnym jest natomiast lansowanie przez pornografię modelu wypaczonych relacji międzyludzkich - obecność dzieci; upokarzanie kobiet; powiązanie popędu seksualnego z popędem do zadawania cierpienia, agresji - te uboczne efekty pornografii jednomyślnie potępiane są przez wszystkie teorie etyczne, jednak opinia publiczna słabo je dostrzega.
6. PROSTYTUCJA
Historia obyczajów skupia się w historii prostytucji - losy prostytutek odzwierciedlają dostatek i biedę społeczną, postawy religijne, tolerancję dla obcych, troskę o bezradnych.
W starożytności domy publiczne kwitły, lecz później zostały zakazane przez Chrześcijaństwo. W późniejszym Średniowieczu tolerowano prostytutki, ponieważ św. Augustyn uznał, że są one niezbędne w dobrze zorganizowanym społeczeństwie, zaś w epoce nowożytnej uznano prostytucję za sprzymierzeńca moralności.
Epoka nowożytna
W Europie, szczególnie we Francji, zakładano domy publiczne z miejskich funduszy, aby zapobiec gwałtom i ograniczyć zdrady małżeńskie. Domy oddawano w zarząd kobiecie, która umiała utrzymać porządek (np. oficjalnie nie wpuszczano żonatych mężczyzn czy duchownych). Czasem powstawały całe dzielnice prostytutek; w domach publicznych były również dobrze prosperujące restauracje. Konkurencją były łaźnie wyposażone w pokoje, gdzie zatrudniano damski personel, a pójście do łaźni było mniej kompromitujące niż do domu publicznego.
Kochanka była zagrożeniem, zaś prostytutka gwarantowała, że niewierność mężczyzny jest błędem drobnym i bez konsekwencji, a więc łatwo wybaczalnym!
Po miastach krążyły bandy łobuzów atakujące samotne kobiety, najczęściej starannie `dobrane' - kochanki, konkubiny etc. - zgwałcenie traktowano jako rodzaj „sądu bożego”, sprawiedliwe zhańbienie kobiety, która zasługiwała na poniżenie. Często atakowano kobiety w domu, były to całkowicie bezkarne, za winne uznawano kobiety.
XVI wiek przyniósł zmianę, zdaniem Lutra popęd seksualny nie daje się opanować tylko wśród pogan, ostrzegał przed prostytutkami, kurwami wysłanymi przez diabła. Sobór trydencki uznał wizytę u prostytutki za grzech ciężki. Rozprzestrzenianie się syfilisu wpłynęło na zamykanie domów publicznych. W XVI wieku prostytutki straciły wszelką opiekę prawną, do ich obowiązków zaczęto zaliczać zaspokajanie dewiantów i sadystów.
Kurtyzana
Starożytność - hetery, Fryne (kochanka Praksytalesa), Aspazja (kochanka Peryklesa).
Renesans - popularność kurtyzan, szczególnie we Włoszech, w Wenecji trzeba było sprowadzać kobiety z zagranicy, wprowadzono zakaz obrażania prostytutek!
XIX - niezwykła popularność kurtyzan, dostawały za swoje usługi zamki, tytuły, pieniądze i władzę; kurtyzany nigdy nie były potępiane
Dziecko
W starożytności dzieci skazywano na uprawianie świątynnej prostytucji (u dziewcząt najczęściej do pierwszej miesiączki). Seksualne molestowanie dzieci i wykorzystywanie ich w filmach pornograficznych rozprzestrzeniło się w ostatnich dziesięcioleciach. W Stanach powstało Towarzystwo Rene Guyona propagujące liberalizację prawa w odniesieniu do seksu dziecięcego. Jak się okazuje rodzice często skłaniają swoje dzieci do pornografii dziecięcej.
Hołówka tłumaczy, że dzieci mają inne potrzeby seksualne, czysto wyobrażeniowe, emocjonalne.
Niewolnica/ stręczycielstwo/ handel żywym towarem
W XIX wieku powstała organizacja, która zajmowała się zakładaniem domów publicznych, głównie w Ameryce Południowej, i sprowadzaniem do nich dziewcząt z Europy. Dziewczęta były wabione obietnicami dostatniego życia etc.
W 1929r. Liga Narodów przygotowała międzynarodową konwencję na temat zwalczania handel żywym towarem, dokument został przyjęty przez wszystkie kraje europejskie.
Odróżnienie od prostytucji, założenie, że prostytutki świadomie wybierają taki los i są z nim pogodzone.
Ofiara sadysty
Prostytutki często padają ofiarą swoich klientów, dewiantów, których, często niebezpieczne fantazje, godzą się realizować.
WNIOSKI: Prostytucja łączy się z różnymi dewiacjami i występkami, wśród których sama jest stosunkowo niewielkim złem. Wrogami `normalnego' związku przynoszącego satysfakcję psychiczną i fizyczną są zarówno pruderia (jednocześnie blokuje i nasila fascynacje), jak i sprowadzenie kontaktów do rozładowania napięcia seksualnego (prowadzi do rutyny i utraty zainteresowania drugą osobą). Seks nie znosi ani świętoszkowatości, ani ostentacji. Prostytucja jest rodzajem ostentacji i trywializuje kontakty seksualne.
Teorie etyczne a prostytucja:
etyka cnoty potępia taki tryb życia
etyka miłości bliźniego wybacza
pozostałe teorie etyczne uznają, że nie sama prostytucja jest czymś złym moralnie, ale związany z nią instrumentalny sposób traktowania się przez ludzi
7. HOMOSEKSUALIZM
Do dzisiaj nie jesteśmy wstanie kategorycznie stwierdzić skąd bierze się homoseksualizm.
Pederastia grecka
Homoseksualizm rozpowszechniony i w pełni akceptowany w kulturze doryckiej
Grecy wyróżniali 3 rodzaje związków homoseksualnych:
Pedofilia (zainteresowanie chłopcami, którzy jeszcze nie zaczęli dojrzewać)
Pederastia (zainteresowanie młodzieńcami dorastającymi, od 12 do 18 lat)
Zainteresowanie w stronę młodzieńców „mających już owłosienie na ciele i podbródku” - taki związek w kulturze doryckiej był nieakceptowany.
Perwersja i porządek natury
W Biblii nie ma wyraźnego potępienia homoseksualizmu. W Księdze Powtórzonego Prawa są zakazane: gwałty, kazirodztwo, kontakty seksualne ze zwierzętami, przebieranie się kobiet za mężczyzn i na odwrót. O homoseksualizmie nie ma mowy.
