Autonomia
Moralność jest społeczna. Nie zamyka się w obrębie naszych wyobrażeń o tym, co słuszne, ani także nie odwołujemy się tylko do poglądów grup, do ktorych mamy zaufanie, ale poszukujemy poglądów obiektywnie trafnych.
Moralność żąda od nas paradoksalnej postawy: jednocześnie brać pod uwagę to co:
myślimy my sami
myślą inni
byśmy myśleli gdyby wziąć pod uwagę wszystkie istotne dla sprawy fakty i zasady
Moralność każe nam wyobrażać sobie, że jesteśmy mądrzejsi i wrażliwsi niż jesteśmy naprawdę.
MORALNOŚĆ - dostrzeżenie problemu w świetle własnych intuicji moralnych, w świetle intuicji społeczności, do której należymy oraz w sposób, który uznalibyśmy za poprawny, gdybyśmy byli w stanie dostrzec wszytskie błędy tych dwóch punktów widzenia.
Stadia narodzin psychiki - osobowości moralnej: (szczególne znaczenie w tych procesach ma reakcja akceptacji)
1.wykluwanie się osobowości (bierna rejestracja bodźców)
2. faza symbiotyczna (dziecko zaczyna oddzielać w wyobraźni siebie od matki; powstaje mechanizm wyparcia - łagodzi flustrację)
3. dziecko odkrywa swą samodzielność fizyczną, dziecko szybko uczy się mowy - nauka wyrażania pragnień, żądań, odmowy; powoli przejmuje dominację; kompleks Edypa (wg Hołówki: na tle komunikacyjnym a nie seksualnym - dziecko nie może jasno wyrazić swoich pragnień, widzi drugą osobę łatwiej komunikującą się z matką)
4. 1,5-3lat w dziecku rodzi się poczucie, że jego żądania będą spelnione tylko częściowo,
Powstaje superego - obraz samego siebie dostosowany do wymagań społecznych
U wielu ludzi autonomia moralna powstaje automatycznie w trakcie formowania się osobowości.
Człowiek mediuje poędzy własnymi pragnieniami a podporządkowaniem się swojemu otoczeniu (ta mediacja to dążenie do podtrzymania własnej autonomii moralnej)
Odrzucenie vs. Odmowa- nieświadomość nie zna „nie”, zna tylko wyparcie
U człowieka z wyrobioną autonomią moralną wyparcie jest rodzajem oczyszczenia z win. Pełni jednak zupełnie inną funkcję u człowieka bez autonomii. W jego przypadku wyparcie jest groźnym mechanizmem kształtowania postawy cynicznej i bezwzględnej, osobowości systematycznie zwalniającej samą sienie z wyrzutów sumienia.
Człowiek posiadający autonomię moralną chce być traktowany jako osobny podmiot moralny.
Człowiek, który „chce być sobą” robi rozmaite rzeczy zupełnie do niego nie pasujące i dopiero wtedy, gdy uda mu się wytworzyć zupełnie mylne wrażenie, że jest kimś zupełnie różnym od siebie, czuje się dumny z udanej mistyfikacji.
Pierwsza pułapka: utożsamienie z własnymi popędami i pragnieniami, zanim jeszcze zostaną ujawnione.
1)Podejście mówi, że każdy dorosły człowiek posiada autonomię moralną choć może nie zdawać sobie z niej sprawy. Zgodnie z nim podmiotowość znajduje się w tym, co dane: cechy, pragnienia, emocje, wartości, cele jakie człowiek znajduje w sobie, choć ukryte w podświadomości pozwalają nam rozwiązać problemy, które nas gnębią.