Mimo tego, wiadomo, że Hebrajczycy z pewnością potępiali homoseksualizm, dostrzegając jego związek z religiami pogańskimi.
W tradycji chrześcijańskiej pierwszy raz potępia homoseksualistów św. Paweł (Rz 1, 22-28)
Św. Augustyn tłumaczył homoseksualizm (jak wszelkie inne grzechy) jako następstwo grzechu pierworodnego lub jako konsekwencję tezy, iż człowiek powstał z niczego.
Dla św. Tomasza homoseksualizm jest zły, bo jest postępowaniem wbrew naturze. Lubieżność jest grzeszna ponieważ jest postępowaniem wbrew rozumowi (ratio recta). Rozum prawidłowy żąda by kopulacja służyła prokreacji.
Św. Tomasz potępia jako najcięższy z grzechów lubieżności każdy stosunek seksualny, który nie może doprowadzić do spłodzenia potomstwa. (Wobec tego kazirodztwo jest mniej odrażające niż homoseksualizm). Liczy się płodność.
Wyrafinowanie i naturalność
Hołówka podaje przykład Oscara Wilde`a i Andre Gide`a.
Wilde zdaje się spierać ze św. Augustynem. Wybiera perwersję dla niej samej
Gide wydaje się polemizować ze św. Tomaszem. Stara się przekonać, że skłonności homoseksualne są równie naturalne, co heteroseksualne.
Twierdzenie, że jakaś forma miłości jest nienaturalna ma sens jedynie wtedy, gdy jest ona niezgodna z panującym zwyczajem.
Podważenie argumentu o nienaturalności homoseksualizmu: jeśli „naturalne” ma być to, co występuje w naturze, to nie można potępiać homoseksualizmu za to, że występuje jedynie wśród ludzi, bo przecież należało by też potępić pisanie wierszy czy naukę matematyki, jako istniejące także jedynie wśród ludzi.
8. PRZERYWANIE CIĄŻY
Niska płodność, zarówno w kulturze starożytnie Grecji, jak i Rzymu, była spowodowana antykoncepcją i aborcją (zmniejszały liczbę dzieci nawet o 1/3)
Dopóki ciąża nie była widoczna, za ciężarną uważało się tylko tę kobietę, która oświadczyła, że jest w ciąży.
Przysięga Hipokratesa
W Grecji (poza Spartą) panowało przekonanie, że liczba rodzin powinna być stała.
Przysięga Hipokratesa „ (…) Nie dam też kobiecie czopka poronnego dla wywołania poronienia. Moja sztuka i życie pozostaną czyste i święte.”
Wśród starożytnych aborcja nie nastręczała problemów moralnych. Porzucanie niemowląt - tak.
Zielarstwo i akuszerstwo
W starożytności kobiety przyrządzały preparaty antykoncepcyjne. Koper cyrenejski - silhium. Wiele innych
W okresie hellenistycznym ciężarna kobieta, która nie chciała rodzić zgłaszała się do akuszerki. Różne metody wywoływania poronienia.
Prawa płodu
W judaizmie miłość seksualna miała wartość niezależnie od prokreacji, mimo że prokreacją była najważniejsza. (vide: prawo lewiratu)
Nie należy jednak interpretować prawa lewiratu i obowiązku spłodzenia potomstwa jako ochrony płodu do życia, ale raczej jako przedłużanie rodu.
Św. Augustyn odwołując się do przykładu Abrahama i jego niewolnicy Hagar twierdził, że obowiązek spłodzenia potomstwa jest ważniejszy niż wierność małżeńska.
Atenagoras (II w n.e.) - chrześcijaństwo: „zarodek w łonie nie jest zwierzęciem i istnieje dzięki opatrzności Bożej”. Ten pogląd był w II wieku zupełnie nowy.
Zgodnie z obowiązującą wówczas koncepcją (Arystotelesa): w pierwszym okresie zarodek przypominał roślinę (nie miał czucia, wolno go było usunąć), po 40 dniach (w przypadku chłopca) lub 90 (w przypadku dziewczynki) w zarodku pojawiała się dusza zwierzęca (czucie i ruchy). Od tego momentu aborcja była niedopuszczalna. Nie było jasne, kiedy pojawia się dusza racjonalna (ludzka).
Tertulian przez posiadanie duszy rozumiał posiadanie duszy. Człowiek zaczyna żyć od momentu poczęcia. Kobieta nie nosi w sobie martwego przedmiotu. „Kto uniemożliwia narodzenie się człowieka, ten dopuszcza się zabójstwa”
Prawo płodu do życia zostało sformułowane w Eryce chrześcijańskiej w IV wieku (przez sobory we Wschodnim i Zachodnim Cesarstwie)
Sobór w Ancyrze powstrzymał się od nazwania aborcji zabójstwem. Później św. Augustyn pisał, że aborcja nie jest zabójstwem dopóki płód nie ma duszy. Grzech wiążący się z aborcją nie wiąże się więc z zadawaniem śmierci ale z „lubieżnym okrucieństwem” lub „okrutną lubieżnością”. Kobieta dokonująca aborcji czyni ex post swój akt seksualny czynem hedonistycznym.
W XII wieku Grzegorz XII wprowadził dekret Si aliquis. Aborcja, obok sterylizacji i stosowania środków antykoncepcyjnych, zostaje potępiona jako zabójstwo.
Św. Tomasz nie wyrażał przyzwolenia na dokonywanie aborcji. Idąc za Arystotelesem stwierdził, że przerywanie ciąży (do 40 dni w przypadku chłopca i 90 dni w przypadku dziewczynki) nie jest zabójstwem.
Ponadto dopuszczalne jest usunięcie płodu także w późniejszym terminie, jeśli zagraża on życiu kobiety.
Jezuita Tomas Sanches (XVI) uznał, że aborcja (przed „zagnieżdżeniem się duszy w płodzie”) jest śmiertelnym grzechem jedynie wówczas gdy służy do ukrycia innego grzechu lub lubieżności.
Prawa kobiety
W społeczeństwie europejskim do początku XIX wieku panował patriarchalizm prawny, obyczajowy i moralny.
Poddaństwo kobiet było powszechnie znanym i przemilczanym faktem.
Kontrola własnego ciała okazała się dla wielu kobiet łatwiejsza niż kontrola relacji z mężem lub zmiana społecznych stereotypów.
Stanowisko Pro-Choice, broniące prawa kobiety do przerwania ciąży w jej początkowym okresie, uzasadnia się dzisiaj przede wszystkim za pomocą argumentów neurofizjologicznych.
Do 19 tygodnia rozwoju nie pojawia się centralna rejestracja stanu ciała, płód nie jest istotą czującą i świadomą. Usunięty do 19 tygodnia przestaje żyć, ale nie umiera. „Umrzeć może jednostka, która wcześniej istniała jako człowiek”
Stanowisko Pro-Live broniące prawa płodu do życia, nawet wbrew intencjom matki, uzasadniają swoje żądania odwołując się do delikatności uczuć
Spór między zwolennikami Pro-Live i Pro-Choice to spór pomiędzy prawami płodu i prawami kobiet.
WNIOSKI:
Dwa mocne religijne argumenty przeciwko usuwaniu ciąży:
W każdym płodzie tkwi dusza. Usuwając płód (przed chrztem) skazujemy duszę na wieczne potępienie.
Każdy człowiek jest potrzebny dla zwycięstwa wiary na świecie. Usuwanie płodów to wystawianie wiary na zgubę i zatratę.
Z tych argumentów nie robiono jednak użytku. Jeśli ich treść jest niewiarygodna, to znaczy, że:
Zygota nie jest obdarzona duszą (jeśli dusza zagnieżdża się w ciele, to dzieje się to później)
Misja apostolska nie jest bezwzględnym nakazem, a jej zaniedbywanie przez wierzących grzechem.
W chrześcijaństwie zakaz aborcji był uzasadniony tym, że:
Płodność jest ważniejsza niż miłość.
Lubieżność może działać wstecz.
Część III - DOBROWOLNE ZOBOWIĄZANIA
9. WIERNOŚĆ
Przeciwko zachowaniu wierności przemawiają względy oportunistyczne (czyli bycie zawsze po stronie wygranej) i utylitaryzm (dążenie do maksymalizacji powszechnego szczęścia). Ale wierność może być racjonalna, jeśli jest następstwem przemyślanego wyboru.
OBIETNICA
Wierność to zdolność wypełniania zobowiązań wynikających ze złożenia obietnic, przysiąg lub ślubów.
Niewykonalne zobowiązania nie przestają być obowiązkami, mimo że nie należy żądać ich wykonania (w skrócie: jeśli żonaty obiecuje małżeństwo kolejnej kobiecie, to jak pierwsza żona umrze, to ta obietnica powinna zostać spełniona - bo wszystkie obietnice są znaczące i nie wchodzą w życie, tylko jeśli przeszkodą są jakieś zobowiązania nadrzędne).
Obiecywanie to wypowiedź, która pełni funkcję czynności sprawczej (jest performatywem). Obiecywanie to sytuacja, gdy pewna wypowiedź pociąga za sobą obowiązek odpowiedniego zachowania (tą zależność reguluje odpowiedni nawyk społeczny).
Są dwa rodzaje zasad społecznych:
zasady regulujące - zasady, jak pewna czynność powinna być wykonana, ale i bez nich można coś wykonać (np. ruch prawostronny). Łamanie tych zasad nie jest niemoralne.
zasady konstytutywne - zasady stanowiące warunek i sens danego działania => obietnica jest oparta na konstytutywnej zasadzie obiecywania (obiecujesz coś i tym samym to staje się wiążące, bo taka jest zasada społeczna)
Ale wg Kanta (i Hołówki) obietnice wiążą bezwzględnie bez względu na istniejące regulacje społeczne. Obietnica wiąże dlatego, że ktoś się dobrowolnie do czegoś zobowiązał i to ogłosił. Spełnienie obietnicy jest obowiązkiem moralnym nie dlatego, że reguluje to norma społeczna, ale dlatego, że ktoś sam się zobowiązał.
Wyjątek: obietnicy można nie dotrzymać, jeśli w międzyczasie zmienia się nasz system wartości i autonomia moralna - jeśli dziecko obiecuje coś, nie możemy oczekiwać, że spełni tę obietnicę jako dorosły.
APOSTAZJA
czyli o łamaniu obietnic w kontekście religii
zmiana autonomii
moralnej - porzucenie zasad i wartości dotąd wyznawanych
Kościół stopniowo zaostrzał sankcję wobec porzucających wiarę, choć św. Tomasz traktował ich bardziej jako szaleńców, niż ludzi niemoralnych.
Wspomniany zostaje problem ślubowań składanych przez osoby niedojrzałe, które nie widzą przyszłych skutków swoich decyzji. Później albo muszą tkwić w złożonych ślubach albo je łamią (oba wyjścia są dwuznaczne moralnie).
WIAROŁOMSTWO
Czyli o łamaniu obietnic w kontekście małżeństwa
Żyjemy w wieku powszechnego narcyzmu. Indywidualne zdobycze stawia się ponad wspólne dobro i długotrwałe zobowiązania. Ludzie czują się niezwykli i wiążą się ze sobą, aby to potwierdzić. W razie jakichkolwiek problemów, stają do walki między sobą. Nawet klęska małżeństwa prowadzi do zwycięstwa: mężczyzna czyje się zwycięzcą, bo potrafił się uwolnić, kobieta, która zostaje z dziećmi czuje się wygrana jako matka. Dobre małżeństwo to takie, w którym ludzie dążą do porozumienia i potrafią przyznać się do własnej słabości.
KONWERSJA
Przykład św. Augustyna który opisywał swoją drogę do Boga. Najpierw był słaby i grzeszył, potem porzucił manicheizm i wybrał chrześcijaństwo.
Konwersja wiąże się z porzuceniem wcześniejszych zobowiązań i wyznawanych zasad. Sprzeciwianie się konwersji jest niewykonalne, bo jeśli ktoś czuje, że musi żyć w nowy sposób, nie będzie mógł wytrwać w dawnych zobowiązaniach. Ocena moralna konwersji jest jednak dwuznaczna, bo poprzednie zobowiązania zostają złamane.
Podsumowując:
Póki się jest niedojrzałym, lepiej nie przysięgać wierności.
W zasadzie wszystko zależy od przyjętej etyki:
etyka cnoty - przygotowuje do podjęcia trudnych zobowiązań
utylitaryzm - odradza przyjmowanie takich zobowiązań
etyka uprawnień - społeczeństwo łapie niedojrzałych ludzi w pułapkę zobowiązań
etyka miłości bliźniego - wybacza tym, którzy zmieniają swoje życie
formalizm - każde przyjęte zobowiązanie jest nieodwołalne
etyka umowy społecznej - wszystko można negocjować
10. PATERNALIZM
Paternalizm to narzucona postawa opiekuńcza. Człowiek potrzebujący może nie zdawać sobie sprawy z tego, że potrzebuje pomocy.