2) Hołówka nie zgadza się z podejściem, w którym uznajemy, że człowiek ma autonomię, gdy tylko akceptuje „to co ma dane” - sądy muszą być poparte żywym przekonaniem
2 pułapka: utożsamienie z nawykami i z własnym, nie podlegającym badaniu, stylem życia
Autonomia: rozumienie swoich wyborów, wiedza pod wpływem jakich motywów dokonał swoich wyborów -> refleksyjna natura -> ale może prowadzić do
3 pulapki: stałe poszukiwanie czegoś lepszego (też nie będzie w stanie wypracować wiarygodnej autonomii moralnej)
pułapka: przecenianie własnych możliwości (wie czego chce, ale nie jest w stanie spełnić jednocześnie wszystkich swoich pragnień)
pulapka: niedocenianie własnych możliwości (ludzie zbyt ostrożni)
Socjalizacja - proces niemal niewidoczny, ukryta manipulacja
wykorzystanie posłuszeństwa by uczyć pewnych zasad postępowania
oduczanie posłuszeństwa
Poszukiwanie uznania i popularności: wykorzystanie mechanizmów kariery jakie oferuje społeczeństwo
Świadome dążenie do zdobycia pełnej autonomii rozpoczyna się od przeglądu mechanizmów socjalizacji jakimi byliśmy poddani i usunięciu tych jej skutków, których nie akceptujemy.
Skuteczna socjalizacja polega na tym, że osoba poddana łatwej manipulacji bierze narzucone jej zachowanie za najbardziej własne 1. osoba przyjmuje role 2. niedostrzega tego, że zostały narzucone -> wzmocnienie tego -> pozbawienie siebie autonomii moralnej i zdolności stworzenia własnych planów życiowych
Gdy ktoś jest poddawany jednej zewnętrznej presji spod ktorej stara się wyzwolić wyraźnie czuje kiedy ulega zewn wpływom i nie jest sobą, ale kiedy ktoś ulega przeciwstawnym presjom bardzo trudno mu zdecydować kiedy ulega naciskom zewn a kiedy działa autonomicznie
Można ustanowić własną autonomię jedynie przez jednoczesne zbadanie własnych pragnień oraz prześledzenie procesu socjalizacji, który część z nich rozwinął a część stłumił
Człowiek dążący do autonomii w obliczu trudnej sytuacji postawi pytanie: jak chciałbym chcieć postąpić ( a nie jak chciałbym postąpić)
Na brak autonomii skazane są jednostki niezdolne do kierowania samym sobą i osoby wierzące, że autonomia całkowicie uwalnia ich od zewn wpływów (skrajne determinizm i indeterminizm)
Determinizm - autonomia chroni nas przed moralnością kompulsyjną, w której akceptowanie przez nas wartości byłyby nam narzucone przez konstytucję fizyczną i psychiczną oraz przez socjalizację, dogmaty rel, polityczne, a także chroni nas przed arbitralnymi postanowieniami
Welson: człowiek autonomiczny wiąże swoje pragnienia ze swymi ocenami -> ale Hołowka pisze też o kwesti wplywu biografii, upodobań
Osobowość autonomiczna nie jest strukturą jednoznacznie określoną przez nasze trwałe oceny ani tworem raz skonstruowanym po to, by z niego korzystać przez całe życie.
Autonomiczny plan życiowy może obejmować zamiar stworzenia w sobie autonomicznej osobowości - niezależnego charakteru moralnego i innych właściwości koniecznych dla jego realizacji - pietrowa osobowość ->
Człowiek wie do czego dąży w sposób mimowolny i bezrefleksyjny, jednocześnie dostrzega też do czego by dążył gdyby zdobył pełną autonomię ->
Pragnienia I rzędu i II rzędu wzajemnie się do siebie odnoszą
Jesli ktos posiada tylko pierwszą: niefrasobliwy
Pragnienia 3 rzedu: pragnienia posiadania pragnien odnoszacych sie do pragnien
Podsumowanie: Autonomia moralna powstaje po zbadaniu czynników, które zdominowały nasz sposób reagowania na bodźce, nasze nawyki i przekonania moralne. Część tego procesu akceptujemy ex post, a część odrzucamy. Umacnianie autonomii moralnej prowadzi do powstania pętrowej osobowości. Człowiek najpierw ustala co chciałby chcieć, potem tak kształtuje swe upodobania i nawyki, by bezrefleksyjnie chciał tego co postanowił chcieć. Budowanie autonomii moralnej można nazwać procesem autoperswazji.