Paternalizm autorytarny - należy pomagać nie pytając o zgodę.
Paternalizm liberalny - najpierw należy zapytać o zgodę na pomoc, inaczej jest to zniewolenie.
RODZINA DYSFUNKCJONALNA
Wallace - przyczyny powstawania dysfunkcji w rodzinach imigrantów - ostatecznie taka dysfunkcja obciąża najbardziej dzieci:
brak dalszej rodziny, poczucie osamotnienia, izolacja w obrębie rodziny, frustracja trudna sytuacją materialną, sztywne role w rodzinie, brak prawdziwej wiary religijnej, izolacja informacyjna, brak konkurencyjnych wzorów zachowania.
Sfrustrowana jednostka głownie dąży do uniknięcia kompromitacji, co przekształca ją w osobowość narcystyczną.
NARCYSTYCZNY OJCIEC
Najczęstszy typ patologii: narcystyczny ojciec, zgorzkniała matka, dziecko kozioł ofiarny.
Ojciec, który nie radzi sobie w życiu i nie może być wzorem dla dziecka:
może się całkiem wycofać z jego wychowania i nie przeszkadzać. Wtedy matka przejmuje na siebie obie role rodzicielskie.
problem jest wtedy, gdy ojciec ze swojej roli nie rezygnuje, ale jej nie wypełnia.
Narcystyczny ojciec blokuje otwarte kontakty, bo boi się krytyki. Stosuje agresję, nie potrafi okazywać uczuć. Potwierdza swoją męskość przez brutalne zachowanie. Żona czuje się odrzucona i przenosi swoją frustrację na dzieci.
MATKA INTRYGANTKA
Matka w takiej rodzinie zasłania się dziećmi przed agresją męża. Nie chce dostrzec własnej nieodpowiedzialności. Podtrzymuje wizję “cudownej” rodziny. Matkom intrygantkom zależy tylko na spokoju. Przemieniają swe dziecko w kozła ofiarnego, by móc się za nim schować.
Matka przerzuca swoje obowiązki na dziecko. Ale jeśli przerzuca wszystkie swoje obowiązki na córkę, to ryzykuje, że córka ją całkiem zastąpi (=> przypadki kazirodztwa).
DZIECKO KOZIOŁ OFIARNY
Dziecko przemienione w kozła ofiarnego musi grać rolę łobuza. Bierze na siebie winę za wszystkie niepowodzenia w domu. Matki kozłów ofiarnych się ich boją, bo tłumią swoje wyrzuty sumienia, bo podziwiają w dziecku odwagę, bo dziecko naprawdę staje się łobuzem. Wytwarza się w nim gotowość do łamania barier i zachowań kryminalnych.
Przełamanie tej sytuacji udaje się bardzo rzadko, bo musieliby się zmienić wszyscy członkowie rodziny, Narcystyczni rodzice nie są na to gotowi. Jedyne co trochę poprawia sytuacje, to rozluźnienie kontaktów
I co z tego wynika: młodzi ludzie powinni unikać narcyzmu => który prowadzi do rywalizacji i frustracji => a co za tym idzie do chęci odegrania się na łonie rodziny => co daje wypaczenie naturalnego paternalizmu => terror w rodzinie => intrygi matki i dziecko jako kozioł ofiarny => kazirodztwo, choroby psychiczne i przestępstwa.
PATERNALIZM MEDYCZNY
W sytuacjach wątpliwych lekarze kierują się zasadą, że człowiek dorosły, przytomny i poinformowany ma wyłączne prawo decydowania o tym, jakie wobec niego można podjąć działania dla jego dobra.
Paternalizm medyczny jest uzasadniony:
gdy pacjent jest dzieckiem bądź jest niepoczytalny
gdy jego umysł nie działa normalnie (nieprzytomny, w szoku, w depresji)
gdy pacjent nie jest w stanie zrozumieć co mu grozi
Jeśli żaden z tych trzech przypadków nie zachodzi, wolę pacjenta powinniśmy uszanować z powodów moralnych. Zadaniem medycyny jest ratować życie, ale o zakresie leczenia decyduje pacjent. Wyjątkiem są pacjenci psychiatry (mają ograniczoną zdolność podejmowania racjonalnych decyzji).
Przypadek zmuszania do leczenia przestępców seksualnych pod groźbą więzienia - w tej sytuacji wybór leczenia nie jest decyzją swobodną, ale na pewno świadomą.
Są też ludzie, którzy świadomie działają na swoją szkodę, ale w takiej sytuacji nie można im przeszkodzić. Właściwie pojęty paternalizm nie daje takich uprawnień.
PATERNALIZM PRAWNY
Feiberg:
Paternalizm mocny (autorytarny) - ograniczenie wolności jednostki i zmuszanie jednostki do realizacji celów, których ona nie ceni
Paternalizm słaby (liberalny) - powstrzymanie sprawcy przed popełnieniem czynu, którego skutków nie umie on przewidzieć.
Słaba postawa paternalistyczna jest zawsze dopuszczalna.
Mocna jest OK, gdy naraz są spełnione dwa warunki:
sprawujący opiekę zamierzają umiejętnie troszczyć się o podopiecznych
podopieczni są niezdolni do umiejętnego kierowania samym sobą.
Podsumowując:
Paternalizm jest dobrowolnym zobowiązaniem podjęcia opieki nad innymi. Ale może prowadzić do nadużyć. Autorytarny paternalizm rzadko jest usprawiedliwiony w stosunku do dorosłych. Przeważnie stosuję się go do dzieci, ale tutaj z kolei występują czasami wypaczenia opisane powyżej (kozioł ofiarny itd.)
Paternalizm jest postawą zadaniową (najwłaściwsze jest podejście utylitarne i etyka cnoty) -w podopiecznym należy wytworzyć właściwe nawyki i wtedy zewnętrzne kierowanie przestaje być mu potrzebne.
11. TOLERANCJA
Tolerancja - to nie potępianie tego czego nie akceptujemy.
Człowiek tolerancyjny przyjmuje postawę nieinterwencji za każdym razem, gdy jest przekonany, że swoich moralnych racji nie potrafi dostatecznie udowodnić lub nie może liczyć na zrozumienie oponenta.
Nigdy jednak nie jest tolerancyjny wobec
siebie
wobec zachowań, które zdecydowanie potępia
wobec prób interpretowania tolerancji jako moralnej obojętności
ABOLUTYZM I RELATYWIZM
Immoralista - uważa, że nie ma żadnej wiarygodnej moralności
Absolutyzm - jest tylko jeden właściwy system moralny
Relatywizm - istnieje więcej niż jeden wiarygodny system moralny. Nie ma obiektywnych argumentów by wybrać tylko jeden. Pewne problemy moralne są rozwiązywalne tylko w obrębie poszczególnych kultur.
Kant - naszym obowiązkiem jest postępować z wymaganiami prawa moralnego, które sami sobie wybieramy, i któremu dobrowolnie się podporządkujemy. Prawo to musi jednak spełniać wymagania imperatywu kategorycznego. Punkt widzenia przestępcy nie spełnia tego warunku.
Immoralizm jest niewiarygodny, bo kwestionuje wszelką racjonalność rozważań etycznych
Absolutyzm jest niewiarygodny, bo kwestionuje istniejące konflikty wartości.
Wiarygodny jest relatywizm (pluralizm) - istnieje pewna liczba wiarygodnych stanowisk moralnych (ale nie każde!). Z tego powodu niezbędna jest tolerancja.
FANATYZM
Fanatyzm to formowanie własnych wąskich poglądów w sposób nieustępliwy i pozbawiony umiaru.
Fanatycy to zazwyczaj histerycy (Hitler) bądź przesadnie kontrolujący się kompulsanci (Stalin). Inne cechy fanatyka: wąski horyzont myśli, nienawiść do innych poglądów, niezdolność do krytycznego myślenia.
Fanatyzm jest częścią triady schizotymicznej (Kretchmer)
idealizm
fanatyzm
despotyzm
Mechanizmem wywołującym fanatyzm jest kompensacja. I dalej pragnienie “zadziwienia całego świata”.
Fanatyzm jest częsty u konwertytów - jak mówi Jung: to przesadne kompensowanie wątpliwości (zapał neofity).
MĘCZEŃSTWO
Męczennik to taki fanatyk bez agresji.
To interesujący wątek w historii Kościoła, gdzie prześladowania wywoływały podziw i szacunek dla męczenników. Uważano, że każdy męczennik będzie natychmiast zbawiony.
Przytoczony przykład donatystów (kościół czystych) - głosili pogardę dla życia doczesnego, wielką gorliwość religijną. Nie przepadał za nimi św. Augustyn, który twierdził, że w swoim zapale próbują zastąpić Boga. Żądał ich potępienia i banicji (nie kary śmierci, bo na tę jako potencjalni męczennicy czekali). Czyli jednym słowem spór fanatyków.
PLURALIZM
Tolerancja religijna w Europie - zaczyna się dopiero po wojnie trzydziestoletniej.
Choć źródła nietolerancji są wciąż żywe i co jakiś czas wywołują wybuch nienawiści, możliwość głoszenia fanatycznych poglądów zdecydowanie maleje.
MORALNOŚĆ WIELOPIĘTROWA
Moralność ma strukturę wielopiętrową.
etyka uniwersalna - powszechnie akceptowane wartości (sprzeciw wobec morderstw, gwałtu). Jej granice są nieostre, ale zasadność niekwestionowana. Nie wszystkie jej normy są bezwzględne, niektóre tylko zalecane. Etyka uniwersalna nie jest w stanie podać szczegółowych warunków życia społecznego, Jej idealizm jest powściągany przez etykę społeczną.
etyka społeczna - wartości praktycznie utrwalone w życiu danego społeczeństwa. Jej osobliwości mogą wywoływać zastrzeżenia moralne (np. poligamia), ale trudno je wykorzenić.
etyka grupowa - bardziej rygorystyczna niż społeczna, jej celem jest zachowanie wyższych standardów moralnych niż te obowiązujące w całym społeczeństwie. Nie jest ekspansywna, ma w sobie dużą dawkę tolerancji (np. etyka religijna).
etyka indywidualna - etyka wykreowana przez autonomię moralną jednostki.
Systemy etyczne z różnych poziomów oddziałują na siebie wzajemnie.
WYBACZENIE
1. człowiek tolerancyjny powinien okazywać nie tylko akceptację, ale i życzliwość i pomoc tym, który postępowanie nie budzi aprobaty
2. człowiek tolerancyjny wybacza, nie żądając wyjaśnień - czyli nie czeka, aż go ktoś przeprosi za swoją odmienność
Podsumowując:
Tolerancja jest cechą postawy moralnej człowieka, a nie cechą konkretnych czynów. Ale nie ma takiego obowiązku. Człowiek nietolerancyjny nie popełnia błędu moralnego, tylko intelektualny („tylko ja mam rację”).
W zasadzie wszystko zależy od przyjętej etyki:
etyka cnoty - najlepiej kształtuje tolerancję
utylitaryzm - bądźmy tolerancyjni, kiedy jest to użyteczne
etyka uprawnień - broni każdego kto wybiera własną drogę
etyka miłości bliźniego - należy szanować innych
formalizm - znamy ostateczną prawdę moralna, wiec po co tolerancja
etyka umowy społecznej - potrafimy skonstruować ostateczna prawdę moralna, wiec po co tolerancja
12. BIZNES
Produkcja i wymiana dóbr wytwarza w każdej społeczności poczucie wspólnych celów i przekonanie, że pomyślność każdego zależy od pomyślności pozostałych, Zakłóca to chciwość i zawiść.
CHCIWOŚĆ
Plemiona pierwotne - komunizm, wszystko dzielono, ale prowadziło to do lenistwa i niefrasobliwości (każdy liczył, że mamuta upoluje ten drugi)
Sparta - utrudnienia handlu, obowiązywał brak podziałów majątku przy dziedziczeniu. Gdy zniesiono to prawo, zaczął się “szał wyprzedaży” - jedni się bogacili, inni popadali w nędzę.
Grecja - kapitalizm, komercjalizacja życia politycznego, upadek etosu obywatelskiego
Rzym - liczyła się tylko troska o własny interes, gdy w końcu wprowadzono podatki, poborcy podatkowi zatrzymywali większość pieniędzy dla siebie. Wprowadzono instytucję donosiciela. Rosła korupcja.
Czyli podsumowując powyższe smutne przykłady: chciwość jest występkiem, który dławi wszelkie cnoty obywatelskie - troskę o dobro publiczne i odpowiedzialność za los kraju. Powodem upadku Grecji i Rzymu była chciwość i korupcja.
ZAWIŚĆ
Grecy odróżniali zawiść i zazdrość.