Formalizm (Kant) - zdecydowanie zakłada, że moralność może być autonomiczna (niezależna od jakichkolwiek innych wartości)
Utylitaryzm - ocena użyteczności społecznych zachowań, badając ich konsekwencje dla poszczególnych jednostek. Użyteczne jest to co przyczynia się do dobra jednostek. Ale tylko autonomiczne jednostki mogą ocenić co jest dla nich dobre.
Etyka cnoty - zaleca wypracowanie właściwych nawyków.
Teoria umowy spol - organizuje imaginacyjny zlot kompetentnych i swiadomych swoich celow jednostek, nie majacych jeszcze wyrobionych nawykow moralnych, ale zdolnych do samodzielnego, a wiec autonomicznego ustalania jakich zasad chcialyby sie trzymac
Teoria uprawnien - broni swobodnie wybranych dazen kazdego czlowieka, zakladajac ze sa to dazenia wazne dla jego celow zyciowych, rozwaznie wybrane i trwale, a wiec wybrane przez jednostke o wyrobionej autonomii
Słaba wola
Często interpretuje się ją jako walkę rozumu z uczuciami
Determinizm (Baron d'Holbach)
Mózg działa w sposób ściśle przyczynowy i skrycie podejmuje za człowieka decyzje
W każdej sytuacji widzi się tylko jedno wyjście zgodnie z tym jak mózg został zaprogramowany, podejmuje decyzje bez konsultacji ze świadomością ale pozwala jej zachować przekonanie,że to ona decyduje
Determinizm jest pewną hipotezą, której nauka nie potrafi ani obalić ani potwierdzić, ponieważ sama opiera się na hipotezie deterministycznej (za wiarygodne uznaje się tylko wyjaśnienie przyczynowe)
ścisły determinizm (każde zdarzenie ma swoją przyczynę, która je pod każdym względem ostatecznie określa) ta hipoteza wyklucza swobodne decyzje, nie wyklucza jednak wrażenia, że podejmujemy decyzje
osłabiony determinizm (izolowane układy są nieprzewidywalne, ulegają wpływow zewnętrznych przyczyn, ale przyczyny te nie określają ich stanów do końca)
indeterminizm (w pewnych izolowanych układach zachodzą zdarzenia uwolnione od związków przyczynowych) ta hipoteza wyklucza zdolność sterowania samym sobą
Odpowiedzialność moralna możliwa jest tylko przy założeniu hipotezy 2 - gdy człowiek podlega wpływom zewnętrznym, ale może świadomie modyfikować swoje reakcje
Tylko hipoteza 2 tłumaczy istnienie woli, i ona też jedynie wyjaśnia istnienie słabej woli
Racjonalizm etyczny
Sokrates, Kant, Richard M. Hare
Sokrates: Człowiek, który nie jest w stanie zrealizować swoich postanowień, w rzeczywistości ich wogóle nie podejmuje. W najlepszym razie wyraża czysto spekulatywne pragnienie dążenia do jakiegoś celu. Słaba wola nie istnieje. Każdy ma dość siły by osiągnąć to czego pragnie.
Racjonalność wymaga by zawsze dokonywać czynów bardziej uczciwych, bardziej sprawiedliwych etc.
Nikt świadomie nie wybiera zła, gdyż nie jest wówczas racjonalny.
Hołówka uznaje tą racjonalność za wąską i nieprzydatną: mamy robić to, co wydaje się w jakiś sposob lepsze, tylko dlatego, że jest lepsze.