Zawiść - wada charakteru, która prowadzi do nienawiści
Zazdrość - może być zaletą, gdy sprawia że bardziej się staramy coś osiągnąć
Przedmiot zawiści budzi uczucia ambiwalentne: z jednej strony podziw, z drugiej niechęć i irracjonalne pretensje. Zawistnik dąży do zniszczenia obiektu swojego podziwu. U podłoża zawiści leży chciwość i narcyzm.
SPRAWIEDLIWA CENA
Dążenie do bogactwa uwikłane jest w każdym społeczeństwie w szkodliwe ścieranie się dwóch postaw - chciwości bogacza i zawiści biednego. Aby to ograniczyć próbowano rozmaitych systemów: komunizm, zapomogi dla biednych, podatek progresywny itp.
Interesujący był pomysł “cen sprawiedliwych”:
W Rzymie powierzano sądom ustalenie ceny sprawiedliwej, jeśli jedna ze stron miała zastrzeżenia do ceny rynkowej. Powstała praktyka ustalania cen. Szczególnie przez np. gildie rzemieślnicze. Ale często niskie sprawiedliwe ceny nie pokrywały kosztów utrzymania wytwórców.
Potem po upadku Rzymu do czas pierwszych krucjat źródłem bogactw pozostawała praca. Cena miała pokrywać materiały i pozwolić się utrzymać. Podwyższanie cen ponad to traktowano jako bezbożne oszustwo. Ale nie pozwalało to kumulować kapitału. Cena sprawiedliwa była gwarancją przetrwania istniejącej gospodarki bez zmian i wzrostu.
Średniowiecze - ceny wyznaczane przez gildie, zakaz lichwy. Rynek służył do wymiany towarów, a nie do bogacenia się. Brak kredytów hamował inwestycje i wzrost.
Dopiero w renesansie zaczęto korzystać kredytów. Zaczęły się inwestycje.
Adam Smith wprowadził pojęcie ceny naturalnej (pokrywająca rentę gruntową, wynagrodzenie za pracę, zyski od kapitału użytego do opłacenia towarów, produkcji i transportu). Dolna granica ceny pracy to wg niego podwójnego koszt minimalnego utrzymania (utrzymanie pracującego i jego jednego dziecka)
Obecnie chciwość i zawiść hamują związki zawodowe, podatki i polityka społeczna. Wzrost zróżnicowania dochodów => dojście do władzy socjalistów=> gwarancje socjalne =>spłaszczenie zróżnicowania dochodów => osłabienie gospodarki =>do władzy wracają liberałowie lub konserwatyści=>nakręcają. Cykl ten powtarza się wielokrotnie.
ETYKA BIZNESU
Albert Carr - podstawą etyki biznesu jest lojalność wobec właścicieli firmy i wobec klientów.
Wg niego istnieją dwie reguły moralne w biznesie:
wiążące moralnie są tylko te zalecenie moralne, które firma może bez trudu spełnić.
poza tym sposób działania firmy jest z definicji moralnie neutralny
Friedman - przedstawiciel firmy ma prowadzić interesy zgodnie z żądaniami jej właścicieli. Może mieć prywatne inne zdanie i przestrzegać go w czasie prywatnym , ale nie gdy jest w pracy.
To daje nam specyficzną moralność grupową - naczelną wartością jest opanowanie rynku i maksymalizacja zysku.
Jak powinno być wg Hołówki: przedstawiciel firmy nie powinien łamać norm moralności powszechnej i własnej, nie może też dać się przekonać, że etyka jego firmy jest ważniejsza od etyki społecznej.
Część IV: MORALNOŚĆ SPOŁECZNA
Moralność społeczna najwyraźniej ujawnia się w postawach wobec równości i okrucieństwa.
13. RÓWNOŚĆ
Sprawiedliwość dziecięca
Dorastając, człowiek przechodzi przez kolejne fazy wyobrażeń moralnych:
magiczną (dzieci 6letnie; wiara w sprawiedliwość immanentną - doskonały porządek natury, w którym nagradza się dobre uczynki a karze złe), autorytarną ( >6 lat; wiara w to, że dorośli mają rację), egalitarną (12 lat; każdy powinien mieć to samo) i indywidualistyczną ( >12 lat; każdy powinien mieć równe szanse zadowolenia/sukcesu). Dojrzały człowiek wykształca postawę będącą kompromisem między dziecięcym idealizmem zakładającym, że wszyscy będą szczęśliwi, a realiami codziennego życia.
Przypadek 13.3. (z badań Piageta)
Dwaj chłopcy mieli brać udział w wyścigu?: duży i mały. Czy mają zacząć bieg z tego samego miejsca, czy mały ma zacząć bliżej mety?
Przykład pokazuje, że nie da się pogodzić konkurencyjności z równością. Niekontrolowana konkurencyjność prowadzi jednak z biegiem czasu do trwałej dyskryminacji.
Dyskryminacja
Na następnych 5 stronach Hołówka zauważa, że dyskryminowani są np. Murzyni w USA oraz kobiety. Dyskryminację z jednej strony wzmacniają uprzedzenia, z drugiej zaś dysfunkcjonalne mechanizmy obronne (jak np. kontestowanie przez murzyńskie dzieci światopoglądu białej klasy średniej, w tym edukacji).
akcja afirmatywna:
1972 - w USA przyjęto Ustawę o Równych Szansach Zatrudnienia. Zobowiązuje ona przedsiębiorstwa do prowadzenia akcji afirmatywnej - przyjmowania przedstawicieli różnych grup według klucza. Ustawa formułuje jedynie ogólne zalecenia, zakładając, że szczegóły zależeć powinny od konkretnej sytuacji (np. niektóre przedsiębiorstwa postanowiły przyjmować do pracy taki sam odsetek Murzynów, jaki zamieszkuje okolicę). AA budzi kontrowersje, często nie jest przestrzegana dzięki sprytnym zabiegom firm. Poza tym niektórzy uważają ją za odwrotną dyskryminację (sędzia Rehnquist uważa jednak, że ustawa nakazuje zwalczać dyskryminację względem grupy, a dyskryminację względem jednostki tolerować w imię sprawiedliwości historycznej).
Sprawiedliwość liberalna
Sprawiedliwość nie jest cnotą naturalną, nie istnieją absolutne standardy sprawiedliwości. Jest raczej pewnym społecznie faworyzowanym zsynchronizowaniem ludzkich działań.
Na sprawiedliwość składają się równość (sprawiedliwość egalitarna), i wolność (sprawiedliwość liberalna), jakoś ze sobą pogodzone. Lekceważenie równości jest błędem moralnym. Wybór właściwej koncepcji nie należy już jednak do etyki ale polityki - zależy od konkretnych społecznych oczekiwań.