Dla Arystotelesa słaba wola jest jednym z przypadków zamąconej świadomości, mimowolne zaniedbanie, które można łatwo naprawić przez wysilanie pamięci. Słabość woli to zapominanie ogólnych reguł postępowania. Mądrość nie znika tylko czasem ludzie przestają się nią kierować. Słabą wolę ma człowiek chwiejny, nie kierujący się zasadami, wrażliwy na przypadkowe bodźce, uzależniony od otaczających go okoliczności - człowiek bez pojęć ogólnych.
Hare: jeśli uznamy, że coś jest naszą powinnością i jeśli ta powinność jest dla nas wykonalna to albo musimy ją wykonać bez jakichkolwiek wykrętów albo źle używamy słów
Eg Hare moralnosc charakteryzuje:
Preskryptywizm - moralność polega na tym, że sami sobie wydajemy rozkazy
A więc racjonalistą etycznym może być tylko ten, kto potrafi zasadnie i konsekwentnie występować w swoim imieniu. Hare skłania każdego dorosłego, by wybrał wartości jakimi zechce kierować się w życiu i które chciałby zalecić innym.
Deskryptywizm - wydany sobie samemu rozkaz jest rozkazem bezstronnym i bezosobowym, wiąże każdego kto byłby na miejscu podejmującego decyzję
Bezwzględna nadrzędność etyki - normy moralne są normami najwyższego rzędu i nie mogą byż podporządkowane żadnym innym normom.
Kto ma słabą wolę powinien wiedzieć, że ma słabą wolę i nie powinien sobie rozkazywać czegokolwiek w szczególności tego, co ma charakter dobrowolnego zobowiązania moralnego.
W preskryptywizmie Hare'a słaba wola jest niemożliwa, ponieważ niewykonana powinność znika. Gdy ktoś szczerze i usilnie stara się wypełnić swe zobowiązanie, lecz nie potrafi tego wykonać, to tym samym ustala, że zobowiązanie nie było zobowiązaniem moralnym.
Wg Hołówki Hare ma rację mówiąc, że normy są preskryptywne, deskryptywne i nadrzedne. Ale nie zgadza się, że te normy przestają być moralne jeśli ktoś nie jest w stanie osobiście przypisać im preskryptywności.
Uzależnienie
Człowiek ze słabą wolą nie może zrobić tego, co chce - zerwać z nałogiem - gdyż sam to sobie uniemożliwia. Realizuje pragnienie 1 rzędu i rezygnuje z pragnień 2 rzędu. Pytanie o wolność woli dotyczy tego, czy człowiek jest w stanie postanowić, co będzie chciał. Słaba wola jest objawem niezdolności podejmowania decyzji co do własnych pragnień. Wolna wola dotyczy zatem nie decyzji co się będzie robić, ale decyzji na temat własnych pragnień . Człowiek, który walczy z nałogiem walczy z pragnieniami 1 rzędu i jeśli nie potrafi tych pragnień przezwyciężyć, to jest tak dlatego, że nie potrafi wzbudzić dostatecznie silnych pragnień drugiego rzędu, które potrafiłyby zdominować pragnienia pierwszego rzędu.
Silną wolę ma człowiek z silnym chcarkterem moralnym, z silnym superego, i wyrobioną autonomią moralną.
Ludzie o słabej woli: 1. mają płaską osobowość, wiele pragnień 1 rzędu i niewiele 2 rzędu. Zwykle uważają, że człowiek nie jest wstanie wpłynąć na swe oczekiwania.
2. nie mają odpowiednich nawyków zachowania i celów, ktore mogłyby stlumić w wyobraźni atrakcyjność chwil upojenia, by pohamować pęd do natychmiastowego zaspokojenia pragnień
3. szcególnie podatni na urazy, każde zablokowane pragnienie rujnuje ich psychikę
Etyka cnoty uwaza ze slaba wola jest realnym i odrebnym zjawiskiem psychocznym, nie dajacym sie sprowadzic do pragnien. Ich zdaniem slaba wola powstaje u ludzi bez cnoty tzn bez latwosci wypelniania swoich wlasnych polecen