John Rawls: Sprawiedliwe jest to, co ludzie wybraliby „za zasłoną niewiedzy” (a więc nie wiedząc, kim kto jest i jaką pozycję zajmuje w społeczeństwie), byłoby to rozwiązanie optymalne. Dwie zasady takiej sprawiedliwości:
zasada równej wolności - każdy ma prawo do równej wolności, której ograniczeniem jest równość innego
zasada zróżnicowania - społ. nie musi być zorganizowane całkiem egalitarnie, musi jednak zapewniać:
a) redystrybucję części dóbr do przyszłych pokoleń oraz jednostek najmniej uprzywilejowanych
b) równy dostęp do stanowisk i pozycji np. poprzez jednakowy konkurs
Sprawiedliwość egalitarna
Kai Nielsen: krytykująć s. liberalną zwraca uwagę, że sprzyja elitaryzmowi (najwyższe pozycje zajmować będą najsprawniejsi/najbardziej wpływowi). Podział dóbr nie może być przeto efektem konkurencji, powinien odbywać się według jakiegoś klucza. Dwie zasady sprawiedliwości::
zasada równej wolności i szans - sprawiedliwość Nielsena nie tylko daje wolność, ale też udział w równych szansach
równy udział w dobrach - to państwo rozdziela dobra między obywateli przy uwzględnieniu różnych sprawności i potrzeb. Nielsen proponuje więc ustrój socjalistyczny.
Nie da się jednak pogodzić postulowanej wolności z tak znaczącymi prerogatywami państwa. Między s. liberalną a egalitarną nie istnieje kompromis.
Równe szanse startu
W koncepcji liberalnej równa jest wolność, w egalitarnej - równy udział w dobrach i świadczeniach. Według dziewiętnastowiecznego przemysłowca Andrew Carnegiego, równe szanse startu przyczyniają się do wzrostu bogactwa narodów, bo pozwalają realizować się utalentowanym ludziom.
14. OKRUCIEŃSTWO
Zabijanie
W różnych społ. różnie ustalane jest, w jakich okolicznościach zezwala się na skazanie jednostki na śmierć. Ustalenia te maja poważny wpływ na szacunek do ludzkiego życia i społ. akceptowany poziom okrucieństwa.
Następnie H. omawia karę śmierci przez ukamienowanie w starożytnym Izraelu, walki gladiatorów w Rzymie i egzekucje z rozkazu Inkwizycji. Stwierdza też, że publiczne egzekucje dawały z jednej strony poczucie grupowego bezpieczeństwa, a z drugiej uniemożliwiały poczucie solidarności ze skazańcem (w trosce o własne bezpieczeństwo).
Dręczenie
Według Hegla zadawanie cierpień pozwala ustalić własną świadomość, jest dowodem własnego świadomego istnienia.
Na osi sadomasochizmu kobiety sytuują się generalnie po stronie masochizmu, mężczyźni zaś raczej po stronie sadyzmu. Człowiek może oscylować między dwoma krańcami tej osi.
Sadyzm: sadystą jest człowiek, który (na skutek spełniania wszystkich jego życzeń lub niespełniania żadnych życzeń w dzieciństwie) w swym rozwoju zatrzymał się w fazie niemowlęcej (8 miesiąc - 1,5 roku). Taka osoba czuje się bezsilna, nie umie się komunikować z otoczeniem i staje się niepewna swego istnienia. Pierwotną przyczyną sadyzmu jest więc chęć stłumienia poczucia osamotnienia i niepewności, a dopiero wtórną - czerpanie przyjemności z cierpienia innych. Wg Freuda przyczyną s. jest deprawacja oralna i nierozwiązanie kompleksu Edypa (np. na skutek braku ojca, na którym dziecko mogłoby wyładować agresję).
Masochizm wg Margaret Mahler: m. zostają dzieci odrzucane lub tłumione, które w konsekwencji chcą się przypodobać. Ich rozwój zatrzymuje się na fazie oralnej. Dot. to najczęściej dziewcząt. Namiastkę miłości dostaną one tylko pod warunkiem, że będą potulne. Wg Freuda przyczyną kompleksu niższości dziewcząt jest brak penisa - widzą siebie jako wykastrowane, niepełne, bierne. Nie wykształcają silnego superego, więc są potulne.
Pornografia wg R.J.Stollera może służyć do rozładowania marzeń sadystycznych na jawie, a więc chroni żywe kobiety.
Gwałt
„Kobiety nie gwałcą” - stwierdza Hołówka. G. jest efektem zatracenia superego. Jego celem jest zadanie cierpienia i poprawienie swojej samooceny a nie wyładowanie popędu. Wg Brownmiller gwałt występuje tylko wśród ludzi. Gwałty wojenne pozwalają rozładować frustrację i upodlić wroga. Paternalistyczny styl myślenia nakazuje gwałty ukrywać.
Przemoc
Wg socjobiologii agresja pozwala odseparować od siebie mniej i bardziej sprawnych samców, by rozmnażali się tylko ci ostatni. Poza tym ma też inne funkcje (np. obrona terytorium, tworzenie hierarchii społ.). A. wywołują różne czynniki (testosteron, naśladownictwo etc.). Charakterystyczny dla jednostki poziom akceptowanego okrucieństwa determinują głw. normy społeczne, a w zasadzie grupowe (rozumiane przez H. jako kobiece lub męskie). A więc to nie etyka a etos społeczny określa jaka przemoc jest dopuszczalna.
Dwa typy stosunku do okrucieństwa: sumienie łagodne/superego kobiece (wszelkie cierpienie jest minimalizowane) oraz sumienie surowe/superego męskie (zbędne cierpienie jest minimalizowane). Surową moralność krzewi etyka cnoty, łagodną - etyka miłości bliźniego.
15. KARA
Trzy podejścia do systemu karnego: retrybucja, prewencja, restytucja.
Retrybucja
Ludzie łamią prawo celowo i świadomie. A więc karę dobrowolnie ściąga na siebie sam przestępca, decydując się na łamanie prawa. Karać należy zawsze, koszty kary nie powinny sędziego interesować, sprawiedliwość powinna być ślepa. Wg Kanta przestępca powinien ucierpieć dokładnie w tym stopniu, w jakim jego ofiara („strzałka w wadze sprawiedliwości” powinna się odchylić o tyle samo). Taka kara niebezpiecznie przypomina odwet. Wg Hegla dla człowieka, który przyzna się do winy i godnie przyjmie karę, kara może się stać pokutą i przywrócić ukaranemu szacunek. Takie rozumienie kary obowiązywało w ang. szkołach prywatnych czy harcerstwie. Idealiści twierdzili, że takie zasady da się wprowadzić w większych zbiorowościach, jednak w nich lepiej działa po prostu strach przed karą. Strach przed utrata honoru działa skutecznie tylko w grupach opartych na bliskich kontaktach.
Prewencja
Zadaniem karania jest nie tylko wymierzanie sprawiedliwości, ale przede wszystkim ochrona przed nowymi wykroczeniami, a więc usuwanie przyczyn. Wyrównywanie krzywd prewencjoniści uważają za mnożenie zła. Najpopularniejszym środkiem prewencyjnym jest sama groźba kary. Ale aby było to skuteczne, kara powinna być nie tyle surowa, co raczej szybka i nieunikniona. Najskuteczniejsze byłoby takie wpływanie na potencjalnych przestępców, by zdusić ich skłonności w zarodku. Jest to jednak niemożliwe, bo trudno rozpoznać potencjalnych przestępców, a poza tym prawo zabrania stosować represje wobec niewinnych. Innym mechanizmem prewencyjnym jest też resocjalizacja (skądinąd niezbyt skuteczna).
Czasem prewencjonistów utożsamia się z utylitarystami, ci drudzy jednak gotowi są skazać niewinnego człowieka w imię maksymalizacji szczęścia maksymalnej ilości osób.
Restytucja
Wg zwolenników restytucji, decyzja o złamaniu prawa niemal nigdy nie jest świadoma i racjonalna, a motywują ja czynniki będące poza kontrola sprawcy (nadpobudliwość, środowisko, bieda etc.). Należy zrezygnować z kar, których celem jest zadawanie cierpienia i raczej skupić się na umożliwieniu kryminalistom „odpracowania” szkody. Pomocna może się tu okazać także terapia behawioralna, wyuczająca nowe nawyki. Prewencja powinna zostać ograniczona do osób, które złamały już prawo. U reszty takie zabiegi wywołają odwrotny efekt: chore jednostki trącą nad sobą kontrolę, gdy podda się je presji. Moralnie niestosowna wydaje sie natomiast propozycja „odpłacenia się” poszkodowanym za przestępstwa poważne, np. morderstwo.
Kara śmierci
Argumenty pragmatyczne za utrzymaniem kary śmierci w poszczególnych wypadkach (Van den Haag):
przestępcy skazani na dożywocie stają się bezkarni i mogą być niebezpieczni dla otoczenia w więzieniu
terroryści przebywający na wolności mogą popełniać dalsze zbrodnie
w niestabilnej sytuacji politycznej radykałowie mogą dokonać okrutnych zbrodni w nadziei na uniewinnienie, gdy ich poplecznicy przejmą władzę
Ważniejsze od decyzji w sprawie kary śmierci jest wypracowanie jednolitego poglądu społ. na cel karania i spodziewany rezultat.
16. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZBIOROWA
Wg Hołówki odpowiedzialność zbiorowa w sensie moralnym nie istnieje. Odpowiedzialność grupową stosuje się czasem dla celów praktycznych (np. gdy nauczyciel karze całą klasę, bo szykanie winnych byłoby zbyt czasochłonne). Odpowiedzialność moralna nie ejst faktem empirycznym czy cnotą, jest pewnym racjonalnym konstruktem wprowadzonym po to, by ludzkie zachowania dało się osądzić i poddać sankcjom.
Grzech pierworodny
Grzech pierworodny uznaje się często za przejaw stosowania odpowiedzialności zbiorowej, jednak wg H. sprawa nie jest tak prosta. W Biblii nie ma jednoznacznych argumentów na rzecz istnienia grzechu pierworodnego (dopiero w czasach kontrreformacji Kościół zaczął silnie głosić ten pogląd). Trudno też znaleźć zdecydowane argumenty za tym, że Bóg stosuje odpow. zbior. wobec ludzi. Wedle niektórych interpretacji wszyscy byliśmy obecni w ciele Adama, a więc - choć nieświadomie - to jednak uczestniczyliśmy w grzechu pierworodnym. Jesteśmy więc karani za swoją zarodkową obecność. Wedle innych interpretacji utrata nieśmiertelności i cierpienia nie są wcale karą wymierzoną przez Boga potomkom Adama i Ewy, lecz była to prosta zależność przyczynowa między zjedzeniem owocu a dzisiejszą kondycją ludzką.
Prawo do indywidualnego traktowania
H.D.Lewis wyróżnia cztery przypadki, w których za słuszne można uznać podjęcie działania represyjnego wobec osób innych niż sprawca:
konieczność zaprowadzenia dyscypliny
nieuniknione konsekwencje spadające na bliskich winnego
gdy grupa dobrowolnie przyjmie zasadę odpow. zbiorowej
gdy sprawca został zmuszony do czynu (np. matka zmuszona do kradzieży chleba przez głód swoich dzieci - wraz z nią odpowiadać powinni ci, którzy dopuścili do tej sytuacji)
Stosowanie odpowiedzialności zbiorowej jest błędem moralnym, choć czasem nieuniknionym. Odpowiedzialność zawsze spada na konkretne jednostki w tej grupie.
Każdy ma prawo do indywidualnego traktowania, ale musi sam zadbać, by odróżniał się od grupy - by widać było, że nie zgadza się z jej działaniami. Moralnie odpowiedzialny jest ten, kto dokonał zła lub był jego świadkiem, mógł mu zapobiec i nie zrobił tego z mało istotnych przyczyn
Kolektywne działanie i bezczynność
Odpowiedzialność indywidualna może w grupie zostać sztucznie przeniesiona na wybrane osoby (odpowiedzialność zastępcza) lub może być zinstytucjonalizowana.
W luźnych grupach działających ze wspólną intencją, odpowiedzialność każdego uczestnika jest równa (np. każdy płaci identyczną grzywnę). W luźnych grupach działających bez wspólnego celu odpowiedzialnośc zbiorowa jest złudzeniem, są tylko odpowiedzialności indywidualne jednostek działających na własną rękę.
Odpowiedzialność za grupę
Wstyd za rodzinę czy kraj to raczej solidarność a nie odpow. zbiorowa. Solidarność ma miejsce, gdy zachodzi wspólnota interesów, emocjonalny sentyment i wspólny los. Jeśli ktoś nie podziela osobiście poglądów grupy, a mimo to jest z nią solidarny w tym sensie, że nie odcina się od jej poglądów, jest współodpowiedzialny za działania grupy.